1, 2. (a) Ewe idiọn̄ọ anyan̄a uwem ediwak owo? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Ndausụn̄ anie ekeme ndinam ikọt Abasi ẹnyene uwem?

“TUAK DA, TỊM SE, KPAN̄ UTỌN̄.” Ẹkewet ikọ emi ke signboard, ke se ibede isua 100 ko ke edem, ẹwụk ke mme ebiet emi ubomisọn̄ ẹsiwatde ẹbe usụn̄ tren, ke America. Ntak emi ẹkewụkde mme idiọn̄ọ emi? Ẹkewụk mmọ man ubomisọn̄ emi oyomde ndiwat mbe usụn̄ tren akpatuak ada ke ini tren ebede, mbak tren iditọ enye. Idiọn̄ọ emi anyan̄a ata ediwak owo oro ẹtuakde ẹda, ẹtịmde ẹse, ẹnyụn̄ ẹkpan̄de utọn̄, mbemiso ẹbede usụn̄ tren.

² Jehovah anam se ifọnde ikan emi. Enye ada ikọt esie usụn̄ mbak n̄kpọ idinam mmọ, man mmọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndinyene nsinsi uwem. Jehovah etie nte eti ekpemerọn̄ emi esidade erọn̄ esie usụn̄ onyụn̄ aduatde mmọ ke ini mmọ ẹyomde ndidụk ebiet emi n̄kpọ ekemede ndinam mmọ.—Kot Isaiah 30:20, 21.

3. Ntak emi nnyịn idụkde ufụn inọ n̄kpa?

³ Toto ke ini oro Abasi okobotde owo, enye esitịn̄ ọnọ  mme owo se enye oyomde mmọ ẹnam. Ke uwụtn̄kpọ, ke In̄wan̄ Eden, Jehovah ama etịn̄ se owo akpanamde man odu uwem ke nsinsi onyụn̄ okop inemesịt. (Genesis 2:15-17) Edi Adam ye Eve ikamaha Jehovah ada mmimọ usụn̄, mmọ ẹma ẹsọn̄ ibuot ye edima Ete mmọ. Eve ama okop uyo Satan, Adam onyụn̄ okop uyo an̄wan esie. Nso ke emi akada edi? Mmọ ẹma ẹbọ ufen ẹnyụn̄ ẹkpan̄a, idinyụn̄ isetke. Nsọn̄ibuot mmọ anam kpukpru nnyịn idụk ufụn inọ n̄kpa.

4. (a) Ntak emi Abasi ọkọnọde obufa ewụhọ ke Ukwọ ama okokụre? (b) Didie ke obufa ewụhọ emi anam ifiọk nte Abasi adade uwem ye iyịp?

⁴ Abasi ama ọdọhọ Noah anam n̄kpọ emi akanyan̄ade enye ye ubon esie. Ke Ukwọ ama okokụre, Jehovah ama ọdọhọ mme owo ẹkûdia iyịp. Ntak-a? Koro enye ama enyịme mme owo ẹtọn̄ọ ndita unam. Ntre, enye ama ọnọ mmọ obufa ewụhọ emi edidade mmọ usụn̄. Ewụhọ oro ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹkûta unam ye ukpọn̄ [m̀mê ye uwem] esie, oro edi, iyịp esie.” (Genesis 9:1-4) Ewụhọ emi anam nnyịn ifiọk nte Abasi adade uwem. Enye edi Andibot, enye onyụn̄ anam nnyịn idu uwem; ntre enye enyene unen nditịn̄ nnọ nnyịn nte ikpadade uwem. Ke uwụtn̄kpọ, enye ọdọhọ ikûwot owo. Abasi ada uwem ye iyịp nte ata ọsọn̄urua n̄kpọ, enye oyosobo owotowo ye owo emi adiade m̀mê esịnde iyịp ke idem.—Genesis 9:5, 6.

5. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi, ndien ntak-a?

⁵ Abasi okosụk akaka iso ada ikọt esie usụn̄ idem ke eyo Noah ama ekebe. Ke ibuotikọ emi, iyeneme uwụtn̄kpọ ifan̄ emi ẹwụtde nte Abasi ekesidade ikọt esie usụn̄. Se idinemede emi eyenen̄ede an̄wam nnyịn ibiere ndiyak Jehovah ada nnyịn usụn̄ esịm obufa ererimbot.

6. Ntak emi akanade ikọt Abasi ẹnịm Ibet emi Jehovah ọkọnọde mmọ?

⁶ Ke eyo Moses, Jehovah ama etịn̄ ọnọ ikọt esie Israel nte mmọ ẹkpedude uwem ẹnyụn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ imọ. Ntak-a? Koro ẹma ẹsio mmọ ke ufụn ke Egypt. Mmọ ẹkedi ifịn ke Egypt ke se ibede isua 200, ndien mbon Egypt ẹma ẹsituak ibuot ẹnọ mme akpan̄kpa, ẹnyene ndisọi mbiet, ẹnyụn̄ ẹnam ediwak n̄kpọ oro Abasi asuade. Ke ẹma ẹkesio nditọ Israel ke ufụn ke Egypt, ama oyom ẹnọ mmọ obufa ibet emi edidade mmọ usụn̄. Mmọ ẹma ẹkabade ẹdi obufa idụt, ndien akana mmọ ẹnịm Ibet Jehovah kpọt. Ndusụk n̄wed ndụn̄ọde ẹdọhọ ke ikọ Hebrew oro ẹkabarede “ibet” ọwọrọ “da usụn̄, teme.” Ibet emi ikayakke nditọ Israel ẹdu oburobụt uwem ẹnyụn̄ ẹtiene mme idụt oro ẹkedude ẹkpere mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ nsunsu abasi. Jehovah ama ọdiọn̄ mmọ ke ini mmọ ẹkekopde uyo esie. Edi mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹbọ ufen ke ini mmọ mîkokopke uyo esie.—Kot Deuteronomy 28:1, 2, 15.

7. (a) Tịn̄ ntak en̄wen emi Jehovah ọkọnọde ikọt esie Ibet. (b) Didie ke Ibet ekedi andikpeme m̀mê adausụn̄ ọnọ nditọ Israel?

⁷ Enyene ntak en̄wen emi ẹkenọde mmọ obufa Ibet. Ibet emi ama anam nditọ Israel ẹben̄e idem ẹnọ ata akpan n̄kpọ emi ekenyenede nditịbe man osu uduak Jehovah, oro edi, edidi Messiah, kpa Jesus Christ. Ibet oro ama eti nditọ Israel ke mmọ ifọnke ima. Enye ama  onyụn̄ anam mmọ ẹfiọk ke mmimọ imoyom owo oro ọfọnde ama edikpa man afak mmimọ osio ke idiọkn̄kpọ ofụri ofụri. (Galatia 3:19; Mme Hebrew 10:1-10) Adianade do, ibet emi ikayakke n̄kpọ anam ubon emi Messiah okotode, ama onyụn̄ an̄wam nditọ Israel ẹdiọn̄ọ Messiah, ke ini enye ekedide edisịm. Ntem, Ibet emi eketie nte “andikpeme” m̀mê adausụn̄ emi akadade mmọ esịm Christ.—Galatia 3:23, 24.

8. Nso ufọn ke ikeme ndibọ nto Ibet emi Jehovah ọkọnọde nditọ Israel?

⁸ Nnyịn imekeme ndibọ ufọn n̄ko nto Ibet oro Jehovah ọkọnọde nditọ Israel. Didie? Nnyịn imekeme ndituak nda nnyụn̄ ntịm nse ntak emi ẹkenọde Ibet oro. Kpa ye oro nnyịn mînịmke Ibet oro aba, ediwak n̄kpọ oro ẹtịn̄de ke Ibet oro ẹkeme ndin̄wam nnyịn ifiọk nte ikpodude uwem ye nte ikpatuakde ibuot inọ Jehovah. Jehovah akanam ẹwet Ibet emi ẹsịn ke Bible man ikpekpep n̄kpọ ito mmọ, ida se ikpepde idu uwem, inyụn̄ ikọm Jesus ke ndikekpep nnyịn n̄kpọ emi ọfọnde akan Ibet oro. Kpan̄ utọn̄ kop se Jesus ọkọdọhọde mi: “Mbufo ẹma ẹkop ẹte ẹkedọhọ ẹte, ‘Kûsịn efịbe.’ Edi ndọhọ mbufo nte owo ekededi eke owụkde enyịn ese n̄wan tutu udọn̄ idan̄ edemede enye, enye esesịn efịbe ye enye ama ke esịt esie.” Ikọ Jesus emi owụt ke nditre ndisịn efịbe ikemke, ke oyom nnyịn itre ndikekere m̀mê ndinam n̄kpọ ekededi emi ekemede ndinam nnyịn isịn efịbe.—Matthew 5:27, 28.

9. Nso ikanam Abasi ọnọ ikọt esie obụfa Ibet?

⁹ Ke Jesus ama ekedi nte Messiah, Jehovah ama ọnọ ikọt esie obufa ibet onyụn̄ anam mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk uduak esie. Ntak-a? Jehovah ama esịn idụt Israel ke isua 33, onyụn̄ emek esop Christian ẹdi ikọt esie. Enye ama ọnọ obufa esop esie emi obufa Ibet.

10. Ntak emi ẹkenọde esop Christian obufa ibet, ndien didie ke ibet emi okpụhọde ye enye emi ẹkenọde idụt Israel?

¹⁰ Jehovah ama ọnọ idụt Israel Ibet Moses man mmọ ẹfiọk nte ẹkpedude uwem ye nte ẹkpetuakde ibuot ẹnọ enye. Ọtọn̄ọde ke eyo mme apostle, ikọt Abasi ẹketo nsio nsio idụt. Idịghe kpukpru mmọ ẹkenyene n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹfiọk n̄wed. Ẹkekot mmọ Israel Abasi. Mmọ ẹma ẹkabade ẹdi esop Christian, ẹnyụn̄ ẹdụk obufa ediomi ye Abasi. Jehovah ama ọnọ mmọ obufa Ibet man mmọ ẹfiọk nte ẹkpedude uwem ye nte ẹkpetuakde ibuot ẹnọ enye. Emi enen̄ede owụt ke “Abasi inamke asari, edi ke kpukpru idụt enye enyenyịme owo eke abakde enye onyụn̄ anamde edinen ido.” (Utom 10:34, 35) Mmọ ẹkesida “ibet Christ” ẹdu uwem. Owo ikewetke ibet emi ke itiat, edi ẹkewet ke esịt mmọ. Ibet emi ama ọfọn ye mmọ onyụn̄ ada mmọ usụn̄, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹkedụn̄ ke m̀mọ̀n̄.—Galatia 6:2.

11. Ewe ewụhọ iba ke Jesus ọkọnọ kpukpru nnyịn?

¹¹ Jehovah ama anam Jesus ada Israel Abasi usụn̄, ndien mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹbọ ufọn. Mbemiso Abasi ọkọtọn̄ọde obufa ediomi, Jesus ama ọnọ mmọ ata akpan ewụhọ iba. Akpa akaban̄a ukwọrọikọ, ọyọhọ iba aban̄a nte mme Christian ẹkpedude uwem ẹnyụn̄  ẹnamde n̄kpọ ye kiet eken. Jesus ọkọnọ kpukpru Christian ewụhọ emi. Ntem, ana kpukpru nnyịn, edide idori enyịn ndidu uwem ke heaven m̀mê ke isọn̄, inịm ewụhọ emi.

12. Nso iwụt ke Jehovah okoyom ẹkwọrọ ikọ ẹnọ kpukpru owo?

¹² Ke eyo Bible, mme owo ẹma ẹsito nsio nsio idụt ẹka Israel man ẹketuak ibuot ẹnọ Jehovah. (1 Ndidem 8:41-43) Nte ini akakade, Jesus ama ọnọ mbet esie ewụhọ emi odude ke Matthew 28:19, 20. (Kot.) Enye ọkọdọhọ mmọ “ẹka” ẹbịne kpukpru owo. Ke Pentecost isua 33, Jehovah ama owụt ke imọ iyom ẹkwọrọ eti mbụk ke ofụri ererimbot. Ke usen oro, edisana spirit ama odoro n̄kpọ nte owo 120 ke idem, emi ẹkedude ke obufa esop Christian. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke nsio nsio usem nnọ mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew. (Utom 2:4-11) Ekem, mmọ ẹma ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mbon Samaria. Ndien ke isua 36, mmọ ẹma ẹkam ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mme Gentile emi mîkanaha mbobi. Emi okowụt ke ana mme Christian ẹkwọrọ ikọ ẹnọ kpukpru owo ke ererimbot!

13, 14. (a) “Obufa ewụhọ” oro Jesus ọkọnọde aban̄a nso? (b) Nso ke ikeme ndikpep nto Jesus?

¹³ Jesus ama ọnọ nnyịn “obufa ewụhọ” emi aban̄ade nte ikpanamde n̄kpọ ye nditọete nnyịn. (Kot John 13:34, 35.) Ana nnyịn ima mmọ kpukpru ini, inyụn̄ iben̄e idem ndikpa nnọ mmọ. Edi utọ n̄kpọ emi ikodụhe ke Ibet Moses.—Matthew 22:39; 1 John 3:16.

¹⁴ Jesus ama esima mme owo utọ ima emi. Enye ama enen̄ede ama mme mbet esie tutu enyịme ndikpa nnọ mmọ. Enye oyom kpukpru mbet esie ẹnam kpasụk ntre. Ntem, ana inyịme ndiyọ ukụt m̀mê ndikam n̄kpa nnọ nditọete nnyịn.—1 Thessalonica 2:8.

15, 16. Nnyịn idu uwem ke ewe ini, ndien didie ke Jehovah ada nnyịn usụn̄?

¹⁵ Jesus emek “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ete ọnọ mbet imọ “udia ke nnennen ini.” (Matthew 24:45-47) Udia emi esịne ndausụn̄ oro ẹsinọde ikọt Abasi etiene nte n̄kpọ okpụhọrede ke ererimbot. N̄kpọ etie didie idahaemi ke ererimbot?

¹⁶ Nnyịn idu uwem ke “mme akpatre usen” ererimbot emi, ndien ibịghike imọn̄ ikụt ukụt oro akanam mîdụhe ke ererimbot emi. (2 Timothy 3:1; Mark 13:19) N̄ko, ẹma ẹsio Satan ye mme demon esie ẹduọn̄ọ mi ke isọn̄, ndien mmọ ẹnam mme owo ẹbo ufen etieti. (Ediyarade 12:9, 12) Adianade do, nnyịn ke inam ewụhọ oro Jesus ọkọnọde nnyịn, sia imọkwọrọ ikọ ke ofụri ererimbot inọ ata ediwak owo ye ke ata ediwak usem ikan nte akanam ikwọrọde.

17, 18. Didie ke ikpada ndausụn̄ oro ẹnọde nnyịn?

¹⁷ Esop Abasi ọnọ nnyịn ediwak n̄kpọ emi ẹn̄wamde nnyịn ikeme ndikwọrọ ikọ. Ndi afo emesida mme n̄kpọ emi ọkwọrọ ikọ? Ẹsiteme nnyịn ke mme mbono esop nnyịn nte ikpadade mme n̄kpọ oro ikwọrọ ikọ ọfọn. Ndi emenịm ke Jehovah ọnọ nnyịn mme n̄kpọ emi?

¹⁸ Edieke iyomde Jehovah ọdiọn̄ nnyịn, ana itiene kpukpru ndausụn̄ oro  enye adade esop esie ọnọ nnyịn mfịn. Edieke itienede ndausụn̄ esop Abasi idahaemi, idisọn̄ke nnyịn nditiene ndausụn̄ oro ẹdinọde nnyịn ke ini “akwa ukụt,” kpa ini oro ẹdisobode idiọk ererimbot Satan emi. (Matthew 24:21) Ke oro ebede, ẹyenọ nnyịn obufa ndausụn̄ oro ididade idu uwem ke obufa ererimbot. Ini oro, Satan ididụhe aba ndinam nnyịn isọn̄ ibuot ye Abasi.

19, 20. Ewe n̄wed ke ẹdikụbọde ke obufa ererimbot, ndien nso ufọn ke idibọ?

¹⁹ Ke eyo Moses, ama oyom ẹnọ idụt Israel obufa ndausụn̄, ntre Abasi ama ọnọ mmọ Ibet. Nte ini akakade, ẹma ẹdinọ esop Christian “Ibet Christ.” Kpasụk ntre, ke obufa ererimbot, Bible ọdọhọ ke ẹyenọ nnyịn mme n̄wed oro ẹdiwetde obufa ndausụn̄. (Kot Ediyarade 20:12.) Enen̄ede etie nte ke mme n̄wed emi ẹyetịn̄ nte Jehovah oyomde nnyịn idu uwem ini oro. Ke ini kpukpru owo, esịnede mbon oro ẹsetde ke n̄kpa, ẹkpepde mme n̄wed emi, mmọ ẹyefiọk se Jehovah oyomde mmọ ẹnam. Mme n̄wed emi ẹyen̄wam nnyịn inen̄ede ifiọk nte Jehovah ekerede n̄kpọ. Bible eyenen̄ede an̄wan̄a nnyịn n̄ko, ndien kpukpru owo ke Paradise ẹyema ẹnyụn̄ ẹkpono kiet eken. (Isaiah 26:9) Kere adan̄a ediwak n̄kpọ oro idifiọkde idinyụn̄ ikpepde mbon en̄wen ke ini Edidem nnyịn, Jesus Christ, edikarade nnyịn!

²⁰ Edieke itienede ndausụn̄ oro “ẹwetde ke mme n̄wed emi” inyụn̄ isọn̄ọde ida ye Jehovah ke akpatre udomo, enye eyewet enyịn̄ nnyịn esịn ke “n̄wed uwem.” Ini oro ndien ke nnyịn ididu uwem ke nsinsi! Ntre, ana ITUAK IDA ikot Bible, ITỊM ISE m̀mê se ikotde an̄wan̄a nnyịn, inyụn̄ IKPAN̄ UTỌN̄ ke ini Abasi ọnọde nnyịn ndausụn̄ mfịn. Edieke inamde emi, nnyịn imekeme ndibọhọ akwa ukụt inyụn̄ ika iso ikpep n̄kpọ iban̄a Edima Ete nnyịn, Jehovah, ke nsinsi nsinsi.—Ecclesiastes 3:11; Rome 11:33.