1, 2. (a) Ndọ ọkọtọn̄ọ didie? (b) Anaedi nso ke Adam ye Eve ẹkefiọk ẹban̄a ndọ? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

NDỌ idịghe obufa n̄kpọ sia ata ediwak owo ke ẹdọ ndọ. Ndifiọk nte ndọ ọkọtọn̄ọde ye ntak emi Jehovah Abasi ọkọtọn̄ọde ndọ ayan̄wam nnyịn ikpono ndọ inyụn̄ inen̄ede idia ufọn esie. Ke Abasi ama okobot Adam, Enye ama ada mme unam ọsọk Adam ete osio mmọ enyịn̄. Edi Adam ‘ikekwe andin̄wam nte nsan̄a eke ekemde ye enye.’ Ntre Abasi ama anam Adam ede ata ọkpọsọn̄ idap onyụn̄ osio ọkpọn̄kan̄ Adam kiet ada obot n̄wan, onyụn̄ emen ọsọk Adam. (Kot Genesis 2:20-24.) Ntem, Abasi ọkọtọn̄ọ ndọ.

² Jesus ama ọdọhọ ke Jehovah ọkọdọhọ ete: “Erenowo ọyọkpọn̄ ete ye eka esie onyụn̄ akadiana ye n̄wan esiemmọ, ndien mmọ mbiba ẹyekabade ẹdi obụk kiet.” (Matt. 19:4, 5) Anaedi Abasi ndikada ọkpọn̄kan̄ Adam mbot Eve ama anam mmọ ẹfiọk ke mmimọ idi obụk kiet. Abasi ikoyomke ẹdian̄ade ndọ, okoyom erenowo ọdọ n̄wan kiet kpọt, n̄wan onyụn̄ ọdọ ebe kiet kpọt.

3. Ntak emi Abasi ọkọtọn̄ọde ndọ?

³ Esịt ama enen̄ede enem Adam ndikụt n̄wan esie. Enye okosio n̄wan esie, Eve. Eve ekenyene ‘ndin̄wam’ Adam sia enye ekedi “nsan̄a” esie. Nte mmọ ẹdianade kiet ẹnam utom mmọ nte ebe ye n̄wan, mmọ ẹyenam esịt enem kiet eken kpukpru usen. (Gen. 2:18) Akpan ntak emi Abasi ọkọtọn̄ọde ndọ ekedi man mme owo ẹyọhọ isọn̄. (Gen. 1:28) Kpa ye emi nditọ ẹdimade ete ye eka mmọ, mmọ ẹyekpọn̄ ete ye eka mmọ ẹkedọ ndọ ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ubon mmọ. Mme owo ẹyetọt ẹyọhọ isọn̄ nte Jehovah oyomde ẹnyụn̄ ẹnam ofụri isọn̄ edi Paradise.

4. Nso iketịbe ke ndọ Adam ye Eve?

⁴ Ke ini Jehovah okobotde Adam ye Eve, enye ama ọnọ mmọ ifụre ndimek ndinam se mmọ ẹmade. Edi mmọ ẹma ẹmek ndisọn̄ ibuot ye Jehovah, ndien emi ama anam mfịna odu ke ndọ mmọ. “Akani urụkikọt,” oro edi, Satan, ama abian̄a Eve ete ke edieke enye adiade mfri “eto ifiọk eti ye idiọk,” ke enye eyetie nte Abasi onyụn̄ ekeme ndibiere se idide eti ye idiọk. Eve ikokponoke ebe esie, ntak edi oro enye mîkobụpke ebe esie n̄kpọ emi. Adam n̄ko ikokopke uyo Abasi edi ama esịme ndisịme ọbọ Eve mfri eto oro adia.—Edi. 12:9; Gen. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Se ikọwọrọde Adam ye Eve ekpep nnyịn nso?

⁵ Ke ini Abasi okobụpde Adam ntak emi enye akadiade mfri eto oro imọ ikọdọhọde enye okûdia, enye ama ọduọhọ n̄wan esie onyụn̄ ọdọhọ ete: “N̄wan oro afo ọkọnọde ete odu ye ami ọkọnọ mi mfri eto oro ndien ami ndia.” Eve ọkọdọhọ esie ke urụkikọt akabian̄a imọ. (Gen. 3:12, 13) Kpukpru se mmọ ẹketịn̄de ikọwọrọke n̄kpọ ndomokiet! Ke ntak emi Adam ye Eve ẹkesọn̄de ibuot ye Jehovah, enye akada mmọ mbiba nte mbon nsobo. Se ikọwọrọde mmọ emi ekpep nnyịn ata akamba n̄kpọ. Ana ebe ye n̄wan ẹnam utom mmọ ẹnyụn̄ ẹkop uyo Jehovah man ndọ mmọ ọfọn.

6. Didie ke akpanam Genesis 3:15 an̄wan̄a owo?

⁶ Kpa ye ofụri se Satan akanamde emi ke In̄wan̄ Eden, Jehovah ama etịn̄ akpa prọfesi emi ọkọnọde ubonowo idotenyịn. (Kot Genesis 3:15.) ‘Mfri n̄wan’ ayanuak Satan ibuot. Mme angel Jehovah ke heaven ẹnen̄ede ẹkop uyo esie, mmọ ẹtie nte n̄wan esie. Enye ọyọdọn̄ owo kiet ke otu mmọ edinuak Satan ibuot. Mfri n̄wan oro ayan̄wam mbon oro ẹkopde item Abasi ẹkeme ndidu uwem ke nsinsi nte Jehovah okoyomde toto ke editọn̄ọ.—John 3:16.

7. (a) Ndọ etie didie tọn̄ọ Adam ye Eve ẹkesọn̄ ibuot ye Abasi? (b) Nso ke Bible ọdọhọ ebe ye n̄wan ẹnam?

⁷ Nsọn̄ibuot Adam ye Eve ikayakke ndọ mmọ enem nte Abasi okoyomde. Ndien tutu esịm emi, ndọ isụk itiehe nte Abasi okoyomde etie. Ke uwụtn̄kpọ, se Genesis 3:16 etịn̄de owụt ke iban ẹyebọ ufen etieti ke ini mmọ ẹsan̄ade ye idịbi ye ke ini uman, kpa nte Eve ọkọbọde. Itien̄wed oro owụt n̄ko ke edisidi iban mîkwe ebe mmọ, ikemeke nditie; ndien ke mme ebe ẹyekara iban mmọ, ẹnyụn̄ ẹkam ẹfiomo mmọ, nte etịbede ke ediwak ndọ mfịn. Edi Bible ọdọhọ mme ebe ẹma iban mmọ, onyụn̄ ọdọhọ iban n̄ko ẹsụk ibuot ẹnọ mme ebe mmọ. (Eph. 5:33) Ke ini ebe ye n̄wan ẹdianade kiet ẹnam se Ikọ Abasi etịn̄de emi, mmọ idisọpke inyene mfịna ke ndọ mmọ.

8. Ndọ eketie didie tọn̄ọ ke eyo Adam sịm Ukwọ eyo Noah?

⁸ Adam ye Eve ẹma ẹnyene nditọ mbemiso mmọ ẹkekpade ke ntak idiọkn̄kpọ mmọ. (Gen. 5:4) Cain, akpa eyen mmọ, ama ọdọ iman esie. Lamech eyeyen Cain, edi akpa owo emi Bible ọdọhọde ke ọkọdọ iban iba. (Gen. 4:17, 19) Mbon emi ẹkenamde n̄kpọ Jehovah ọtọn̄ọde ke eyo Adam sịm Ukwọ eyo Noah ikawakke. N̄kpata owo ifan̄ kpọt, utọ nte Abel, Enoch, Noah ye ubon esie ẹkenam n̄kpọ Abasi. Ke eyo Noah, “nditọiren ata Abasi [ẹma] ẹtọn̄ọ ndikụt nditọiban owo, nte mmọ ẹyede; ndien mmọ ẹda kpukpru iban oro mmọ ẹmekde ẹdọ.” Abasi ikobotke mme angel ete ẹdọ iban, ntem nditọ emi mmọ ẹkebonde ẹma ẹkon̄, ẹnyene odudu, ẹnyụn̄ ẹsịn ntịme etieti. Ẹkekot mmọ Nephilim. Idiọkn̄kpọ ama okpon etieti ke isọn̄, ndien “kpukpru n̄kpọ ke ekikere esịt owo [ẹkesụk ẹdi] idiọk kpukpru ini.”—Gen. 6:1-5.

9. Nso ke Jehovah akanam mbon eyo Noah, ndien nso ke emi ekpep nnyịn?

⁹ Jehovah akada Ukwọ eyo Noah osobo mme idiọkowo oro. Mbemiso Ukwọ oro, mme owo ẹkesikere ẹban̄a mbubehe mmọ, ẹdọ ndọ, ẹnam emi ye oko, idọn̄ke-dọn̄ enyịn ke se “Noah, ọkwọrọ edinen ido” eketịn̄de aban̄a se Abasi aduakde ndinam. (2 Pet. 2:5) Jesus ọkọdọhọ ke mbon eyo nnyịn ẹditie nte mbon eyo Noah. (Kot Matthew 24:37-39.) Ata ediwak owo mfịn imaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ eti mbụk Obio Ubọn̄ emi ikọt Jehovah ẹkwọrọde ke ofụri isọn̄ nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt, mbemiso utịt edide. Emi ekpep nnyịn ke ikpanaha iyak n̄kpọ ndomokiet, ekpededi ndọ ye ubọk nditọ anam nnyịn ifre ke usen Jehovah enen̄ede ekpere.

10. (a) Ẹkeda didie oburobụt idan̄ ke ndusụk obio? (b) Didie ke Abraham ye Sarah ẹkewụt ke imokpono ndọ?

¹⁰ Kpa ye oro Noah ye nditọiren esie ita ẹkedọde iban kiet kiet, mme owo ẹma ẹtọn̄ọ ndidọ ediwak iban ke ukwọ ama ekebe. Ke ediwak obio ini oro, owo ikadaha oburobụt idan̄ nte idiọkn̄kpọ, enye ekesikam edi kiet ke otu edinam ido ukpono mmọ. Ke ini Abram (Abraham) ye Sarai (Sarah) an̄wan esie ẹkewọrọde ẹkedụn̄ ke Canaan, mbon obio oro ikadaha ndọ ke n̄kpọ ndomokiet. Jehovah ama osobo Sodom ye Gomorrah ke ntak oburobụt idan̄ emi mmọ ẹkesinamde. Abraham ama enen̄ede ese aban̄a ikọtufọk esie, Sarah ama onyụn̄ osụk ibuot ọnọ enye. (Kot 1 Peter 3:3-6.) Abraham ama okụt ete ke Isaac eyen imọ ọdọ owo emi atuakde ibuot ọnọ Jehovah. Jacob eyen Isaac okonyụn̄ ọdọ owo emi atuakde ibuot ọnọ Jehovah. Ndien nditọ nditọ esie ẹkedibon esien Israel 12.

11. Didie ke Ibet oro Abasi ọkọnọde nditọ Israel akan̄wam mmọ?

¹¹ Jehovah ama edidụk ediomi ye nditọ Israel onyụn̄ ọnọ mmọ Ibet. Ibet emi ama etịn̄ nte ebe ye n̄wan ẹkpenamde n̄kpọ, onyụn̄ etịn̄ nte mbon oro ẹdọde uwak iban ẹkpenamde n̄kpọ ye iban mmọ. Ibet oro ama akpan nditọ Israel ndidọ mbon oro mîtuakke ibuot inọ Jehovah mbak mmọ iditiene ikatuak ibuot inọ mme abasi en̄wen. (Kot Deuteronomy 7:3, 4.) Mbiowo Israel ẹma ẹsin̄wam mbon oro ẹnyenede ikpọ mfịna  ke ndọ mmọ. Ibet oro ama onyụn̄ etịn̄ se ẹkpenamde ke ini ebe ekerede ke n̄wan imọ esịn efịbe. Ẹma ẹsinyịme ẹdian̄ade ndọ, edi owo ikesidian̄akede ndọ nte ẹmade-ma. Ke uwụtn̄kpọ, owo ama ekeme ndisio n̄wan esie ndọ edieke okụtde enye “mbubiam n̄kpọ ke idem.” (Deut. 24:1) Bible itịn̄ke se “mbubiam n̄kpọ” oro ekedide, edi nnyịn imọdiọn̄ọ ke ikedịghe n̄kpri n̄kpri ndudue.—Lev. 19:18.

12, 13. (a) Didie ke ndusụk nditọ Israel ẹkenam n̄kpọ ye iban mmọ ke eyo Malachi? (b) Nso iditịbe edieke eyenete emi ama akana baptism okoide-koi esịn efịbe man adian̄ade ndọ esie?

¹² Ke eyo prọfet Malachi, ediwak nditọ Israel ẹma ẹsibian̄a iban̄ mmọ m̀mê ẹda n̄kari ẹsio mmọ ndọ. Mmọ ikesinanake se ẹdade ẹsio iban ndọ. Mmọ ẹma ẹsisio iban uyen mmọ ndọ man ẹdọ n̄kaiferi m̀mê iban emi mînamke n̄kpọ Jehovah. Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, nditọ Israel ẹkesụk ẹsosio iban ndọ “ke ntak ekededi.” (Matt. 19:3) Jehovah ama enen̄ede asua utọ usiondọ oro.—Kot Malachi 2:13-16.

¹³ Mfịn, Jehovah isụk inyịmeke ikọt esie ẹda n̄kari ẹdian̄ade ndọ. Nso iditịbe edieke eyenete emi ama akana baptism okoide-koi esịn efịbe man adian̄ade ndọ esie onyụn̄ ọdọ owo oro enye esịnde efịbe do? Edieke enye mîkabakede esịt, ẹyesio enye ẹfep ke esop man ẹnam esop asana. (1 Cor. 5:11-13) Ana owo oro “[osio] mfri eke odotde ye edikabade esịt” mbemiso ẹfiakde ẹda enye ke esop. (Luke 3:8; 2 Cor. 2:5-10) Kpa ye oro ikọt Jehovah mîsiwakke ndida n̄kari ndian̄ade ndọ, nnyịn idaha n̄kpọ emi mfefere mfefere. Edi akpanikọ ke owo inịmke udomo ini oro anade ebe mbemiso ẹfiakde ẹda owo oro akanamde utọ idiọkn̄kpọ emi. Edi ekeme ndida ini, isua kiet m̀mê akande oro, mbemiso anamidiọk owụtde ke imenen̄ede ikabade esịt. Ọkpọkọm ẹfafiak ẹda owo oro ke esop, enye oyosụk ada “ke iso itie ikpe Abasi” anam ibat aban̄a idemesie ọnọ Abasi. —Rome 14:10-12.

14. Nso ikedi ufọn Ibet oro Abasi ọkọnọde nditọ Israel?

¹⁴ Nditọ Israel ẹma ẹnịm Ibet oro Abasi ọkọnọde mmọ ẹbe isua 1,500. Ibet oro ama eteme mmọ se ẹkpenamde ke ini mmọ ẹnyenede mfịna ke ubon, ye ke ini mmọ ẹnyenede mme mfịna eken, onyụn̄ ekpeme mmọ tutu Messiah edi. (Gal. 3:23, 24) N̄kpa Jesus ama abiat Ibet oro efep, Abasi ama onyụn̄ ọtọn̄ọ obufa ndutịm. (Heb. 8:6) Obufa ndutịm emi ikayakke mme Christian ẹtiene ẹnam ndusụk n̄kpọ emi Ibet ekenyịmede nditọ Israel ẹnam.

15. (a) Ikọt Abasi ẹkpeda ndọ didie? (b) Nso ke ebe m̀mê n̄wan ekpekere aban̄a edieke enye oyomde ndidian̄ade ndọ?

¹⁵ Ke ini Jesus ọkọbọrọde mbụme oro ndusụk mme Pharisee ẹkebụpde enye ẹban̄a ndọ, enye ama ọdọhọ ke kpa ye oro Ibet emi Abasi ọkọnọde mmọ ekenyịmede mmọ ẹdian̄ade ndọ, “ikedịghe ntre toto ke editọn̄ọ.” (Matt. 19:6-8) Ikọ Jesus emi ọwọrọ ke ana ikọt Abasi ẹda ndọ nte Abasi adade toto ke editọn̄ọ. (1 Tim. 3:2, 12) Sia ebe ye n̄wan ẹdide “obụk kiet,” ikpanaha mmọ ẹdian̄ade. Ima emi mmọ ẹmade Jehovah ye kiet eken ayan̄wam mmọ ẹnen̄ede ẹdiana kiet. Owo emi akade esop akadian̄ade ndọ ke ini ebe m̀mê n̄wan esie mîsịnke efịbe, inyeneke unen ndidọ  owo en̄wen. (Matt. 19:9) Owo ekeme ndimek ndifen nnọ ebe m̀mê n̄wan esie oro esịnde efịbe edieke enye akabarede esịt, kpa nte prọfet Hosea ekefende ọnọ Gomer an̄wan esie emi ekesịnde efịbe. Jehovah n̄ko ama efen ọnọ nditọ Israel emi enye akadade nte n̄wan esie, ke ini mmọ ẹkekpọn̄de enye ẹketuak ibuot ẹnọ nsunsu Abasi. (Hos. 3:1-5) Ọfọn iti ke edieke owo afiakde enyene ebuana ye ebe m̀mê n̄wan esie oro ekesịnde efịbe, oro owụt ke enye efen ọnọ enye inyụn̄ inyeneke unen ndidian̄ade ndọ aba.

16. Nso ke Jesus eketịn̄ aban̄a nditre ndidọ ndọ?

¹⁶ Ke Jesus ama ọkọdọhọ ke efịbe kpọt ekeme ndinam ikọt Abasi ẹdian̄ade ndọ, enye ama etịn̄ aban̄a mbon emi “ẹnyenede enọ” nditie idọhọ ndọ. Ekem enye ama ọdọhọ ete: “Yak owo eke ekemede ndinam anam,” oro edi, yak owo eke ekemede nditie idọhọ ndọ, etie. (Matt. 19:10-12) Ediwak nditọete nnyịn ẹmek nditre ndidọ ndọ man ẹnen̄ede ẹnyene ini ẹnam n̄kpọ Jehovah. Ọfọn inen̄ede itoro utọ nditọete emi.

17. Nso ikeme ndin̄wam owo ebiere m̀mê akpana idọ ndọ?

¹⁷ Nso ikeme ndin̄wam owo ebiere m̀mê akpana idọ ndọ? Ana enye odụn̄ọde idemesie ese m̀mê imọ iyekeme nditie idọhọ ndọ. Kpa ye oro apostle Paul ọkọdọhọde ke owo oro mîdọhọ ndọ anam ọfọn akan, enye ama ọdọhọ n̄ko ete: “Ke ntak emi use atarade asuana, yak owo kiet kiet enyene n̄wanndọ esie, n̄wan kiet kiet onyụn̄ enyene ebe esiemmọ.” Ndien enye ama adian do ete: “Edi edieke mmọ mînyeneke mfara ke idem, yak mmọ ẹdọ ndọ, koro ọfọn ndidọ ndọ akan ndikpa udọn̄.” Edieke owo ọdọde ndọ, ekeme ndidi oro idiyakke ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄ anam enye esidịbe ọfiọn̄ọ ndido idan̄ m̀mê anam use. Edi, ana owo enen̄ede ekere m̀mê imọ imokpon ikem ndidọ ndọ, koro apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi ekerede ke imọ inamke n̄kpọ nte odotde ye itie unana ndọ imọ, edieke enye ebede ini nsehe uyen, ndien edieke ọdọn̄de enye ndidọ ndọ, yak enye anam se enye oyomde; enye inamke idiọkn̄kpọ. Yak mmọ ẹdọ ndọ.” (1 Cor. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Edi ikpanaha owo efehe ọkọdọ ndọ ke ini uyen ke ntak emi idan̄ esinen̄erede ọdọn̄ enye, sia ekeme ndidi enye idikemeke ndibiom mbiomo ndọ.

18, 19. (a) Anie ke asan̄autom Abasi ọkpọdọ? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁸ Ikpanaha asan̄autom Jehovah ọdọ owo emi mîkponoke Jehovah. Edi enye ọkpọdọ owo emi ama akayak idem ọnọ Jehovah onyụn̄ ama Jehovah ke ofụri esịt. Akpana mmọ mbiba ẹnen̄ede ẹma idemmọ tutu mmọ ẹbiere ndidọ ndọ nnyụn̄ n̄kabade ndi obụk kiet. Jehovah ọyọdiọn̄ mmọ ke ntak emi mmọ ẹnamde item esie emi ọdọhọde ikọt esie ẹdọ ndọ “ke Ọbọn̄ ikpọn̄-ikpọn̄.” (1 Cor. 7:39) Ke mmọ ẹma ẹkedọ ndọ, mmọ ẹyekụt ke ndinam item N̄wed Abasi oro aban̄ade ndọ anam ndọ mmimọ enen̄ede ọfọn.

¹⁹ Ke ibuotikọ oro etienede, iyeneme nte N̄wed Abasi ekemede ndin̄wam ebe ye n̄wan ẹnam ndọ mmọ ọfọn, kpa ye oro idude ke “mme akpatre usen” emi ata ediwak owo ẹnamde n̄kpọ oro abiatde-biat ndọ. (2 Tim. 3:1-5) Edieke ebe ye n̄wan ẹnamde se Jehovah etịn̄de ke Ikọ esie, ndọ mmọ eyetetịm ọfọn onyụn̄ enem. Ndien mmọ ẹyeka iso ndisan̄a ke usụn̄ oro adade esịm nsinsi uwem.—Matt. 7:13, 14.