1-2. Nso iketịbe mbemiso Jesus etịn̄de mme akpatre ikọ esie?

SE IYOMDE nditịn̄ emi eketịbe ke Nisan 14, isua 33 eyo Jesus. Ke ẹma ẹkesu nsu ẹdori Jesus ẹnyụn̄ ẹbiom enye ikpe ke se enye mîkeduehe, ẹma ẹdọn̄ Jesus ndọk, ẹtụhọde enye ibak ibak, ekem ẹkọn̄ enye ke eto ndutụhọ. Okpukwak emi ẹkedade ẹkọn̄ enye ẹdian ke eto oro ama asiak enye ubọk ye ukot. Enye ete ikot ibifịk, enye akpa ubiak; ete itịn̄ ikọ kiet, enye akpa ubiak. Edi ana enye osụk etịn̄ ikọ sia enyene mme akpan n̄kpọ emi anade enye etịn̄.

² Ẹyak ineme iban̄a mme ikọ emi Jesus eketịn̄de esisịt ini mbemiso enye akpade, inyụn̄ ise se ikemede ndikpep nto mmọ. Oro ọwọrọ ke iyom ‘ndikpan̄ utọn̄ nnọ enye.’—Matt. 17:5.

3. Ikere ke mmanie ke Jesus eketịn̄ aban̄a ini enye ọkọdọhọde: “Ete, fen nọ mmọ”?

³ Nso ke Jesus eketịn̄? Ekedi ẹkọn̄ Jesus ke eto ndutụhọ oro, enye ọbọn̄ akam ete: “Ete, fen nọ mmọ.” Mmanie ke enye ọkọdọhọ Ete esie efen ọnọ? Se enye eketịn̄de adian do ke ida idiọn̄ọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Koro mmọ mîfiọkke se mmọ ẹnamde.” (Luke 23:33, 34) Etie nte Jesus eketịn̄ aban̄a mbonekọn̄ Rome emi ẹkekọn̄de enye ubọk ye ukot ẹdian ke eto ndutụhọ oro. Mmọ ikọdiọn̄ọke ke enye edi Eyen Abasi. Onyụn̄ ekeme ndidi enye eketịn̄ aban̄a ndusụk owo emi ẹketienede ẹdọhọ yak ẹwot enye, emi edide nte ini akade, mmọ ẹyedibuọt idem ye enye. (Utom 2:36-38) Inyeneke se Jesus ekeduede. Edi oro ikanamke enye ayat esịt etre ndifen nnọ mbon emi ẹkekọbọde enye. (1 Pet. 2:23) Enye ama akam ọdọhọ Jehovah efen ọnọ mbon emi ẹyomde ndiwot imọ.

4. Jesus ndikenyịme ndifen nnọ mbon emi ẹkekọbọde enye ekpep nnyịn nso?

 ⁴ Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? Ana iben̄e idem ndifen nnọ mbon en̄wen ukem nte Jesus. (Col. 3:13) Ndusụk owo ẹkeme ndikọbọ nnyịn sia se inịmde ye nte idude uwem in̄wan̄ake mmọ. Idem mme iman nnyịn ẹkeme nditiene nnam oro. Mmọ ẹkeme ndisu nsu ndori nnyịn, ẹsuene nnyịn ke iso mme owo, ẹfọp mîdịghe ẹwak mme n̄wed ikọ Abasi nnyịn, mîdịghe ẹdọhọ ke imọn̄ inam nnyịn n̄kpọ. Utu ke nnyịn nditie nyat esịt ye mbon emi ẹkọbọde nnyịn, imekeme ndidọhọ Jehovah atat mmọ enyịn man usen kiet usen kiet mmọ n̄ko ẹtiene ẹkụt akpanikọ. (Matt. 5:44, 45) Ndusụk ini ekeme ndisọn̄ nnyịn ndifen mmọ, akpan akpan ekpedi se mmọ ẹkenamde nnyịn ama ọdiọk etieti. Edi edieke ikade iso ndiyat esịt inyụn̄ itrede ndifen nnọ mmọ, inam idem nnyịn ibak. Sista kiet ọdọhọ ete: “Mmedikụt ke ami ndifen nnọ owo iwọrọke ke se mmọ ẹkenamde mi ama ọfọn, m̀mê ke ndodop yak mmọ ẹkama mi ẹnam se ẹmama. Akam ọwọrọ ke ami mbiere ke ndiyakke se mmọ ẹkenamde mi aka iso ayat mi.” (Ps. 37:8) Ima ibiere ndifen nnọ owo, ọwọrọ idọhọ ke nnyịn idiyakke ndiọi n̄kpọ emi ẹkenamde nnyịn aka iso abiak nnyịn onyụn̄ anam nnyịn iyat esịt.—Eph. 4:31, 32.

5. Nso ke Jesus ọkọn̄wọn̄ọ ọnọ kiet ke otu mme anamidiọk emi ẹkekọn̄de ke eto ẹkpere enye? Ntak emi Jesus ọkọdọhọde ete oro ntre?

⁵ Nso ke Jesus eketịn̄? Ẹma ẹkọn̄ mme anamidiọk iba ke eto ẹkpere Jesus. Nsonso oro, mmọ mbiba ẹkedian uyo ẹsụn̄i Jesus. (Matt. 27:44) Edi ekem ko, anamidiọk kiet ama etre ndisụn̄i enye sia enye ama edikụt ke Jesus “ikanamke baba ndudue kiet.” (Luke 23:40, 41) Enye ama etịn̄ ikọ emi owụtde ke enye enịm ke Jesus eyeset onyụn̄ edi edidem usen kiet usen kiet. Oro akanam enye ọdọhọ Jesus: “Jesus, ti mi ke ini afo odụkde obio ubọn̄ fo.” (Luke 23:42) Ete oro ekenyene ata mbuọtidem! Jesus ama ọdọhọ enye ete: “Ke akpanikọ ke ndọhọ fi mfịn emi, Afo oyodu ye ami ke Paradise.” * (Luke 23:43) Mme ikọ emi “ndọhọ fi,” “afo,” ye “ami” ẹwụt ke ikedịghe n̄kpọ uwak owo, ke ekedi nneme Jesus ye ete oro kpọt. Jesus ọkọnọ ete oro idotenyịn sia enye ama ọdiọn̄ọ ke Ete imọ esitua owo mbọm.—Ps. 103:8.

6. Se Jesus eketịn̄de ye anamidiọk oro ekpep nnyịn nso?

⁶ Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? Jesus esinam n̄kpọ ata ukem ukem nte Ete esie. (Heb. 1:3) Edieke inen̄erede itua n̄kpọfiọk ke ndiọi n̄kpọ emi ikanamde ke ini edem, inyụn̄ inịm ke ẹkeme ndida iyịp Jesus Christ mfen mme idiọkn̄kpọ nnyịn, Jehovah eben̄e idem ndifen nnọ nnyịn nnyụn̄ ntua nnyịn mbọm. (1 John 1:7) Ekeme ndisọn̄ ndusụk owo ndinịm ke Jehovah eyefen mmimọ ke se mmimọ ikanamde. Ekpedi esitie fi ntre ke idem ndusụk ini, kere ise se iyomde nditịn̄ emi: Esisịt ini mbemiso Jesus akpade, enye ama atua anamidiọk emi ọkọtọn̄ọde ndibuọt idem ye enye mbọm. Edieke Jesus akanamde ntre ye owo emi ekedide kpa idahaoro ke ọkọtọn̄ọ ndibuọt idem ye enye, ndi Jehovah ndien mîkpatuaha nti ikọt esie emi ẹdomode ofụri ukeme mmọ ndinịm ibet esie mbọm?—Ps. 51:1; 1 John 2:1, 2.

7. John 19:26, 27 ọdọhọ ke Jesus eketịn̄ nso ye Mary ye John? Nso ikanam enye etịn̄?

⁷ Nso ke Jesus eketịn̄? (Kot John 19:26, 27.) Jesus ama oyom ẹse eka esie enyịn.  Etie nte eka esie ekedi ebeakpa ini oro. Nditọeka Jesus ẹkpekekeme ndinọ eka mmọ udia ye itieidụn̄. Edi anie edin̄wam enye aka iso anam n̄kpọ Jehovah? Idụhe n̄kpọ ndomokiet emi owụtde ke nditọeka Jesus ẹma ẹdi mbet esie ini enye osụk odude ke isọn̄. Edi apostle John ama ọsọn̄ọ ada ye Jesus, okonyụn̄ edi kiet ke otu mme ufan Jesus emi ẹkekperede enye ẹkan. Jesus akada mbon emi ẹketienede enye ẹnam n̄kpọ Jehovah nte mbon ubon esie. (Matt. 12:46-50) Jesus ama ama Mary, onyụn̄ enen̄ede oyom ẹse ẹban̄a enye. Ntre enye ama ayak Mary esịn John ke ubọk, sia enye ama ọdiọn̄ọ ke John ayan̄wam enye aka iso anam n̄kpọ Jehovah. Jesus ama ọdọhọ eka  esie ete: “Sese! Eyen fo do!” onyụn̄ ọdọhọ John ete: “Sese! Eka fo!” Ọtọn̄ọde ke usen oro, John eketie nte eyen ọnọ Mary, onyụn̄ akama Mary nte enye akpakamade eka esie. Mary ekedi ata eti an̄wan. Enye ama etịm Jesus akama ke nsek, ikonyụn̄ idahake ikpọn̄ enye ke ini n̄kpa esie. Se Jesus akanamde ọnọ n̄wan oro ama owụt ke enye ama enye ata etieti.

8. Se Jesus eketịn̄de ye Mary ye John ekpep nnyịn nso?

⁸ Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? Imekeme ndikpere nditọete nnyịn n̄kan ata mbon ubon nnyịn. Mme iman nnyịn ẹkeme ndikọbọ nnyịn mîdịghe ẹkpọn̄ nnyịn, edi edieke isọn̄ọde ida ye Jehovah ye esop Esie, se idinyenede ayawak “utịm ikikie” akan se itakde nnyịn, kpa nte Jesus eketịn̄de. Mbon emi ẹditiede nte ete, ye eka, ye nditọ ẹnọ nnyịn ẹyewak etieti. (Mark 10:29, 30) Imadiana kiet ke esop Abasi ke ntak emi ibuọtde idem ye Jehovah, imade enye, inyụn̄ imade kiet eken. Etie fi didie ke idem ndisịne ke utọ otu emi?—Col. 3:14; 1 Pet. 2:17.

9. Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de ke Matthew 27:46?

⁹ Nso ke Jesus eketịn̄? Esisịt ini mbemiso Jesus akpade, enye ama ofiori ete: “Abasi mi, Abasi mi, ntak emi afo ọkpọn̄de mi?” (Matt. 27:46) Bible itịn̄ke se ikanamde Jesus etịn̄ ikọ oro. Edi yak ise se ikemede ndikpep nto se enye eketịn̄de oro. N̄kpọ kiet emi ikpepde edi ke Jesus ndiketịn̄ ikọ oro ama anam Psalm 22:1 osu enye ke idem. * N̄kpọ efen edi ke ikọ Jesus oro ama anam yak ẹkụt ke Jehovah ikpemeke Eyen esie ini oro. (Job 1:10) Jesus ama ọdiọn̄ọ ke Ete imọ asana imọ ayak man mme asua imọ ẹdomo imọ ke usụn̄ emi owo mîdomoke owo ndomokiet akanam. N̄kpọ efen edi ke ikọ Jesus oro okowụt ke inyeneke se imọ iduede emi akpanamde ẹwot imọ.

10. Se Jesus eketịn̄de ye Ete esie ekpep nnyịn nso?

¹⁰ Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? N̄kpọ kiet emi ikpepde edi ke inaha ikere ke Jehovah idiyakke idomo ndomokiet esịm nnyịn. Ukem nte ẹkedomode Jesus ke kpukpru usụn̄, enye ọsọn̄ọ ada, ana nnyịn n̄ko iben̄e idem ndisọn̄ọ nda ẹma ẹdomo nnyịn, ọkpọkọm ẹyom ndiwowot nnyịn. (Matt. 16:24, 25) Edi imenịm ke Abasi idiyakke ẹdomo nnyịn ẹbe se ikemede ndiyọ. (1 Cor. 10:13) N̄kpọ efen emi ikpepde edi ke kpa nte Jesus ọkọbọde ufen ke ini enye mîkeduehe, nnyịn n̄ko imekeme ndibọ ufen ke ini nnyịn mîduehe. (1 Pet. 2:19, 20) Idịghe ntak emi inyenede se iduede esinam ẹkọbọ nnyịn. Ẹsikọbọ nnyịn ke ntak emi nnyịn mîdịghe ubak ererimbot, ye ke ntak emi ikwọrọde akpanikọ. (John 17:14; 1 Pet. 4:15, 16) Jesus ama ọdiọn̄ọ se ikanamde Jehovah ayak enye ọbọ ufen. Edi ndusụk ini, ndusụk nti ikọt Jehovah emi ẹbọde ufen ẹsikere m̀mê nso inam Jehovah ayak utọ n̄kpọ oro ọwọrọ mmimọ. (Hab. 1:3) Abasi nnyịn emi esituade owo mbọm onyụn̄ enyenede ime ọdiọn̄ọ ke idịghe nte ke nditọete oro ibuọtke idem ye imọ aba. Mmọ ẹyom ndọn̄esịt, ndien utọ ndọn̄esịt emi mmọ ẹyomde, Jehovah kpọt ekeme ndinọ mmọ.—2 Cor. 1:3, 4.

11. Ntak emi Jesus eketịn̄de se ikụtde ke John 19:28?

¹¹ Nso ke Jesus eketịn̄? (Kot John 19:28.) Ntak emi Jesus ọkọdọhọde: “Itọn̄ asat mi”? Enye eketịn̄ ntre “man N̄wed Abasi  okposu,” oro edi, man prọfesi emi odude ke Psalm 22:15 osu. Prọfesi oro ọdọhọ ete: “Odudu mi amasat nte ubak usiọn̄, edeme mi onyụn̄ adiana mi ke nsịn̄.” Ntak efen edi ke anaedi kpukpru ufen emi ẹkenọde Jesus do ye utọ ubiak emi akabiakde enye ke eto emi enye ọkọkọn̄ọde ama anam itọn̄ asat enye. Oro akanam enye oyom se enye adade ebịt itọn̄.

12. Jesus ndikosio ntịn̄ ke itọn̄ asat imọ ekpep nnyịn nso?

¹² Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? Jesus ikekereke ke imọ nditịn̄ nte etiede imọ ke idem edinam etie nte ke imọ idi mbe. Ikpanaha nnyịn n̄ko isikere ntre. Ekeme ndidi nnyịn isisọpke nditịn̄ nte etiede nnyịn ke idem nnọ mbon en̄wen. Edi edieke n̄kpọ etịbede ọnọ nnyịn yak iyom un̄wam, akpana idọhọ mbon en̄wen ẹn̄wam nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi imokpon owo mîdịghe idem nnyịn itịmke isọn̄. Imekeme ndidọhọ ufan nnyịn yak an̄wam emen nnyịn ikokụt dọkta m̀mê ikedep n̄kpọ. Edieke esịt etịmerede nnyịn m̀mê idem ememde nnyịn, imekeme nditịn̄ nnọ eyenete emi ekperede nnyịn idem onyụn̄ enyenede ifiọk Ikọ Abasi mîdịghe itịn̄ inọ ebiowo. Oro ekeme ndinam efịghede nnyịn ke esịt, mmọ ẹnyụn̄ ẹdọn̄ nnyịn esịt. (N̄ke 12:25) Ẹyak iti ke nditọete nnyịn ẹma nnyịn, ke mmọ ẹyom ndin̄wam nnyịn “ini nnanenyịn” esịmde nnyịn. (N̄ke 17:17) Edi mmọ idiọn̄ọke nte etiede nnyịn ke idem. Nnyịn mîsioroke uyo, ekeme ndinam mmọ ididiọn̄ọke ke imoyom un̄wam.

13. Jesus ndikọsọn̄ọ nda tutu esịm n̄kpa anam nso ufọn?

¹³ Nso ke Jesus eketịn̄? Ke n̄kpọ nte n̄kanika ita uwemeyo Nisan 14, Jesus ama ofiori ete: “Okụre!” (John 19:30) Enye ọmọn̄ ọduọk akpatre ibifịk, edi se enye etịn̄de oro owụt ke enye ama ọdiọn̄ọ ke imọ imanam kpukpru se Jehovah ọkọdọn̄de imọ idinam. Jesus ndikọsọn̄ọ nda ye Abasi tutu esịm n̄kpa enyene ediwak ufọn. Akpa, oro ama anam enye owụt ke Satan edi osu nsu. Jesus ama owụt ke owo emi ọfọnde ama ekeme ndisọn̄ọ nda ye Abasi nsịm akpatre ọkpọkọm Satan anam enye nso. Ọyọhọ iba, Jesus ndikọsọn̄ọ nda ama anam enye ada uwem esie afak nnyịn. Enye ndikakpa mfak nnyịn ama anam mme owo emi mîfọnke ima ẹkeme ndidi ufan Abasi ẹnyụn̄ ẹdori enyịn ndidu uwem ke nsinsi. Ọyọhọ ita, Jesus ndikọsọn̄ọ nda ama anam ẹkụt ke Jehovah enyene unen ndikara, onyụn̄ anam enyịn̄ Ete esie asana.

14. Ikpebiere ndidu uwem didie kpukpru usen? Ntak emi ọdọhọde ntre?

¹⁴ Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? Ana ibiere ndisọn̄ọ nda ye Jehovah kpukpru usen. Enyene se Brọda Maxwell Friend emi ekesitienede ekpep n̄kpọ ke Ufọkn̄wed Gilead eketịn̄de ke mbono ofụri ererimbot kiet ntem. Enye eketịn̄ ikọ oro ini enye ọkọnọde utịn̄ikọ aban̄a owo ndisọn̄ọ nda ye Abasi. Enye ọkọdọhọ ete: “Kûdi n̄kpọ emi afo akpanamde mfịn m̀mê ekpetịn̄de mfịn, afo ọdọhọ yak odụk n̄kpọn̄. Ndi ọmọdiọn̄ọ m̀mê oyodu esiere n̄kpọn̄? Du uwem fo kpukpru usen nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke akpatre ifet emi afo enyenede ndiwụt Abasi ke omodot se enye ọnọde nsinsi uwem edi oro.” Ntre ẹyak nnyịn idu uwem nnyịn kpukpru usen nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke akpatre ifet emi inyenede ndiwụt Abasi ke imọsọn̄ọ ida ye enye edi oro! Ima inam ntre, ekpededi n̄kpa ada nnyịn ke iso iyekeme ndidọhọ ete: “Jehovah, mmọsọn̄ọ nda ye afo ke ofụri ukeme mi, mmowụt ke Satan edi osu nsu, mmanam enyịn̄ fo asana, mmonyụn̄ nnam mme owo ẹkụt ke afo ikpọn̄ enyene unen ndikara!”

15. Luke 23:46 owụt ke nso ke Jesus ekenen̄ede enịm?

¹⁵ Nso ke Jesus eketịn̄? (Kot Luke 23:46.) Jesus ọkọdọhọ ete: “Ete, mmayak spirit mi nsịn fi ke ubọk.” Jesus ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah kpọt ekeme ndinam imọ ifiak idu uwem, enye ama onyụn̄ enen̄ede enịm ke Ete imọ idifreke imọ.

16. Mbụk brọda kiet emi ekedide isua 15 ekpep fi nso?

¹⁶ Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? Ben̄e idem ndiyak uwem fo nsịn Jehovah ke ubọk. Edi ana “[ọbuọt] idem ye Jehovah ke ofụri esịt fo” man ekeme ndinam oro. (N̄ke 3:5) Kop mi se brọda isua 15 emi ọkọdọn̄ọde udọn̄ọ emi akadade enye ibuot akanamde. Enye ekekere Joshua. Joshua ama esịn usọbọ emi akpakanamde enye abiat ibet Abasi. Esisịt ini mbemiso enye akpade, enye ama ọdọhọ eka esie ete: ‘Mummy, nsịne ke ubọk Jehovah. Mmenen̄ede nnịm se nyomde ndidọhọ fi emi: Mmọdiọn̄ọ ke Jehovah iditreke-tre ndinam mi nset. Enye okụt esịt mi. Mmonyụn̄ mma enye etieti.’ * Akpana owo nnyịn kiet kiet obụp idemesie, ‘Edieke idomo emi ekemede ndida mi ibuot esịmde mi, ndi mmekeme ndiyak uwem mi nsịn Jehovah ke ubọk nnyụn̄ nnịm ke enye eyeti mi?’

17-18. Nso ye nso ke ikpep ke ibuotikọ emi? (Se n̄ko ekebe emi “ Nso ke Ekpep Oto Mme Ikọ Emi Jesus Eketịn̄de Esisịt Ini Mbemiso Enye Akpade?”)

¹⁷ Imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ nto akpatre ikọ ifan̄ emi Jesus eketịn̄de mbemiso enye akpade! Se Jesus eketịn̄de anam yak iti ke akpana isifen inọ owo inyụn̄ inịm ke Jehovah eyefen ọnọ nnyịn. Imenyene ediwak nditọete ke esop emi ẹben̄ede idem ndin̄wam nnyịn. Edi ima iyom un̄wam, akpana isioro uyo man mmọ ẹn̄wam nnyịn. Imọdiọn̄ọ ke Jehovah ayan̄wam nnyịn iyọ mfịna ekededi. Imonyụn̄ ikụt n̄ko ke ọfọn idu uwem kpukpru usen nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke akpatre usen emi inyenede ndiwụt Jehovah ke imọsọn̄ọ ida ye enye edi oro, inyụn̄ inịm ke edieke ikpade, ke Jehovah ayanam iset.

¹⁸ Afo ese didie? Ndi mme akpatre ikọ emi Jesus eketịn̄de ikpepke nnyịn ediwak n̄kpọ? Edieke inamde se ikpepde ito mme akpatre ikọ Jesus oro, ọwọrọ imanam se Jehovah ọkọdọhọde ke Matthew 17:5 ete yak ‘ikpan̄ utọn̄ inọ Eyen imọ.’