“Ndikemeke nnam! N̄kpọ oro ọsọn̄ akaha! Tutu amama ndikemeke n̄kpep ndinam!” Eyen fo atua ọdọhọ fi oro. Enye ọsọsọp akpa mba inyụn̄ inyeneke ime inam se ẹkenọde enye anam, ke ntak n̄kpọ oro ọsọn̄de ndinam. Inemke fi ndikụt enye ọbọde ufen, edi afo oyom enye ekpep ndisinam n̄kpọ emi ọsọn̄de ke idemesie. Ama etie ntre, ndi eyefehe ọkọbọ enye n̄kpọ oro anam? Ndi ayayak enye etre ndinam n̄kpọ oro mîdịghe ndi eyekpep enye ndisinyene ime nnam n̄kpọ, isọpke ikpa mba?

 Enen̄ede ọfọn ekpep eyen fo okûsusọp ukpa mba. Ke ini mme ete ye eka ẹkpepde eyen mmọ nte enye ekemede ndinam ọkpọsọn̄ utom, eyen oro ayanam ọfọn ke ufọkn̄wed, okop inemesịt, okop nsọn̄idem onyụn̄ enyene nti ufan. Edi edieke mme ete ye eka ẹdekde-dek eyen mmọ ẹkama mînyụn̄ iyakke eyen mmọ anam n̄kpọ ekededi emi ọsọn̄de ke ntak ẹkerede ke enye ayanam ndudue m̀mê ke enye idikemeke ndinam, eyen oro ekeme nditie mfụhọ mfụhọ, kpukpru n̄kpọ onyụn etie enye ekaha ekaha ndien enye idinen̄ede ikop inemesịt nte enye osụk okponde.

 Eyen fo ekeme ndikpep ndinen̄ede nnam n̄kpọ, isọpke ikpa mba. Idem ata n̄kpri nditọ ẹkeme ndikpep ndinam n̄kpọ, idem ọkpọkọm n̄kpọ oro ọsọsọn̄ ẹnyụn̄ ẹkọk ndusụk mfịna ke idemmọ. Ke ndụn̄ọde kiet oro ẹkenamde, mme anam-ndụn̄ọde oro ẹkedọhọ ke nditọwọn̄ emi ẹdide n̄kpọ nte isua kiet ye ọfiọn̄ ita ẹma ẹnen̄ede ẹdomo ndinam n̄kpọ emi ọsọn̄de ke ini mmọ ẹkekụtde akwa owo an̄wanade ndinam ukem n̄kpọ oro utu ke ndinyụn̄ nnam n̄kpọ oro eyen eyen ntre ndaha.

 “Mmeti nte n̄kesikpepde nditọiban mi nditebe urụk ikpaukot mmọ ini mmọ ẹkedide ata n̄kpri. Nditebe urụk ikpaukot idịghe n̄kpọ ẹdade usen kiet ẹkpep. Ini ekededi emi mmọ ẹkeyomde nditebe urụk ikpaukot mmọ, mmọ ẹma ẹsitie n̄kpọ nte minit 10 esịm 15 ẹdomo nditi nte n̄kowụtde mmọ ndinam oro. Ekem nyan̄wam mmọ. Ama ada ọfiọn̄ ifan̄ mbemiso mmọ ẹdiọn̄ọde nditebe urụk ikpaukot mmọ. Ndusụk ini enyịn ama esinan mmọ tutu mmọ ẹtọn̄ọ eyet. Edi nte ini akade, mmọ ẹma ẹdidiọn̄ọ. Ekpekefere mi utom ekpedi n̄kedep ikpaukot emi owo mîsịnke urụk nnọ mmọ. Edi ndusụk ini, ana nnyịn mme ete ye eka n̄ko ikûkpa mba ndikpep nditọ nnyịn ndinyene ime nnam n̄kpọ, isọpke ikpa mba.”​—Colleen.

 Ẹkûbọ nditọ mbufo utom ẹnam. Enyene se ndusụk mme ete ye eka ẹsinamde edi idiọn̄ọke ke oro idiyakke nditọ mmọ ẹnyene ime ẹnam se ẹdọhọde mmọ ẹnam ikpaha mba. Nso idi oro? Ke ini eyen mîkemeke ndinam se ẹkedọhọde enye anam, ndusụk mme ete ye eka ẹsifehe ẹkebọ eyen oro n̄kpọ oro ẹnam mbak enyịn idinan eyen oro. Ndien idịghe kpukpru ini ke ndinam oro esifọn. Mma kiet emi ekerede Jessica Lahey ekewet ke n̄wed esie ete: ‘Ini ekededi emi ibọde nditọ nnyịn n̄kpọ inam ke ntak emi n̄kpọ oro ọsọn̄de mmọ ndinam, ọwọrọ idọhọ mmọ ke mmọ ikemeke ndinam n̄kpọ oro, ke nnyịn inyụn̄ inịmke ke mmọ ẹkeme ndinam.’ a Nso ke oro edinam? Edidi n̄kpọn̄ do, ẹma ẹnọ nditọ oro utom emi ọsọn̄de, mmọ ẹsọsọp ẹkpa mba sia mmọ ẹnịmde ke akwa owo eyedibọ mmimọ utom oro anam.

 Nam nditọ fo ẹsisịn idem ẹnam utom. Mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nditọ mmọ ndinyene ime nnam se ẹnọde mmọ ẹnam ikpaha mba ke ndinọ mmọ utom emi ekemde ye isua emana mmọ ẹnam ke ufọk. Ke uwụtn̄kpọ, nditọ emi ẹdide n̄kpọ nte isua ita esịm ition ẹkeme ndikpep ndiyet n̄kpri n̄kpri ọfọn̄ nnyụn̄ ntịm n̄kpọmbre mmọ mbon. Mbon emi ẹfiakde ẹkpon ẹkan oro ẹkeme ndin̄wam ntan̄ n̄kpọudia emi ẹdepde ke urua ẹdi n̄kobon ke itie esie, ẹn̄wam ẹtịm okpokoro udia ẹnyụn̄ ẹtan̄ usan ẹsion̄o ke ini ẹdiade n̄kpọ ẹma, ẹn̄wam ẹduọn̄ọ mbio ẹnyụn̄ ẹkwọhọde itie emi n̄kpọ ọduọhọde. Mbon emi ẹkponde ẹwọrọ n̄kparawa ẹkeme ndinam mme utomufọk emi afiakde ọsọn̄ ekpri, utọ nte ndinam ebiet asana m̀mê ndidiọn̄ mme n̄kpọ emi abiarade. Nditọwọn̄ isimaha ndinam n̄kpọ ke ufọk, edi mmọ ẹsinen̄ede ẹdia ufọn ke ini mme ete ye eka mmọ ẹnamde se ẹkekeme man ẹn̄wam nditọ mmọ ẹsitiene ẹnam n̄kpọ ke ufọk tọn̄ọ ini mmọ ẹdide n̄kpri. Didie ke nditọ emi ẹsidia ufọn? Nte mmọ ẹkponde, mmọ ẹsisịn idem ẹnam utom, ekpededi utom oro ọsọsọn̄, mmọ isọpke ikpa mba.

 Item Bible: “Kpukpru orụk utom ẹnyene ufọn.”​—Mme N̄ke 14:23.

 “Kûbiat ini unọ nditọ fo utom emi mînyeneke ibuot ẹnam man osụk etie nte mmọ ẹnyene se ẹnamde. Idụhe eke akpamade utọ n̄kpọ oro. Kam yom n̄kpọ emi enyenede ibuot nọ mmọ ẹnam. Edieke eyen fo edide ata ekpri, emekeme ndidọhọ enye an̄wam ọkwọhọde ntọn̄ ke mme n̄kpọ oro enye ekemede ndisịme n̄kwọhọde. Ke ini eyetde moto, nam enye eyet isọn̄ isọn̄ oro, oro edi ebiet oro mûdukemeke ndinụhọ nyet. Ekem kûbiat ini ndikọm enye nte enye esịnde idem anam utom oro.”​—Chris.

 Wụt eyen fo nte enye ekemede ndinam utom emi ọsọn̄de. Ndusụk ini nditọwọn̄ ẹsisọp ẹkpa mba sia mmọ mîdiọn̄ọke nte mmọ ẹkpenamde utom emi ẹnọde mmọ ẹnam. Ama oyom ndikpep eyen fo ndinam n̄kpọ emi enye mînamke akpa, emekeme ndinam mme n̄kpọ ifan̄ emi. Akpa, nanam n̄kpọ oro wụt eyen fo. Ọyọhọ iba, ẹdiana ntre mbufo mbiba ẹnam utom oro. Ọyọhọ ita, se nte enye anamde nyụn̄ tịn̄ ebiet emi enye anamde ọfọn ye ebiet emi enye mînamke ọfọn. Akpatre, yak enye anam n̄kpọ oro ofụri ofụri ke idemesie.

 Item Bible: “N̄kenịm uwụtn̄kpọ nnọ mbufo, nte, kpa nte n̄kanamde ye mbufo, mbufo ẹkpenam kpa ntre.”​—John 13:15.

 “Se n̄kụtde edi ke ana nnyịn mme ete ye eka isinịm eti uwụtn̄kpọ inọ nditọ nnyịn edieke iyomde mmọ ẹsinyene ime ẹnam n̄kpọ, ẹkûsọp ukpa mba. Ana nnyịn n̄ko inyenyene mme edu emi iyomde mmọ ẹnyene.”​—Doug.

 N̄wam eyen fo ọdiọn̄ọ ke idụhe eke mîsinamke ndudue. Tịn̄ nọ eyen fo nsio nsio ini emi n̄kpọ ọkọsọn̄de fi ndinam ye ufọn emi afo akadiade ke ntak emi afo mûkusọpke ukpa mba. Tịn̄ nọ eyen fo ke edieke owo oyomde ndinam n̄kpọ emi enye mînamke akpa, ke idụhe-du nte n̄kpọ oro mîdisọn̄ke enye, ndien ke edieke edide enye ke anam n̄kpọ oro, ke anam ndudue, ke oro edikam in̄wan̄wam enye. Nen̄ede nam enye ọdiọn̄ọ ke ndinam ndudue inamke fi etre ndima enye. Ukem nte ndisinam n̄kpọ kpukpru ini esinamde esịp nnyịn ọsọn̄, ukem oro ke onyụn̄ edi ye eyen fo. Enye idisisọpke ikpa mba edieke esiyakde enye anam ndusụk n̄kpọ emi ọsọn̄de enye. Ke ini n̄kpọ ọsọn̄de eyen fo ndinam, utu ke ndifehe n̄kọbọ enye n̄kpọ oro nnam, kam yak enye aka iso anam n̄kpọ oro, idem ekpededi etie nte enyịn anan enye. N̄wed emi How Children Succeed ọdọhọ ke “mfọnn̄kan usụn̄ emi eyenọwọn̄ ekemede ndiwụt ke imọ imọdiọn̄ọ idem edi enye ndisidomo ndinam n̄kpọ emi etiede nte enye idikemeke inam.”

 Item Bible: “Ọfọn owo ndibiom ọkpọnọ ke uyen esie.”​—Eseme 3:27.

 “Edieke ayakde nditọ fo ẹtịme ndinam n̄kpọ emi ọsọn̄de​—kpa ye oro mmọ ẹdiọn̄ọde ke ete ye eka mmimọ do ndin̄wam mmimọ​—nditọ oro ẹyedia ufọn. Nte ini akade, n̄kpọ oro idisọn̄ke mmọ aba ndinam sia mmọ ẹyedidiọn̄ọ ndinam n̄kpọ oro ẹnyụn̄ ẹkpep n̄ko ke ọfọn owo esinyene ime anam n̄kpọ emi ọsọn̄de, okûsọp mba.”​—Jordan.

 Kûtoro nditọ fo nte mmọ ẹdiọn̄ọde n̄kpọ, edi toro mmọ ke se mmọ ẹkemede ndinam. Ke uwụtn̄kpọ, utu ke ndidọhọ, “Amanam etieti nte ekebede udomo oro! Ọmọdiọn̄ọ n̄kpọ tutu,” kam dọhọ, “Amanam etieti nte ekebede udomo oro! Esịt enem mi nte ẹkesịnde idem okot n̄wed man ebe.” Ntak ọfọnde otoro nditọ fo ke se mmọ ẹkemede ndinam utu ke nte mmọ ẹdiọn̄ọde n̄kpọ? Dr. Carol Dweck ọdọhọ ke ndisitoro nditọwọn̄ nte mmọ ẹdiọn̄ọde n̄kpọ ‘esinam edi mmọ ẹma ẹkekụt n̄kpọ emi ọsọn̄de mmọ ndinam m̀mê n̄kpọ emi mîsan̄ake nte mmọ ẹkekerede, mmọ ẹkere m̀mê mmimọ imosụk idiọn̄ọ n̄kpọ.’ Enye aka iso ọdọhọ ete: “Edieke mme ete ye eka ẹyomde ndinọ nditọ mmọ enọ, mfọnn̄kan n̄kpọ emi mmọ ẹkemede ndinam edi ndikpep nditọ mmọ ndisima ndinam n̄kpọ emi ọsọn̄de mmọ ndinam, ndima ndikpep n̄kpọ nto ndudue mmọ, ndima ndisịn idem nnam utom, nnyụn̄ nyom mbufa usụn̄ emi mmọ ẹkemede ndida nnam n̄kpọ. Edieke mmọ ẹnamde emi, nditọ oro idisitiehe-tie ibet ẹtoro mmọ ke kpukpru n̄kpọ.” b

 Item Bible: “Itoro owo owụt se enye edide.”​—Mme N̄ke 27:21.