Hakili senu ye Ala ka fanga lo ye, a be baara kɛ ni min ye (Mise 3:8; Luka 1:35). Ala b’a ka hakili senu lajigi, o kɔrɔ ko a be baara kɛ n’a ka hakili senu ye yɔrɔ min k’a diya walisa k’a sago dafa.—Zaburuw 104:30; 139:7.

 Eburukan kumaden ruwa ani gɛrɛkikan kumaden punema lo bayɛlɛmana ko “nii” julakan Bibulu kɔnɔ. Tuma caaman na, o kumadenw ɲɛsinna Ala ka fanga lo ma, o min ye a ka hakili senu ye, a be walew kɛ ni min ye (Zɛnɛzi 1:2). Nka, o kumadenw be ni kɔrɔ wɛrɛw ye fana Bibulu kɔnɔ:

•   Ninakili.—Abakuki 2:19; Zɛnɛzi 2:7.

•   Fɔɲɔ.—Zɛnɛzi 8:1; Zan 3:8.

•   Fanga min b’a to ninmanfɛnw be niin na.—Zɔbu 34:14, 15.

•   Mɔgɔ ka miiriya wala a ka koow jaticogo.—Nɔnburuw 14:24.

•   Ala ani mɛlɛkɛw.—1 Masacɛw 22:21; Zan 4:24.

 O kɔrɔw bɛɛ ɲɛsinna fɛɛn yebaliw lo ma. Nka u be nɔɔ min to, an be se k’o ye. O kama, daɲɛgafe dɔ y’a fɔ ko Ala ka hakili senu “ye fɛɛn yebali ye i n’a fɔ fɔɲɔ. An tɛ se ka maga a la, ani fanga b’a la.” (An Expository Dictionary of New Testament Words, W. Vine).

 Bibulu be kuma hakili senu koo la i n’a fɔ Ala “bolo” (Zaburuw 8:4; 19:2; Matiyo 12:28 lajɛ). I ko bololabaarakɛla be baara kɛ n’a bolow ye cogo min na, o cogo kelen na, Ala ye baara kɛ n’a ka hakili senu ye:

•   Ka sankolo ni dugukolo dan.—Zaburuw 33:6; Ezayi 66:1, 2.

•   K’a kɛ u ye Bibulu sɛbɛ.—2 Piyɛri 1:20, 21.

•   K’a sagokɛlaw ɲɛminɛ galen u ye kabakow kɛ ani u ye waajuli kɛ ni kisɛya ye.—Luka 4:18; Kɛwaliw 1:8; 1 Korɛntikaw 12:4-11.

•   K’a sagokɛlaw dɛmɛ u ka kɛ ni jogo ɲumanw ye.—Galatikaw 5:22, 23.

Hakili senu tɛ mɔgɔ ye

 Bibulu b’a fɔ ko hakili senu ye Ala “bolo,” a “nunfɔɲɔ” wala a “dafɔɲɔ” ye. O b’a yira ko hakili senu tɛ mɔgɔ ye (Ɛkizɔdi 15:8, 10). Bololabaarakɛla bolow dama tɛ se ka baara kɛ. Fɔɔ a hakili n’a fari ka jɛn ka baara kɛ n’a bolow ye. O cogo kelen na, walisa Ala ka hakili senu ka baara kɛ, fɔɔ Ala k’a ɲɛminɛ (Luka 11:13). Bibulu be Ala ka hakili senu suma ni jii ye. A fana be hakili senu, limaniya ani lɔnniya kofɔ ɲɔgɔn fɛ. O bɛɛ b’a yira ko hakili senu tɛ mɔgɔ ye.—Ezayi 44:3; Kɛwaliw 6:5; 2 Korɛntikaw 6:6.

 Jehova Ala ani a Dencɛ Yezu Krista tɔgɔw kofɔra Bibulu kɔnɔ. Nka, Bibulu yɔrɔ si t’a yira ko tɔgɔ be hakili senu na (Ezayi 42:8; Luka 1:31). Tuma min na u tun be Yezu ka kalanden Etiyɛni tɔɔrɔla walisa k’a faga, a ye yelifɛn dɔ ye. O yelifɛn na, a ma mɔgɔ saba lo ye sankolo la, nka mɔgɔ fila dama. A fɔra Bibulu kɔnɔ ko: “Etiyɛni fanin Nii Senuman na y’a ɲaa basa sankolo la ka Ala ka nɔɔrɔ ye, ani Yezu lɔnin Ala kinibolo fɛ.” (Kɛwaliw 7:55). Etiyɛni y’o yelifɛn ye hakili senu lo barika la, o min ye Ala ka fanga ye.

 Mɔgɔ dɔw be min miiri: Ka kɛɲɛ ni Matiyo 28:19, 20 ye, Faa, Dencɛ ani hakili senu bɛɛ lajɛnnin ye Ala kelen ye.

 Min ye tiɲɛn ye: Dɔw b’a miiri ko komi Matiyo 28:19, 20 be Faa, Dencɛ ani hakili senu kofɔ ɲɔgɔn fɛ, o b’a yira ko u bɛɛ lajɛnnin ye Ala kelen lo ye. Nka n’i y’o vɛrisew kalan i yɛrɛ ma, i ben’a ye ko foyi t’a yira ko Faa, Dencɛ ani hakili senu bɛɛ lajɛnnin ye Ala kelen ye ani ko u fanga, u lɔyɔrɔ ni u ka hakilitigiya ye kelen ye. O kelen lo ni vɛrise wɛrɛw ye minw be Faa, Dencɛ ani hakili senu kofɔ ɲɔgɔn fɛ.

 Mɔgɔ dɔw be min miiri: Bibulu be hakili senu kofɔ i ko mɔgɔ yɛrɛ yɛrɛ. O b’a yira ko hakili senu ye mɔgɔ lo ye.

 Min ye tiɲɛn ye: Tiɲɛn lo ko tuma dɔw la Bibulu be hakili senu kofɔ i ko mɔgɔ yɛrɛ yɛrɛ. Misali la, Yezu kumana hakili senu koo la i ko mɔgɔ yɛrɛ yɛrɛ. A ko “dɛmɛbaga” lo min bena tiɲɛn yira, k’an ɲɛminɛ, ka kuma, ka mɛnni kɛ, ka bonya la ani ka fɛɛnw sɔrɔ (Zan 16:7-15). Nka o t’a yira ko hakili senu ye mɔgɔ ye. Tuma dɔw la, Bibulu be hakilitigiya, saya ani jurumu fana kofɔ i ko mɔgɔ yɛrɛ yɛrɛ (Talenw 1:20; Ɔrɔmukaw 5:17, 21). Misali la, a b’a fɔ ko hakilitigiya wala lɔnniya be ni “kɛtaw” ani “deenw” ye. A fɔra fana ko jurumu be mɔgɔ lafili, ka mɔgɔ faga ani ko a be nege jugu don mɔgɔ dusu la.—Matiyo 11:19; Luka 7:35; Ɔrɔmukaw 7:8, 11.

 Mɔgɔ dɔw be min miiri: Batɛmu be kɛ hakili senu tɔgɔ la minkɛ, o b’a yira ko hakili senu ye mɔgɔ lo ye.

 Min ye tiɲɛn ye: Tuma dɔw la ni Bibulu be kuma “tɔgɔ” koo la, o ɲɛsinna kuntigiya wala fangatigiya lo ma (Deteronɔmu 18:5, 19-22; Ɛsitɛri 8:10). O cogo kelen na julakan na, n’a fɔra ko “ka koo dɔ kɛ sariya tɔgɔ la,” o kɔrɔ tɛ ko sariya ye mɔgɔ ye. Mɔgɔ min batizera hakili senu tɔgɔ la, o tigi be sɔn a ma ko hakili senu ye Ala ka fanga lo ye a be tɛmɛ min fɛ k’a sago dafa.—Matiyo 28:19.

 Mɔgɔ dɔw be min miiri: Yezu ka cidenw ani a ka kalanden fɔlɔ tɔɔw tun lanin b’a la ko hakili senu ye mɔgɔ ye.

 Min ye tiɲɛn ye: Bibulu yɔrɔ si t’o yira ani tarikikow fana t’o yira. Lɔnni gafe dɔ b’a fɔ ko: “Lajɛn min kɛra Kɔnstantinɔplu dugu la saan 381 Krista tile la, o lajɛn na le mɔgɔw y’a latigɛ ko Faa, Dencɛ ani hakili senu bɛɛ lajɛnnin ye Ala kelen lo ye.” (Encyclopædia Britannica). Saan 250 ni kɔ Yezu ka ciden laban sanin kɔ le u y’o koo latigɛ.