Kpukpru n̄kpọ ke ekondo ẹdu ke nde ke nde. N̄wed ntaifiọk kiet ọdọhọ ke ntantaọfiọn̄ isuanake-suana ntre ibono ke ikpaenyọn̄, ke mmọ ẹdu ke uyọ ke uyọ ke nnennen itie mmọ. Nso inam edi ntre? Ntaifiọk ẹdọhọ ke enyene n̄kpọ emi owo mîkemeke ndikụt, emi omụmde mmọ ẹnịm ke itie mmọ. Imekeme ndimen n̄kpọ emi ndomo ye mme adaha emi esimụmde ufọk akama.

Kpukpru n̄kpọ akasan̄a didie edidu ke nde ke nde ke ekondo? Ndi emekere ke mmọ ẹkenyụn̄ ẹdaha ntre ẹdidu ke idemmọ? Enyene se ataifiọk kiet emi ekekerede Allan Sandage eketịn̄de. Kpa ye oro enye ama akakpa, ẹbat enye ẹsịn ke otu ntaifiọk emi ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ n̄kpọ ẹban̄a ekondo ke eyo nnyịn emi. Enye ama enịm ke Abasi odu.

 Enye ọkọdọhọ ete: ‘Ọsọsọn̄ mi ndinịm ke ekondo emi kpukpru n̄kpọ ẹbonode ke nde ke nde mi ọkọtọn̄ọ ntre ke idemesie. Anaedi odu n̄kpọ emi anamde edi ntre.’

Nte ekondo etiede anam uwem ekeme ndidu. Da nte utịn ofiopde ke uwụtn̄kpọ. Utịn esifiop ke ata nnennen udomo. Edieke odudu emi anamde utịn ofiop mîkpọsọn̄ke ikem, utịn ikpodụhe. Edieke odudu oro ọkpọsọn̄de akaha, utịn okpofiop tutu atara asuana.

Enyene ediwak n̄kpọ ke ekondo emi ẹdude ke ata nnennen itie mmọ, emi edide mîkpedịghe ntre uwem ikpodụhe. Anil Ananthaswamy emi esiwetde n̄kpọ aban̄a ifiọk ntaifiọk ọdọhọ ke edieke n̄kpọ kiet kpọt ke otu oro mîkpodụhe ke nnennen itie esie, ke ‘ntantaọfiọn̄, mme ekondo, ye mme uyọ ntantaọfiọn̄ ikpodụhe; ke uwem ikpodụhe n̄ko.’

Ekondo enyene itie emi mme owo ẹkemede ndidụn̄. Ofụm ye mmọn̄ emi ẹdude ke isọn̄ iwakke ikaha inyụn̄ ikprike ikaha, ndien sia ọfiọn̄ mîkponke ikaha inyụn̄ ikprike ikaha n̄ko, oro anam enye ekeme ndimụm isọn̄ n̄kama. N̄wed ntaifiọk kiet ọdọhọ ke nte isọn̄ etiede ye mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹdude anam ntaifiọk ẹdọhọ ke isọn̄ edi n̄kukụre itie emi mme owo ẹkemede ndidụn̄. a

Ete kiet ekewet ete ke isọn̄ idụhe ikpere mme ntantaọfiọn̄ eken. Edi oro edi ke ufọn nnyịn sia se inamde uwem odu ke isọn̄ edi oro. Ekpedi isọn̄ ama odu ekpere mme ntantaọfiọn̄ eken, idiọk ufiop emi ọwọrọde ke mme ntantaọfiọn̄ oro ikpayakke uwem odu ke isọn̄. Edi isọn̄ odu ke ata nnennen itie ke ekondo, ndien emi anam uwem odu.

Ataifiọk kiet emi ekerede Paul Davies onyụn̄ enen̄erede ọdiọn̄ọ n̄kpọ aban̄a ekondo ọdọhọ ke imọ inịmke ke uwem ọkọtọn̄ọ ntre ke idemesie, ke anaedi enyene ntak emi nnyịn idude uwem. Enye idọhọke ke Abasi okobot ekondo ye mme owo, edi mbọk afo ekere didie? Ke ini esede nte ekondo ye isọn̄ etiede, oyokụt ke ẹkenam mmọ man mme owo ye mme odu-uwem n̄kpọ eken ẹkeme ndidu. Ndi ukereke ke se inamde edi ntre edi ke ẹkebobot mmọ?