Esịne ndinọ owo etop, ndise, m̀mê vidio emi aban̄ade idan̄ ke fon. Ete kiet ọdọhọ ete: “Se ẹdinamde idahaemi edi oro. Ama ọnọ owo utọ ndise oro, owo oro oyonyụn̄ ọnọ fi. Etise edidi ẹnọ ẹka iso, ẹnọ ẹka edem.”

 Nso isinam mme owo ẹnam utọ n̄kpọ emi? Ekpeibet kiet emi enen̄erede ọfiọk ibet ama ewet nte n̄kparawa ye n̄kaiferi ẹdade n̄kpọ emi. Enye ekewet ke n̄wed mbụk n̄kpọntịbe The New York Times ete: “Mmọ ẹkere ke afo ndinyene ndise owo ima fo emi adade iferi ke fon fo owụt ke amada ikan̄.” Uyen kiet ọdọhọ ke inyeneke se idiọkde ye utọ n̄kpọ emi sia owo ikemeke ndimen idịbi m̀mê udọn̄ọ.

 N̄kpọ en̄wen emi esinamde mme uyen ẹnọ owo utọ ndise emi esịne:

•   Ndiyom ndinam owo emi mmọ ẹyomde ufan ama mmọ.

•   Ndikere ke akpana inọ owo emi ọkọnọde mmimọ utọ ndise oro ke usiene.

  Ama ọnọnọ owo ndise ke fon, idịghe afo edinyene ndise oro aba unyụn̄ ukemeke ndikpan mbon en̄wen ndida enye nnam se mmọ ẹmama, m̀mê ndikpan mme owo ndida fi nte oburobụt owo. Amanda Lenhart emi edide ata anam ndụn̄ọde nnọ Pew Research Center ama ewet n̄kpọ aban̄a ndisio idem iferi ke fon nnọ owo. Enye ọkọdọhọ ke utọ n̄kpọ emi anam edi ata mmemmem n̄kpọ akan akpa ndinọ etịme etịme n̄kpọ ẹsọk owo, ndinyene eke owo efen, ndinyụn̄ nnam mbon en̄wen ẹtiene ẹkụt.

 Ndusụk ini

•    Owo emi ẹnọde ndise emi owo adade iferi ẹsọk esinọ ata ediwak ufan esie man anam esịt enem mmọ.

•    N̄kparawa emi ufan mmọ iban ẹkpọn̄de mmọ ẹkeme ndinọ mbon en̄wen ndise emi iban oro ẹkedade iferi ẹsio man ẹda oro ẹsio iban oro usiene.

 NDI AMA ỌFIỌK? Ke ediwak idaha, ẹda ndisio idem iferi nnọ owo ke fon ukem ukem nte ndisabade nditọwọn̄ m̀mê ndinọ mbon en̄wen ndise idan̄ nditọwọn̄. Ukara ẹsikpe ikpe ẹnọ ndusụk nditọwọn̄ emi ẹsiode idem iferi ke fon ẹnọ mbon en̄wen ukem nte ẹsikpede ẹnọ mbon emi ẹsidan̄de owo ke n̄kanubọk m̀mê emi ẹsidan̄de nditọwọn̄.

  Bible ikpanke ebe ye n̄wan ndikop inem idan̄ ke ndọ. (Mme N̄ke 5:18) Edi Bible anam an̄wan̄a nnyịn nte Abasi adade idan̄ ke otu mbon emi mîdọhọ ndọ. Kop se mme itie N̄wed Abasi emi ẹdọhọde:

•   “Ẹkûdedei ẹtịn̄ ẹban̄a use ye orụk mbubiam ido ekededi m̀mê idiọkitọn̄ ke otu mbufo, . . . ẹkûnyụn̄ ẹdedei ẹtịn̄ ẹban̄a esuene esuene ido m̀mê ndisịme ikọ m̀mê ikọ idiọk mbubru.”—Ephesus 5:3, 4.

•   “Ẹwot mme ndido idem mbufo emi ẹdude ke isọn̄ man ẹtre use, mbubiam ido, ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄, idiọk udọn̄, ye edisịn esịt ke n̄kpọ owo.”—Colossae 3:5.

 Idịghe “use” (oro edi, owo ndinam idan̄ ye owo emi mîdighe n̄wan m̀mê ebe esie) kpọt ke mme itie N̄wed Abasi emi ẹkpan, edi ẹkpan n̄ko “mbubiam ido” (oburobụt ido ekededi) ye “ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄” (idịghe utọ udọn̄ emi ebe ye n̄wan ẹsinyenede edi edi enye emi ekemede ndinam owo akanam oburobụt n̄kpọ).

 Bụp idemfo ete:

•   Didie ke ndisio idem iferi ke fon nnọ owo edi “mbubiam ido”?

•   Didie ke emi esinam owo enyene “ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄”?

•   Nso inam ‘ọdiọk’ edieke ọdọn̄de owo ndisio idem iferi ke fon nnọ owo m̀mê ọdọn̄de enye ndise utọ ndise oro?

 Mme itie N̄wed Abasi emi ẹnam ikụt nti ntak emi owo mîkposioho idem iferi ke fon inọ owo m̀mê ndise utọ ndise oro.

•   “Sịn ofụri ukeme fo ndiwụt idemfo nte owo emi Abasi enyịmede, anamutom emi mînyeneke ntak ndikop bụt.”—2 Timothy 2:15.

•    “Nso orụk owo ke mbufo ẹkpedi ke edisana ido uwem ye ke mme edinam uten̄e Abasi!”—2 Peter 3:11.

 Mme itie N̄wed Abasi emi ẹtịn̄ ufọn emi owo edibọde edieke enye odude edisana uwem. Ama odu edisana uwem, ididịghe etie etie esịt etịmede fi ke ndudue emi akanamde oyoyom fi okụt.—Galatia 6:7.

 Bụp idemfo ete:

•    Nso utọ owo ke ndi?

•    Ndi mmesikere m̀mê se nyomde ndinam ayabiat mbon en̄wen enyịn̄?

•    Ndi nyom ndida n̄kpọ emi edidide n̄kpọ mmọn̄eyet inọ owo efen nnem idem esịt?

•    Mme owo ẹdida mi didie edieke nsiode idem iferi ke fon nnọ owo?

•    Didie ke ete ye eka mi ẹdida mi n̄kpanam utọ n̄kpọ emi?

 SE IKETỊBEDE “Mmenyene ufan kiet emi ekedịbede ama akparawa kiet. Enye ama osio idem iferi ke fon ọnọ akparawa oro, akparawa oro onyụn̄ ọnọ enye eke esie. Ikọyọhọke usen iba, ete esie ama emen fon esie ese. Esịt ama obụn̄ọ ete esie ini enye okokụtde etop oro. Ete esie ama obụp enye aban̄a ufan oro ye ndise oro, enye ama onyụn̄ etịn̄ kpukpru n̄kpọ ọnọ ete esie. Mmọfiọk ke enye atua n̄kpọfiọk ke se enye akanamde oro, edi n̄kpen̄enyen̄ ama omụm ete ye eka esie, ama onyụn̄ ayat mmọ etieti. Mmọ ifiọkke m̀mê iyosụk ida enye aba nte eti eyen.”

 Se idude edi ke owo emi ọnọde owo utọ ndise oro ye owo emi esede ẹsụhọde idemmọ itie. N̄kaiferi kiet emi ufan esie erenowo ekenyịkde enye osio idem iferi ọnọ enye ke fon ọdọhọ ete: “Anam mi bụt etieti nte n̄kanamde utọ n̄kpọ oro, onyụn̄ odoro mi ndidien.”

 Sia ndisio idem iferi edide mbubiam ido, ekemede ndida mfịna nsọk mbon en̄wen, m̀mê ekemede ndinam ukara ẹkpe ikpe ẹnọ owo, ọfọn inam mme item N̄wed Abasi emi:

•   “Fehe kpọn̄ mme udọn̄ ini uyen.”—2 Timothy 2:22.

•   “Nam enyịn mi ọwọn̄ọde ọkpọn̄ ndikụt obukpo n̄kpọ.”—Psalm 119:37.

  Da item Bible emi mek m̀mê nso ke akpanam ke se iketịbede inọ sista kiet. Kot se Janet etịn̄de nyụn̄ mek se afo ekerede ke edi nnennen n̄kpọ emi akpanade ẹnam.

 “Enyene ini n̄kosobode akparawa kiet, mma nnọ enye nọmba fon mi, nnyụn̄ mbọ nọmba esie. Ke ufan̄ urua kiet enye ama ọdọhọ nnọ imọ ndise emi nsịnede ọfọn̄ ewọk nsio.”—Janet.

 Ekere ke nso ke Janet akpakanam? Nso ke afo akpanam?

•  A Emekeme ndikere: ‘Nso idiọk do? Ekpedi nsan̄a ye enye n̄ka ewọk, enye okposụk okụt mi nsịnede ọfọn̄ ewọk.’

•  B Emekeme ndikere: ‘Ndiọn̄ọke se enye oyomde ndida ndise emi ndade iferi nnam. Yak nnọ enye ndise emi nsịnede ọfọn̄ afiak ọfọn nse se enye edinamde.’

•  C Emekeme ndikere: ‘Akparawa emi oyom ndinam idan̄ ye ami. Mmọn̄ nsọhi etop esie mfep ke fon mi.’

 Ese didie? Etie nte C ọfọn akan, n̄kọ ntre? Ti ke Bible ọdọhọ ke “owo mbufiọk ada okụt afanikọn̄ ndien edịbe, edi ọkọi ebe aka ọkọbọ ufen.”—Mme N̄ke 22:3.

 Se ikọwọrọde Janet anam ikụt se isinamde mme owo ẹnọ etop m̀mê ndise ke fon ẹban̄a idan̄ ẹnyụn̄ ẹnam mme ndek ndek ido eken: Ndi emenen̄ede etịn̄ enyịn emek mbon emi adade nte ufan? (Mme N̄ke 13:20) N̄kaiferi kiet emi ekerede Sarah ọdọhọ ete: “Dụk ndụk ye mbon emi ọdiọn̄ọde ke idimaha ndisịme n̄kpọ.” N̄kaiferi en̄wen emi ekerede Delia enyịme se Sarah etịn̄de, onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ndusụk mbon emi ọdọhọde ke ẹdi ufan fo idin̄wamke fi odu eti uwem, edikam ẹn̄wan̄wam fi odu oburobụt uwem. Edieke mmọ mîdụhe uwem nte Abasi oyomde idu, mmọ ẹyenam fi anam se ọdiọn̄ọde ke ọdiọk. Ndi emenen̄ede oyom mmọ ẹbiat fi?”