1. Nso ke inịm?

 SIA idide ikọt Jehovah, imọdiọn̄ọ ke enye ama nnyịn, ke kpa ye emi uwem enyenede nte etiede, ke enye oyom uwem nnyịn enyene ibuot. (Rome 8:35-39) Imonyụn̄ inịm ke inyeneke nte idinamde item Bible yak ikûdia ufọn. (Isa. 48:17, 18) Edi ikpanam n̄kpọ didie edieke mfịna emi nnyịn mîkodorike enyịn esịmde nnyịn?

2. Mme mfịna ewe ẹkeme ndisịm nnyịn? Mmọ ẹkeme ndinam ikere nso?

² Idụhe asan̄autom Jehovah emi mfịna mîsịmke. Ke uwụtn̄kpọ, owo ke ubon nnyịn ekeme nditọ nnyịn edem ke isọn̄, imekeme ndidọn̄ọ idiọk udọn̄ọ emi mîyakke inen̄ede isịn idem inam n̄kpọ Abasi, ẹkeme ndikọbọ nnyịn ke ntak emi idide Ntiense Jehovah, mîdịghe ikan̄, oyobio, m̀mê mmọn̄ ekeme ndibiat n̄kpọ nnyịn. Utọ n̄kpọ emi ama etịbe, imekeme ndikere: ‘Nso inam utọ n̄kpọ emi ọwọrọ mi? Okûdi enyene se nnamde ndue? Ndi ọwọrọ ke Jehovah osion̄o ubọk ọkpọn̄ mi?’ Ndi akanam etie fi ntre? Ekpedi etie, kûyak idem emem fi. Etie ediwak nti ikọt Jehovah ntre n̄ko.​—Ps. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Nso ke ikeme ndikpep nto Psalm 34:19?

³ Kot Psalm 34:19. Akpan n̄kpọ iba ke psalm oro ẹdi: (1) Mfịna esisịm ndinen owo. (2) Jehovah esinyan̄a nnyịn ima inyene mfịna. Didie ke enye esinam oro? Usụn̄ kiet edi enye ndin̄wam nnyịn ida uwem nte ikụtde. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke ima inam n̄kpọ inọ imọ, ke iyokop inemesịt. Edi enye idọhọke  ke tutu amama mfịna ndomokiet idisịmke nnyịn. (Isa. 66:14) Enye akam oyom isịn ekikere ke ini iso emi nnyịn ididude utọ uwem emi enye okoyomde idu ke nsinsi. (2 Cor. 4:16-18) Se enye anamde ọnọ nnyịn idahaemi edi ndin̄wam nnyịn ika iso inam n̄kpọ esie kpukpru usen.​—Eseme 3:22-24.

4. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

⁴ Ẹyak ineme se ikemede ndikpep nto nti ikọt Abasi ke eyo Bible ye ke eyo nnyịn. Nte inemede ika, iyokụt ke ekeme ndidi ke itie, mfịna emi nnyịn mîkodorike enyịn esịm nnyịn. Edi edieke iberide edem ke Jehovah, enye iditreke ndisọn̄ọ nnyịn idem. (Ps. 55:22) Nte isụk inemede mbụk mme owo oro, bụp idemfo ete: ‘Ekpedi ami ke n̄kpọ emi eketịbe ọnọ, n̄kpakanam n̄kpọ didie? Didie ke mbụk mmọ ẹkeme ndin̄wam mi nnen̄ede mbuọt idem ye Jehovah? Nso ke n̄kpep nto mmọ?’

5. Tịn̄ nsio nsio mfịna emi Jacob ekenyenede ke ntak Laban. (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

⁵ Mfịna ama esisịm ikọt Jehovah ke eyo Bible ini mmọ mîkodorike enyịn. Kop eke Jacob. Ete esie ọkọdọhọ enye okosio n̄wan ke otu nditọiban Laban ọdọ, afiak ọdọhọ ke Jehovah ọyọdiọn̄ enye etieti. Laban ekedi iman mmọ, okonyụn̄ okpono Jehovah. (Gen. 28:1-4) Jacob ama anam nte ẹkedọhọde. Enye ama ọkpọn̄ Canaan aka edem Laban. Laban ekenyene nditọiban iba, Leah ye Rachel. Jacob ama ama Rachel udun̄wan Laban onyụn̄ enyịme ndinam utom isua itiaba nnọ ete esie mbemiso ọdọde enye. (Gen. 29:18) Edi n̄kpọ ikasan̄ake nte Jacob ekekerede. Ini ekekem se ẹmende n̄wan ẹnọ enye, Laban ama osio n̄kari, anam Jacob akabade ọdọ Leah adiaha esie. Urua kiet ekebe, enye ama ayak Jacob ọdọ Rachel, edi ọdọhọ ke ana enye anam utom ọnọ imọ isua itiaba efen. (Gen. 29:25-27) N̄kpọ efen emi Laban akanamde Jacob ekedi nditụk enye ke mbubehe emi mmọ ẹkenamde. Ofụri isua 20 ke Laban akakama Jacob otụk, ebre nyakri!​—Gen. 31:41, 42.

6. Tịn̄ mme mfịna en̄wen emi Jacob ekenyenede.

⁶ Jacob ama enyene mme mfịna en̄wen. Enye ama enyene ediwak iban ye nditọ, edi ndusụk ini nditọ esie irenowo ẹkesitie nte an̄wa ye eku. Mmọ ẹma ẹkam ẹmen Joseph eyenete mmọ ẹnyam yak ekedi ofụn. Nditọ irenowo Jacob iba, Simeon ye Levi, ẹma ẹnam n̄kpọ emi ekesuenede ubon mmọ onyụn̄ eyetde enyịn̄ Jehovah ndọk. Rachel edima an̄wan Jacob ama akpa ini okoyomde ndiman ọyọhọ eyen esie iba. Efen edi ke ata idiọk akan̄ ama anam Jacob ọkpọn̄ ebiet emi enye okodude edika Egypt ke eyo usọn̄.​—Gen. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Didie ke Jehovah okowụt Jacob ke imọ do ye enye?

⁷ Kpa ye kpukpru se ikesịmde Jacob, enye iketreke ndibuọt idem ye Jehovah, ikonyụn̄ itreke ndinịm ke Jehovah ayanam se Enye ọkọn̄wọn̄ọde. Jehovah ama onyụn̄ anam Jacob okụt ke imọ do ye enye. Ke uwụtn̄kpọ, kpa ye ofụri n̄kari emi Laban akakaride, Jehovah ama anam Jacob oforo. Imenịm ke Jacob ama ọkọm Jehovah etieti ini enye afiakde okụt Joseph eyen esie emi enye ekekerede ke ama akpa ata ediwak isua ke edem! Nte Jacob eketịmde ekpere Jehovah akan̄wam enye ọyọ kpukpru se ikọwọrọde enye. (Gen. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Ikpetịm ikpere Jehovah, nnyịn n̄ko iyekeme ndiyọ kpukpru se iwọrọde nnyịn, emi nnyịn mîkodorike enyịn.

8. Nso ikọdọn̄ Edidem David ndinam?

⁸ Edidem David ikekemeke ndinam kpukpru se enye akaduakde ndinam nnọ Abasi.  Uwụtn̄kpọ kiet edi ke ama enen̄ede ọdọn̄ David ndibọp temple nnọ Abasi. Enye ama onyụn̄ emen se enye akaduakde ndinam oro etịn̄ ọnọ prọfet Nathan. Nathan ama ọdọhọ enye ete: “Nam kpukpru se idude fi ke esịt, koro ata Abasi odude ye afo.” (1 Chron. 17:1, 2) Imenịm ke ikọ Nathan oro ama enen̄ede ọsọn̄ọ David idem. Anaedi enye ama ọtọn̄ọ inikiet inikiet nditịm idem nnọ akamba utom oro.

9. David akanam n̄kpọ didie ini ẹtobode enye etop emi enye mîkodorike enyịn ndikop?

⁹ Ikebịghike, prọfet Jehovah oro ama afiak aka ebịne David okotobo enye etop emi enye mîkodorike enyịn ndikop. Kpa “ke okoneyo oro” ke Jehovah ọkọdọhọ Nathan ke idịghe David edibọp temple oro, ke eyen esie erenowo kiet edibọp. (1 Chron. 17:3, 4, 11, 12) David akanam n̄kpọ didie ini enye okopde etop oro? Enye ama okpụhọ se enye akaduakde ndinam, akabade obon okụk ye nsio nsio n̄kpọ emi Solomon edidade ibọp temple oro.​—1 Chron. 29:1-5.

10. Didie ke Jehovah ọkọdiọn̄ David?

¹⁰ Ndondo emi ẹkedọhọde David ke idịghe enye edibọp temple oro, Jehovah ama anam ediomi ye David. Enye ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ David ke owo kiet emi editode ubon esie ayakara ke nsinsi. (2 Sam. 7:16) Ke isua tọsịn kiet emi Jesus edikarade, esịt eyenem David etieti enye ama ọdiọn̄ọ ke Jesus Christ emi okotode ubon imọ akara! Mbụk oro ekpep nnyịn ke ekpededi nnyịn ikemeke ndinam kpukpru se ikaduakde ndinam nnọ Abasi, ke Abasi nnyịn ekeme ndidiọn̄ nnyịn ke mme usụn̄ en̄wen emi nnyịn mîkekereke-kere.

11. Didie ke mme Christian eyo mme apostle ẹkekụt ubọk Abasi kpa ye emi Obio Ubọn̄ Abasi mîkedịghe ini mmọ ẹkekerede? (Utom 6:7)

¹¹ Mfịna ama esịm mme Christian eyo mme apostle ini mmọ mîkodorike enyịn. Ama enen̄ede ọdọn̄ mmọ nte Obio Ubọn̄ Abasi ekpedide, edi mmọ ikọdiọn̄ọke ini edidide. (Utom 1:6, 7) Mmọ ẹkenam nso ndien? Mmọ ẹma ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ. Nte ukwọrọikọ akatarade aka, ntre ke mmọ ẹkekụt ke Jehovah ke ọdiọn̄ mmimọ.​—Kot Utom 6:7.

12. Nso ke mme Christian eyo mme apostle ẹkenam ini akan̄ okodude?

¹² Enyene ini emi idiọk akan̄ ekesịmde “ofụri isọn̄.” (Utom 11:28) Ama esịm mme Christian eyo mme apostle n̄ko. Kere utọ ufen emi mmọ ẹkebọde ke ini akan̄ oro. Anaedi mme ibuotufọk ẹma ẹsikere m̀mê idida m̀mọ̀n̄ udia inọ mbonubon mmimọ. Ekere ke eketie didie mme uyen emi ẹkeduakde ndisịn idem nnam n̄kpọ Abasi? Ndi mmọ ẹma ekere ke akpana ibet akan̄ okụre mbemiso inamde se ikaduakde? Mme Christian oro ikayakke n̄kpọ ndomokiet akpan mmọ ndinam se akpakanade mmọ ẹnam. Mmọ ẹma ẹka iso ẹkwọrọ ikọ ke usụn̄ ekededi emi mmọ ẹkekemede, ẹnyụn̄ ẹbuana se mmọ ẹkenyenede ye nditọete mmọ emi ẹkedude ke Judea.​—Utom 11:29, 30.

13. Nso nti n̄kpọ ke Jehovah akanam ọnọ mme Christian ke ini akan̄ oro?

¹³ Nso nti n̄kpọ ke Jehovah akanam ọnọ mme Christian ke ini akan̄ oro? Nditọete emi ẹkebọde se ẹkenọde ẹdin̄wam mmọ ẹma ẹkụt ke Jehovah ke an̄wam mmimọ. (Matt. 6:31-33) Anaedi oro ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹkpere nditọete emi ẹkenọde n̄kpọ ẹda ẹsọk mmọ. Mbon emi ẹkenọde n̄kpọ ẹsọk nditọete eken, m̀mê mbon emi ẹketienede ẹn̄wam ke mme usụn̄ efen ẹma ẹkop inemesịt emi owo esikopde enye ama ọnọ owo n̄kpọ. (Utom 20:35) Jehovah ama ọdiọn̄ kpukpru mmọ nte mmọ mîkayakke akan̄ oro akpan mmọ ndinam se akpakanade ẹnam.

14. Nso iketịbe inọ Barnabas ye apostle Paul? Utịp ekedi nso? (Utom 14:21, 22)

 ¹⁴ Ẹma ẹsiwak ndikọbọ mme Christian eyo mme apostle, ndien ndusụk ini ekesitịbe ini mmọ mîkodorike enyịn. Kere se iketịbede inọ Barnabas ye apostle Paul ini mmọ ẹkekwọrọde ikọ ke Lystra. Nsonso oro, mme owo ẹma ẹdara mmọ ẹnyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mmọ. Edi ekem mbon emi ẹkekọbọde mme Christian ẹma ẹdi “[ẹdikpak otuowo],” ndien ndusụk owo emi ẹkekopde ukwọrọikọ Barnabas ye Paul ẹma ẹtọ Paul ke itiat, ẹdaha ẹkpọn̄ enye ẹte akpa. (Utom 14:19) Edi Barnabas ye Paul ẹma ẹdaha ẹka itie efen ẹkekwọrọ ikọ. Utịp ekedi nso? Mmọ ẹma ẹnam ediwak owo ẹkabade mbet. Se mmọ ẹketịn̄de ye se mmọ ẹkenamde ama ọsọn̄ọ nditọete idem n̄ko. (Kot Utom 14:21, 22.) Nte Barnabas ye Paul mîketreke ndikwọrọ ikọ kpa ye emi ẹkekọbọde mmọ ama an̄wam ediwak owo. Adan̄a nte nnyịn mîtreke ndinam utom emi Jehovah ọdọn̄de nnyịn, enye ọyọdiọn̄ nnyịn.

15. Nso ke ekpep oto Brọda A. H. Macmillan?

¹⁵ Mbemiso 1914, enyene ndusụk n̄kpọ emi ikọt Jehovah ẹkedoride enyịn ke ẹyetịbe. Owo kiet ntre ekedi Brọda A. H. Macmillan. Ediwak owo ke eyo mmọ ẹkekere ke imọn̄ idadaha heaven. Brọda Macmillan ama etiene ekere. Ke utịn̄ikọ kiet emi enye ọkọnọde ke September 1914, enye ọkọdọhọ ete: “N̄kere ke akpatre utịn̄ikọ an̄wa emi ndinọde edi emi.” Ke m̀mọ̀n̄? Idịghe akpatre ekedi oro. Nte ini akakade, Brọda Macmillan ama ediwet ete: “N̄kere ke ndusụk nnyịn ima isọp inua ikaha ndidọhọ ke imọn̄ idadaha heaven. Se ikpakanamde ekpekedi ndisịn idem nnam utom Ọbọn̄.” Brọda Macmillan ama esịn idem ọkwọrọ ikọ. Enyene ndusụk nditọete emi ẹkekọbide ke ntak emi mmọ mîkamaha ndidụk ekọn̄. Brọda oro ama ọsọn̄ọ mmọ idem. Enye iketreke ndidụk mbono esop idem ke ini enye ama ọkọsọn̄ etieti. Nso ufọn ke Brọda Macmillan ọkọbọ ke ntak emi enye akakade iso esịn idem anam n̄kpọ Abasi ini enye osụk etiede ebet utịp emi Abasi edinọde enye? Esisịt ini mbemiso enye akakpade ke 1966, enye ama ewet ete: “Nsụk nnenen̄ede mbuọt idem ye Abasi.” Ata eti edu emi ikpekpebede edi oro akpan akpan ekpedi se iyọde ebịghi akan nte ikekerede!​—Heb. 13:7.

16. Nso iketịbe inọ Herbert Jennings ye n̄wan esie emi mmọ mîkodorike enyịn? (James 4:14)

¹⁶ Ediwak ikọt Jehovah ke ẹtịme ye udọn̄ọ emi mmọ mîkodorike enyịn ndinyene. Uwụtn̄kpọ owo kiet ntre edi Brọda Herbert Jennings. b Ke mbụk eyouwem esie, enye etịn̄ nte imọ ye n̄wan imọ ikedide isụn̄utom ke Ghana inyụn̄ ikop inem n̄kpọ Abasi. Edi nte ini akakade, dọkta ama ọdọhọ ke enye ọdọn̄ọ ata idiọk udọn̄ọ ibuot. Brọda Jennings okokot se iketịbede oro “‘n̄kpọn̄’ oro nnyịn mîkodorike enyịn.” Ikọ oro oto James 4:14. (Kot.) Enye ekewet ete: “Ima ida uwem nte ikokụtde, itịm idem ndikpọn̄ Ghana ye ediwak ndima ufan nnyịn mfiak nnyọn̄ Canada [n̄kọbọ usọbọ].” Jehovah ama an̄wam Brọda Jennings ye n̄wan esie ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ Esie kpa ye se ikọwọrọde mmọ.

17. Didie ke mbụk Brọda Jennings an̄wam nditọete?

¹⁷ Nte Brọda Jennings mîkedịpke nte etiede enye ke idem ke mbụk eyouwem esie an̄wam ediwak owo. Sista kiet ekewet ete ke akananam mbụk owo itụkke imọ nte mbụk Brọda Jennings. Enye ọkọdọhọ n̄ko ke ini imọ ikokotde nte brọda oro ọkọkpọn̄de utom emi enye akanamde ọnọ Abasi man ekese aban̄a  udọn̄ọ esie, ke oro ama an̄wam imọ idiọn̄ọ nte ikpadade se ikọwọrọde imọ. Brọda efen ama ewet mbiet n̄kpọ oro. Enye ọkọdọhọ ke imọ ima ikedi ebiowo ke isua duop, ke ima isana ifetutom oro iyak ke ntak udọn̄ọ ibuot. Enye ama ọdọhọ n̄ko ke eketie imọ nte imọ iwọrọke n̄kpọ ndomokiet, ke ama onyụn̄ afịna imọ tutu ikesinemke imọ ndikot mbụk eyouwem nditọete. Brọda oro ama adian do ete ke nte Brọda Jennings ọkọsọn̄ọde ada ye Abasi ama afiak esịn imọ odudu ke idem. Ikọ owo iba oro ẹti nnyịn ke edieke iyọde n̄kpọ emi nnyịn mîkodorike enyịn, ke nte iyọde ekeme ndisọn̄ọ mbon en̄wen idem. Ọkpọkọm n̄kpọ ọtọ etịmede ke uwem nnyịn, nte iyọde ekeme ndin̄wam mbon en̄wen ẹtetịm ẹbuọt idem ye Abasi ẹnyụn̄ ẹyọ se iwọrọde mmọ.​—1 Pet. 5:9.

18. Nso ke ekpep oto ebekpa kiet ke Nigeria, ke ndise emi ẹfiakde ẹnam se iketịbede ẹwụt?

¹⁸ Udọn̄ọ COVID-19 emi ekesịmde ofụri ererimbot ama anam uwem ọsọn̄ ye ediwak ikọt Jehovah. Uwụtn̄kpọ kiet edi eke ebekpa kiet ke Nigeria. Udia ye okụk emi okosụhọde enye ke ubọk ekedi ata ekpri. Usenubọk usen kiet, eyen esie an̄wan ama obụp enye m̀mê mmimọ ididia nso ima idia cup edesi kiet emi osụhọde ima. Sista oro ama ọdọhọ enye ke okụk ye udia mmimọ okụre edi yak mmimọ ikpebe ebekpa Zarephath, item akpatre cup edesi oro idia, inyụn̄ iberi edem ke Jehovah. (1 Ndi. 17:8-16) Mbemiso mmọ ẹketọn̄ọde ndikere se ẹdidiade uwemeyo usen oro, nditọete ẹma ẹnọ n̄kpọ ẹsọk mmọ. Udia emi ekesịnede ke se ẹkenọde ẹsọk mmọ ama akan udia urua iba. Sista oro ọdọhọ ke imọ ima ikụt ke Jehovah ke ekenen̄ede akpan̄ utọn̄ okop se imọ iketịn̄de ye eyen imọ. Edieke iberide edem ke Jehovah, mme mfịna emi nnyịn mîkodorike enyịn ke ẹyesịm nnyịn ẹkeme ndin̄wam nnyịn itetịm ikpere enye.​—1 Pet. 5:6, 7.

19. Nso utọ mfịna ke Aleksey Yershov ọyọ?

 ¹⁹ Ke isua ifan̄ emi, ukọbọ emi esịmde ediwak nditọete nnyịn irenowo ye iban idịghe se mmọ ẹkedoride enyịn. Kop se itịbede inọ Brọda Aleksey Yershov emi odụn̄de ke Russia. Owo ikakpanke ikọt Jehovah ndinam n̄kpọ Abasi mmọ ke n̄kan̄ oro ini brọda emi anade baptism ke 1994. Edi ke ediwak isua ama ekebe, n̄kpọ ama okpụhọde ke Russia. Ke 2020, ẹma ẹdụk ufọk Brọda Yershov ẹsuan n̄kpọ ẹyom se ẹdade ẹmụm enye, ẹnyụn̄ ẹtan̄ ediwak n̄kpọ esie, owo inọhọ enye aba. Ọfiọn̄ ifan̄ ekebe, ukara ẹma ẹkot enye ikpe ẹte ke enye edi abiatibet. Se inamde mfịna brọda emi etetịm abiak owo edi ke ẹkeda vidio emi owo enye ekesikpepde Bible ke se ibede isua kiet ekerekọdde ẹkot enye ikpe. Owo oro akanam n̄kari nte imọ imama ndikpep Bible. Se do nte owo ekemede ndinyene esịt mbak owo efen utọ ibak oro!

20. Nso ke Brọda Yershov anam man enye etetịm ekpere Jehovah?

²⁰ Ndi ukọbọ emi ẹkọbọde Brọda Yershov aman eti n̄kpọ ndomokiet? Ih, aman. Enye etetịm ekpere Jehovah idahaemi. Enye ọdọhọ ete: “Ami ye n̄wan mi imọbọn̄ akam idahaemi ikan nte ikesibọn̄de. Mmedikụt ke Jehovah mîkpan̄wamke mi, n̄kpekemeke ndiyọ. Ami nditie ke idemmi n̄kpep n̄kpọ iyakke idem emem mi. Mmesitie n̄kere uwụtn̄kpọ nti ikọt Abasi ke eset. Ediwak mbụk ẹdu ke Bible emi ẹwụtde ke ọfọn esịt ana nnyịn sụn̄, ke ọfọn inyụn̄ ibuọt idem ye Jehovah.”

21. Nso ke ikpep ke ibuotikọ emi?

²¹ Nso ke ikpep ke ibuotikọ emi? Ndusụk ini, mfịna emi nnyịn mîkodorike enyịn eyesịm nnyịn. Edi edieke ikọt Jehovah ẹberide edem ke enye, enye ayan̄wam mmọ. Itie Bible emi ẹdade ibuotikọ ukpepn̄kpọ emi ẹto ọsọn̄ọ oro. Itie oro ọdọhọ: “Edinen owo okụt ediwak afanikọn̄, edi Jehovah anyan̄a enye osio ke kpukpru mmọ.” (Ps. 34:19) Ẹyak ika iso isịn ekikere ke odudu emi Jehovah adade ọsọn̄ọ nnyịn idem, ikûsịn ekikere ke mme afanikọn̄ nnyịn. Ima inam ntre, iyekeme nditịn̄ ukem se apostle Paul eketịn̄de ete: “Mmenyene ukeme ndinam kpukpru n̄kpọ ebe ke enye emi ọnọde mi odudu.”​—Phil. 4:13.