1, 2. (a) Didie ke nditọete emi ẹkade iso ẹkwọrọ ikọ ke efakutom emi mme owo mîmaha ndikop ẹsọn̄ọ nnyịn idem? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Nso ke Jesus eketịn̄ aban̄a ndikwọrọ ke “obio emana” esie? (Se ikọ idakisọn̄.)

SERGIO YE OLINDA an̄wan esie ẹdi mme asiakusụn̄ ke United States. Mmọ ẹbe isua 80. Ubiak ukot iyakke mmọ ẹsan̄a anyan isan̄ aba idahaemi. Kpa ye oro, mmọ ẹsisan̄a ẹka ebiet emi mme owo ẹwakde ke obio ẹkeda ẹkpere itiembehe bọs man ẹnọ mme owo mme n̄wed nnyịn. Mmọ ẹsisịm do ke n̄kanika itiaba usenubọk. Se mmọ ẹsinamde edi emi ke ediwak isua idahaemi. N̄kpata owo ifan̄ kpọt ẹsibọrọ mmọ ikọ, edi oro ikpanke nditọ mbon ndiwọrọ n̄kada do. Mmọ ẹsituak inua imam ke ini mme owo ẹsede mmọ. Ama esịm n̄kanika 12 uwemeyo, mmọ ẹyesan̄a sụn̄sụn̄ ẹnyọn̄ ufọk. Edem usen, ayafiak okụt mmọ do ke n̄kanika itiaba usenubọk. Mmọ ẹsikwọrọ ikọ do usen itiokiet ke urua, tọn̄ọ ke January sịm December.

² Ediwak nditọete nnyịn ẹkwọrọ ikọ ke ata ediwak isua ke efakutom oro mme owo mîmaha ndikop ukem nte eke mme Sergio ye Olinda. Ekpedi efakutom mbufo etie ntre, imotoro  fi nte mûkpaha mba ndikwọrọ ikọ. * Imenịm ke afo ndika iso n̄kwọrọ ikọ an̄wam ediwak nditọete nnyịn, idem mbon oro ẹma ẹkebịghi ke esop. Kop se esenyịn circuit kiet eketịn̄de mi: “Ke ini nsan̄ade ke an̄wautom ye nditọete emi ẹkade iso ẹkwọrọ ikọ ke ediwak isua, uwụtn̄kpọ mmọ esisọn̄ọ mi idem.” Esenyịn circuit en̄wen ọkọdọhọ ete: “Mmọ ndika iso n̄kwọrọ ikọ an̄wam mi nnyene uko n̄ka iso n̄kwọrọ ikọ n̄kûnyụn̄ n̄kpa mba.” En̄wen ọkọdọhọ ete: “Esinem mi ndikụt mmọ ẹkade iso ẹkwọrọ ikọ.”

3. Ewe mbụme ita ke idibọrọ, ndien ntak ọfọnde ifiọk ibọrọ mmọ?

³ Iyọbọrọ mbụme ita emi ke ibuotikọ emi: Nso ikeme ndinam idem emem nnyịn ndusụk ini? Didie ke ikeme ndin̄wụm mfri? Nso idin̄wam nnyịn ika iso in̄wụm mfri ke ime? Ibọrọ mbụme emi ayan̄wam nnyịn ika iso inam utom ukwọrọikọ oro Jesus ọkọdọn̄de nnyịn.

4. (a) Eketie Paul didie ke idem nte ata ediwak mme Jew mîkamaha ndikop ukwọrọikọ? (b) Nso ikanam abiak Paul ntre?

⁴ Ndi akanam idem emem fi ke ntak emi mme owo ke efakutom mbufo mîmaha ndikop ukwọrọikọ? Ekpedi ntre, ayan̄wan̄a fi nte eketiede apostle Paul ke idem. Enye ama an̄wam ediwak owo ẹdi mbet Christ ke n̄kpọ nte isua 30 oro enye ọkọkwọrọde ikọ. (Utom 14:21; 2 Cor. 3:​2, 3) Edi ediwak mme Jew ikamaha ndidi mbet Christ kpa ye ofụri se Paul akanamde ndin̄wam mmọ. Ata ediwak mmọ ikamaha-ma ndikpan̄ utọn̄, ndusụk ẹma ẹkam ẹkọbọ enye. (Utom 14:19; 17:​1, 4, 5, 13) Eketie Paul didie ke idem? Enye ọkọdọhọ ete: “Ntịn̄ akpanikọ ke Christ . . . mmokop ọkpọsọn̄ mfụhọ ye ubiak eke mîdoboke ke esịt mi.” (Rome 9:​1-3) Nso ikanam abiak enye ntre? Enye ama enen̄ede ama ukwọrọikọ. Ata ima akanam enye ọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew. Oro akanam abiak enye nte mmọ mîkenyịmeke Abasi atua mmọ mbọm.

5. (a) Nso isinam ikwọrọ ikọ? (b) Nso isinam idem emem nnyịn ndusụk ini?

⁵ Paul ọkọkwọrọ ikọ ke ntak emi enye akamade mme owo. Ima esinyụn̄ anam nnyịn ikwọrọ ikọ inọ mme owo. (Matt. 22:39; 1 Cor. 11:1) Ufọn oro ibọde ke ntak emi ikponode Jehovah anam ifiọk ke edidiọn̄ oro mbon emi ẹkponode Jehovah ẹdibọde idịghe ekpri. Ke ini ikerede iban̄a mme owo ke efakutom nnyịn, imesidọhọ ke esịt nnyịn ite: ‘Ubaha ikpekemede ndinam mmọ ẹfiọk se itakde mmọ!’ Oro esinam ika iso ndidọhọ mmọ ẹkpep ẹban̄a Jehovah ye se enye aduakde ndinam nnọ ubonowo. Esitie nte n̄kpọ eke idọhọde mmọ ite: ‘Ata ediye enọ ke ida isọk mbufo. Mbọk ẹkûsịn.’ Ekeme ndibiak nnyịn ke ini mmọ mîmaha ndibọ. Ndibiak nnyịn iwọrọke ke nnyịn ibuọtke idem ke Abasi, akam owụt adan̄a nte imade mme owo. Emi esinam ika iso iyọ kpa ye oro idem ememde nnyịn. Sista Elena emi anamde utom usiakusụn̄ ebe isua 25 ọdọhọ ete: “Ukwọrọikọ idịghe ekpri utom. Kpa ye oro, idụhe utom en̄wen emi n̄kpanamde.” Nte esinyụn̄ etiede ediwak nnyịn edi oro.

6. Ewe mbụme ke idibọrọ?

⁶ Nso inam ifiọk ke Jehovah ama nte isịnde idem ikwọrọ ikọ inamke n̄kpọ m̀mê efakutom nnyịn etie didie? Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ iba emi Jesus akadade etịn̄ ntak emi anade ‘in̄wụm mfri.’ Oro ayan̄wam nnyịn ibọrọ mbụme emi. (Matt. 13:23) Akpa uwụtn̄kpọ akaban̄a vine.

7. (a) Anie edi “anditọ,” anie edi “vine,” mmanie ẹnyụn̄ ẹdi “mme n̄kọk”? (b) Ewe mbụme ke iyom ndibọrọ?

 ⁷ Kot John 15:​1-5, 8. N̄kọ omokụt ke Jesus ọkọdọhọ mme apostle esie ete: “Ete mi ọbọ ubọn̄ ke emi, nte mbufo ẹkade iso ẹn̄wụm ekese mfri ẹnyụn̄ ẹwụtde ke mbufo ẹdi mbet mi.” Jesus ọkọdọhọ ke Jehovah edi “anditọ,” imọ idi “ata vine,” mme mbet imọ ẹdi “mme n̄kọk.” * Mfri emi anade mme mbet Christ ẹn̄wụm edi nso n̄kpọ ndien? Jesus ikasiakke se mfri oro edide, edi se enye eketịn̄de an̄wam nnyịn ifiọk.

8. (a) Nso iwụt ke ndin̄wụm mfri iwọrọke ndinam mme owo ẹdidụk esop? (b) Ndi Jehovah esidọhọ nnyịn inam n̄kpọ oro ọsọn̄de akan nnyịn?

⁸ Jesus ọkọdọhọ ntem aban̄a Ete esie: “Enye esịbe kpukpru n̄kọk eke mîn̄wụmke mfri ke idem mi efep.” Oro ọwọrọ ke Jehovah idibatke nnyịn isịn ke otu mme asan̄autom esie edieke nnyịn mîn̄wụmke mfri. (Matt. 13:23; 21:43) Ntre, mfri oro anade kpukpru ikọt Jehovah ẹn̄wụm ikemeke ndida mban̄a mme owo oro ikpepde n̄kpọ yak ẹdidụk esop Abasi. (Matt. 28:19) Oro ọkpọwọrọ ke ikọt Jehovah emi mîkpepke owo ndomokiet n̄kpọ edidụk esop ke ntak emi ẹkwọrọde ikọ ke efakutom emi mme owo mîmaha ndikpan̄ utọn̄, ẹtie nte n̄kọk vine oro mîn̄wụmke mfri. Ikemeke ndidi ntre! Nso inam idọhọ ntre? Sia nnyịn ikemeke ndinyịk owo edidụk esop Abasi. Jehovah inyụn̄ ikemeke ndibiom nnyịn ikpe ke ntak emi nnyịn mîkemeke ndinam se isọn̄de ikan nnyịn. Jehovah ama nnyịn. Enye isidọhọke inam se isọn̄de ikan nnyịn.​—Deut. 30:​11-14.

9. (a) Nnyịn ndinam ewe utom ediwụt ke imon̄wụm mfri? (b) Ewe uwụtn̄kpọ ke iyom ndineme?

⁹ Ndin̄wụm mfri adada aban̄a nso ndien? Mfri emi ada aban̄a utom emi kpukpru ikọt Jehovah ẹkemede ndinam. Ewe utom ke Jehovah ọdọn̄ ikọt esie? Ndikwọrọ mban̄a Obio Ubọn̄ esie. * (Matt. 24:14) Uwụtn̄kpọ oro Jesus ọkọnọde aban̄a asuan n̄kpasịp owụt ke ntre ke edi. Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ enye emi n̄ko.

10. (a) Nso ke n̄kpasịp ye isọn̄ ẹda ẹban̄a? (b) Nso ke wheat esin̄wụm?

¹⁰ Kot Luke 8:​5-8, 11-15. Ke uwụtn̄kpọ asuan n̄kpasịp emi, n̄kpasịp edi “ikọ Abasi,” oro edi, etop Obio Ubọn̄ Abasi. Isọn̄ ada aban̄a esịt owo. N̄kpasịp oro ọkọduọde ke eti isọn̄ ama etịbe, ọkọri. Yak idọhọ ke n̄kpasịp oro ekedi wheat. Wheat oro ama ‘on̄wụm mfri utịm ikikie.’ Edi nso utọ mfri ke wheat esin̄wụm? Ndi esin̄wụm mbufa ọkpọ wheat? Ihih. Esin̄wụm n̄kpasịp. N̄kpasịp oro ekeme ndikọri ndi mme ọkpọ wheat. Ke uwụtn̄kpọ oro Jesus ọkọnọde mi, n̄kpasịp wheat kiet okon̄wụm n̄kpasịp ikie. Didie ke emi ebehe utom ukwọrọikọ nnyịn?

11. (a) Nso ke uwụtn̄kpọ asuan n̄kpasịp ekpep nnyịn aban̄a ukwọrọikọ nnyịn? (b) Isinam didie in̄wụm obufa n̄kpasịp Obio Ubọn̄?

¹¹ Yak idọhọ ke Mme Ntiense Jehovah, mîdịghe ete ye eka nnyịn, ẹkekpep nnyịn ẹban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Se mmọ ẹkekpepde oro eketie nte nditọ n̄kpasịp ke esịt nnyịn. Nnyịn ima inam se ẹkekpepde nnyịn ukem nte n̄kpasịp oro ọkọduọde ke eti isọn̄ ọkọkọride. Ama enem mmọ ndikụt oro. Ekem, etop Obio Ubọn̄ oro etiede nte n̄kpasịp do ama  ọtọn̄ọ ndikọri ke esịt nnyịn, okpon edi ọkpọ wheat emi ekemede ndin̄wụm mfri. Kpa nte ọkpọ wheat mîsin̄wụmke obufa ọkpọ wheat, edi on̄wụmde obufa n̄kpasịp, mfri oro nnyịn isin̄wụmde isidịghe mbufa mbet Christ, edi esidi obufa n̄kpasịp Obio Ubọn̄. * Isinam didie in̄wụm obufa n̄kpasịp Obio Ubọn̄? Kpukpru ini oro ikwọrọde etop Obio Ubọn̄, etie nte n̄kpọ eke isuande n̄kpasịp oro ẹketọde ke esịt nnyịn. (Luke 6:45; 8:1) Ntre, uwụtn̄kpọ emi ekpep nnyịn ke adan̄a nte ikade iso ikwọrọ etop Obio Ubọn̄ Abasi, ọwọrọ nnyịn ke ‘in̄wụm mfri ke ime.’

12. (a) Nso ke ikeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ oro Jesus ọkọnọde aban̄a vine ye asuan n̄kpasịp? (b) Etie fi didie ke idem ndifiọk emi?

¹² Nso ke ikeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ oro Jesus ọkọnọde aban̄a vine ye asuan n̄kpasịp? Uwụtn̄kpọ iba emi ẹn̄wam nnyịn ifiọk ke imekeme ndika iso n̄n̄wụm mfri edieke isịnde idem ikwọrọ ikọ inamke n̄kpọ m̀mê mme owo ke efakutom nnyịn ẹkpan̄ utọn̄ m̀mê ikpan̄ke. Se Paul eketịn̄de ọsọn̄ọ emi. Enye ọkọdọhọ ke ‘owo kiet kiet ọyọbọ utịp esie nte ekemde ye utom esie.’ (1 Cor. 3:8) Idibọ utịp itiene nte isịnde idem ikwọrọ ikọ idịghe m̀mê owo ifan̄ ke ikpep n̄kpọ ẹdidụk esop. Matilda emi anamde utom usiakusụn̄ ke isua 20 idahaemi ọdọhọ ete: “Esịt esinem mi ndifiọk ke Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn ke ini isịnde idem ikwọrọ ikọ.”

13, 14. Rome 10:​1, 2 ọdọhọ ke nso ye nso ikanam Paul aka iso ọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew?

¹³ Nso idin̄wam nnyịn ika iso in̄wụm mfri ke ime? Nte ima iketetịn̄, ama abiak Paul ke ini mme Jew mîkamaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ etop Obio Ubọn̄ oro enye ọkọkwọrọde. Kpa ye oro, enye ikosion̄oke idem ikpọn̄ mmọ. Ke ini enye ekewetde leta ọnọ nditọete ke Rome, enye ama etịn̄ se inamde imọ ika iso ikwọrọ ikọ inọ mme Jew. Enye ọkọdọhọ ete: “Se idọn̄de mi ye se mben̄ede Abasi nnọ mmọ edi nte mmọ ẹnyene edinyan̄a. Koro ndi ntiense nnọ mmọ nte ke mmọ ẹnyene ifịk ẹban̄a Abasi; edi emi isan̄ake ye nnennen ifiọk.”  (Rome 10:​1, 2) Paul ọkọdọhọ ke nso inam imọ ika iso ikwọrọ ikọ inọ mme Jew?

¹⁴ Akpa, enye ọkọdọhọ ke ‘ama ọdọn̄ imọ’ nte ẹkpenyan̄ade mmọ. Ntak edi oro enye akakade iso ọkwọrọ ikọ ọnọ mmọ. (Rome 11:​13, 14) Ọyọhọ iba, Paul ọkọdọhọ “se mben̄ede Abasi nnọ mmọ edi nte mmọ ẹnyene edinyan̄a.” Enye ama esiben̄e Abasi ete an̄wam mme Jew ẹkop eti mbụk Obio Ubọn̄. Ọyọhọ ita, enye ọkọdọhọ ke “mmọ ẹnyene ifịk ẹban̄a Abasi.” Paul ama okụt ke mmọ ẹnyene nti edu, ke mmọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndikabade esịt ndikpono Jehovah. Enye ama ọfiọk ke mme Jew oro ẹkenyenede ifịk do ẹkeme ndikabade ndi mme mbet Christ oro ẹnyenede ifịk ukem nte imọ.

15. Didie ke ikeme ndikpebe Paul? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁵ Didie ke ikeme ndikpebe Paul? Akpa, ana inen̄ede isịn idem iyom “kpukpru mbon oro ẹnyenede eti esịt oro edinamde mmọ ẹnyene nsinsi uwem.” Ọyọhọ iba, ọfọn ibọn̄ akam iben̄e Jehovah anam mbon oro ẹnyenede eti esịt ẹma ndikpan̄ utọn̄ nnọ etop Obio Ubọn̄. (Utom 13:48; 16:14) Sista Silvana emi anamde utom usiakusụn̄ ke n̄kpọ nte isua 30 ọdọhọ ete: “Mbemiso n̄kade ukwọrọikọ, mmesibọn̄ akam nnọ Jehovah nte an̄wam mi nnyene ime ye mme owo.” Ọfọn isinyụn̄ iben̄e Jehovah anam mme angel ẹn̄wam nnyịn ikụt mbon oro ẹdimade ukwọrọikọ. (Matt. 10:​11-13; Edi. 14:6) Robert emi anamde utom usiakusụn̄ ebe isua 30 ọdọhọ ete: “Idụhe se inemde nte ndisan̄a ye mme angel n̄kwọrọ ikọ sia mmọ ẹfiọk nte n̄kpọ etiede ye mbon oro ikade ndikwọrọ ikọ nnọ.” Ọyọhọ ita, ọfọn idomo ndikụt nti edu mme owo inyụn̄ inịm ke mmọ ẹkeme ndidi ndikpono Jehovah. Carl edi ebiowo, onyụn̄ ebe isua 50 enye akana baptism. Enye ọdọhọ ete: “Mmesise m̀mê nyokụt n̄kpọ ekededi emi owụtde ke owo ayama Ikọ Abasi; ekeme ndidi owo atuak inua imam, ese nnyịn, mîdịghe obụp nnyịn eti mbụme.” Imekeme ndika iso n̄n̄wụm mfri ke ime ukem nte Paul.

16, 17. (a) Nso ke ikeme ndikpep ke Ecclesiastes 11:6? (b) Tịn̄ ufọn oro ukwọrọikọ nnyịn ekemede ndinyene ekpededi mme owo ikpan̄ke utọn̄.

¹⁶ Ikpanaha ikere ke ukwọrọikọ nnyịn inyeneke ufọn ekpededi etie nte ke mme owo ke efakutom nnyịn imaha ukwọrọikọ nnyịn. (Kot Ecclesiastes 11:6.) Imọdiọn̄ọ ke ediwak owo imaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn, edi oro iwọrọke ke mmọ isikwe se inamde. Mmọ ẹsikụt ke imesisịne ọfọn̄ ọfọn, ifọn ido ye mme owo, isinyụn̄ ituak inua imam. Nte ini akade, eti uwem nnyịn ekeme ndinam ndusụk mmọ ẹdikụt ke nnyịn itiehe nte mmọ ẹkekerede. Sergio ye Olinda emi iketịn̄de iban̄a ke akpa ikpehe ẹkụt ke emi edi akpanikọ.

¹⁷ Sergio ọdọhọ ete: “Enyene ini emi ubiakidem mîkayakke ika itiembehe bọs oro isidade inọ mme owo n̄wed. Ini ikafiakde ika do, mme owo ẹma ẹbụp nnyịn ẹte, ‘Ebịghi-o! Ekedi didie?’ ” Olinda ọdọhọ ete: “Mme awat ọ-bọs ẹma ẹfụn̄ nnyịn ubọk, ndusụk ẹdọhọ nnyịn ẹte, ‘Ẹmenam tutu!’ Mmọ ẹma ẹkam ẹdọhọ inọ mmimọ magazine.” Idem ama akpa mmọ ke ini ete kiet ọkọnọde mmọ flawa onyụn̄ ọkọm mmọ ke utom mmọ.

18. Ntak emi afo ebierede ‘ndin̄wụm mfri ke ime’?

¹⁸ Edieke nnyịn mîyakke ‘ubọk nnyịn ọduọk odudu’ ndikwọrọ etop Obio Ubọn̄, ọwọrọ imetiene itie ‘ntiense inọ kpukpru mme idụt.’ (Matt. 24:14) Esịt enen̄ede enem nnyịn ndifiọk ke Jehovah ama se inamde sia enye amama kpukpru ‘mbon oro ẹn̄wụmde mfri ke ime’!