•  Se anade ọfiọk

•  Se ekemede ndinam

•  Se mme ete ye eka ẹtịn̄de

 Ke ndusụk ebiet, nditọwọn̄ ẹnen̄ede ẹkpere ete ye eka mmọ ẹnyụn̄ ẹyom mmọ ẹteme mmimọ se ikpanamde. Ke mme ebiet en̄wen, nditọwọn̄ ẹsiwak ndika mbịne ubọkn̄ka mmọ n̄kọbọ item.

 Mmọ ndika mbịne ubọkn̄ka mmọ n̄kọbọ item isiyakke mmọ ẹda item ete ye eka mmọ ke n̄kpọ. Se idude edi ke nditọ oro ẹtisịm n̄kpọ nte isua 13 esịm 19, ekeme ndidi mmọ ididaha-da aba ete ye eka mmọ ke n̄kpọ. Emi ikpaha nnyịn idem sia ke ini nditọwọn̄ ẹmade ndidu kiet ye ubọkn̄ka mmọ, esitie nte ke mmọ ẹbọk idemmọ ikpọn̄ ke idịghe ete ye ẹka mmọ ẹbọk mmọ.

 Nso isinam emem nditọwọn̄ utom ndinen̄ede n̄kpere ubọkn̄ka mmọ n̄kan ete ye eka mmọ? Se ndusụk se isinamde mi:

•   Ufọkn̄wed. Ke ini nditọwọn̄ ẹmade ndidu ye ubọkn̄ka mmọ mbịghi, mmọ ẹsinen̄ede ẹmehe ye idemmọ ndien mmọ ẹsima ndikop se ubọkn̄ka mmọ ẹtịn̄de utu ke se ete ye eka mmọ ẹtịn̄de. N̄kpọ emi ekeme ndinen̄ede nsọn̄ ubọk ini eyen edide n̄kpọ nte isua 13 esịm 19.

•   Unana ini. Ke ediwak ubon, esidi nditọ ẹma ẹnyọn̄ n̄wed ẹdi ikwe owo ndomokiet ke ufọk sia ete ye eka mmọ inyọn̄ke utom kan̄a idi.

•   Nte mme uyen ẹsinamde n̄kpọ. Mbemiso mme uyen ẹtọn̄ọde ndikpon owo, mmọ ẹsima ndinam se ubọkn̄ka mmọ ẹnamde, utọ nte ndisịne ọfọn̄ nte ubọkn̄ka mmọ, nditịn̄ ikọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ nte mmọ. Se ubọkn̄ka mmọ ẹyomde mmọ ẹnam esikpon mmọ ibuot akan se ete ye eka mmọ ẹyomde.

•   Mme anyamurua. Se mme ayamurua ẹsion̄ode ẹdi idahaemi ye ediwak se ẹsiode ke TV ẹnyụn̄ ẹdọn̄de ke Intanet ẹnen̄ede ẹdi n̄kpọ ẹnamde ẹnọ mme uyen, ndien emi anam se mme ete ye eka mmọ ẹdọhọde mmọ ẹnam in̄wan̄ake mmọ. Dr. Robert Epstein ekewet ke ‘edieke ẹtrede ndision̄o mme n̄kpọ emi nnọ mme uyen, ke ediwak ikpọ mbubehe ẹkpeduọn̄ọ.’ a

•   Nen̄ede kpere eyen fo.

   Bible ọdọhọ ete: “Yak mme ikọ emi ami ntemede fi mfịn emi ẹdu fi ke esịt; afo onyụn̄ enyene ndidọdiọn̄ n̄kpep eyen fo mme ikọ emi nnyụn̄ ntịn̄ mban̄a mmọ ke ini afo etiede ke ufọk fo ye ke ini afo asan̄ade ke usụn̄ ye ke ini afo anade-na ye ke ini afo adahade ada.”​—Deuteronomy 6:6, 7.

   Idiọkke eyen fo ndinyene ufan emi edide ubọkn̄ka esie, edi inaha ayak mme ufan esie ẹbọ fi utom ẹnam. Kûfịna idem sia ntaifiọk ẹdọhọ ke ediwak nditọwọn̄ ye mme uyen ẹnen̄ede ẹkpono mme ete ye eka mmọ, ẹnyụn ẹnam se mmọ ẹdọhọde ẹkan se ubọkn̄ka mmọ ẹdọhọde. Edieke enen̄erede ekpere nditọ fo, mmọ ẹyema ndinam se afo ọdọhọde ẹkan ndinam se ubọkn̄ka mmọ ẹdọhọde.

   “Sima ndidu ye nditọ fo nyụn̄ tie ye mmọ nam nsio nsio n̄kpọ, utọ nte nditem udia, ndiyet ọfọn̄ nnyụn̄ nnam ufọk asana; emekeme nditie ye mmọ nse se ẹkenọde mmọ ẹnam ke ufọkn̄wed. Sima ndibre mbre ye mmọ, ẹtie kiet ẹse fim m̀mê TV. Kûkere ke ana enen̄ede enyene ini mbemiso anamde emi​—hour kiet m̀mê iba ekem. Edieke mûsunyeneke ini unọ nditọ fo, udûnen̄ekede ukpere mmọ!”​—Lorraine.

•   Kûyak eyen fo anam ufan ye n̄ka esie kpọt.

   Bible ọdọhọ ete: “Ndisịme ido eyịre ke esịt eyenọwọn̄.”​—Mme N̄ke 22:15.

   Ndusụk ete ye eka ẹsinem esịt ẹma ẹkụt nditọ mmọ ẹnyenede ediwak ufan. Edi diọn̄ọ ke kpa ye emi eyen fo ndinyene mme ufan emi ẹdide ubọkn̄ka esie edin̄wamde enye emehe ye mbon en̄wen, ke ana enye onyụn̄ anam ufan ye mbon emi ẹkponde ẹkan enye ke isua emana man ẹn̄wam enye nte enye ọkọride akabade akwaowo. Nditọwọn̄ ikemeke ndinọ nditọwọn̄ nte mmọ nti item emi ẹdin̄wamde mmọ nte ete ye eka ẹkpenọde.

   “Ubọkn̄ka eyen fo ẹkeme ndidiọn̄ọ ndusụk n̄kpọ, edi uwem in̄wan̄ake mmọ kan̄a, mmọ inyụn̄ inen̄ekede inyene ifiọk ndin̄wam ubọkn̄ka mmọ ẹbiere ndinam nnennen n̄kpọ. Edieke nditọ ẹyakde ete ye eka mmọ ẹn̄wam mmọ, mmọ ẹyediọn̄ọ idem nte mmọ ẹsụk ẹkponde ẹka.”​—Nadia.

•   Nọ eyen fo nti item.

   Bible ọdọhọ ete: “Owo eke asan̄ade ye mbon ọniọn̄ eyenyene ọniọn̄.”​—Mme N̄ke 13:20.

   Nte nditọ ẹsụk ẹkponde ẹka, mmọ ẹyenen̄ede ẹdia ufọn edieke afo esimade ndidu ye mmọ. Nịm eti uwụtn̄kpọ nọ mmọ.

   “Nditọ ẹsima ndinam se mmọ ẹkụtde ete ye eka mmọ ẹnamde. Edieke mme ete ye eka ẹkpepde nditọ mmọ ndima nnyụn̄ n̄kpono mmọ, nditọ emi ẹyema nditie nte mmọ ẹma ekpon.”​—Katherine.