IMENỊM ke emenen̄ede ama nsio nsio enọ emi Jehovah ọnọde fi, esịnede enye ndiyak fi ebiere nte ekemede ndida mmọ n̄kop inem uwem. Bible anam ikụt ke wine edi enọ Abasi. Omokụt do? Bible akam ọdọhọ ke “udia anam . . . ẹsak imam, wine onyụn̄ anam uwem enem.” (Eccl. 10:19; Ps. 104:15) Kpa ye oro, imekere ke omokụt ke ọkpọsọn̄ mmịn edi n̄kpọ mfịna ọnọ ndusụk owo. N̄kpọ efen edi ke enyene nte mme owo ke nsio nsio itie ke ererimbot ẹdade ọkpọsọn̄ mmịn, mmọ ẹnyụn̄ ẹtịn̄ nsio nsio n̄kpọ ẹban̄a enye. Edi nso ikeme ndin̄wam mme Christian ẹbiere nnennen n̄kpọ?

Inamke n̄kpọ m̀mê idụn̄ ke m̀mọ̀n̄ m̀mê ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ didie ke edem nnyin, edieke iyakde nte Abasi adade n̄kpọ an̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ, nnyịn idituaha n̄kpọfiọk, iyonyụn̄ ikop inem uwem.

Imenịm ke omokụt ke ediwak owo ke ererimbot ẹsin̄wọn̄ mmịn awak akaha, ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ ke ubọk ke ubọk. Ndusụk owo ẹsin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn man idem enem mmọ, mbon eken ẹn̄wọn̄ man ẹfre uwa. Ke ndusụk itie, owo ama ọn̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn yak awak, ẹsida ke enye okpon ọwọrọ owo, mîdịghe asat ke isọn̄.

Edi mme Christian ẹnyene item ọniọn̄ emi Andibot mmọ emi amade mmọ ọnọde. Ke uwụtn̄kpọ, enye etịn̄ ndiọi n̄kpọ emi ẹkemede nditịbe edieke in̄wọn̄de mmịn ibe ubọk. Anaedi imokot n̄wed Mme N̄ke 23:29-35 inyụn̄ ikụt se ẹtịn̄de ẹban̄a owo emi akpade mmịn ye ndusụk mfịna emi ẹsịmde enye. a Ebiowo kiet ke Europe emi ekerede Daniel eti nte uwem esie eketiede mbemiso enye edide Ntiense Jehovah. Enye ọdọhọ ete: “Ndin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn mbe ubọk ama esinam mbiere se mîfọnke. Ke ntak oro, ndiọi n̄kpọ ẹma ẹsitịbe ẹnọ mi. Esidi mma nti mme n̄kpọ oro, esịt afịna mi.”

Didie ke ikeme ndidiọn̄ọ nnennen se ikpebierede ndinam ke n̄kpọ aban̄ade ọkpọsọn̄ mmịn, inyụn̄ ikọhọde mme mfịna emi owo ekemede ndimen idem n̄kesịn enye ama ọn̄wọn̄ mmịn awak akaha? Edi nnyịn ndida se Abasi ekerede aban̄a ọkpọsọn̄ mmịn mbiere.

Ẹyak ise se Bible etịn̄de aban̄a ọkpọsọn̄ mmịn ye se isinamde ndusụk owo ẹn̄wọn̄.

Ikọ Abasi ikpanke owo ndin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn idaha idaha. Bible akam ọdọhọ ke ndin̄wọn̄ wine ekeme ndinam idem enem owo. Bible ọdọhọ: “[Dia] udia fo ye idatesịt nyụn̄ n̄wọn̄ wine ye inemesịt.” (Eccl. 9:7) Jesus ama esin̄wọn̄ wine ndusụk ini; nti ikọt Abasi eken ẹma ẹsinyụn̄ ẹn̄wọn̄.​—Matt. 26:27-29; Luke 7:34; 1 Tim. 5:23.

Ikọ Abasi anam inen̄ede ikụt ke idiọkke ndin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn idaha idaha. Edi enye ọdọhọ ikûkpa mmịn. Enye etịn̄ nnennen ete: “Ẹkûkpa mmịn.” (Eph. 5:18) Enye akam ọdọhọ n̄ko ke “mme akpammịn . . . ididaha obio ubọn̄ Abasi inyene.” (1 Cor. 6:10) Jehovah enen̄ede asua owo ndin̄wọn̄ mmịn awak akaha ye ndikpa mmịn. Utu ke ndida ọkpọsọn̄ mmịn nte mbon edem nnyịn ẹdade, ikpada nte Abasi adade.

Ndusụk owo ẹkere ke mmimọ imekeme ndin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn enye awak, edi ikpaha mmịn. Utọ n̄kpọ oro ọdiọk etieti. Ikọ Abasi anam inen̄ede ikụt ke erenowo (m̀mê n̄wan) ‘ndidụk ufụn nnọ edin̄wọn̄ ediwak mmịn’ ekeme ndinam enye anam ikpọ ndudue onyụn̄ adian̄ade ọkpọn̄ Jehovah. (Titus 2:3; N̄ke 20:1) Jesus ama akam odụri owo utọn̄ ete ke “ọkpọsọn̄ un̄wọn̄ mmịn” ekeme ndinam owo idụkke Obio Ubọn̄ Abasi. (Luke 21:34-36) Nso ndien ikeme ndin̄wam Christian ọkọhọde  mme mfịna emi owo ekemede ndisọp ndụk ke ntak un̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn?

Edieke owo adade nte mbon edem mmọ ẹdade ọkpọsọn̄ mmịn ebiere ntak emi enye edin̄wọn̄de ye udomo emi enye edin̄wọn̄de, afanikọn̄ ke enye esịn idem oro. Ke n̄kpọ aban̄ade udia ye mmịn, mme Christian ẹsibiere se idinemde Jehovah. Oro owụt ke mmọ ẹnyene ọniọn̄. Bible eti nnyịn ete: “Edide mbufo ẹdia n̄kpọ m̀mê ẹn̄wọn̄ n̄kpọ m̀mê ẹnam n̄kpọ ekededi, ẹnam kpukpru n̄kpọ ẹnọ Abasi ubọn̄.” (1 Cor. 10:31) Se ndusụk mbụme ye item Bible emi ikpekerede iban̄a mi:

Ndi nsin̄wọn̄ man ntiene ndụk otu? Exodus 23:2 ọdọhọ: “Kûtiene otuowo.” Ke itie Bible oro, Jehovah okodụri nditọ Israel utọn̄ ete ẹkûkpebe mbon oro mînamke se inemde imọ esịt. Item oro enyene ufọn ọnọ nnyịn mme Christian mfịn n̄ko. Edieke idade ọkpọsọn̄ mmịn nte ubọkn̄ka nnyịn ẹdade inyụn̄ itiene inam se mmọ ẹnamde, utịt utịt imekeme nditre ndinam n̄kpọ nte Jehovah ọdọhọde, imonyụn̄ ikeme ndidian̄ade n̄kpọn̄ enye.​—Rome 12:2.

Ndi nsin̄wọn̄ man ẹkụt ke mmasat ke isọn̄? Ke ndusụk obio, edi ọsọ n̄kpọ ndin̄wọn̄ mmịn ke ubọk ke ubọk, ndinyụn̄ n̄n̄wọn̄ yak awak. Mmọ inyụn̄ idaha oro nte idiọkn̄kpọ. (1 Pet. 4:3) Edi se eti n̄kpọ emi 1 Corinth 16:13 ọdọhọde inam: “Ẹdu ke edidemede, ẹsọn̄ọ ẹda ke mbuọtidem, ẹnam n̄kpọ nte irenowo, ẹkop odudu.” Ndi edi akpanikọ ke ọkpọsọn̄ mmịn ekeme ndinam owo okop odudu? Ihih, esinam owo obụrọde nte ekpan̄. Ọkpọsọn̄ mmịn okpodụk owo ibuot, isisọn̄ke enye ndikere n̄kpọ ntịme ntịme nnyụn̄ mbiere se mîfọnke. Ntre owo ọkpọn̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn yak awak, utu ke enye ndiwụt ke imenyene odudu, enye esiwụt ke idi ndisịme. Isaiah 28:7 etịn̄ aban̄a owo emi ọkpọsọn̄ mmịn adade otụn usụn̄, enye oyo asan̄a, editeten̄e.

Ata odudu esito Jehovah, enye oro esin̄wam owo ekeme ndidu ke edidemede, onyụn̄ ọsọn̄ọ ada ke mbuọtidem. (Ps. 18:32) Se idin̄wamde Christian emi oyomde ndinem Abasi esịt anam oro edi enye ndikpeme idem ke se ikemede ndisịn enye ke mfịna, onyụn̄ okụt ke se imọ ibierede ididian̄akede imọ ikpọn̄ Jehovah. Jesus ama anam se isụk itịn̄de emi ini enye odude ke isọn̄. Ediwak owo ẹma ẹkpono enye ke ntak emi enye ekenyenede uko onyụn̄ ebierede ndinam nnennen n̄kpọ.

 Ndi nsin̄wọn̄ man mfre uwa? Abasi ama ọnọ andiwet psalm kiet spirit esie yak ewet ete: “Ke ini ediwak ekikere ẹtịmerede mi esịt, ndọn̄esịt fo [Jehovah] ẹnem ukpọn̄ mi.” (Ps. 94:19) Mfịna okpobụn̄ fi, ka bịne Jehovah koyom un̄wam, idịghe ọkpọsọn̄ mmịn. Eti usụn̄ kiet ndinam oro edi ndibọn̄ akam nnọ enye ke ubọk ke ubọk. N̄kpọ efen edi ke ediwak owo ẹkụt ke ndika mbịne ufan mmọ emi ọsọn̄de idem ke esop n̄kọbọ item esinyene ufọn. Se idude edi ke owo ndin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn man ekeme ndiyọ mfịna ekeme ndinam ọsọn̄ enye ndinam nnennen n̄kpọ. (Hos. 4:11) Daniel emi iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ ọdọhọ ete: “Esịt ama esitịmede mi, esịt ama esinyụn̄ amia mi ufen. N̄kesin̄wọn̄ mmịn man n̄keme ndiyọ mfịna oro, edi eketie nte ẹdọn̄ petrol ke ikan̄. Mme ufan mi ẹma ẹkịbe ẹkpọn̄ mi, okonyụn̄ etie mi nte n̄wọrọke n̄kpọ.” Nso ikan̄wam Daniel ke akpatre? Enye ọdọhọ ete: “Mma ndikụt ke Jehovah ke n̄kpemen ndian idem idịghe ọkpọsọn̄ mmịn. Mma n̄keme ndiyọ mme mfịna mi nnyụn̄ n̄kan mmọ ubọk.” Se idude edi ke Jehovah ada ke ikpat ndin̄wam nnyịn ọkpọkọm etie nte eke nnyịn okụre.​—Phil. 4:6, 7; 1 Pet. 5:7.

Ekpedi emesin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn ndusụk ini, emekeme ndida mme mbụme emi ndụn̄ọde idemfo: ‘Ndi owo ke ubon nnyịn m̀mê akpan ufan mi enyene se etịn̄de ye ami aban̄a nte nsin̄wọn̄de mmịn?’ Ekpedi ntre, oro ekeme ndiwụt ke idiọkn̄kpọ ọtọn̄ọ ndimehe fi, mîdịghe ke emenyene mfịna edi udiọn̄ọke. ‘Ndi mmọn̄wọn̄ n̄kan nte n̄kesin̄wọn̄de?’ Enye emi ekeme nditịbe nnọ owo emi mîdịghe owo mmịn. Edi ubọk akaka do, mmịn ekeme nditọn̄ọ ndimehe enye. ‘Ndi esidi mmen̄wọn̄ke mmịn usen iba m̀mê ita n̄kemeke nditie?’ Ekpedi ntre, ọwọrọ mmịn emehe fi mîdịghe edidi owo mmịn. Ekeme ndidi se akade ebịne dọktọ man enye an̄wam fi akan utọ mfịna oro.

Ke ntak ediwak mfịna emi ẹsisan̄ade ye un̄wọn̄ mmịn, ndusụk Christian ẹbiere ke mmimọ idin̄wọn̄ke ọkpọsọn̄ mmịn ekededi. Mbon eken ẹkeme nditre ndin̄wọn̄ n̄kukụre sia mmọ mîmaha nte esitiede owo ke inua. Edieke ufan fo ebierede ke imọ idin̄wọn̄ke, nyịme se enye ebierede oro, kûsua unọ enye. Enye oro ediwụt ke ọmọfọn ido ye enye.

Ke n̄kpọ mmịn emi, ekeme ndidi afo omokụt ke ọfọn ebiere se edinamde ye se mûdunamke. Christian  ekeme ndibiere udomo mmịn emi enye edin̄wọn̄de. Ekeme ndidi enye emek ndisin̄wọn̄ ini kiet ke urua, m̀mê ndisin̄wọn̄ idaha idaha ini enye adiade udia. Mbon en̄wen ẹbiere ke idin̄wọn̄ utọ mmịn nte wine m̀mê beer idaha idaha, in̄wọn̄ke ufiop mmịn. Ọkpọkọm ẹbuak ufiop mmịn ye mme mfri m̀mê mme mmịn eken emi mîsọn̄ke inua, mmọ isụk itabike. Owo ama ababak ebiere se enye edinamde ye se enye mîdinamke, edisọsọn̄ enye ndinam se enye mîkaduakke ndinam. Edieke Christian emi ọsọn̄de idem ke esop ebierede se enye edinamde kaban̄a n̄kpọ mmịn emi, ndien ọkpọkọm edi didie enye osụk anam se enye ekebierede, ufọn idụhe enye ndiyak bụt anam enye.

N̄kpọ efen emi ikpekerede edi m̀mê editie mbon en̄wen didie ke idem. Rome 14:21 ọdọhọ: “Ọfọn nditre ndita unam m̀mê ndin̄wọn̄ wine m̀mê ndinam n̄kpọ ekededi emi esịnde eyenete fo atuak ukot ọduọ.” Didie ke akpanam item oro? Edi ndiwụt ke amama nditọete fo. Edieke ekerede ke ọkpọn̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn ke ayafịna owo efen, emekeme nditre ndin̄wọn̄ isan̄ enye oro man owụt ke amama owo oro. Ndinam ntre ediwụt ke emekere aban̄a mbon en̄wen, udaha nte etiede mmọ ke idem ubre mbre, ukereke uban̄a idemfo kpọt, edi emekere n̄ko aban̄a se idifọnde ye mmọ.​—1 Cor. 10:24.

N̄kpọ efen edi ke ukara ẹkeme ndinịm mme ibet emi ẹban̄ade ọkpọsọn̄ mmịn. Ọkpọfọn Christian enịm mme ibet oro. Mme ibet oro ẹkeme nditịn̄ isua emana emi anade owo esịm mbemiso ọn̄wọn̄de ọkpọsọn̄ mmịn, ẹkpan owo ndin̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn n̄wat uwat, mîdịghe ẹsiak ndusụk masịn utom emi mîkpanaha owo otụk ubọk owo ọkpọn̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn.​—Rome 13:1-5.

Jehovah ọnọ nnyịn ediwak enọ, onyụn̄ ayak ibiere nte ididade mmọ ikop inem uwem. Ata ukpono edi oro. Kiet ke otu enọ oro edi ifụre emi inyenede ndimek se ididiade ye se idin̄wọn̄de. Yak se imekde owụt ke imama ifụre oro Ete nnyịn emi odude ke heaven ọnọde nnyịn, yak se imekde onyụn̄ enem enye esịt.