1. Nso n̄kpọ emi ọdọn̄de nnyịn esịt ke Bible etịn̄ aban̄a Jehovah?

NDI akpama owo ada kọlọ ikpaidem fo, nte iso fo etiede, m̀mê ubom idem fo ebiere utọ owo emi afo edide? Etie nte ukpûmaha. Ntre ọdọn̄ nnyịn esịt ndidiọn̄ọ ke Jehovah isidaha se owo okụtde ke enyịn ibiere utọ owo emi nnyịn idide! Ke uwụtn̄kpọ, ini Samuel okokụtde nditọ irenowo Jesse, enye ikekwe se Jehovah okokụtde. Jehovah ama ọdọhọ Samuel ke eyen Jesse erenowo kiet edidi edidem Israel. Edi ewe ke otu mmọ? Ini Samuel okụtde Eliab akpan Jesse, enye ama ọdọhọ ete: “Ke akpanikọ, enye emi Jehovah eyetde aran edi emi.” Eliab ekebiet edidem. “Edi Jehovah [ama] ọdọhọ Samuel ete: ‘Kûse nte enye eyede ye nte enye okon̄de ke idaha, koro mmesịn enye.’” Nso ke oro ekpep nnyịn? Jehovah ama adian do ete: “Owo ese se enye okụtde ke enyịn; edi Jehovah ese esịt.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Nte John 7:24 owụtde, ntak emi nnyịn mîkpadaha nte owo etiede ibiere utọ owo emi enye edide? Nọ uwụtn̄kpọ.

² Sia nnyịn mîfọnke ima, esesịne kpukpru nnyịn ke iyịp ndida nte owo etiede mbiere utọ owo emi enye edide. (Kot John 7:24.) Edi nnyịn ndisese owo ke enyịn kpọt idinamke nnyịn inen̄ede idiọn̄ọ n̄kpọ iban̄a enye. Da dọkta emi enen̄erede ọdiọn̄ọ usọbọ ke uwụtn̄kpọ. Enye ikemeke ndisese owo udọn̄ọ ke enyịn kpọt ndiọn̄ọ se inen̄erede ifịna enye. Edieke enye oyomde ndidiọn̄ọ utọ udọn̄ọ emi owo oro ama ọkọdọdọn̄ọ, se owo oro ekerede aban̄a udọn̄ọ esie, m̀mê se ifịnade enye ke ebe oro, ana enye enen̄ede akpan̄ utọn̄. Enye akam ekeme ndidọhọ ẹnam X-ray man ẹse nte esịt idem owo udọn̄ọ oro etiede. Mîdịghe ntre, enye ekeme ndinọ usọbọ emi mîsan̄ake n̄kpọ ye udọn̄ọ oro. Ntre n̄ko ke edi ye nnyịn. Nnyịn ndisese nditọete nnyịn ke enyịn kpọt idinamke inen̄ede  idiọn̄ọ mmọ. Ana idomo ndinen̄ede ndiọn̄ọ utọ owo emi mmọ ẹdide. Imọdiọn̄ọ ke nnyịn ikemeke ndidiọn̄ọ se isịnede owo ke esịt, ntre se iwọrọde owo idinen̄ekede in̄wan̄a nnyịn nte an̄wan̄ade Jehovah. Edi imekeme ndinam se ikekeme ndikpebe Jehovah. Didie ke idinam oro?

3. Didie ke mme mbụk Bible emi idinemede ke ibuotikọ emi ẹdin̄wam nnyịn ikpebe Jehovah?

³ Didie ke Jehovah esinam n̄kpọ ye ikọt esie? Enye esikpan̄ utọn̄ ọnọ mmọ, esikere aban̄a se iwọrọde mmọ ye nte n̄kpọ etiede ye mmọ, esinyụn̄ atua mmọ mbọm. Nte isụk inemede nte Jehovah akanamde n̄kpọ ita emi ọnọ Jonah, Elijah, Hagar, ye Lot, ẹyak ise nte ikemede ndikpebe Jehovah ke ini inamde n̄kpọ ye nditọete nnyịn.

4. Nso ikpanam ida Jonah nte idiọkowo?

⁴ Sia nnyịn mîdiọn̄ọke kpukpru se ikọwọrọde Jonah, imekeme ndidọhọ ke Jonah ikedịghe se ẹkemede ndiberi edem, ke enye ama ọsọn̄ ibuot ye Abasi. Jehovah ke idemesie ọkọdọn̄ Jonah ọkọdọhọ mbon Nineveh se imọ iyomde ndinam mmọ. Utu ke Jonah ndika se ẹkedọn̄de enye, enye ama odụk nsụn̄ikan̄ emi akade ebiet emi mîsehe-se n̄kan̄ emi Jehovah ọkọdọhọde enye aka man “ọkpọn̄ iso Jehovah.” (Jonah 1:1-3) Ekpedi afo, ndi akpakayak Jonah afiak aka utom oro? Ekeme ndidi ukpûkuyakke. Edi Jehovah ama okụt mme n̄kpọ emi ẹkenamde enye ayak Jonah afiak aka.—Jonah 3:1, 2.

5. Se Jonah eketịn̄de ke Jonah 2:1, 2, 9 ekpep fi nso aban̄a enye?

⁵ Akam emi Jonah ọkọbọn̄de ama anam ẹdiọn̄ọ utọ owo emi enye ekenen̄erede edi. (Kot Jonah 2:1, 2, 9.) Imenịm ke Jonah ama ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah ediwak ini. Kiet ke otu mme akam oro, emi enye ekesịnede ke idịbi iyak ọbọn̄, anam ikụt nti n̄kpọ ke uwem esie, idịghe sụk ndikụt ke enye ama efehe ọkpọn̄ utom emi ẹkedọn̄de enye. Se enye eketịn̄de ke akam oro owụt ke enye ama osụhọde idem, ama se Jehovah akanamde ọnọ enye, onyụn̄ ebiere ndikop uyo Jehovah. Imosụk ise Jehovah mîkọkọn̄ke iyịre ke ndudue esie, edi okopde akam esie onyụn̄ akade iso ayak enye edi prọfet!

6. Ntak emi ọfọnde itịm ikpan̄ utọn̄ inọ mbon en̄wen?

⁶ Oyom isụhọde idem inyụn̄ inyene ime man ikeme nditịm n̄kpan̄ utọn̄ nnọ mbon en̄wen. Ediwak ufọn odu, edi yak ineme ita. Akpa, nnyịn idisisọpke ibiere idiọkn̄kpọ  iban̄a mbon en̄wen. Ọyọhọ iba, iyekeme ndidiọn̄ọ se isịnede eyenete ke esịt ye se inamde enye anam n̄kpọ, emi oyonyụn̄ anam inen̄ede itua enye mbọm. Ọyọhọ ita, oro ekeme ndin̄wam owo oro ọdiọn̄ọ n̄kpọ aban̄a idemesie. Ndusụk ini, nnyịn ke idem nnyịn isinen̄ekede idiọn̄ọ nte etiede nnyịn ke idem ibọhọke nnyịn isio se ifịghede nnyịn ke esịt itịn̄. (N̄ke 20:5) Ebiowo kiet ke Asia ọdọhọ ete: “Mmeti inikiet emi n̄keduede ntịn̄ ikọ mbemiso n̄kopde nto owo. Mma ndọhọ sista kiet yak enye esidomo anam ibọrọ esie ke mbono esop ọfọn akan oro. Ekem ko, mma ndikụt ke esisọn̄ sista oro ndikot n̄wed, ke enye esinyụn̄ esịn ukeme etieti mbemiso ekemede ndibọrọ mbụme ke mbono esop.” Enen̄ede ọfọn etieti ebiowo kiet kiet ‘okop kan̄a’ n̄kpọ oto owo mbemiso ọnọde owo oro item!—N̄ke 18:13.

7. Nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Elijah ekpep fi nso?

⁷ Esisọn̄ ndusụk nditọete nnyịn nditịn̄ nte etiede mmọ ke idem ke ntak se ikọwọrọde mmọ, nte ẹsinamde n̄kpọ ke edem mmọ, m̀mê ke ntak utọ owo emi mmọ ẹdide. Ikpanam nso man emem mmọ utom nditịn̄ nte etiede mmọ ke idem nnọ nnyịn? Ti nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Elijah ini enye ekefehede ke ntak Jezebel. Ini Elijah ekefehede ke ntak Jezebel, enye ikọsọpke idọhọ Jehovah nte etiede enye ke idem. Ke ediwak usen ẹma ẹkebe ke enye eketịn̄ nte enen̄erede etie enye ke idem ọnọ Jehovah Ete esie eke heaven. Kpa ye oro, Jehovah ama enen̄ede akpan̄ utọn̄ ọnọ Elijah, ekem ọsọn̄ọ enye idem, onyụn̄ ọdọn̄ enye ata akpan utom. (1 Ndi. 19:1-18) Ekeme ndida ini mbemiso nditọete ẹda nnyịn nte mbon emi mmimọ ikemede nditịn̄ ikọ nnọ; mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ke nnyịn idikeme ndidiọn̄ọ nte etiede mmọ ke idem. Edieke ikpebede Jehovah inyụn̄ inyenede ime, mmọ ẹyema nditịn̄ nte etiede mmọ ke idem nnọ nnyịn nte ini akade. Mmọ ẹma ẹnyịme nditịn̄, ọfọn inen̄ede ikpan̄ utọn̄.

8. Didie ke Genesis 16:7-13 owụt nte Jehovah akan̄wamde Hagar?

⁸ Enyene ndisịme ido emi Hagar eyenufọk Sarai akanamde ke ẹma ẹkemen enye ẹnọ Abram ọdọ. Ekedi Hagar oyomo, enye ọtọn̄ọ ndise Sarai emi ekedide ada ke usụhọde. Ama ọdiọk ekesịm se Sarai ebịnde Hagar osio ke ufọk. (Gen. 16:4-6) Sia nnyịn mîfọnke ima, imekeme ndida Hagar nte eyenọwọn̄ usọn̄enyịn emi ọkọbọde se okoyomde. Edi Jehovah ikadaha enye ntre. Jehovah ama ọdọn̄ angel esie aka ebịne enye. Ini angel okụtde enye, angel oro ama an̄wam enye okpụhọde uwem esie onyụn̄ ọdiọn̄ enye. Hagar ama okụt ke Jehovah ke ekese imọ, ke enye ama onyụn̄ ọdiọn̄ọ kpukpru se iwọrọde imọ. Oro akanam enye okot Jehovah “Abasi emi okụtde n̄kpọ, . . . enye emi okụtde mi.”—Kot Genesis 16:7-13.

9. Nso ikanam Abasi anam n̄kpọ ntre ye Hagar?

⁹ Nso ke Jehovah okokụt ke idem Hagar? Jehovah ama enen̄ede ọdiọn̄ọ nte n̄kpọ eketiede ye Hagar ke ini edem ye se ikọwọrọde enye. (N̄ke 15:3) Hagar ekedi eyen Egypt, edi okodụn̄ ye mme Hebrew. Ndi ama esitie enye nte enye edi esenowo ndusụk ini? Ndi ama esidọn̄ enye ndidu ye mbon mmọ nnyụn̄ mfiak nnyọn̄ edem mmọ? Ti ke idịghe enye ikpọn̄ ke Abram ọkọdọ. Enyene ini emi ndusụk nti ikọt Jehovah ẹkedọde n̄wan ẹkan kiet, edi idịghe nte Jehovah okoyomde ndọ etie edi oro ini enye ọkọtọn̄ọde ndọ. (Matt. 19:4-6) Ntre ikpaha nnyịn idem nte ufụp ye utọk ẹkesidude ke utọ ndọ oro. Kpa ye emi Jehovah  mîkamaha nte Hagar ọkọsọn̄ọde Sarai enyịn, imenịm ke ama an̄wan̄a Jehovah nte eketiede Hagar ke idem ye se ikọwọrọde enye. Oro akanam enye an̄wam Hagar.

10. Ikpanam nso man inen̄ede idiọn̄ọ nditọete nnyịn?

¹⁰ Imekeme ndikpebe Jehovah ke ndidomo ndidiọn̄ọ nte etiede nditọete nnyịn ke idem. Yom usụn̄ nen̄ede diọn̄ọ mmọ. Neme nneme ye mmọ mbemiso mbono esop ọtọn̄ọde ye ke mbono esop ama akasuana, san̄a ye mmọ kwọrọ ikọ, nyụn̄ kot mmọ udia ke ufọk fo edieke ekemede. Ama anam ntre, emekeme ndikụt ke sista emi etiede nte isimaha ndidian idem ye owo edi owo o-bụt, ke idịghe nte brọda emi edide imọ owo amama inyene, edi ke esitat ubọk etieti, m̀mê ke ubon emi ẹsiwakde ndidi mbono esop ke idiọk ini ke ẹyọ ukọbọ. (Job 6:29) Edi se itịn̄de emi iwọrọke yak ‘isịn idem ke mbubehe mbon en̄wen.’ (1 Tim. 5:13) Kpa ye oro, ọfọn idiọn̄ọ n̄kpọ iban̄a nditọete nnyịn, inyụn̄ idiọn̄ọ se iwọrọde mmọ ke uwem, emi anamde mmọ ẹtie nte mmọ ẹtiede.

11. Ntak emi ọfọnde mbiowo ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ erọn̄ Abasi?

¹¹ Ọfọn mbiowo ẹnen̄ede ẹdomo ndidiọn̄ọ nditọete emi mmọ ẹsede enyịn. Kop uwụtn̄kpọ Brọda Artur emi ekedide esenyịn circuit. Enye ye ebiowo en̄wen ẹma ẹkese sista kiet emi ekesitiede bụt bụt inyụn̄ imaha ndidian idem ye owo. Artur ọdọhọ ete: “Ima ididiọn̄ọ ke ebe esie akakpa isua ifan̄ ke mmọ ẹma ẹkenam ndọ. Kpa ye emi uwem ọkọsọn̄de ye sista oro, enye ama an̄wam nditọ esie iban iba ẹnam n̄kpọ Jehovah. Edi enye ikekemeke ndikụt usụn̄ ọfọn aba, ama esinyụn̄ okop ọkpọsọn̄ mfụhọ. Kpa ye oro, enye okosụk amama Jehovah onyụn̄ ọbuọt idem ye enye. Ima ikụt ke enyene ediwak nti n̄kpọ emi ikemede ndikpep nto sista oro.” (Phil. 2:3) Esenyịn circuit oro ekekpebe Jehovah. Jehovah ọdiọn̄ọ erọn̄ esie onyụn̄ ọdiọn̄ọ se iwọrọde mmọ. (Ex. 3:7) Mbiowo emi ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ erọn̄ Abasi ẹyekeme ndin̄wam mmọ ọfọn.

12. Nso ufọn ke Sista Yip Yee ọkọbọ ke enye ama okodomo ndidiọn̄ọ sista kiet ke esop mmọ?

¹² Ama ọdiọn̄ọ nte n̄kpọ eketiede ye eyenete emi ido esie esiyatde fi, mbọm esie ekeme ndinam fi. Se uwụtn̄kpọ mi. Sista Yip Yee emi odụn̄de ke Asia ọdọhọ ete: “Sista kiet ke esop nnyịn ekesifofiori ikọ. Eketie mi nte enye inyeneke ido. Edi ke mma n̄kasan̄a ye enye n̄kwọrọ ikọ, mma ndidiọn̄ọ ke enye ekesin̄wam ete ye eka esie anyam iyak  ke urua. Akana enye esifiori okot mme owo ẹdidep iyak.” Yip Yee ọdọhọ n̄ko ete: “Se n̄kpepde edi ke ana ndiọn̄ọ nte n̄kpọ eketiede ye nditọete mi man uwem mmọ an̄wan̄a mi.” Idịghe usen kiet ke idida idiọn̄ọ nditọete nnyịn. Kpa ye oro, ama atat esịt ama nditọete nte Bible ọdọhọde, afo eyekpebe Jehovah emi amade “kpukpru orụk owo.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Cor. 6:11-13.

13. Genesis 19:15, 16 ọdọhọ ke mme angel ẹkenam nso ini Lot osụk adade abiat ini? Nso ikanam mmọ ẹnam ntre?

¹³ Lot ikọsọpke inam se Jehovah ọkọdọhọde enye ini n̄kpọ emi akpakadade enye ibuot eketịbede. Angel iba ẹma ẹkese Lot ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye emen ubon esie ọkpọn̄ Sodom. Ntak-a? Mmọ ẹkedọhọ ke “imọn̄ isobo ebiet” oro. (Gen. 19:12, 13) Edi Lot ye ubon esie ẹkesụk ẹdodu ke ufọk ke eyo ama ekesiere. Ntre mme angel oro ẹma ẹfiak ẹdọhọ Lot yak mmọ ẹkpọn̄ do. Edi Lot ama ‘osụk ada abiat ini.’ Imekeme ndidọhọ ke Lot ikadaha se ẹkedọhọde enye anam ke akpan n̄kpọ, m̀mê ke enye akam edi owo nsọn̄ibuot. Edi Jehovah iketreke ndin̄wam enye. “Ke ntak mbọm Jehovah,” mme angel oro ẹma ẹmụm enye ye ubon esie ubọk ẹwọrọ ke obio oro.—Kot Genesis 19:15, 16.

14. Ikere ke nso ikanam Jehovah atua Lot mbọm?

¹⁴ Enyene mme n̄kpọ emi ikerede ke mmọ ẹkenam Jehovah atua Lot mbọm. Etie nte ndịk mbon emi ẹkedude ke edem obio oro akanam Lot okûma ndikpọn̄ ufọk. Mme n̄kpọ efen do emi ẹkenamde enye ndịk n̄ko. Ediwak obube itai ẹma ẹdu ke itịghede kiet emi ekekperede Sodom, onyụn̄ ekeme ndidi Lot ama ọdiọn̄ọ ke enyene ini emi ndidem iba ẹkefen̄ede ẹkeduọ ẹdụk do. (Gen. 14:8-12) Lot ama enyene n̄wan ye nditọ iba, anaedi enye ama ekere nte n̄kpọ editiede ye mmọ. N̄kpọ efen edi ke Lot ekedi imọ owo, ntre anaedi enye ama enyene ediye ufọk do ke Sodom. (Gen. 13:5, 6) Kpa ye kpukpru oro, enye ikenyeneke eti ntak ndomokiet ndiketre ndisọsọp nnam se Jehovah ọkọdọhọde. Kpa ye oro, Jehovah ikọkọn̄ke iyịre ke ndudue Lot. Enye akakam ada Lot nte “edinen owo.”—2 Pet. 2:7, 8.

15. Utu ke ndikụt ndudue nnọ owo, nso ke ikpanam?

 ¹⁵ Utu ke ndikụt ndudue nnọ owo ke se enye anamde, domo ndidiọn̄ọ nte n̄kpọ etiede ye enye. Se Sista Veronica ke Europe okodomode ndinam edi oro. Enye ọdọhọ ete: “Sista kiet ekesitie iyatesịt iyatesịt kpukpru ini. Enye ikesimaha ndidian idem ye mbon en̄wen. Ndusụk ini ndịk ama esinam mi ndikeneme nneme ye enye. Edi mma n̄kere nte, ‘Ekpedi ami ndi enye, n̄kpama owo edi ufan mi.’ Ntre mma mbiere ndika n̄kobụp enye nte n̄kpọ etiede. Enye ama onyụn̄ ọtọn̄ọ nditịn̄ nte n̄kpọ etiede ye enye nnọ mi! Idahaemi, mmenen̄ede ndiọn̄ọ ediwak n̄kpọ mban̄a enye.”

16. Ntak emi ikpeben̄ede Abasi an̄wam nnyịn itua owo mbọm?

¹⁶ Jehovah kpọt enen̄ede ọdiọn̄ọ nte n̄kpọ etiede ye nnyịn. (N̄ke 15:11) Ntre bọn̄ akam dọhọ enye an̄wam fi etiene okụt se enye okụtde ke idem mbon en̄wen, onyụn̄ an̄wam fi atua mmọ mbọm. Akam ama an̄wam Sista Anzhela enen̄ede atua owo mbọm. Sista kiet ke esop mmọ ama ọsọn̄ itie etieti. Anzhela ọdọhọ ete: “Ikpọkọsọn̄ke mi ndisua nnọ sista oro nnyụn̄ nyak enye etie do ke idem esie. Edi mma ndọhọ Jehovah an̄wam mi ntua sista oro mbọm.” Ndi Jehovah ama ọbọrọ akam Anzhela? Enye ọdọhọ ete: “Mma nsan̄a ye enye n̄kwọrọ ikọ. Ke ima ikokụre, ima ineme nneme ke ediwak hour. Mma nnen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ nnọ enye nnyụn̄ n̄kere nte etiede enye ke idem. Idahaemi mmenen̄ede mma sista oro, mmonyụn̄ mbiere ndin̄wam enye.”

17. Nso ke ikpebiere ndinam?

¹⁷ Ikpanaha asasat nditọete emi afo akpatuade mbọm. Mfịna esịm kpukpru mmọ ukem nte ekesịmde Jonah, Elijah, Hagar, ye Lot. Se ndusụk mmọ ẹkenamde ẹkesịn mmọ ke mfịna oro. Edi anie ke otu nnyịn akanam mînamke n̄kpọ emi adade afanikọn̄ ọsọk enye? Ntre idiọkke nte Jehovah ọdọhọde nnyịn itua kiet eken mbọm. (1 Pet. 3:8) Ima ikop uyo Jehovah, iyetetịm idiana kiet ye nditọete nnyịn ke ofụri ererimbot kpa ye emi itode nsio nsio itie. Ntre ẹyak ibiere ndikpan̄ utọn̄ nnọ nditọete nnyịn, ndidiọn̄ọ mmọ, nnyụn̄ ntua mmọ mbọm ke ini inamde n̄kpọ ye mmọ.