1, 2. (a) Nso ikeme ndinam ibụp Jehovah m̀mê “edibịghi adan̄a didie?” (b) Nso iwụt ke Jehovah idiyatke esịt ye nnyịn edieke ibụpde utọ mbụme emi?

PRỌFET Isaiah ama obụp Jehovah ete: “Edibịghi adan̄a didie?” Prọfet Habakkuk ama onyụn̄ obụp Jehovah ukem mbụme oro. (Isa. 6:11; Hab. 1:2) Ke ini Edidem David ekewetde Psalm ọyọhọ 13, enye ama obụp Jehovah utịm ikanan̄ ete: “Adan̄a didie?” (Ps. 13:​1, 2) Jesus Christ ama onyụn̄ obụp mbon eyo esie oro mîkọbuọtke idem ye enye ete: “Adan̄a didie ke ndiyọ mbufo?” (Matt. 17:17) Ntre, ikpanaha iyak afịna nnyịn edieke ibụpde ukem mbụme emi n̄ko.

² Nso ikeme ndinam ibụp: “Edibịghi adan̄a didie?” Ufịk, usọn̄, udọn̄ọ m̀mê nsọn̄ọn̄kpọ ke “ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ” mi ekeme ndinam ibụp utọ mbụme emi. (2 Tim. 3:1) Ndiọi edu uwem mbon ererimbot emi ekeme n̄ko ndinam ibụp utọ mbụme emi. Se ededi emi akpanamde ibụp utọ mbụme emi, enem nnyịn ndifiọk ke ikọt Abasi ke eset ẹma ẹsibụp Jehovah ukem mbụme emi, edi enye ikayatke esịt ye mmọ.

3. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn iyọ afanikọn̄?

³ Nso ikeme ndin̄wam nnyịn iyọ mme n̄kpọ emi ẹkemede  ndinam ibụp Jehovah ite: “Edibịghi adan̄a didie?” Abasi ama anam James emi ekedide eyeneka Jesus ewet ọnọ nnyịn ete: “Nditọete, ẹme ime tutu esịm ini edidu Ọbọn̄.” (Jas. 5:7) Ana kpukpru nnyịn inyene ime. Edi nso ke ndinyene ime ọwọrọ?

4, 5. (a) Ndinyene ime ekeme ndin̄wam nnyịn inam nso? (b) Nso uwụtn̄kpọ ke James ọnọ aban̄a ime? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁴ Bible ọdọhọ ke ime edi mbun̄wụm spirit Abasi. Sia nnyịn mîfọnke ima, nnyịn ikemeke ndinyene ime nte akpanade inyene, ntre imoyom Abasi an̄wam nnyịn. Ime edi enọ Abasi; ndime ime edi akpan usụn̄ kiet ndiwụt ke imama Abasi. Ndime ime ye mme owo owụt n̄ko ke imama mmọ. Mme owo isimaha owo emi ananade ime, edi ẹsima owo emi enyenede ime. (1 Cor. 13:4; Gal. 5:22) Enyene nti edu en̄wen emi ime ekemede ndinam nnyịn inyene. Ke uwụtn̄kpọ, ime esinam ikeme ndiyọ n̄kpọ inyụn̄ iduọkke idotenyịn. (Col. 1:11; Jas. 1:​3, 4) Ndinyene ime ekeme n̄ko ndin̄wam nnyịn ikûsio usiene ke ini ẹnamde nnyịn n̄kpọ, onyụn̄ an̄wam nnyịn isọn̄ọ ida iyọ inamke n̄kpọ m̀mê nso iwọrọ nnyịn. Bible owụt ke ana inyịme nditie mbet. Se ikpepde edi oro ke James 5: 7, 8. (Kot.)

⁵ Ntak emi anade inyịme nditie mbet Jehovah anam n̄kpọ? James emen nnyịn emi itiede ibet Jehovah odomo ye ọtọin̄wan̄ emi esitiede ebet se enye ọtọde. Kpa ye oro ọtọin̄wan̄ esisịnde idem ọtọ n̄kpọ, enye ikemeke ndinam edịm edep ke ini enye oyomde m̀mê ndinam se enye ọtọde ọsọsọp ọkọri man enye ọdọk. Ana enye enyene ime etie ebet se enye ọtọde. Kpasụk ntre, enyene ediwak n̄kpọ emi nnyịn mîkemeke ndinam nte nnyịn isụk itiede ibet Jehovah osu mme un̄wọn̄ọ esie. (Mark 13:​32, 33; Utom 1:7) Ukem nte ọtọin̄wan̄ esitiede ebet se enye ọtọde, ana inyene ime itie ibet Jehovah.

6. Nso ke ikeme ndikpep nto prọfet Micah?

⁶ Se itịbede mfịn onyụn̄ etie nte se iketịbede ke eyo prọfet Micah. Enye okodu ke ini idiọk Edidem Ahaz akakarade; idụhe idiọkn̄kpọ oro owo mîkanamke ke ini ukara Edidem Ahaz. Mme owo ẹma “ẹsịn ubọk ke idiọk, man ẹtịm ẹnam enye.” (Kot Micah 7:​1-3.) Idiọkn̄kpọ oro mme owo ẹkenamde ama akak Micah uyo. Nso ke enye akanam? Enye ọkọdọhọ ete: “Amaedi ami, nyodori enyịn ke Jehovah. Nyenyene edu editie mbet Abasi edinyan̄a mi. Abasi mi eyeyere mi.” (Mic. 7:7) Ọfọn ‘itie ibet Abasi’ nte Micah eketiede ebet.

7. Nso ke nnyịn mîkpanamke ke ini itiede ibet Jehovah?

⁷ Edieke ibuọtde idem ye Jehovah nte Micah ọkọbuọtde, iyenyịme nditie mbet enye osu un̄wọn̄ọ esie. Nnyịn itiehe nte owo n̄kpọkọbi emi esịnede ke ufọk-n̄kpọkọbi etie ebet usen n̄kpa esie. Idịghe nte enenem enye nditie mbet utọ usen oro sia enye ọfiọk se iditịbede; enye etie ebet sia ikemeke ndinyan̄a. Edi eke nnyịn itiehe ntre. Enenem nnyịn nditie mbet Jehovah sia imọfiọk ke enye ọyọnọ nnyịn nsinsi uwem ke nnennen ini oro enye ọkọn̄wọn̄ọde. Ntak edi oro nnyịn ‘inen̄erede iyọ inyụn̄ inyene anyanime ye idatesịt.’ (Col. 1:​11, 12) Jehovah idinemke esịt ye nnyịn edieke itiede ibet enye edi ke iseme inyụn̄ ikụni ke enye ebịghi ndinam se enye ọkọn̄wọn̄ọde.​—Col. 3:12.

8. Nso ke ikpeti ke ini itiede ikere uwụtn̄kpọ nti ikọt Abasi ke eset?

⁸ Ọyọdọn̄ nnyịn ndika iso ntie mbet Jehovah edieke itide uwụtn̄kpọ nti ikọt  esie ke eset emi ẹkenyenede ime ẹtie ẹbet enye osu se enye ọkọn̄wọn̄ọde. (Rome 15:4) Ke ini itiede ikere uwụtn̄kpọ mmọ, ọfọn iti adan̄a nte mmọ ẹketiede ẹbet, ntak emi mmọ ẹkenyịmede nditie mbet, ye edidiọn̄ oro mmọ ẹkebọde ke ntak emi mmọ ẹkenyenede ime ẹtie ẹbet.

9, 10. Abraham ye Sarah ẹketie ẹbet Jehovah ẹbịghi adan̄a didie?

⁹ Da Abraham ye Sarah ke uwụtn̄kpọ. Mmọ ẹsịne ke otu mbon oro “mbuọtidem ye ime” akanamde “mmọ ẹbọ mme un̄wọn̄ọ ẹnyene.” Ikọ Abasi ọdọhọ ke “Abraham ama ekeme ime,” Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ enye ete ke imọ iyọdiọn̄ enye inyụn̄ inam ubon esie awak. (Heb. 6:​12, 15) Ntak emi akanade Abraham enyene ime? Sia ayada ini mbemiso se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ enye osu. Un̄wọn̄ọ oro ọkọtọn̄ọ ndisu ke Nisan 14, 1943 B.C.E., ke ini Abraham ye Sarah ye ikọtufọk mmọ ẹkebede Akpa Euphrates ẹdụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Ke mmọ ẹma ẹkesịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, Abraham ama ebet isua 25 mbemiso Isaac eyen esie amana ke 1918 B.C.E., onyụn̄ ebet isua 60 efen mbemiso nditọ nditọ esie, Esau ye Jacob ẹdimana ke 1858 B.C.E.​—Heb. 11:9.

¹⁰ Isọn̄ oro Abraham akadade enyene ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ okokpon adan̄a didie? Bible ọdọhọ ete: “Edi Abasi ikọnọhọ enye udeme ke esịt, ndomo ikpat kiet; edi ọn̄wọn̄ọ ndida nnọ enye nte inyene, ye mfri esie emi editienede enye ke edem, ke adan̄aemi enye mîkenyeneke kan̄a eyen.” (Utom 7:5) Ke Abraham ye ikọtufọk esie ẹma ẹkebe Akpa Euphrates ẹdụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, isua 430 ama ebe mbemiso Abasi akanamde ubon  Abraham ẹdi idụt. Idụt emi ẹkenyene ndida isọn̄ oro nnyene.​—Ex. 12:​40-42; Gal. 3:17.

11. Ntak emi Abraham ekenyịmede nditie mbet Jehovah, ndien didie ke Jehovah edidiọn̄ enye?

¹¹ Abraham ama enyịme nditie mbet Jehovah sia enye ama ọbuọt idem ye Jehovah. (Kot Mme Hebrew 11:​8-12.) Ekenenem Abraham nditie mbet Jehovah kpa ye oro enye mîkekwe kpukpru se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ enye mbemiso enye akpa. Kere nte esịt edidatde Abraham ini ẹdinamde enye eset edidu uwem ke Paradise. Idem ayakpa enye ndifiọk ke ẹma ẹwet n̄kpọ ẹban̄a enye ye ubon esie ediwak itie ke Bible. * Kere n̄ko nte esịt edinemde enye ini enye edidide idifiọk ke imọ ima itiene inam uduak Abasi osu, sia Messiah oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde okoto ubon imọ! Ntre enye idituaha n̄kpọfiọk nte enye eketiede ebet Jehovah.

12, 13. Ntak emi okoyomde Joseph enyene ime, ndien enye akanam n̄kpọ didie kpa ye kpukpru se ikọwọrọde enye?

¹² Joseph, eyen eyeyen Abraham, ama enyịme nditie mbet Jehovah. Inua ikemeke ndibụk ibak oro ẹkebakde enye. Akpa, nditọete esie ẹma ẹmụm enye ẹnyam nte ofụn ke ini enye ekedide isua 17. Ekem ẹma ẹdori enye ikọ ẹte ke oyom ndidan̄ n̄wan eteufọk esie ke n̄kanubọk, ẹnyụn̄ ẹtop enye ẹsịn ke ufọk-n̄kpọkọbi. (Gen. 39:​11-20; Ps. 105:​17, 18) Enye akakam ọbọ ufen ke kpukpru nti n̄kpọ oro enye akanamde utu ke ndibọ edidiọn̄. Edi ke isua 13 ẹma ẹkebe, n̄kpọ ama okpụhọde. Ẹma ẹsio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹnyụn̄ ẹnam enye edi udiana andikara ke Egypt.​—Gen. 41:​14, 37-43; Utom 7:​9, 10.

¹³ Ndi kpukpru ibak oro ẹkenamde Joseph ama anam enye ayat esịt? Ndi enye ama etre ndibuọt idem ye Jehovah Abasi esie? Baba. Nso ikan̄wam Joseph enyene ime etie ebet Jehovah? Enye ama ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ ọfiọk ke Jehovah do ye imọ. Ntak edi oro enye ọkọdọhọde nditọete esie ete: “Ẹkûfehe ndịk, nte ami ndu ke itie Abasi? Mbufo ẹkeduak idiọk uduak ẹban̄a mi. Edi Abasi akaduak eti n̄kpọ man akpanam nte edide mfịn emi ete inịm ediwak owo uwem.” (Gen. 50:​19, 20) Joseph ama okụt ke ọfọn etieti nditie mbet Jehovah.

14, 15. (a) Nso iwụt ke David ama enen̄ede eme ime? (b) Nso ikan̄wam David enyene ime etie ebet Jehovah?

¹⁴ Nsio nsio n̄kpọ ẹma ẹnyụn̄ ẹwọrọ Edidem David. Ke ini enye ekedide ekpri akparawa, Jehovah ama eyet enye aran enịm ete edi edidem Israel. Kpa ye oro enye ama ebet ke n̄kpọ nte isua 15 mbemiso ẹkenamde enye edidem ufọk Judah. (2 Sam. 2:​3, 4) Ke ufan̄ ini emi enye eketiede ebet do, enyene mme ini emi Edidem Saul ekesibịnede enye oyom ndiwot. * Oro ama anam David odu uwem nte nyon̄. Ndusụk ini enye ama esifehe aka esenidụt, ndusụk ini enye edịbe ke abaitiat ke wilderness. Idem ke Saul ama akakpa ke ekọn̄, David ama ebet isua itiaba en̄wen mbemiso edide edidem ofụri Israel.​—2 Sam. 5:​4, 5.

¹⁵ Ntak emi David ekenyịmede nditie mbet Jehovah? Enye etịn̄ ntak ke psalm emi enye okobụpde Jehovah utịm ikanan̄  ete: “Adan̄a didie?” Enye ọdọhọ do ete: “Amaedi ami, mmọbuọt idem ke ima-mfọnido fo; yak edinyan̄a fo adat mi esịt. Ami nyọkwọ nnọ Jehovah, koro enye ọfọnde ye ami.” (Ps. 13:​5, 6) David ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah ama imọ, ke enye isikpọn̄ke mbon emi ẹmade enye. Ekenenem enye nditie mbet edinyan̄a Jehovah, sia enye ama eti nte Jehovah ekesin̄wamde enye ke ini afanikọn̄. Oro ama anam enye enịm ke imọ idituaha n̄kpọfiọk edieke itiede ibet Jehovah.

16, 17. Nso eti uwụtn̄kpọ ke Jehovah ye Jesus ẹnịm ẹnọ nnyịn ke ndinyịme nditie mbet n̄kpọ?

¹⁶ Jehovah ikemeke ndidọhọ nnyịn inyene ime itie ibet imọ edieke enye ke idemesie mîkpenyeneke ime. Idụhe owo emi enyenede ime nte enye. (Kot 2 Peter 3:9.) Satan ama odori Jehovah ikọ ke In̄wan̄ Eden ete ke enye ikarake ọfọn. Jehovah enyene ime etie ebet ke ediwak tọsịn isua man ẹbiere n̄kpọ emi ke nsinsi nsinsi. Enye enyene ime ‘etie ebet’ ini emi ẹdinamde enyịn̄ esie asana. Ini oro, ẹyenen̄ede ẹdiọn̄ “kpukpru mbon oro [ẹketiede] ẹbet enye.”​—Isa. 30:18.

¹⁷ Jesus n̄ko enyịme nditie mbet Jehovah. Ke ini enye okodude ke isọn̄, enye ama ọsọn̄ọ ada ọyọ kpukpru idomo emi ẹkesịmde enye. Ke isua 33 eyo esie, enye ama afiak ọnyọn̄ heaven man Abasi enyịme se enye akanamde, oro edi, ndinọ uwem esie man ẹfak mme owo. Edi akana enye osụk etie ebet tutu 1914 mbemiso enye ọtọn̄ọde ndikara ke heaven. (Utom 2:​33-35; Heb. 10:​12, 13) Kpa ye oro enye ama ọkọtọn̄ọ ndikara, ana enye osụk etie ebet tutu esịm utịt Tọsịn Isua Ukara esie emi ẹdisobode kpukpru mme asua esie. (1 Cor. 15:25) Idịghe ekpri ini edi oro, edi imenen̄ede inịm ke enye ndibet ayanam ibọ ata ediwak edidiọn̄.

18, 19. Nso idin̄wam nnyịn inyịme nditie mbet Jehovah?

¹⁸ Se inemede emi owụt ke ana nnyịn owo kiet kiet inyịme nditie mbet Jehovah, inyụn̄ inam ime edi edu nnyịn. Nso idin̄wam nnyịn inam emi? Ana iben̄e Abasi ọnọ nnyịn spirit esie. Inaha ifre ke ime edi ikpehe mbun̄wụm spirit Abasi. (Eph. 3:16; 6:18; 1 Thess. 5:​17-19) Ọfọn isiben̄e Jehovah an̄wam nnyịn inyene ime iyọ se iwọrọde nnyịn.

¹⁹ Ikpanaha ifre n̄ko se ikan̄wamde Abraham, Joseph, ye David ẹnyene ime ẹtie ẹbet Jehovah osu se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ mmọ. Mmọ ẹma ẹbuọt idem ke Jehovah, ikonyụn̄ ifreke nte Jehovah akan̄wamde mmọ ke ini afanikọn̄. Idịghe ufọn idemmọ ke mmọ ẹkeyom. Ke ini itiede ikere nte Jehovah ọkọdiọn̄de mmọ, emi ayan̄wam nnyịn inyene ime itie ibet Jehovah.

20. Nso ke nnyịn owo kiet kiet ikpebiere ndinam?

²⁰ Inamke n̄kpọ m̀mê nso idomo ye afanikọn̄ isịm nnyịn, imebiere ‘nditie mbet’ Jehovah. Ndusụk ini n̄kpọ ekeme ndinam ibụp Jehovah ite: “Edibịghi adan̄a didie?” (Isa. 6:11) Edi edisana spirit Abasi ekeme ndin̄wam nnyịn itịn̄ ukem se prọfet Jeremiah eketịn̄de ete: “Jehovah edi udeme mi, oro edi ntak ndinyenede edu editie mbet enye.”​—Eseme 3:​21, 24.