1. Kpa ye emi esịt esinemde ebe ye n̄wan ke usen ndọ, nso ke mmọ mîkpefreke? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

ERENOWO ye n̄wan ẹsiye etieti ke usen ndọ mmọ, esịt esinyụn̄ enen̄ede enem mmọ usen oro. Mmọ ẹnen̄ede ẹma idemmọ tutu mmọ ẹbiere ndidọ ndọ, ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ọ ke mmimọ idikpọn̄ke kiet eken. Ke emi mmọ ẹma ẹkedọ ndọ mi ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ obufa ubon, oyom mmọ ẹkpụhọde nte ẹkesinamde n̄kpọ man ẹkeme ndidụn̄ ọtọkiet. Ikọ Abasi etịn̄ se kpukpru mbon oro ẹdọde ndọ ẹkpenamde, koro Abasi emi ọkọtọn̄ọde ndọ oyom kpukpru mbon oro ẹdọde ndọ ẹkop inemesịt ẹnyụn̄ ẹnam ndọ mmọ ọfọn. (N̄ke 18:22) Edi Ikọ Abasi ọdọhọ n̄ko ke mbon oro ẹdọde ndọ “ẹyekụt ukụt ke obụkidem.” (1 Cor. 7:28) Nso ke ikọt Abasi ẹkpenam mbak ukụt emi edikpon akaha ke ndọ mmọ? Nso ke mmọ ẹkpenyụn̄ ẹnam man ndọ mmọ ọfọn?

2. Ewe ima ke ana ebe ye n̄wan ẹnyene?

² Bible ọdọhọ ke ima edi ata akpan n̄kpọ. Enyene nsio nsio orụk ima emi anade ebe ye n̄wan ẹnyene. Ke uwụtn̄kpọ, ana  mmọ ẹnyene ima ufan (emi ẹkotde ke usem Greek phi·liʹa), ima erenowo ye n̄wan (eʹros) emi esinamde ndọ enem. Ana mmọ ẹnyene ima ubon (stor·geʹ) akpan akpan ke ini mmọ ẹnyenede nditọ. Edi man ndọ mmọ ọfọn, ana mmọ ẹnyene ima emi mîyomke ufọn idemesie (a·gaʹpe). Apostle Paul ọkọdọhọ ntem aban̄a ima emi: “Yak owo mbufo kiet kiet enen̄ede ama n̄wan esie nte enye amade idem esie; ke n̄kan̄ eken, yak n̄wan enen̄ede okpono ebe esie.”—Eph. 5:33.

3. Ebe ye n̄wan ẹkpema idemmọ adan̄a didie?

³ Paul ọkọdọhọ ete: “Mme ebe, ẹka iso ẹma iban mbufo, kpa nte Christ n̄ko akamade esop onyụn̄ ayakde idemesie ọnọ ke ibuot esie.” (Eph. 5:25) Ana mme anditiene Christ ẹma kiet eken kpa nte Christ amade mmọ. (Kot John 13:34, 35; 15:12, 13.) Ntre, akpana ebe ye n̄wan ẹnen̄ede ẹma idemmọ tutu mmọ ẹnyịme ndikpa nnọ kiet eken. Idụhe owo emi edikemede ndima ebe m̀mê n̄wan esie ntem edieke mfịna odude ke ndọ mmọ. Edi edieke mmọ ẹnyenede ima a·gaʹpe, emi eyenen̄ede an̄wam mmọ sia utọ ima emi “ememe kpukpru n̄kpọ, enenịm kpukpru n̄kpọ ke akpanikọ, ododori enyịn ke kpukpru n̄kpọ, ọyọyọ kpukpru n̄kpọ.” Ima emi “idibehe ifep tutu amama.” (1 Cor. 13:7, 8) Edieke ebe ye n̄wan ẹtide ke ima in̄wọn̄ọ ndima nnyụn̄ ndiana kiet tutu mmimọ ikpa, oro ayanam mmọ ẹdiana kiet ẹnam nti item oro Jehovah ọnọde ke ini mfịna odude ke ndọ mmọ.

4, 5. (a) Nso utom ke Abasi ọnọ ebe? (b) Didie ke n̄wan akpada utom emi Abasi ọnọde ebe esie? (c) Nso ke Cathy ye Fred ẹkenam ke ẹma ẹkedọ ndọ?

⁴ Paul ama etịn̄ utom ebe ye n̄wan ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Yak iban ẹsụk ibuot ẹnọ mme ebe mmọ nte ẹnam ẹnọ Ọbọn̄, koro ebe edide ibuot ọnọ n̄wan esie kpa nte Christ n̄ko edide ibuot ọnọ esop.” (Eph. 5:22, 23) Abasi ndidọhọ ke ebe edi ibuot ọnọ n̄wan esie isụhọkede n̄wan itie. Edi akam an̄wan̄wam n̄wan anam utom oro Jehovah ọkọnọde iban. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Ifọnke owo [oro edi, Adam] ndidu ikpọn̄. Nyanam andin̄wam nnọ enye, nte nsan̄a eke ekemde ye enye.” (Gen. 2:18) Ikpanaha ebe etie ukara ukara, edi akpana enye ama n̄wan esie kpa nte Christ emi “edide ibuot ọnọ esop” amade esop. Ke ini ebe amade n̄wan esie, edinenem n̄wan ndikpono, n̄n̄wam, nnyụn̄ nsụk ibuot nnọ enye.

⁵ Ke ini owo ọdọde ndọ, ana enye okpụhọde nte esinamde n̄kpọ. Eyenete an̄wan kiet emi ekerede Cathy ^[1] enyịme ke emi edi ata akpanikọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Ke ini mmen̄kọdọhọ ebe, ami n̄kesise mban̄a idemmi, nnyụn̄ nnam n̄kpọ nte enemde mi. Edi idahaemi, mbemiso nnamde n̄kpọ ana ntịn̄ nnọ ebe mi. Ikesimemke ndinam emi, edi ndidu uwem nte Jehovah oyomde anam inen̄ede idiana kiet.” Fred ebe esie ọdọhọ ete: “Ama esisọn̄ mi ndibiere n̄kpọ ke ini mmen̄kọdọhọ ndọ. Edi idahaemi ndọde ndọ mi ke akam ọsọn̄ akan, sia nnyene ndibiere n̄kpọ nnọ owo iba. Edi ndibọn̄ akam nnọ Jehovah nnyụn̄ nnen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ nnọ n̄wan mi anam emem mi utom idahaemi ndisibiere n̄kpọ. Emi anam nnyịn itetịm idiana kiet!”

6. Didie ke ima ekeme ndinam ebe ye n̄wan ẹdiana kiet ke ini mmọ ẹnyenede mfịna?

⁶ Ebe ye n̄wan emi ẹsisọpde ndifen nnọ kiet eken isiwakke ndinyene mfịna ke ndọ mmọ. Ntak edi oro Bible ọdọhọde ebe ye n̄wan “ẹka iso ẹyọ kiet eken  ẹnyụn̄ ẹfen kiet eken ke ofụri esịt.” Idụhe nte ebe ye n̄wan mîdiduehe kiet eken. Ke ini emi etịbede, akpana mmọ ẹkpep n̄kpọ ẹto se itịbede oro, ẹfen ẹnọ kiet eken, ẹnyụn̄ ẹyak ima anam mmọ ẹdiana kiet. (Col. 3:13, 14) Akan oro, “ima enyenyene anyanime onyụn̄ ọfọn ido. . . . Ibatke idiọk ibon.” (1 Cor. 13:4, 5) Akpana ebe ye n̄wan ẹsisọp ẹbiere mfịna ekededi oro mmọ ẹnyenede. Ikpanaha mmọ ẹyak mfịna mmọ esịm edem usen. (Eph. 4:26, 27) Isimemke utom ndidọhọ, ‘mbọk kûyat esịt,’ edi edieke ebe m̀mê n̄wan osụhọrede idem ekpe ubọk ke ini mfịna odude, emi ayanam emem odu onyụn̄ anam mmọ ẹdiana kiet.

7, 8. (a) Nso item ke Bible ọnọ aban̄a udeme ndọ? (b) Ntak emi anade ebe ye n̄wan ẹtie ufan ufan ye kiet eken?

⁷ Bible ọnọ ebe ye n̄wan item aban̄a udeme ndọ. (Kot 1 Corinth 7:3-5.) Enen̄ede ọfọn ebe ye n̄wan ẹkere ẹban̄a kiet eken, ẹdiọn̄ọ se kiet eken amade ye se enye mîmaha, ye nte etiede enye ke idem. Edieke ebe mîtiehe ufan ufan ye n̄wan esie, ekeme ndisọn̄ n̄wan esie ndikop inem udeme ndọ. Bible ọdọhọ mme ebe “ẹdụn̄ ye mmọ ke ifiọk.” (1 Pet. 3:7) Ikpanaha ẹnyenyịk kiet eken ẹyom udeme ndọ. Idem esisọp adaha erenowo akan n̄wan, edi ana ebe anam idem onyụn̄ adaha n̄wan esie n̄ko mbemiso mmọ ẹnyenede ebuana.

⁸ Bible itịn̄ke nte n̄wan ye ebe ẹkpenamde idan̄, inyụn̄ itịn̄ke adan̄a nte mmọ ẹkpenamde n̄kpọ emi. Edi Bible etịn̄ n̄kpọ aban̄a ndibre mbre ima. (Ikwọ Sol. 1:2; 2:6) Ntre, ana ebe ye n̄wan ẹtie ufan ufan ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ sụn̄sụn̄ ye kiet eken.

9. Ntak emi ebe m̀mê n̄wan ọkpọsọnde n̄kpọ ekededi emi ekemede ndinam enye esịn efịbe?

⁹ Edieke nnyịn inen̄erede ima Abasi ye mbọhọidụn̄ nnyịn, nnyịn idiyakke owo m̀mê n̄kpọ ekededi abiat ndọ nnyịn. Ndusụk ndọ ẹnyene mfịna m̀mê ẹkam ẹbiara ke ntak emi ebe m̀mê n̄wan esimade ndise ndise idan̄. Ana ebe ye n̄wan ẹnen̄ede ẹsọn ndise idan̄ ye n̄kpọ ekededi emi ekemede ndinam mmọ ẹsịn efịbe. Ikpanaha idedei imen mbre emi ikpebrede ye ebe m̀mê ye n̄wan nnyịn ikebre ye owo en̄wen. Ndisiti ke Jehovah ọfiọk kpukpru se isikerede ye isinamde ayanam nnyịn inen̄ede ibiere ndinem enye esịt nnyụn̄ ndu eti uwem.—Kot Matthew 5:27, 28; Mme Hebrew 4:13.

10, 11. (a) Mme owo ẹda didie usiondọ mfịn? (b) Nso ke Bible etịn̄ aban̄a edidian̄ade ntie? (c) Nso idin̄wam ebe ye n̄wan ẹkûsọp ẹdian̄ade ẹtie?

¹⁰ Edieke ndọ etiede mfịna mfịna, emi ekeme ndinam ebe m̀mê n̄wan oyom ndidian̄ade ntie m̀mê ndidian̄ade ndọ. Ke ndusụk idụt, edieke owo duop ẹdọde ndọ, n̄kpọ nte owo itiaba ẹsidian̄ade. Ikọt Abasi isiwakke ndidian̄ade ndọ. Kpa ye oro, ibat ikọt Abasi oro ẹnyenede mfịna ke ndọ idahaemi ọdọk etieti.

¹¹ Bible ọdọhọ ebe ye n̄wan ete: “N̄wanndọ okûkpọn̄ ebe esie; edi edieke enye ọkpọn̄de, yak enye okûdọ ndọ mîdịghe ntre yak enye anam emem ye ebe esie; ebe okûnyụn̄ adian̄ade ọkpọn̄ n̄wan esie.” (1 Cor. 7:10, 11) Ikpanaha edi n̄kpọ ama etetịbe owo oyom ndidian̄ade ntie. Kpa ye oro, ndusụk owo ẹkeme ndikere ke mfịna mmimọ okpon akaha, ntre ke akpana idian̄ade man ibọhọ mfịna. Edi ndidian̄ade ntie esikam adada ediwak mfịna edi. Ke Jesus ama eketịn̄ ke Abasi ọkọdọhọ ke owo ọyọkpọn̄ ete ye eka esie  akadiana ye n̄wan esie, enye ama ọdọhọ ete: “Se Abasi ama akadian yak baba owo kiet okûdian̄ade.” (Matt. 19:3-6; Gen. 2:24) Emi ọwọrọ ke ikpanaha ebe ye n̄wan n̄ko ‘ẹdian̄ade se Abasi ama akadian.’ Jehovah oyom ebe ye n̄wan ẹdiana kiet ke ofụri eyouwem mmọ. (1 Cor. 7:39) Edieke ebe ye n̄wan ẹtide ke kpukpru owo ẹyenam ibat ẹnọ Abasi, mmọ ẹyedomo ofụri ukeme mmọ ndisisọp mbiere mfịna ekededi oro mmọ ẹnyenede mbak mfịna oro edikpon ebe ubọk.

12. Nso ikeme ndinam ebe m̀mê n̄wan ekere ndidian̄ade ntie?

¹² Nso isinam ndusụk owo ẹnyene ikpọ mfịna ke ndọ mmọ? Ndọ ndusụk owo isitiehe nte mmọ ẹkekerede, emi esinam mmọ ẹfụhọ mîdịghe ẹnen̄ede ẹyat esịt. Mbon mme ebe m̀mê eke an̄wan, nte ẹkebọkde owo, nte owo esidade n̄kpọ, okụk, ye ubọk nditọ ẹsisịn mfịna ke ndọ n̄ko. Enem nnyịn ndikụt ke ata ediwak ikọt Abasi ẹsiyak Ikọ Abasi an̄wam mmọ ẹkọk mfịna oro mmọ ẹnyenede ke ndọ mmọ.

13. Nso isinam ndusụk owo ẹbiere ndidian̄ade ntie?

¹³ Enyene mme n̄kpọ emi ẹsinamde ndusụk owo ẹbiere ndidian̄ade ntie. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk owo ẹsibiere ndidian̄ade ntie ke ini ebe m̀mê n̄wan mmọ okoide-koi esịn ndise mban̄a ufọk, enen̄erede ofiomo mmọ, m̀mê mîyakke mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah. Ọfọn ebe ye n̄wan oro ẹnyenede ikpọ mfịna ke ndọ mmọ ẹbịne mbiowo man ẹn̄wam mmọ. Mbiowo ẹyen̄wam mmọ ẹda Ikọ Abasi ẹkọk mfịna mmọ. Ọyọfọn ibọn̄ akam n̄ko iben̄e Jehovah edisana spirit esie man an̄wam nnyịn inam se ikotde ke Ikọ esie inyụn̄ inyene nti edu oro edin̄wamde nnyịn ikọk mfịna oro inyenede ke ndọ nnyịn.—Gal. 5:22, 23. ^[2]

14. Nso item ke Bible ọnọ mbon emi ebe m̀mê n̄wan mmọ mîdịghe Ntiense Jehovah?

¹⁴ Enyene ndusụk nditọete nnyịn emi ebe m̀mê n̄wan mmọ mîdịghe Ntiense Jehovah. Bible etịn̄ ntak emi mmọ mîkpadian̄akede. (Kot 1 Corinth 7:12-14.) Owo emi enịmde ke akpanikọ anam ebe m̀mê n̄wan esie oro mînịmke ke akpanikọ “asana,” n̄kpri nditọ mmọ ‘ẹsana’ n̄ko, ntre Abasi ekeme ndinyan̄a n̄kpri nditọ emi. Paul ọkọdọhọ ete: “N̄wanndọ, asan̄a didie ọfiọk m̀mê afo edinyan̄a uberi? Mîdịghe, afo ebe, asan̄a didie ọfiọk m̀mê afo edinyan̄a n̄wanndọ fo?” (1 Cor. 7:16) Ediwak ikọt Abasi ẹn̄wam mme ebe m̀mê iban mmọ ẹdi ẹdikpono Jehovah.

15, 16. (a) Nso item ke Bible ọnọ mbon oro ebe m̀mê n̄wan mmọ mîdịghe Ntiense? (b) Nso ke eyenete akpanam edieke ebe m̀mê n̄wan esie emi mîkponoke Jehovah ‘ebierede ndidian̄ade ntie?’

¹⁵ Apostle Peter ọkọdọhọ iban ẹsụk ibuot ẹnọ mme ebe mmọ man “edieke ndusụk mmọ mîsụkke ibuot inọ ikọ Abasi, ẹkpedụri mmọ ẹda itoho ke editịn̄ ikọ edi oto ke edu uwem iban mmọ, koro mmọ ẹkụtde edisana edu uwem mbufo ọkọrọ ye ntotụn̄ọ ukpono.” N̄wan emi enyenede “sụn̄sụn̄ ye ifụre ifụre edu, emi enen̄erede ọsọn̄ urua ke enyịn Abasi” ekeme ndisọp n̄n̄wam ebe esie edikpono Jehovah akan n̄wan emi esikwọrọde ikọ ọnọ ebe esie kpukpru ini.—1 Pet. 3:1-4.

¹⁶ Nso ke eyenete akpanam edieke ebe m̀mê n̄wan esie emi mîkponoke Jehovah ebierede ndidian̄ade ntie? Bible ọdọhọ ete: “Edieke owo oro mînịmke ke akpanikọ oyomde ndidian̄ade, yak enye adian̄ade; owo isịnke eyenete eren m̀mê eyenete an̄wan ke ufụn ke utọ mme idaha ntre, edi Abasi okot mbufo ete ẹditie ke emem.” (1 Cor. 7:15) Emi iwọrọke ke  Ikọ Abasi enyịme eyenete nnyịn emi ọdọ owo en̄wen. Kpa ye oro, ikpanaha eyenete nnyịn eyịre enye ete okûdian̄ade. Enye ndidian̄ade ekeme ndinam mmọ ẹnyene ekpri emem. Edi nte ini akade, enye ekeme ndiyom ndifiak ndidiana ye eyenete nnyịn onyụn̄ akam ekeme ndikpono Jehovah.

17. Nso ke ebe ye n̄wan ẹkpeda nte akpa n̄kpọ ke uwem mmọ?

¹⁷ Nnyịn idu uwem ke “ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ.” (2 Tim. 3:1-5) Ntak edi oro ọfọnde nnyịn inen̄ede ikpere Jehovah. Paul ọkọdọhọ ete: “Ini emi osụhọde iniọn̄ke aba. Mmọdo yak mmọ eke ẹnyenede n̄wan ẹdu uwem nte n̄kpọ eke mmọ mînyeneke, . . . ndien mmọ eke ẹdade ererimbot ẹnam n̄kpọ ẹdu uwem nte mmọ eke mîdaha enye inam n̄kpọ ọyọhọ ọyọhọ.” (1 Cor. 7:29-31) Ikọ Paul ọkọwọrọ ke ikpanaha ebe ye n̄wan ẹyak ndọ ada kpukpru ini mmọ. Sia ini oro osụhọde mîniọn̄ke aba, akpana mmọ ẹnam n̄kpọ Abasi edi akpa ke uwem mmọ.—Matt. 6:33.

18. Nso idinam ndọ ikọt Abasi enem onyụn̄ ọfọn?

¹⁸ Okposụkedi emi ata ediwak ndọ abiarade ke ndiọkeyo emi, imosụk ikeme ndinam ndọ nnyịn enem onyụn̄ ọfọn. Ke akpanikọ, edieke nnyịn ikade iso idiana ye Jehovah ye ikọt esie, inamde se ikotde ke Ikọ esie, inyụn̄ iyakde edisana spirit esie ada nnyịn usụn̄, nnyịn ‘ididian̄akede se Abasi ama akadian.’—Mark 10:9.