1. Ntak emi isibọrọde mbụme ke mbono esop?

 AKPAN ntak emi isidụkde mbono esop edi man itoro Jehovah. (Ps. 26:12; 111:1) Ntak efen edi man isọn̄ọ kiet eken idem ke emi uwem ọsọn̄de ntem. (1 Thess. 5:11) Ima ibọrọ mbụme ke mbono esop, imesitoro Jehovah inyụn̄ isọn̄ọ nditọete nnyịn idem.

2. Mme ini ewe ke ikeme ndibọrọ mbụme ke mbono esop?

² Kpukpru urua ke isinyene ifet ndibọrọ mbụme ke mbono esop. Ke utịturua, imekeme ndibọrọ ke ini Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme. Ke ufọturua, imekeme ndibọrọ ke Yom N̄kpọuto ke Ikọ Abasi, Ukpepn̄kpọ Bible Esop, m̀mê ke ikpehe en̄wen emi otuowo ẹkemede ndisịn uyo.

3. Nso ye nso ikeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndibọrọ mbụme? Didie ke Mme Hebrew 10:24, 25 ekeme ndin̄wam nnyịn?

³ Kpukpru nnyịn iyom nditoro Jehovah nnyụn̄ nsọn̄ọ nditọete nnyịn idem. Edi enyene mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ọsọn̄ nnyịn ndibọrọ mbụme ke mbono esop. Idem ekeme ndinyek nnyịn, mîdịghe ekeme ndidọn̄ nnyịn ndibọrọ edi owo ikotke nnyịn adan̄a nte ikpamade. Se apostle Paul ekewetde ọnọ mme Hebrew ekeme ndin̄wam nnyịn. Ini Paul eketịn̄de ntak emi ọfọnde isisop idem ye nditọete nnyịn, enye ama ọdọhọ ke se ikpedide akpan n̄kpọ inọ nnyịn ima isop idem ntre edi ‘ndisịn udọn̄ nnọ kiet eken’ m̀mê ndisọn̄ọ kiet eken idem. (Kot Mme Hebrew 10:24, 25.) Ima idiọn̄ọ ke ekpri n̄kpọ emi itịn̄de iwụt adan̄a nte ibuọtde idem ye Abasi ekeme ndisọn̄ọ mbon en̄wen idem, ndịk idinen̄ekede inam  nnyịn ndibọrọ mbụme. Owo mînyụn̄ ikotke nnyịn adan̄a nte ikpamade, yak inem esịt ke mbon efen ẹyenyene ifet ẹbọrọ.​—1 Pet. 3:8.

4. Tịn̄ n̄kpọ ita emi ẹdinemede ke ibuotikọ emi.

⁴ Ke ibuotikọ emi, iyom ndibem iso nneme nte ikpọsọn̄ọde kiet eken idem edieke idude ke esop emi owo mîwakke, ndien mbon emi ẹmenerede ubọk ndibọrọ mbụme iwakke. Ekem iyeneme nte ikemede ndisọn̄ọ kiet eken idem edieke idude ke esop emi mme owo ẹwakde, ndien mbon emi ẹmenerede ubọk ndibọrọ mbụme ẹwak. Akpatre n̄kpọ emi idinemede edi se ikemede ndinam man se ibọrọde enen̄ede ọsọn̄ọ nditọete idem.

5. Didie ke ikeme ndisọn̄ọ kiet eken idem ekpedi idu ke esop emi owo mîwakke?

⁵ Ke esop emi owo mîwakke m̀mê ke otu, mbon emi ẹsimenerede ubọk ndibọrọ mbụme isiwakke. Eyenete emi esede aban̄a ikpehe emi ẹbụpde owo mbụme idikereke m̀mê ikpokot anie. Edi ndusụk ini ke enye ama okobụp mbụme ama, enye ekeme ndibet mbịghi mbemiso owo emenede ubọk. Utọ n̄kpọ oro idiyakke mbono esop asan̄a sam-sam-sam, idinyụn̄ inemke owo ke idem. Nso ke akpanam? Menede ubọk ediwak ini. Ama anam ntre, ekeme ndidọn̄ mbon en̄wen nditiene mmenede ubọk ediwak ini.

6-7. Nso ke ikeme ndinam man idem okûnen̄ede unyek nnyịn ima iyom ndibọrọ mbụme?

⁶ Ndi ndibọrọ mbụme esinyek fi idem? Idịghe afo ikpọn̄-o, esinyek ediwak owo. Edi sia edide omoyom ndinen̄ede nsọn̄ọ nditọete idem, ndi emekeme ndikere nsio nsio n̄kpọ emi akpanamde man okûsunen̄ede unyek fi idem? Nso ye nso ke ekeme ndinam?

⁷ Ẹtịn̄ ndusụk se ikemede ndin̄wam fi ke mme Enyọn̄-Ukpeme emi ima ikekpekpep ibe. Akpafiak okot mmọ, ayan̄wam fi. b N̄kpọ kiet emi ẹtịn̄de do edi yak esitịm idem ọfọn. (N̄ke 21:5) Se ẹdinemede ke mbono esop ekpetịm an̄wan̄a fi, idinen̄ekede isọn̄ fi ndimenede ubọk. N̄kpọ efen edi yak okûtịn̄ ikọ awawak. (N̄ke 15:23; 17:27) Idem idinen̄ekede inyek fi ekpedi aduak nditịn̄ ikọ iba m̀mê ita kpọt. Ikọ fo ekpedi udịmikọ kiet m̀mê iba kpọt, ekeme ndisọp n̄n̄wan̄a nditọete akan uwak ikọ emi ọdọn̄de ọkpọsọn̄ ntịbọde. Ekpetịn̄ ikọ ifan̄ unyụn̄ ukotke-kot ibọrọ fo, ẹyekụt ke ama etịm idem ọfọn, ke se ẹnemede onyụn̄ an̄wan̄a fi.

8. Esitie Jehovah didie ima inam ofụri se ikemede?

⁸ Edieke anamde ndusụk se isụk itịn̄de emi edi idem osụk enyenyek fi, ama ọbọrọ mbụme kiet m̀mê iba ukemeke ndibọrọ n̄kan oro, edinam didie? Diọn̄ọ ke enem Jehovah nte anamde se ekemede. (Luke 21:1-4) Ẹma ẹdọhọ anam ofụri se ekemede, owo idọhọke owowot idem. (Phil. 4:5) Diọn̄ọ se ekemede ndinam, biere ndinam enye oro, nyụn̄ bọn̄ akam dọhọ Abasi anam esịt ana fi sụn̄. Nsonso oro, emekeme ndibiere ke idisibọrọ mbụme kiet inyụn̄ itịn̄ke ikọ awak.

9. Nso ikeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndibọrọ mbụme ke esop emi ẹwakde?

⁹ Ekpedi odu ke esop emi mme asuanetop ẹwakde, mfịna emi edinyenede ekeme ndidi utọ efen. Ekeme ndidi nditọete emi ẹsimenerede ubọk ẹsiwak tutu owo isiwakke ndikụt ubọk fo. Kop se iketịbede inọ Danielle. c Danielle esima ndibọrọ mbụme ke mbono esop  etieti. Enye ada ke oro edi n̄kpọ kiet emi imọ inamde ituak ibuot inọ Jehovah, se imọ inamde isọn̄ọ nditọete idem, ye se inamde imọ itetịm inịm se Bible ekpepde. Edi enye ọkọwọrọ aka esop emi ẹwakde, owo ikesiwakke ndikot enye. Ndusụk ini, tutu mbono esop asuana usen oro owo ikotke enye ukpọk ini kiet. Danielle ọkọdọhọ ete: “Ama ayat mi. Eketie nte ẹbọ mi utom emi nsinamde ke esop Abasi. Amaedi mfịn owo ikotke fi, n̄kpọn̄ owo ikotke, inyeneke nte mûdutọn̄ọke ndikere m̀mê ẹkam ẹkokoi ẹnam ntre.”

10. Ikpanam nso man inen̄ede inyene ifet ndibọrọ mbụme ke mbono esop?

¹⁰ Ndi akanam etie fi ke idem nte eketiede Danielle? Ekpedi ntre, emekeme ndidọhọ yak isidodop itie ikpan̄ utọn̄ ikop ibọrọ mbon en̄wen. Kûnam ntre. Ka iso domo ndibọrọ mbụme. Nso ke ekeme ndinam yak an̄wam fi? Sitịm idem ndibọrọ ediwak mbụme. Ama anam ntre, owo mîkotke fi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, ẹkeme ndikot ke ufọt ufọt, m̀mê ke utịt utịt. Ke ini etịmde idem ọnọ Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme, kere nte ikpehe kiet kiet asan̄ade n̄kpọ ye ibuotikọ ukpepn̄kpọ oro. Ama anam ntre, idisọn̄ke fi ndikụt se edibọrọde ke nsio nsio ikpehe ke ukpepn̄kpọ oro. N̄kpọ efen edi ndisitịm idem ndibọrọ mbụme ke mme ikpehe emi ẹnemede ata ntotụn̄ọ Ikọ Abasi emi mîsimemke utom ntre ndinam an̄wan̄a. (1 Cor. 2:10) Ntak idọhọde ntre edi ke ekeme ndinam ibat ibat owo ẹdimenede ubọk ke mme ikpehe ntre. Edi edieke anamde kpukpru se itịn̄de emi, aka mbono esop iba m̀mê ita owo isụk ikotke fi, edinam didie? Ama afiak aka mbono esop, mbemiso ẹtọn̄ọde, emekeme ndika mbịne eyenete emi edisede aban̄a ikpehe emi ẹdibụpde mbụme ọkọdọhọ enye mbụme emi akpamade ndibọrọ.

11. Philippi 2:4 ọdọhọ inam nso?

¹¹ Kot Philippi 2:4. Abasi akanam apostle Paul ewet ete yak mme Christian ẹsikere se idifọnde ye mbon en̄wen. Didie ke ikeme ndinam item oro ini idụkde mbono esop? Edi nnyịn nditi ke idịghe nnyịn ikpọn̄ ke ọdọn̄ ndibọrọ mbụme, ke ọdọn̄ mbon en̄wen n̄ko.

12. Tịn̄ eti usụn̄ kiet emi ikemede ndisọn̄ọ mbon en̄wen idem ke mbono esop. (Se ndise n̄ko.)

¹² Da se isụk itịn̄de oro ke utọ usụn̄ emi.  Ekpeneme nneme ye mme ufan fo, ndi eyetịn̄ ikọ tutu owo efen ikemeke ndisịn uyo? Udûnamke ntre sia omoyom mmọ ẹtiene ẹsịn uyo. Ukem oro ke edi ye mme mbono esop nnyịn. Iyom ndiyak adan̄a ediwak owo nte ẹkekeme ẹtiene ẹbọrọ mbụme. Ata akpan usụn̄ kiet emi isisọn̄ọde nditọete nnyịn idem edi ndiyak mmọ ẹtiene ẹtịn̄ nte mmọ ẹmade Abasi. (1 Cor. 10:24) Ẹyak ise nte ikemede ndinam oro.

13. Ikpanam nso man ediwak nditọete ẹkeme nditiene mbọrọ mbụme?

¹³ N̄kpọ kiet emi ikemede ndinam edi ima ibọrọ mbụme yak ikûtịn̄ ikọ awak man ini odu se mbon en̄wen ẹditienede ẹsịn uyo. Ọfọn mbiowo, mme asuanetop emi ẹma ẹkebịghi ke esop, ye mbon emi ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ Ikọ Abasi ẹnịm eti uwụtn̄kpọ. Idem ke ini mûtịn̄ke ikọ awak, kûmen kpukpru n̄kpọ utịn̄. Ama emen kpukpru se idude ke ikpehe emi ẹnemede etịn̄, nso idisụhọ inọ mbon en̄wen ndibọrọ aba? Da ikpehe emi ke uwụtn̄kpọ. Ẹtịn̄ n̄kpọ iba emi ikemede ndinam. Akpa edi yak ikûsutịn̄ ikọ awak akaha. Ọyọhọ iba edi yak ikûmen kpukpru n̄kpọ utịn̄. Ekpedi afo ke ẹdibem iso ẹkot ẹma ẹbụp mbụme ikpehe emi, tịn̄ n̄kpọ kiet, kpọn̄ enye eken nọ owo efen.

14. Nso idin̄wam nnyịn idiọn̄ọ m̀mê ikafan̄ ke ikpemenede ubọk? (Se ndise n̄ko.)

¹⁴ Ima inam n̄kpọ ke ifiọk, iyọdiọn̄ọ m̀mê ikafan̄ ke ikpemenede ubọk. Ikpemenede ubọk awak akaha, eyenete emi esede aban̄a ikpehe oro ekeme ndikere yak ifiak ikot nnyịn ke imemenede ubọk ikaha, ke ini edide mbon en̄wen ibọrọke-bọrọ kan̄a. Oro ekeme ndinam enye idọn̄ke mbon en̄wen aba ndimenede ubọk.​—Eccl. 3:7.

15. (a) Ikpanam n̄kpọ didie edieke imenerede ubọk edi owo ikotke nnyịn? (b) Didie ke nditọete emi ẹdisede ẹban̄a ikpehe emi ẹdibụpde mbụme ẹkeme ndiwụt ke imekere iban̄a kpukpru owo? (Se ekebe emi “ Se Akpanamde Ekpedi Afo Edise Aban̄a Ikpehe Emi Ẹdibụpde Mbụme.”)

¹⁵ Ediwak mme asuanetop ẹkpemenede  ubọk, ekeme ndinam nnyịn idibọrọke mbụme awak nte ikpamade. Ndusụk ini, ekeme ndinam eyenete emi esede aban̄a ikpehe oro idikotke nnyịn ukpọk ini kiet ntem. Idinemke nnyịn-o, edi mbọk yak ikûtọhọ.​—Eccl. 7:9.

16. Didie ke ikeme ndisọn̄ọ nditọete emi ẹbọrọde mbụme idem?

¹⁶ Mûkemeke ndibọrọ mbụme awak nte akpamade, nen̄ede kpan̄ utọn̄ kop se mbon en̄wen ẹbọrọde. Mbono esop ama asuana, kọkọm mmọ ke se mmọ ẹkebọrọde. Ekọm emi ọkọmde mmọ do ekeme ndisọn̄ọ mmọ idem ukem nte ibọrọ emi ọkpọkọbọrọde ọkpọkọsọn̄ọde. (N̄ke 10:21) Ndikọm m̀mê nditoro mbon en̄wen edi usụn̄ en̄wen emi ikemede ndisọn̄ọ mmọ idem.

17. (a) Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹtịm ibọrọ emi ekemde ye isua emana mmọ? (b)  Siak n̄kpọ inan̄ ke vidio oro, emi ẹdin̄wamde nnyịn itịm ibọrọ nnyịn. (Se ikọ idakisọn̄ n̄ko.)

¹⁷ Nso efen ke ikeme ndinam nsọn̄ọ kiet eken idem ke mbono esop? Ekpedi emenyene nditọ, n̄wam n̄kpri nditọ fo ẹtịm ibọrọ emi ekemde ye isua emana mmọ. (Matt. 21:16) Ndusụk ini, ẹsineme utọ n̄kpọ nte mfịna ndọ m̀mê oburobụt uwem. Idịghe n̄kpri n̄kpọ ẹdi oro. Edi oyosụk enyene ikpehe kiet m̀mê iba emi eyenọwọn̄ ekemede ndibọrọ mbụme. N̄kpọ efen edi afo ndin̄wam nditọ fo ẹdiọn̄ọ ke idịghe kpukpru ini emi mmọ ẹmenerede ubọk ke ẹdikot mmọ, ye se inamde edi ntre.  Ama an̄wan̄a mmọ, mmọ iditọhọke ẹkpekot mbon en̄wen owo ikotke mmọ.​—1 Tim. 6:18. d

18. Ikpanam nso man idisio idem inyan ini ibọrọde mbụme? (Mme N̄ke 27:2)

¹⁸ Kpukpru nnyịn imekeme nditịm ibọrọ emi edinamde ẹnọ Jehovah ubọn̄ onyụn̄ ọsọn̄ọ nditọete nnyịn idem. (N̄ke 25:11) Ke ini ke ini, imekeme nditịn̄ ekpri n̄kpọ mban̄a idem nnyịn ke ini ibọrọde mbụme, edi ifọnke isibụk iban̄a idem nnyịn ikakaha. (Kot Mme N̄ke 27:2; 2 Cor. 10:18) Inen̄ede iyom ibọrọ nnyịn aban̄a Jehovah, Ikọ esie, ye se ikọt esie ẹnamde. (Edi. 4:11) Edi mbụme ọkpọdọhọ itịn̄ iban̄a idem nnyịn, idiọkke nditịn̄. Mbụme (b) ke ọyọhọ ikpehe 19 emi iyomde ndidụk edi utọ mbụme ntre.

19. (a) N̄kpọ editie didie edieke iwụtde ke imekere iban̄a kpukpru owo ke mbono esop? (Rome 1:11, 12) (b) Ẹma ẹbọrọ mbụme ke mbono esop, nso isinem fi ikan?

¹⁹ Kpa ye emi owo mîbọpke ibet ubọrọ mbụme, ana kpukpru nnyịn idomo ndibọrọ mbụme ke usụn̄ emi edisọn̄ọde mbon en̄wen idem. Se itịn̄de emi ekeme ndiwọrọ yak isimenede ubọk ediwak ini. Mîdịghe, ekeme ndiwọrọ yak inem esịt ye ekpri se inyenede ifet ndibọrọ, inyụn̄ inem esịt ke mbon en̄wen ẹkeme nditiene nsịn uyo. Edieke idomode ndinam se idifọnde ye mbon en̄wen ke mbono esop, kpukpru nnyịn “[iyesịn] udọn̄ inọ kiet eken.”​—Kot Rome 1:11, 12.