YAK ntịn̄ se ikanamde ete mi ayat esịt ntre. N̄kamana ke July 29, 1929, n̄konyụn̄ n̄kpon ke obio kiet ke Bulacan ke Philippines. N̄kpọ ama ọsọn̄ etieti ini oro, ikememke ndinyene se idade idu uwem. Ekọn̄ ama asiaha ini n̄kedide ekpri akparawa. Mbonekọn̄ Japan ẹma ẹda ekọn̄ ẹdụk Philippines. Edi mmọ ikesịmke obio nnyịn sia obio nnyịn okodu ke ata esịt esịt Philippines. Nnyịn ikesikop mbụk ekọn̄ oro ke inua mme owo sia nnyịn ikenyeneke radio, TV, m̀mê n̄wedmbụk n̄kpọntịbe.

Ete ye eka mi ẹkenyene nditọ itiaita; ami n̄kedi ọyọhọ eyen mmọ iba. Ini n̄kedide isua itiaita, ete eka ye eka eka mi ẹma ẹmen mi n̄kodụn̄ ye mmọ. Kpa ye oro ikedide mbon Catholic, ete eka mi ama esima ndikot n̄wed ido ukpono oro mme ufan esie ẹkesinọde enye sia enye ikasuaha ido ukpono ndomokiet. Mmeti isan̄ kiet oro enye okowụtde mi n̄kpri n̄wed Protection, Safety, Uncovered, ye Bible ke usem Tagalog. * Ama enem mi ndikot Bible oro, akpan akpan n̄wed Matthew esịm John. Emi ama anam enen̄ede ọdọn̄ mi nditiene Christ.​—John 10:27.

Mbonekọn̄ Japan ẹma ẹkpọn̄ Philippines ke 1945. Ini oro ke ete ye eka mi ẹkedọhọ nnyọn̄ ndi ufọk. Ete eka mi ama ọdọhọ nnyọn̄ mbịne mmọ. Ntre mma nnyọn̄ ufọk.

Ke December 1945, Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹto obio Angat ẹdikwọrọ ikọ ke obio nnyịn. Ntiense kiet oro ama ọkọsọn̄ ama edi ufọk nnyịn ediwụt nnyịn se Bible ekpepde aban̄a “mme akpatre usen.” (2 Tim. 3:​1-5) Enye ama ọdọhọ nnyịn itiene ididụk ukpepn̄kpọ Bible ke obio oro ekekperede obio nnyịn. Ete ye eka mi ikakaha, edi mma n̄ka. N̄kpọ nte owo 20 ẹkedụk, ndusụk owo ẹma ẹnyụn̄ ẹbụp ẹban̄a ndusụk n̄kpọ emi Bible ekpepde.

Idịghe kpukpru se ẹkekpepde usen oro akan̄wan̄a mi, ntre mma nyom ndinyọn̄. Edi ntise, mmọ  ẹma ẹtọn̄ọ ndikwọ ikwọ Obio Ubọn̄. N̄kọnyọn̄ke aba sia ikwọ oro ama enem mi etieti. Ke ẹma ẹkekwọ ikwọ ẹma ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam, ẹma ẹdọhọ kpukpru owo ẹdidụk mbono esop ke Angat ke Sunday oro eketienede.

Ediwak nnyịn ima isan̄a n̄kpọ nte itiat ition m̀mê kilomita itiaita ikodụk mbono esop ke ufọk Brọda Cruz. Owo 50 ẹkedụk mbono esop oro, ama onyụn̄ enem mi ndikụt n̄kpri nditọwọn̄ ẹtienede ẹbọrọ mme mbụme oro ẹkesọn̄de. Ke mma n̄kodụk mbono esop ifan̄, akamba Brọda kiet emi ekekerede Damian Santos, ama ọdọhọ ndu ye imọ eyo esiere. Enye ekedi asiakusụn̄ okonyụn̄ edi akani ọbọn̄ obio. Nnyịn ima ineme ediwak n̄kpọ ke Bible okoneyo oro.

Ini oro, ekesidi mme owo ẹma ẹfọfiọk mme akpan n̄kpọ oro Bible ekpepde, mmọ ẹna baptism. Ke ima ikodụk mbono esop ifan̄, nditọete ẹma ẹbụp mi ye mbon en̄wen m̀mê imoyom ndina baptism. Mma mbọrọ “ih.” N̄koyom ‘ndidụk ufụn nnọ Eteufọk nnyịn Christ.’ (Col. 3:24) Ke February 15, 1946, ẹma ẹmen mi ye Brọda en̄wen ẹka akpa oro okodude ekpere ẹkenịm nnyịn baptism.

Ima idiọn̄ọ ke emi ima ikana baptism do, ke ana isịn idem ikwọrọ ikọ nte Jesus ọkọkwọrọde. N̄kpọ emi ikenemke ete mi esịt. Enye ama ọdọhọ ete: “Afo emekpri akaha ndikwọrọ ikọ. Mmọ ndimen fi n̄kenyịni ke mmọn̄ inamke odot ndikwọrọ ikọ.” Mma ndọhọ enye ke Abasi ọdọhọ nnyịn ikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ esie. (Matt. 24:14) Mma nnyụn̄ ndọhọ enye nte, “Ana nnam se n̄kọn̄wọn̄ọde nnọ Abasi.” Se ikanamde ete mi ọdọhọ ke iyobụn̄ mi ukot edi oro. Enye ikoyomke n̄kwọrọ ikọ. Ini oro ke n̄kọtọn̄ọ ndikpọn̄ n̄kpọ ntiene Christ.

Mme Brọda Cruz ẹma ẹdọhọ ndidụn̄ ye mmimọ ke Angat. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ yak ami ye Nora, ekpri eyenan̄wan mmọ, itọn̄ọ usiakusụn̄. Ima itọn̄ọ usiakusụn̄ ke November 1, 1947. Nora ọkọkọkwọrọ ikọ ke obio en̄wen ke ini ami n̄kakade iso n̄kwọrọ ikọ ke Angat.

Ke mma n̄kasiak usụn̄ ke isua ita, Brọda Earl Stewart ama oto Bethel edinọ utịn̄ikọ ke efe obio Angat. Se ibede owo 500 ẹkekop utịn̄ikọ oro. Enye ọkọnọ utịn̄ikọ oro ke Ikọmbakara, ekem mma ndida usem Tagalog ntịn̄ se enye eketịn̄de. N̄kaka ufọkn̄wed isua itiaba kpọt, edi mma mfiọk Ikọmbakara ekpri sia mme titia nnyịn ẹkesiwak ndida Ikọmbakara n̄kpep nnyịn n̄kpọ. Ediwak n̄wed nnyịn ikodụhe ke usem Tagalog, ntre n̄kesikot eke Ikọmbakara. Oro ama onyụn̄ an̄wam mi ndiọn̄ọ Ikọmbakara tutu n̄keme ndikabade utịn̄ikọ oro Brọda Stewart ọkọnọde ye mme utịn̄ikọ en̄wen.

Usen oro n̄kakabarede utịn̄ikọ Brọda Stewart, enye ama ọdọhọ ke ẹyom nditọete iren iba emi ẹdide mme asiakusụn̄ ẹdin̄wam ke Bethel sia mme isụn̄utom ẹmọn̄ ẹka ẹkedụk Mbono N̄kọri Ukara Abasi ke New York, ke U.S.A. ke 1950. Ẹma ẹkot mi ntiene ndi Bethel. Mma n̄kpọn̄ Angat emi n̄kemehede n̄ka n̄kan̄wam ke Bethel.

N̄kọtọn̄ọ utom ke Bethel ke June 19, 1950. Bethel ekedi akani akamba ufọk kiet, ẹma ẹnyụn̄ ẹtọ ikpọ eto ẹkanade. Enye ekedi hectre kiet. N̄kpọ nte nditọete iren 12 emi mîkọdọhọ ndọ ẹkenam utom do. Tụhi-tụhi usenubọk, mma nsikanam utom ke itie utemudia. Ekem, ke n̄kpọ nte n̄kanika usụkkiet usenubọk, mma nsika itie uyetọfọn̄ n̄kọkwọhọde ọfọn̄. Se n̄kesinyụn̄ nnamde edi oro uwemeyo. Mma n̄ka iso nnam utom ke Bethel idem ke mme isụn̄utom ẹma ẹkenyọn̄ mbono oro ẹdi. Ami n̄kesidara isenowo oro ẹkesidide Bethel, nse mban̄a mme n̄kpọ oro ẹkesitobode, nnyụn̄ nsidọn̄ magazine ke efọkn̄wed nnọ ẹsọk mme owo. Mma nsinam se ededi oro ẹkedọn̄de mi.

Ke 1952, esịt ama enem mi etieti ini ẹkekotde mi ye nditọete iren itiokiet en̄wen ididụk Ufọkn̄wed Gilead. Nnyịn ikodụk ọyọhọ klas 20. Ima ikụt ediwak n̄kpọ ke United States oro nnyịn mîkekwe akpa. United States ama enen̄ede okpụhọde ye ekpri obio nnyịn ke Philippines.

Ke uwụtn̄kpọ, akana ikpep nte ẹsikamade nsio nsio n̄kpọ ndụn̄ufọk oro mmen̄kekwe akpa. N̄kan̄ oro ama onyụn̄ ebịt n̄ko! Ke ini n̄kọwọrọde an̄wa  usenubọk kiet, kpukpru ebiet ekedi afia afia. Akpa n̄kokụtde snow ekedi oro. Ama ebịt tutu!

Ufọkn̄wed Gilead ama enem mi tutu kpukpru n̄kpọ oro ikedịghe aba mfịna inọ mi. Nditọete oro ẹkekpepde nnyịn n̄kpọ ke Gilead ẹma ẹfiọk ndikpep owo n̄kpọ tutu. Mmọ ẹma ẹkpep nnyịn nte ikpanamde ndụn̄ọde inyụn̄ itie ke idem nnyịn ikpep n̄kpọ. Se ẹkekpepde mi ke Gilead ama an̄wam mi nnen̄ede n̄kpere Jehovah.

Ke mma n̄kokụre Ufọkn̄wed Gilead, ẹma ẹdọhọ n̄ka n̄kedi akpan asiakusụn̄ ke ekpri ini ke obio Bronx ke New York City. Mma ntiene ndụk Mbono N̄ka Obufa Ererimbot oro ẹkenịmde ke July 1953 ke obio Bronx oro. Ke mbono oro ama akasuana, mma mfiak nnyọn̄ ndi Bethel Philippines.

Nditọete oro ẹsede ẹban̄a utom ke Bethel ẹma ẹdọhọ n̄ka n̄kanam utom circuit. Emi ama anam n̄keme ndika n̄kpri ye ikpọ obio n̄kan̄wam mme erọn̄ Jehovah nte Christ akanamde. (1 Pet. 2:21) Ẹkenọ mi n̄ka circuit kiet oro okokponde etieti ke Luzon. Isuo Luzon okpon akan ke Philippines. Circuit nnyịn ama esịne Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, ye Zambales. Akana mbe akamba obot Sierra Madre n̄ka ndusụk obio n̄kese nditọete. Taxi ye bọs ikesiwatke isịm n̄kan oro, trọk kpọt ẹkesiwat. Mma nsikpe mme awat ọ-trọk ubọk nte ẹyak ndọk ndoro ke enyọn̄ eto oro mmọ ẹkesimende. Ediwak ini mmọ ẹma ẹsimen mi, edi ikesimemke ndidoro do n̄ka isan̄.

Ẹkesiak ediwak esop do obufa, nditọete ikonyụn̄ iwakke. Ama esinem nditọete ke ini n̄kowụtde mmọ nte ẹkpesinịmde mbono esop ye mme mbono an̄wautom.

Nte ini akakade, ẹma ẹnọ mi n̄ka circuit oro okodude ke Bicol. Ediwak otu oro mîkedịghe esop kan̄a ẹkewak ẹkan ke circuit oro. Mme akpan asiakusụn̄ ẹketọn̄ọ mme otu oro ke mme ebiet emi akanam owo mîkwọrọke ikọ. Ke ufọk kiet oro n̄kodụn̄de, itie ukaikọt kiet kpọt okodu. Ẹkedori eto iba ke itie ukaikọt oro. Ke ini n̄kọdọkde nsọrọ, eto iba oro ẹma ẹbụn̄ọ ẹmen mi ẹdụk esịt. Ama ada mi ini ndiyet kpukpru ndek oro mfep ke idem mbemiso n̄kadia udia usenubọk oro!

Ini n̄kanamde utom circuit ke Bicol, mma nti Nora emi ọkọtọn̄ọde utom usiakusụn̄ ke Bulacan. Edi enye ama edikpọn̄ do ekedi akpan asiakusụn̄ ke Dumaguete City. Mma n̄ka n̄kese enye do. Ke mma n̄kọnyọn̄, nnyịn ima isiwet kiet eken leta. Ima inam ndọ ke 1956. Urua oro eketienede, ima ikese esop kiet ke Rapu Rapu Island. Ima idọk ikpọ obot inyụn̄ isan̄a anyan isan̄ man ikesịm do. Edi ama esinem nnyịn ndisan̄a kiet n̄kese nditọete ke mme ebiet oro ẹyomde usụn̄!

Ke ima ikanam utom circuit ke n̄kpọ nte isua inan̄, ẹma ẹkot nnyịn ifiak idi Bethel. Ikedi Bethel ke January 1960, ndien ke idodu tutu emi. Ke ofụri isua oro idude mi, mmekpep ediwak n̄kpọ nto nditọete oro ẹtienede mi ẹse ẹban̄a utom ke Bethel. N̄wan mi onyụn̄ anam nsio nsio utom ke Bethel.

Ke ntak itie emi nnamde utom ke Bethel, mmokụt ke ata ediwak owo ke Philippines ẹdi ẹdikpono Jehovah. Akpa ini oro n̄kedide Bethel, nditọete ke Philippines ẹkedi n̄kpọ nte owo 10,000. Idahaemi nditọete ẹwak ẹbe 200,000, ndien ata ediwak owo ẹtiene ẹnam utom ke Bethel man ẹn̄wam nditọete ẹka iso ẹnam utom ukwọrọikọ.

Nte ediwak owo ẹkedụkde ẹdi esop, ima iyom Bethel oro okponde. Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹma ẹdọhọ iyom isọn̄ emi ididade ibọp obufa Bethel. Ami ye esenyịn ufọk umịn̄n̄wed ima isan̄a ke ufọk ke ufọk ke mbọhọ oro ibụp m̀mê odu owo emi akpamade ndinyam isọn̄ esie. Owo ndomokiet ikamaha ndinyam; ete kiet emi ekedide owo China ama akam ọdọhọ nnyịn ete: “Mbon China isinyamke-nyam isọn̄, isikam idedep.”

Edi usen kiet, itise ete kiet emi enyenede isọn̄ ama edi edidọhọ m̀mê nnyịn ikpama ndidep isọn̄ imọ; ọbọn̄ mbon okoyom ndiwọrọ n̄ka United States. Se ikeditịbede ama akpa nnyịn idem. Mbọhọidụn̄ nnyịn en̄wen ama ọdọhọ ke imọn̄ inyam isọn̄ inọ nnyịn onyụn̄ ọdọhọ mbọhọidụn̄ esie ẹtiene ẹnyam. Owo China oro ọkọdọhọde ke mbon China isinyamke isọn̄ ama onyụn̄ etiene anyam isọn̄ esie ọnọ nnyịn. Ikebịghike, ima inyene isọn̄ oro okokponde utịm ikata akan akani Bethel. Mmenen̄ede nnịm ke ubọk Jehovah ama esịne ke n̄kpọ oro.

Ini n̄kedide Bethel ke 1950, ami n̄kekpri n̄kan. Edi idahaemi ami ye n̄wan mi isọn̄ ikan ke Bethel. Ntuaha n̄kpọfiọk ndomokiet ndika ebiet ekededi oro Christ ọdọhọde n̄ka. Ete ye eka mi ẹma ẹbịn mi ẹsio ke ufọk, edi Jehovah ọnọ mi ndima nditọete emi ẹdude ke ofụri ererimbot; kpukpru nnyịn idi ubon kiet. Mmenen̄ede nnịm ke Jehovah esinọ nnyịn kpukpru se iyomde man ikeme ndinam utom ekededi oro enye ọnọde nnyịn. Ami ye n̄wan mi imọkọm Jehovah etieti ke kpukpru se enye anamde ọnọ nnyịn, imonyụn̄ idọhọ mbon en̄wen ẹtabi ẹse nte Jehovah ọfọnde.​—Mal. 3:10.

Jesus ọkọdọhọ ọbọ tax kiet emi ekekerede Matthew Levi ete: “Tiene mi.” Ndi enye ama enyịme nditiene Jesus? Ih, Bible ọdọhọ ke ‘enye ama ọkpọn̄ kpukpru n̄kpọ adaha etiene Jesus.’ (Luke 5:​27, 28) Ami n̄ko mmọkpọn̄ ediwak n̄kpọ ntiene Jesus, nnyụn̄ ndọhọ mbon en̄wen ẹtiene ẹnam ntre ke mmọ ẹyebọ edidiọn̄ Jehovah!