1-3. (a) Nso ikeme ndinam ibuot oyon̄ mme uyen? Nọ uwụtn̄kpọ. (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Nso idin̄wam mme uyen nnyịn?

YAK idọhọ ke enyene ata akpan n̄kpọ emi oyomde ndidụk bọs n̄ka ke ebiet emi oyomde usụn̄ etieti. Ke ini afo esịmde itie udụk bọs, ibuot oyom ndiyon̄ fi sia bọs awak etieti, mbon oro ẹyomde ndika isan̄ ẹnyụn̄ ẹbiet ntan. Edi afo okot idem ọdọn̄ sia ọmọdiọn̄ọ ebiet emi akade ye bọs emi edimende fi ikesịm do. Ekeme ndidi udûsịmke ebiet emi akaduakde ndika edieke odụkde bọs ekededi, usehe-se m̀mê bọs oro aka n̄kan̄ ewe.

² Uwem etie nte ndika anyan isan̄. Mme uyen ẹbiet mbon oro ẹyomde ndika isan̄ do. Ibuot esiyon̄ mme uyen ndusụk ini sia ediwak n̄kpọ odu oro anade mmọ ẹmek. Edi, edieke mbufo ẹdiọn̄ọde se ẹyomde ndida uwem mbufo nnam, idisọn̄ke mbufo ndimek se ẹdinamde. Nso ke ẹkpeda uwem mbufo ẹnam?

³ Iyọbọrọ mbụme emi ke ibuotikọ emi inyụn̄ itịn̄ se mbufo ẹkpedade uwem mbufo ẹnam man esịt enem Jehovah. Ana ẹyak Jehovah ada mbufo usụn̄ ke kpukpru se ẹmekde ndinam, utọ nte m̀mê ẹkpeka n̄wed ẹketre ke m̀mọ̀n̄, ewe utom ke ẹkpenam, m̀mê akpana ẹdọ ndọ ẹnyụn̄ ẹnyene nditọ. Ana ẹnyụn̄ ẹnam se ẹkeduakde ndinam man ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Jehovah ọyọdiọn̄ mme uyen oro ẹmekde ndinam n̄kpọ esie, onyụn̄ anam se mmọ ẹmekde ndinam ọwọrọ usụn̄.​—Kot Mme N̄ke 16:3.

4. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

⁴ Ọfọn ibiere ini idide uyen se idinamde man itetịm ikpere Abasi. Ẹyak ineme ntak ita emi anamde idọhọ ntre. Akpa ye ọyọhọ ntak iba ayanam okụt ke afo eyetịm ekpere Jehovah edieke anamde se akaduakde ndinam man etetịm ekpere enye. Ọyọhọ ntak ita oyowụt ufọn oro afo edibọde edieke ebierede ke uyen se edinamde man etetịm ekpere Abasi.

5. Nso idi ata akpan ntak emi akpanamde ibiere se iduakde ndinam man itetịm ikpere Jehovah?

⁵ Ata akpan ntak emi akpanamde ibiere se iduakde ndinam man itetịm ikpere Jehovah edi man iwụt ke imama kpukpru se enye anamde ọnọ nnyịn ye nte enye amade nnyịn. Andiwet psalm ọkọdọhọ ete: “Ọfọn ndikọm Jehovah . . . Koro afo amanam mi ndara, O Jehovah, ke edinam fo; mmosio n̄kpo idara mban̄a mme utom emi ubọk fo anamde.” (Ps. 92:​1, 4) Kere ban̄a kpukpru se Jehovah anamde ọnọ fi: enye ọnọ fi uwem, anam fi edidiọn̄ọ imọ, anam fi enyene Bible, odu ke esop esie, onyụn̄ anam odori enyịn ndidu uwem ke nsinsi ke Paradise. Ke ini adade n̄kpọ Abasi ke akpan n̄kpọ, afo owụt ke imama kpukpru se enye anamde ọnọ fi; emi ayanam fi etetịm ekpere enye.

6. (a) Nso ufọn ke idibọ edieke imekde se idinamde man itetịm ikpere Jehovah? (b) Nso ke afo ekpemek ndinam ini edide uyen?

⁶ Ọyọhọ ntak iba edi ke ini ọtọn̄ọde ndinam se akaduakde, eti n̄kpọ ke anam oro ọnọ Jehovah; oro ayanam fi etetịm ekpere enye. Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Abasi ikwan̄ake eke ekpesịnde enye efre utom mbufo ye ima eke mbufo ẹwụtde ẹban̄a enyịn̄ esie.” (Heb. 6:10) Ukprike ukaha ndibiere se edinamde man etetịm ekpere Jehovah. Christine ekedi isua duop ini enye ekebierede ndisikot mbụk eyouwem nditọete nnyịn. Toby ekedi isua 12 ini ekebierede ndikot ofụri Bible mma mbemiso enye anade baptism. Maxim ekedi isua 11, Noemi eyeneka esie edi isua 10 ini mmọ ẹkenade baptism. Ekem mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndiduak ndikanam utom ke Bethel. Mmọ ẹma ẹdian fọm uka Bethel ke ibibene ufọk mmọ man an̄wam mmọ ẹka iso ẹti utom Bethel. Afo-o? Nso idi akpan n̄kpọ emi aduakde ndinam man etetịm ekpere Abasi? Ndi emekere nte ọkpọtọn̄ọde ndinam se aduakde?​—Kot Philippi 1:​10, 11.

7, 8. (a) Nso idinam emem nnyịn ndibiere se idinamde? (b) Nso ikanam Damaris okûka ufọkn̄wed ntaifiọk?

⁷ Ọyọhọ ntak ita emi akpanamde mme uyen ẹbabak ẹmek se mmọ ẹdinamde man ẹtetịm ẹkpere Abasi edi ke mmọ ẹnyene ediwak n̄kpọ en̄wen oro anade mmọ ẹmek. Ana mmọ ẹbiere m̀mê ikpaka n̄wed iketre ke m̀mọ̀n̄, ewe utom ke ikpanam, ye mme n̄kpọ ntre. Ndimek se oyomde ndida uwem fo nnam etie nte ndimek nnennen usụn̄ emi okpodụkde ke ini esịmde ebiet emi usụn̄ asiahade uwak uwak. Edieke ọfiọkde ebiet emi akade, idisọn̄ke fi ndimek nnennen usụn̄ emi okpodụkde. Kpasụk ntre, edieke ọfiọkde se aduakde ndinam, idisọn̄ke fi ndimek m̀mê ewe ke edinam. Mme N̄ke 21:5 ọdọhọ ete: “N̄kọkibuot owo nsịnifịk itreke ndinyene ufọn.” Edieke abakde-bak ọkọk ibuot m̀mê etiede ekere se aduakde ndinam, se aduakde ndinam ọyọwọrọ usụn̄. Se Damaris akanamde edi oro ini enye okoyomde ndibiere ata akpan n̄kpọ ke uyen.

⁸ Damaris ama ebe akpatre udomo ufọkn̄wed sekọndri tutu ẹdọhọ enye edika ufọkn̄wed ntaifiọk ke mfọn ekekpep ibet. Edi enye ekemek ndinam utom ibio ini ke ban̄k. Ntak-a? Enye ọdọhọ ete: “Mma mbabak mbiere ke ndinam  utom usiakusụn̄. Oro akanam nnam utom ibio ini. N̄kpadia ediwak okụk ekpedi mma n̄kekpep ibet ke ufọkn̄wed ntaifiọk, edi ọkpọsọsọn̄ ndikụt utom ibio ini nnam.” Damaris anam utom usiakusụn̄ ke isua 20 idahaemi. Ndi enye ekere ke mfọnn̄kan n̄kpọ ke imọ ikemek ndinam oro ini idide uyen? Enye ọdọhọ ete: “Ediwak mme ekpeibet ẹsidi ban̄k oro nnamde utom ẹdinam mbubehe. Mmọ ẹnam utom oro n̄kpanamde ekpedi mma n̄kekpep ibet ke ufọkn̄wed ntaifiọk. Ediwak mmọ ikopke inemesịt ke utom oro mmọ ẹnamde. Ndikemek ndinam utom usiakusụn̄ anam mbọhọ utọ editịmede esịt oro mmọ ẹkopde onyụn̄ anam n̄kop inemesịt ndinam n̄kpọ Jehovah ke ediwak isua idahaemi.”

9. Ntak emi mme uyen nnyịn ẹdotde itoro?

⁹ Ediwak uyen nnyịn ẹda n̄kpọ Jehovah ke akpan n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnam se mmọ ẹkeduakde ndinam man ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Mmọ ẹdot itoro! Mmọ ẹnen̄ede ẹkop inem uwem. Kpa ye oro, mmọ ẹkpep ndiyak Jehovah ada mmọ usụn̄ ke kpukpru n̄kpọ, esịnede utọ n̄kpọ nte m̀mê ikpaka n̄wed iketre ke m̀mọ̀n̄, ewe utom ke ikpanam, m̀mê akpana idọ ndọ inyụn̄ inyene nditọ. Edidem Solomon ọkọdọhọ ete: “Buọt idem ye Jehovah ke ofụri esịt fo . . . Diọn̄ọ enye ke kpukpru usụn̄ fo, ndien enye eyenen̄ede usụn̄ fo enịm.” (N̄ke 3:​5, 6) Jehovah ada mme uyen nnyịn ke ọsọn̄urua. Enye ama mmọ etieti, ekpeme mmọ, ada mmọ usụn̄, onyụn̄ ọdiọn̄ mmọ.

10. (a) Ntak emi ikpadade ukwọrọikọ ke ata akpan n̄kpọ? (b) Nso idin̄wam nnyịn ikeme ndikwọrọ ikọ ọfọn?

¹⁰ Uyen oro oyomde ndinem Jehovah esịt esisịn idem ọkwọrọ ikọ. Jesus Christ ọkọdọhọ ke “ẹnyene ndibem iso n̄kwọrọ eti mbụk ke kpukpru idụt.” (Mark 13:10) Sia utịt enen̄erede ekpere, akpana ida ukwọrọikọ ke ata akpan n̄kpọ. Ndi emebiere ndisikwọrọ ikọ n̄kan nte esikwọrọde? Ndi emekeme ndisiak usụn̄? Edi nso ke akpanam edieke ukwọrọikọ mîsinemke fi? Nso ke akpanam man ọfiọk ndikwọrọ ikọ ọfọn? Enyene akpan n̄kpọ iba emi ẹkemede ndin̄wam fi. Akpa, nen̄ede ben̄e idem; ọyọhọ iba, kûkpa mba ndinam mme owo ẹfiọk se afo enịmde. Ukwọrọikọ eyenem fi edieke anamde mme n̄kpọ emi.

11, 12. (a) Didie ke mme uyen ẹkeme ndiben̄e idem man ẹkwọrọ ikọ? (b) Luca akasan̄a didie ọkwọrọ ikọ ọnọ nditọ klas mmọ?

¹¹ Domo ndise nte ọkpọbọrọde mbụme oro nditọ ufọkn̄wed mbufo ẹsiwakde ndibụp, utọ nte “Abasi Ese Didie Ufen Emi Ibọde?” Edieke akade jw.org, oyokụt mme ibuotikọ emi ẹkemede ndin̄wam fi ọbọrọ mbụme emi. Ka SE BIBLE EKPEPDE > MME UYEN > N̄WED UKPEPN̄KPỌ > ABASI ETIE DIDIE? (IKPEHE 1). Oyokụt n̄wed ukpepn̄kpọ emi ẹkotde “Abasi Ese Didie Ufen Emi Nnyịn Ibọde?” N̄wed ukpepn̄kpọ emi ayan̄wam fi ekeme ndibọrọ mbụme emi. Ẹsịn mme itie N̄wed Abasi oro ẹkemede ndin̄wam fi ọfiọk nte ọkpọbọrọde mbụme emi, utọ nte James 1:​13, Genesis 6:​5, 6, ye 1 John 4:8. Mme n̄wed ukpepn̄kpọ en̄wen ẹdu do emi ẹdin̄wamde fi ọfiọk nte ọkpọbọrọde mme mbụme eken.​—Kot 1 Peter 3:15.

¹² Dọhọ nditọ ufọkn̄wed mbufo ẹsika jw.org. Se Luca akanamde edi oro. Ẹkeneme n̄kpọ ẹban̄a nsio nsio ido ukpono ke klas mmọ, edi Luca ama okụt ke ndusụk se n̄wed oro mmọ ẹkekpepde etịn̄de aban̄a Mme Ntiense Jehovah ekedi nsu. Kpa ye oro idem ekenyekde enye, enye ama ọdọhọ titia mmọ ke ikpama ndiwụt ke se n̄wed oro etịn̄de aban̄a Mme Ntiense Jehovah edi nsu. Titia mmọ ama enyịme; enye  ama etịn̄ se Mme Ntiense Jehovah ẹnịmde onyụn̄ owụt nditọ klas mmọ jw.org. Titia mmọ ama ọdọhọ kpukpru nditọ klas mmọ ẹma ẹsịm ufọk ẹkese cartoon oro Nte Ekemede Ndikan Owo Mfiomo edi Un̄wanake-N̄wana. Esịt ama enem Luca nte enye ekekemede ndikwọrọ ikọ nnọ titia mmọ ye nditọ klas mmọ.

13. Ntak emi ikpakade iso inam se ikaduakde ọkpọkọm ọsọsọn̄ ndusụk ini?

¹³ Kûyak idem emem fi edieke ọsọn̄de fi ndusụk ini ndika iso nnam se akaduakde ndinam man enen̄ede ekpere Jehovah. (2 Tim. 4:2) Se Katharina akanamde edi oro. Ke ini enye ekedide isua 17, enye ama ebiere ndikwọrọ ikọ nnọ kpukpru mbon itieutom mmọ. Owo itieutom mmọ kiet ama osụn̄i enye ediwak ini, edi enye ikayakke oro afịna enye. Owo itieutom mmọ en̄wen emi ekekerede Hans ama ama nte enye okomụmde idem akama. Oro ama anam Hans ọtọn̄ọ ndikot n̄wed nnyịn, enyịme ẹkpep imọ Bible, onyụn̄ ana baptism. Katharina ama ọkpọn̄ itieutom oro ikonyụn̄ ifiọkke kpukpru emi. Ke isua 13 ebede, esop emi enye ye ubon esie ẹkedude ẹma ẹkot owo oto esop en̄wen edinọ utịn̄ikọ. Kere nte ekenemde enye ndikụt ẹkotde Hans ọdọk edinọ utịn̄ikọ oro! Ọfọn etieti nte Katharina mîketreke ndisikwọrọ ikọ nnọ mbon itieutom mmọ.

14, 15. (a) Nso ke mûkpuyakke mme ubọkn̄ka fo ẹnam? (b) Nso ke akpanam mbak mme ubọkn̄ka fo ẹdinam fi etre ndinam se akaduakde?

¹⁴ Imeneme ke ọfọn ebiere ndida uwem fo nnam n̄kpọ Jehovah. Se idin̄wamde fi anam emi edi ndimek se edinamde man etetịm ekpere enye. Ekeme ndidi ubọkn̄ka fo ẹda udia uwem ke ata akpan n̄kpọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndidọhọ fi ẹtiene mmimọ adia uwem. Ebebịghi awawara oyoyom owụt ke imọ iditreke ndinam se ikaduakde man itetịm ikpere Abasi. Kûyak ubọkn̄ka fo ẹnam fi ẹfre se akaduakde. N̄kọ emeti uwụtn̄kpọ bọs oro iketịn̄de iban̄a do. Ndi okpodụk bọs emi akade ebiet emi mûfiọkke ke ntak emi etiede nte ke mbon oro ẹdọn̄ọde do ke ẹkop idem inem?

¹⁵ Enyene mme n̄kpọ emi akpanamde  mbak mme ubọkn̄ka fo ẹdinam fi etre ndinam se akaduakde. Ke uwụtn̄kpọ, sọn n̄kpọ emi ekemede ndisịn fi ke afanikọn̄. (N̄ke 22:3) Siti ke ọyọbọ ufen edieke etienede mbon en̄wen anam se mîfọnke. (Gal. 6:7) Kûnam nte omokpon akan se ẹnọde item. Sụhọde idem bọ item oro ete ye eka fo ye nditọete oro ẹsọn̄de idem ke esop ẹnọde fi.​—Kot 1 Peter 5:​5, 6.

16. Didie ke mbụk Christoph owụt ke ọfọn isụhọde idem?

¹⁶ Christoph ama ọbọ eti item sia enye ama osụhọde idem. Esisịt ini ke enye ama akana baptism, enye ama ọtọn̄ọ ndisika itie usịn̄ede idem n̄kesịn̄ede idem. Mme uyen oro ẹsikade ẹkesịn̄ede idem do ẹma ẹdọhọ enye etiene odụk n̄ka mbre mbuba mmimọ. Enye ama eneme n̄kpọ emi ye ebiowo kiet. Ebiowo oro ama ọdọhọ enye etie ekere kan̄a se oro ekemede ndida ndi, utọ nte ndisiyom ndinam n̄kpọ n̄kan mbon en̄wen kpukpru ini. Kpa ye oro, Christoph ama etiene odụk n̄ka oro. Edi nte ini akakade, enye ama edikụt ke mbre oro etie afai afai onyụn̄ ekeme ndinam owo ada unan. Enye ama afiak ekeneme n̄kpọ emi ye nsio nsio mbiowo. Kpukpru mmọ ẹma ẹda Bible ẹnọ enye item. Enye ọdọhọ ete: “Jehovah ama ọdọn̄ mbon oro ẹfiọkde ndinọ owo item ẹdinọ mi item. Mma mbọ item Jehovah kpa ye oro akadade mi ini.” Ndi emesisụhọde idem ọbọ item?

17, 18. (a) Jehovah oyom n̄kpọ etie didie ye mme uyen? (b) Nso ikeme ndinam ndusụk ikpọ owo ẹtua n̄kpọfiọk, edi nso ke ẹkpenam mbak emi iditịbe? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁷ Ecclesiastes 11:9 ọdọhọ ete: “Akparawa, dara ke uyen fo, yak esịt fo onyụn̄ enem fi ke mme usen emi afo edide akparawa.” Jehovah oyom esịt enem fi. Ibuotikọ emi asiak n̄kpọ kiet emi afo akpanamde man esịt enem fi. Ka iso nam se akaduakde ndinam man etetịm ekpere Jehovah nyụn̄ yak enye ada fi usụn̄ ke kpukpru se afo anamde. Edieke abakde anam emi, oyokụt ke Jehovah ayada fi usụn̄, ekpeme fi, onyụn̄ ọdiọn̄ fi. Kûfre kpukpru nti item oro odude ke Bible, nyụn̄ nam se Ecclesiastes 12:1 ọdọhọde ete: “Ti Akwa Andibot fi ke ini afo edide akparawa.”

¹⁸ Owo isidịghe akparawa ke nsinsi. Ẹte ibọp enyịn itat mme uyen ẹdidi ikpọ owo. Ediwak ikpọ owo ẹsitua n̄kpọfiọk nte mmimọ mîkemekke nnennen n̄kpọ ini mmimọ ikedide uyen. Enye emi esibiakde mmọ akan edi ekpedi mmọ ikemekke n̄kpọ ndomokiet. Edi mme uyen oro ẹkade iso ẹnam se mmọ ẹkebierede man ẹtetịm ẹkpere Jehovah iditreke ndikop inemesịt ke ini mmọ ẹkponde owo. Se Mirjana akanamde edi oro. Enye ama enen̄ede ọfiọk mbre mbuba ini enye ekedide uyen. Ntre ẹma ẹdọhọ enye editiene aka Mbuba Mbre Olympic, edi enye ekemek ndinam utom usiakusụn̄. Kpa ye oro edide isua 30 ebe idahaemi, Mirjana ke ananam utom usiakusụn̄ ye ebe esie. Enye ọdọhọ ke ufọn idụhe ndiyom ndiwọrọ etop, nnyene okụk ye odudu, nnyụn̄ nyom mme owo ẹkpono nnyịn sia mme n̄kpọ emi isibịghike. Edi ke ndimek ndinam n̄kpọ Jehovah nnyụn̄ n̄n̄wam mme owo ẹdifiọk enye edi mfọnn̄kan n̄kpọ oro owo akpadade uwem esie anam.

19. Tịn̄ ufọn oro edibọde edieke ọtọn̄ọde ke uyen emek se edinamde man etetịm ekpere Jehovah.

¹⁹ Odot itoro mme uyen nnyịn oro mîyakke n̄kpọ ndomokiet akpan mmọ ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah. Mmọ ẹsịn idem ẹnam se mmọ ẹkeduakde man ẹka iso ẹkpere Jehovah, inyụn̄ idaha ukwọrọikọ ibre mbre. Mmọ iyakke n̄kpọ ndomokiet ke ererimbot anam mmọ ẹfre se mmọ ẹkeduakde. Mme uyen, se mbufo ẹnamde emi iditakke. Nditọete mbufo ẹma mbufo etieti. Ntre ‘ẹkpat utom mbufo ẹnọ Jehovah ndien uduak mbufo ọyọsọn̄ọ ada.’