EBỊGHI etieti ntaifiọk ẹkenịm ke inuen-inyan̄ emi ẹkotde edetobu esife n̄kpọ nte itiat 22,000, ọtọn̄ọ ke n̄kan̄ ererimbot emi ẹkotde Arctic aka Antarctica afiak ọnyọn̄ edi. Edi ndụn̄ọde oro ẹkenamde ndondo emi owụt ke inuen emi esife ebe itiat 22,000 mbemiso esịmde Antarctica.

Enyene ekpri n̄kpọ emi ẹketoride inuen emi ke idem man ẹfiọk m̀mê itiat ifan̄ ke enye esife. N̄kpọ emi ama anam ẹdiọn̄ọ ke ndusụk inuen-inyan̄ Arctic emi ẹma ẹfe n̄kpọ nte itiat 56,000 mbemiso ẹsịmde Antarctica ẹfiak ẹnyọn̄. Idụhe inuen m̀mê unam en̄wen emi akanam akade utọ anyan isan̄ emi. Enyene enye emi akakam efede n̄kpọ nte itiat 60,000! Ntak emi se ntaifiọk ẹtịn̄de ẹban̄a inuen emi okpụhọrede idahaemi?

Inamke n̄kpọ m̀mê inuen emi ọtọn̄ọ ke m̀mọ̀n̄ efe, enye isifehe nnennen. Ndise emi odude ke page emi owụt nte inuen emi esifede. Enye esiwak ndife ntiene ukot ofụm Inyan̄ibom Atlantic.

Ke n̄kpọ nte isua 30 emi inuen emi esidude uwem, enye esife ebe itiat miliọn kiet ye ubak. Oro etie nte ndika ọfiọn̄ mfiak nnyọn̄ utịm ikata m̀mê inan̄! Ataifiọk kiet ọdọhọ ke enen̄ede akpa owo idem utọ ekpri inuen emi ndikeme ndife nyom usụn̄ ntre. Ke adianade do, sia inuen emi esidude ke Arctic ke ndaeyo, ndien ndaeyo oro etikụre enye efe aka Antarctica ekesịm do ke ndaeyo n̄ko, n̄wed emi ẹkotde Life on Earth: A Natural History ọdọhọ ke enye esikụt eyo akan inuen m̀mê unam en̄wen ekededi kpukpru isua.