Osụk etie fi nte ibịghike eyen fo akamana, edi enye idịghe aba eyenọwọn̄. Enye ọtọn̄ọ ndikpon n̄kabade akparawa m̀mê n̄kaiferi.

Ibuot esiyon̄ nditọwọn̄ ke ini mmọ ẹtọn̄ọde ndikpon n̄wọrọ owo, esịt esinyụn̄ etịmede mmọ. Didie ke afo ekeme ndin̄wam eyen fo ke utọ ini ntem?

Enyenyene ini emi eyenọwọn̄ esiwọrọde akparawa m̀mê n̄kaiferi. N̄wed kiet ọdọhọ ke ndusụk nditọwọn̄ ẹsibak ẹtọn̄ọ ndiwọrọ akparawa m̀mê n̄kaiferi, ndusụk ibakke. Ndusụk ẹsitọn̄ọ ke ini ẹdide isua 8, ndusụk ẹtọn̄ọ ke ini ẹsịmde isua 15 m̀mê akande oro.

Esịt esitịmede eyenọwọn̄ ke ini enye oyomde ndiwọrọ akparawa m̀mê n̄kaiferi. Nditọwọn̄ emi ẹtọn̄ọde ndikọri n̄wọrọ owo ẹsinen̄ede ẹkere nte mbon en̄wen ẹsede mmimọ. Akparawa emi ekerede Jared * ọdọhọ ete: “Mma nsinen̄ede n̄kere nte ntiede nnyụn̄ n̄kpeme nte nnamde n̄kpọ. Mma nsikere m̀mê mme owo ẹse mi didie.” Esịt esinen̄ede etịmede utọ nditọ emi, akpan akpan edieke n̄kpọ ọwọn̄ọde mmọ ke iso. Kellie emi edide isua 17 ọdọhọ ete: “N̄kpọ ọkọwọwọn̄ọ ọyọhọ mi iso. Mma nsitua eyet etieti nnyụn̄ n̄kere ke nyehe.”

Nditọwọn̄ emi ẹsibakde ẹwọrọ akparawa m̀mê n̄kaiferi ẹsisobo mme mfịna en̄wen. Ẹsisak iban emi ẹsọpde ẹtịbe eba ẹnyụn̄ ẹnyenede mbombom. N̄wed kiet ọdọhọ ke n̄kparawa emi ẹkponide ẹkan mmọ ẹsifịna mmọ uwem.

Nditọn̄ọ ndiwọrọ akparawa m̀mê n̄kaiferi iwọrọke ke owo ọdiọn̄ọ idem. Mme N̄ke 22:15 ọdọhọ ete: “Ndisịme ido eyịre ke esịt eyenọwọn̄.” Ntre, eyenọwọn̄ nditọn̄ọ ndiwọrọ akparawa m̀mê n̄kaiferi iwụtke ke enye ọdiọn̄ọ idem. N̄wed emi ẹkotde You and Your Adolescent ọdọhọ ke eyenọwọn̄ ekeme ndikpon onyụn̄ ọniọn̄, edi emi ‘iwọrọke ke enye ekeme ndibiere n̄kpọ ọfọn, ndinam n̄kpọ nte ọdiọn̄ọ-idem-owo, ndifara ke idem, m̀mê ndinam mme n̄kpọ eken oro ọdiọn̄ọ-idem-owo esinamde.’

Babak nam eyen fo ọdiọn̄ọ se iditịbede. Babak nam eyen fo ọdiọn̄ọ mme ukpụhọde oro enye edikụtde ke idem esie ke ini enye ọtọn̄ọde ndiwọrọ akparawa m̀mê n̄kaiferi. Edieke enye edide n̄wan, nam enye ọdiọn̄ọ ke enye eyesikụt itieisọn̄, ndien edieke enye edide erenowo, nam enye ọdiọn̄ọ ke nsene eyesiwọrọ enye ke idem okoneyo. Esịt esitịmede nditọwọn̄ ke ini mme n̄kpọ emi ẹtịbede, sia ẹsitịbe inikiet inikiet. Nam eyen fo ọdiọn̄ọ ke mme n̄kpọ emi ẹwụt ke enye ọtọn̄ọ ndikpon owo.—Se se Bible etịn̄de ke Psalm 139:14.

Kûdịp eyen fo n̄kpọ. Akparawa emi ekerede John ọdọhọ ete: “Ke ini ete ye eka mi ekenemede n̄kpọ emi ye ami, mmọ iketịn̄ke kpukpru n̄kpọ iyarade. N̄kpakama mmọ ẹtịn̄ kpukpru n̄kpọ in̄wan̄-in̄wan̄.” Alana, emi edide isua 17, esịn kpa ke uyo oro. Enye ọdọhọ ete: “Eka mi ama etịn̄ mme ukpụhọde oro ndikụtde ke idem mi, edi n̄kpekenen̄ede mma enye etịn̄ se n̄kpanamde ke ini n̄kụtde mme ukpụhọde emi.” Nso ke ikpep ito emi? Kpa ye oro mîsimemke ndineme utọ n̄kpọ emi, nam eyen fo ọfiọk ofụri se isitịbede ke ini eyenọwọn̄ ọtọn̄ọde ndikpon n̄wọrọ owo.—Se se Bible etịn̄de ke Utom 20:20.

Bụp mbụme emi edinamde eyen fo eneme nneme. Emekeme nditọn̄ọ ke nditịn̄ mban̄a nditọwọn̄ en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, emekeme ndibụp adiaha fo ete, “Ndi akanam eyen ufọkn̄wed mbufo ọdọhọ fi ke imọtọn̄ọ ndikụt itieisọn̄?” “Ndi nditọwọn̄ ẹsisak iban emi ẹbakde ẹtịbe eba?” Emekeme ndibụp akpan fo ete, “Ndi nditọ ufọkn̄wed mbufo ẹsisak nditọ emi mîsọpke ikọri?” Edieke eyen fo etịn̄de aban̄a se iwọrọde nditọwọn̄ en̄wen, idisọn̄ke enye nditịn̄ mban̄a eke esie. Ke ini eyen fo etịn̄de ikọ, nam item Bible emi: “Ẹsọp ndikop ikọ, ẹkûsọp nditịn̄ ikọ.”—James 1:19.

N̄wam eyen fo enyene “ata ọniọn̄” onyụn̄ ekpep ndikere n̄kpọ ọfọn. (Mme N̄ke 3:21) Nditọn̄ọ ndikpon n̄wọrọ owo ikụreke ke mme ukpụhọde oro eyenọwọn̄ esikụtde ke idem esie. Ini emi n̄ko ke eyen fo edikpep ndikere n̄kpọ ọfọn, sia emi ayan̄wam enye esinam nti ubiere ke ini iso. Ntre, da ini emi kpep enye nti ido.—Se se Bible etịn̄de ke Mme Hebrew 5:14.

Kûkere ke ufọn idụhe. Ediwak nditọwọn̄ isimaha ndineme nneme ye ete ye eka mmọ mban̄a mme ukpụhọde oro mmọ ẹkụtde ke idem mmọ, edi kûyak oro afịna fi. N̄wed kiet ọdọhọ ke nditọwọn̄ ẹkeme ndinam nte mmimọ imaha nneme emi m̀mê ke mmimọ ikpan̄ke utọn̄, edi mmọ ke ẹmụm kpukpru se afo etịn̄de ẹdọn̄ ke ibuot.