Dzo kpo yi emenuwo dzi

Dzo kpo yi emenuawo dzi

Nyateƒe si Dzi Wotsyɔ Nui Ƒe 50—Nukatae?

Nyateƒe si Dzi Wotsyɔ Nui Ƒe 50—Nukatae?

Nyateƒe si Dzi Wotsyɔ Nui Ƒe 50—Nukatae?

Rum nye ƒukpo sue aɖe le Inner Hebrides, le Scotland ƒe ɣetoɖoƒe ƒuta. Ƒe 70 aɖewoe nye si va yi la, ƒukpoa tɔ ɖe mɔ na numiemieŋutinunyala John Heslop Harrison, si nye yunivɛsiti nufialagã, eye wòganye Britain ƒe Fiahawo ƒe Habɔbɔ si ŋu wodea bubui la me tɔ be wòasrɔ̃ nu tso eƒe numiemiewo ŋu.

Le ƒe siwo kplɔe ɖo me la, Harrison ka nya ta be yeke ɖe numiemie geɖe siwo mebɔ o ŋu le afima, wonye numiemie siwo miena le teƒe siwo didi tso afima anɔ kilometa alafa geɖe le anyiehe gome ko. Amewo kafu Harrison ŋutɔ, eye wòna wògaxɔ ŋkɔ ɖe edzi. Gake esi nusiwo ŋu wòbe yeke ɖo nɔ agbɔ sɔm ɖe edzi la, numiemieŋutinunyala bubuwo va nɔ ɖi kem eƒe nyawo.

Le ƒe 1948 me la, John Raven, si nye ŋutinya nufialagã le Cambridge eye wòlɔ̃a nusɔsrɔ̃ tso numiemiewo ŋu, lɔ̃ be yeaku nu me ku ɖe numiemie tɔxɛawo ŋu. Gake wometa nusiwo wòkpɔ la gbeɖe o. Ðe eteƒe la, woɣlae, eye ƒe 1999 me ke hafi wova ɖe emenyawo ɖe go. Nukatae? Elabena Raven ɖo kpe edzi be alakpatɔe Harrison nye. Abe alesi magazine si nye New Scientist ka nya tae ene la, ɖe wòdo numiemieawo ɖe teƒe bubu heho va do le Rum le adzame.

Raven te ŋu dea dzesi numiemie siwo mie le wo ɖokui si, eye eteƒe medidi o, ede dzesii le numiemie siwo ŋu Harrison “ke ɖo” la dometɔ geɖe ƒe kewo ŋu be gbe wuwlui siwo bɔ ɖe England gake womele Rum o le wo ŋu. Nudzodzoe siwo wokpɔ le teƒe eve pɛ ko le Britain—siwo dometɔ ɖeka le Harrison ƒe abɔ si le England me la le numiemie bubuwo ŋu. Kpeɖodzi bubu dze le numiemie aɖe ƒe kewo ŋu, tomenu si woyɔna be quartz dze le wo ŋu—wonye tomenu si ƒomevi mele Rum o.

Nu bubuwo gali. Kpakpaluʋui kple adongo siwo ƒomevi Harrison gblɔ be wole ƒukpoa dzi nye alakpa. The Sunday Telegraph Magazine ka nya ta be Rum nɔla aɖe gblɔ be: “Nuɣaɣla aɖe nɔ nufialagã la si—ne menye kpakpaluʋui o la, ke numiemie—si ŋu wòkena ɖo ƒe sia ƒe.” Ekema nukatae womeklo nu le Harrison ŋu kpɔ o?

Numekula Karl Sabbagh ƒo nya ta be dɔmenyo wònye wowɔ na Harrison ƒe ƒomea esi wotso nya me be woagaɖe afɔ aɖeke o, gake anye be wobu alesi Harrison nye ŋusẽtɔ si wovɔ̃na hã ŋu. Sabbagh gagblɔ hã be anye ne nukoklo le eŋu “ate ŋu ahe ŋukpe va numiemie ŋuti nusɔsrɔ̃ bliboa dzi.”