1, 2. (a) Didie ke Isaiah 60:22 osu ke mme akpatre usen emi? (b) Nso ke ẹnen̄ede ẹyom ke esop Abasi mfịn?

“EKPRI ayakabade edi tọsịn, esisịt oyonyụn̄ akabade edi ọkpọsọn̄ idụt.” (Isa. 60:22) Prọfesi emi ke osu ke mme akpatre usen emi. Mme asuanetop 8,220,105 ẹkekwọrọ ikọ ke isua utom 2015! Akpatre n̄kpọ emi Ete nnyịn eke heaven etịn̄de ke itien̄wed emi enen̄ede ebehe kpukpru ikọt esie. Enye ọdọhọ ete: “Ami Jehovah nyanam enye awara ke ekem ini esie.” Kpukpru nnyịn imokụt ke oyom inen̄ede isịn idem inam mme owo ẹkabade ẹdi mbet Jesus. Ndi nnyịn imesisịn ukeme ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo? Ediwak nditọete nnyịn ẹdi mme asiakusụn̄ unọ un̄wam m̀mê eke ofụri ini. Esịt enen̄ede enem nnyịn ndikụt ata ediwak nditọete nnyịn ẹwọrọde ẹka ebiet emi ẹnen̄erede ẹyom mme ọkwọrọikọ m̀mê ẹsịnde idem ẹnam mme utom en̄wen ẹnọ Abasi.

² Ẹsisiak n̄kpọ nte esop 2,000 kpukpru isua, ndien emi owụt ke imoyom nditọete emi ẹdisede enyịn ke mme esop emi. Edieke anade mbiowo ition ẹdu ke esop kiet kiet oro ẹsiakde, ọwọrọ ana asan̄autom unamutom 10,000 ẹdot ndidi mbiowo kpukpru isua. Emi ọwọrọ ke ana ata ediwak nditọete ẹnam se Bible ọdọhọde irenowo ẹnam man mmọ ẹdot ndidi mme asan̄autom  unamutom. Adianade do, kpukpru nnyịn imenyene “ekese ndinam ke utom Ọbọn̄,” edide idi eren m̀mê n̄wan.—1 Cor. 15:58.

3, 4. Ọkpọdọhọ ke didie ke owo ekeme ndikọri ke esop Abasi?

³ Kot 1 Timothy 3:1. Ikọ Greek oro ẹkabarede ‘ndinyanade mbịne’ ọwọrọ ndikonode m̀mê ndinyanade nyom ndimụm n̄kpọ emi ubọk nnyịn mîsịmeke. Ikọ apostle Paul emi owụt ke ana isịn ukeme man ikeme ndikọri ke esop Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, edieke eyenete oyomde ndidi ebiowo, ana enye odomo ofụri ukeme esie enyene mbun̄wụm spirit Abasi. Ndien ke ini ẹmekde enye asan̄autom unamutom, ana enye aka iso esịn ifịk anam ikọ Abasi man odot ndidi ebiowo.

⁴ Kpasụk ntre, ana nditọete oro ẹyomde ndinam utom usiakusụn̄, ndinam utom ke Bethel, m̀mê nditiene mbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ẹnam ofụri se mmọ ẹkemede man ẹdot ndinam mme n̄kpọ emi. Ẹyak ise nte Ikọ Abasi ekemede ndin̄wam kpukpru nnyịn ika iso ikọri ke esop Abasi.

5. Didie ke n̄kparawa iren ye iban ẹkeme ndida odudu mmọ nnam n̄kpọ Abasi?

⁵ N̄kparawa iren ye iban ẹnyene odudu ndinam ata ediwak n̄kpọ ke esop Abasi. (Kot Mme N̄ke 20:29.) Ndusụk n̄kparawa ke Bethel ẹsitiene ẹmịn̄ Bible ye mme n̄wed Ikọ Abasi eken. Ediwak n̄kparawa iren ye iban ẹsitiene ẹbọp ẹnyụn̄ ẹse ẹban̄a Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹtiene ẹn̄wam nditọete oro oto-obot afanikọn̄ ọnọmọde. Ediwak n̄kparawa iren ye iban emi ẹdide mme asiakusụn̄ ẹsikpep usem en̄wen mîdịghe ẹwọrọ ẹka ebiet en̄wen ẹkedụn̄ ẹkwọrọ ikọ.

6-8. (a) Nso ikan̄wam Aaron ọtọn̄ọ ndima n̄kpọ Abasi, ndien nso ke emi akanam enye anam? (b) Didie ke nnyịn ikeme ‘nditabi nnyụn̄ n̄kụt nte Jehovah ọfọnde’?

⁶ Nnyịn imenen̄ede ima Jehovah inyụn̄ iyom ndinam n̄kpọ esie ke ofụri esịt. Edi ekeme ndidi esitie nnyịn ke idem nte eketiede eyenete nnyịn kiet emi ekerede Aaron. Kpa ye emi enye akamanade ke ubon emi ẹnamde n̄kpọ Jehovah, enye ọdọhọ ete: “Ikesinemke mi ndika mbono esop ye ukwọrọikọ.” Enye ama enen̄ede oyom ndinam n̄kpọ Abasi ye inemesịt, edi enye ikọfiọkke ntak emi n̄kpọ Abasi mîkesinemke enye. Ntre, nso ke enye akanam?

⁷ Aaron ama esisịn idem okot Bible kpukpru usen, eben̄e idem ọnọ mbono esop, esinyụn̄ ọbọrọ mbụme ke mbono esop. Enye ama ọtọn̄ọ ndisibọn̄ akam kpukpru ini onyụn̄ ọtọn̄ọ ndinen̄ede mma Jehovah, ndien emi ama an̄wam enye ama ndinam n̄kpọ Abasi onyụn̄ ọkọri ke esop Abasi. Aaron okop inemesịt ndinam ediwak n̄kpọ ke esop Abasi. Enye asiak usụn̄, an̄wam nditọete emi oto-obot afanikọn̄ ọnọmọde, onyụn̄ ọkọkwọrọ ikọ ke idụt en̄wen. Aaron odu ke Bethel idahaemi onyụn̄ edi ebiowo. Enye ada didie n̄kpọ Abasi idahaemi? Enye ọdọhọ ete: “‘Mmatabi nnyụn̄ n̄kụt nte Jehovah ọfọnde.’ Mmenen̄ede n̄kọm Jehovah ke kpukpru se enye anamde ọnọ mi, ndien emi anam mi nnen̄ede nsịn idem nnam n̄kpọ esie; enye n̄ko ke akaka iso ndidiọn̄ mi.”

⁸ Andiwet psalm ọkọdọhọ ete: “Amaedi mmọ eke ẹyomde Jehovah, mmọ idinanake baba eti n̄kpọ kiet.” (Kot Psalm 34:8-10.) Ke akpanikọ, Jehovah esifọn ye mbon oro ẹsịnde ifịk ẹnam n̄kpọ esie. Nnyịn ‘imesitabi inyụn̄ ikụt nte Jehovah ọfọnde’ ke ini isịnde ofụri ukeme nnyịn inam n̄kpọ esie. Nnyịn imesinyụn̄ inen̄ede ikop inemesịt ke ini inamde n̄kpọ esie ke ofụri esịt.

9, 10. Ntak emi ọfọnde inyene ime ‘itie ibet Jehovah’?

⁹ Oyoyom afo enyene ime ‘etie ebet Jehovah’ nte esịnde idem anam n̄kpọ man ọkọri ke esop Abasi. (Mic. 7:7) Jehovah isikpọn̄ke ikọt esie okposụkedi emi edide ndusụk ini enye esiyak mmọ ẹbet ke anyanini mbemiso ẹnọde mmọ ifetutom ke esop esie. Enye ama ọn̄wọn̄ọ ndinọ Abraham eyeneren, edi akana Abraham enyene mbuọtidem ye ime. (Heb. 6:12-15) Kpa ye oro Abraham ekebetde ke ediwak isua mbemiso Isaac akamanade, enye okosụk ọbọbuọt idem ye Jehovah, Jehovah ikonyụn̄ ibian̄ake enye.—Gen. 15:3, 4; 21:5.

¹⁰ Idịghe mmemmem n̄kpọ ndibet. (N̄ke 13:12) Edieke itakde ndikere ntak emi owo mîmekke nnyịn n̄kpọ ke esop, emi ekeme ndinam idem enen̄ede emem nnyịn. Ọyọfọn ida ini oro itiede ibet do ikpep ndinyene mme edu emi ẹdin̄wamde nnyịn ikeme ndinam utom ekededi oro ẹdinọde nnyịn ke esop Abasi. Ẹyak ineme usụn̄ ita oro ikemede ndinam emi.

11. Ewe nti edu ke ana inyene, ndien ntak emi ọfọnde inyene mmọ?

¹¹ Kpep ndinyene nti edu emi ẹdin̄wamde fi ọkọri ke esop Abasi. Ana nditọete oro ẹyomde ndida ikọt Abasi usụn̄ ẹsikot Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹtie ẹkere se mmọ ẹkotde man mmọ ẹnyene ọniọn̄, ikike, ifiọk, ẹkeme ndikere n̄kpọ ọfọn, ẹnyụn̄ ẹnyene eti ibuot. (N̄ke 1:1-4; Titus 1:7-9) Ke ini ikotde Bible ye mme n̄wed esop Abasi, iyekeme ndifiọk nte Jehovah esisede n̄kpọ ndien emi ayan̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ emi edinemde enye esịt. Ke uwụtn̄kpọ, iyọfiọk se ikpadade inem idem esịt, nte ikpesịnede  n̄kpọ inyụn̄ ikamade idem, nte ikpadade okụk, ye nte ikpanamde n̄kpọ ye mme owo.

12. Didie ke ikeme ndidi se ẹkemede ndiberi edem?

¹² Di owo emi ẹkemede ndiberi edem. Ana kpukpru nnyịn, edide idi erenowo m̀mê n̄wan, isịn idem inam se ededi oro ẹnọde nnyịn inam ke esop. Ke ini ẹkeyomde ndifiak mbọp temple Jerusalem, akana Nehemiah emek mbon oro ẹdisede enyịn ke utom oro. Mmanie ke enye ekemek? Enye ekemek irenowo emi ẹbakde ata Abasi, ẹnamde akpanikọ, emi ẹnyụn̄ ẹkemede ndiberi edem. (Neh. 7:2; 13:12, 13) Kpasụk ntre n̄ko mfịn, “se ẹyomde ẹto mme akama-ukpọhọde edi mmọ ndinam akpanikọ.” (1 Cor. 4:2) Jehovah isifreke nti utom oro nnyịn inamde.—Kot 1 Timothy 5:25.

13. Didie ke afo ekeme ndikpebe Joseph ke ini mme owo ẹnamde n̄kpọ ye afo ke usụn̄ oro mîfọnke?

¹³ Buọt idem ke Jehovah. Nso ke akpanam edieke mme owo ẹnamde n̄kpọ ye afo ke usụn̄ oro mîfọnke? Emekeme ndisọsọp nneme n̄kpọ emi ye mmọ. Edi ana enen̄ede ekpeme nte enemede mbak udûkam unam mfịna oro etetịm okpon. Nditọete Joseph ẹma ẹbak enye ibak, edi enye ikesịnke mmọ ke esịt. Ekem, ẹma ẹdori enye ikọ ẹnyụn̄ ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ke n̄kpọ emi enye mîkanamke. Edi Jehovah ikọkpọn̄ke enye ke ofụri ini afanikọn̄ emi. “Ikọ Jehovah” ama ọsọn̄ọ enye idem. (Ps. 105:19) Se ikọwọrọde enye emi ama anam enye enyene nti edu. Nti edu emi ama an̄wam enye ke ini ẹkenọde enye akwa utom anam ke ẹma ẹkesio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi. (Gen. 41:37-44; 45:4-8) Edieke mme owo ẹnamde n̄kpọ ye afo ke usụn̄ emi mîfọnke, bọn̄ akam ben̄e Jehovah ọniọn̄. Enye ayan̄wam fi omụm idem akama onyụn̄ etịn̄ ikọ ukpono ukpono ye mmọ ke ini odomode ndibiere mfịna emi.—Kot 1 Peter 5:10.

14, 15. (a) Ntak emi ikpekpemede nte ikwọrọde ikọ inọ mme owo? (b) Nso ke akpanam man ekeme ndikwọrọ ikọ nnọ kpukpru owo? (Se akpa ndise ibuotikọ emi ye ekebe oro “ Ndi Emeben̄e Idem Ndikwọrọ Ikọ ke Nsio Nsio Usụn̄?”)

¹⁴ Paul ọkọdọhọ Timothy ete: “Sịn idem ke edikot n̄wed nnọ owo, ye ke edinọ item ye ke edinọ owo ukpep.” (1 Tim. 4:13, 16) Timothy ama enen̄ede ọfiọk ndikwọrọ ikọ ke ini Paul ọkọnọde enye item emi. Edi edieke enye okoyomde mme owo ẹka iso ẹma ukwọrọikọ esie, akana enye enen̄ede ‘ekpeme se enye ekpepde’ mme owo. Enye ikekereke ke sia mme owo ẹsimade ndikpan̄ utọn̄ nnọ imọ, ke imekeme ndikwọrọ se ededi emi imade. Akana enye esikpụhọde nte enye ọkwọrọde ikọ ọnọ mme owo etiene nte n̄kpọ etiede ye mmọ, man se enye ọkwọrọde odụk mmọ esịt. Se kpukpru nnyịn oro ikwọrọde ikọ mfịn ikponyụn̄ inamde edi oro.

¹⁵ Ndusụk owo isidụhe ke ufọk ke ini isikwọrọde ikọ ke ufọk ke ufọk. Kpa ye oro mme owo ẹsidude ke ufọk ke ndusụk ebiet, idịghe kpukpru ufọk ke isikeme ndidụk. Edieke emi esitịbede ke efakutom mbufo, ndi emekeme ndiyom usụn̄ en̄wen emi akpadade ọkwọrọ ikọ ọnọ mme owo?

16. Didie ke ikeme ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde?

¹⁶ Usụn̄ kiet emi ikemede ndikwọrọ eti mbụk nnọ mme owo edi ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde. Esinen̄ede enem ediwak nditọete nnyịn ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde. Mmọ ẹsika itiembehe tren, itie udụk moto, urua, ye mme ebiet en̄wen emi mme owo ẹsiwakde ẹkekwọrọ ikọ. Ndusụk nditọete ẹsida se mmọ ẹkekopde ke mbụk n̄kpọntịbe  ẹtọn̄ọ nneme ye owo; ndusụk ẹsitọn̄ọ ye nditoro nditọ ke iso ete m̀mê eka mmọ, mîdịghe ẹda utom emi owo anamde ẹtọn̄ọ nneme. Ndien nte nneme emi akade iso, nditọete emi ẹsida mbufiọk ẹneme n̄kpọ ke Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹbụp owo oro ekikere esie. Se owo oro ọbọrọde esinam mmọ ẹka iso ke nneme emi.

17, 18. (a) Nso ke akpanam edieke esisọn̄de fi ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde? (b) Didie ke afo ekeme ndikpebe David ke ini ọkwọrọde ikọ?

¹⁷ Edieke esisọn̄de fi ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde, kûyak idem emem fi. Ama esisọn̄ Eddie, asiakusụn̄ kiet ke New York City, ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde. Edi nte ini akakade, enye ama ekeme ndinam emi. Nso ikan̄wam enye? Eddie ọdọhọ ete: “Ke ini Utuakibuot Ubon nnyịn, ami ye n̄wan mi imesiyom ibọrọ mbụme oro mme owo ẹsimade ndida ntre nneme, ye se ididọhọde ke ini mme owo ẹtịn̄de se mmọ ẹnịmde. Imesinyụn̄ ibụp nditọete eken ekikere mmọ.” Idahaemi edinenem Eddie ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde.

¹⁸ Nte afo ọkwọrọde ikọ ọfọn akan nte ekesikwọrọde, ntre ke mme owo ẹdikụt n̄kọri fo. (Kot 1 Timothy 4:15.) Emi oyonyụn̄ anam enen̄ede otoro Jehovah kpa nte David okotorode enye ete: “Ami nyotoro Jehovah kpukpru ini; itoro esie oyodu mi ke inua kpukpru ini. Ukpọn̄ mi oyobụre mbụre ke Jehovah; mbon nsụkidem ẹyekop ẹnyụn̄ ẹdara.” (Ps. 34:1, 2) Ntre, utom ukwọrọikọ fo ekeme ndinam mbon nsụhọdeidem ẹditiene fi ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah.

19. Ntak emi asan̄autom Jehovah okpokopde inemesịt, ekpededi enye ikemeke ndinam n̄kpọ Jehovah nte enye ekesinamde?

¹⁹ David ọkọkwọ ete: “Kpukpru utom fo ẹyetoro fi, O Jehovah, mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ye afo ẹyenyụn̄ ẹkọm fi. Mmọ ẹyetịn̄ ẹban̄a ubọn̄ itie edidem fo, ẹyenyụn̄ ẹtịn̄ ẹban̄a odudu fo, man ẹnam nditọ owo ẹfiọk n̄kpọsọn̄ edinam esie ye ubọn̄ uyai itie edidem esie.” (Ps. 145:10-12) Se isidọn̄de kpukpru ikọt Abasi ndinam edi emi. Edi, nso ke akpanam edieke udọn̄ọ m̀mê usọn̄ mîyakke ọkwọrọ ikọ nte esikwọrọde? Kûfre ke edieke ọkwọrọde ikọ ọnọ mbiausọbọ m̀mê mbon eken oro ẹsede ẹban̄a fi, ke ọnọ Abasi ubọn̄. Edieke ẹsịnde fi ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak n̄kpọ Abasi, emekeme ndisụk nnem Jehovah esịt ke ini ọkwọrọde ikọ do. (N̄ke 27:11) Esịt eyenem Jehovah n̄ko edieke afo esịnde ifịk anam n̄kpọ esie kpa ye oro mbonubon mbufo mîkponoke enye. (1 Pet. 3:1-4) Ọkpọkọm n̄kpọ ọsọn̄ didie ye afo, emekeme ndisụk ntoro Jehovah nnyụn̄ n̄ka iso n̄kọri ke esop esie.

20, 21. Didie ke afo ekeme ndin̄wam nditọete edieke akade iso ọkọri ke esop Abasi?

²⁰ Jehovah ọyọdiọn̄ fi edieke akade iso ndikọri ke esop esie. Edieke afo osụhọrede ini oro esidade anam ndusụk n̄kpọ eken, eyenen̄ede enyene ini ọkwọrọ ikọ ọnọ mme owo. Adianade do, emekeme n̄ko ndinen̄ede n̄n̄wam nditọete ke esop edieke akade iso ọkọri onyụn̄ enyịmede n̄kpọ atak fi ke ntak Abasi. Ndien se afo anamde ọnọ mmọ ayanam mmọ ẹnen̄ede ẹkọm fi ẹnyụn̄ ẹma fi.

²¹ Kpukpru nnyịn imosụk ikeme ndika iso n̄kọri ke esop Abasi, ọkpọkọm ebịghi ikọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ Jehovah m̀mê itọn̄ọ ndinam n̄kpọ esie ndondo emi. Edi, didie ke nditọete emi ẹsọn̄de idem ke esop ẹkeme ndin̄wam mbufa mme asuanetop ẹkọri? Se idinemede ke ibuotikọ en̄wen edi emi.