1. Nso inam ediwak owo ẹkere ke owo ikemeke-keme ndidu uwem ke nsinsi?

 EDIWAK owo ẹsikpekpeme se ẹdiade ẹnyụn̄ ẹdomo ndisịn̄ede idem kpukpru ini man mmọ ididọn̄ọ, man idem onyụn̄ aka iso ọsọn̄ mmọ. Kpa ye oro mmọ ẹdiọn̄ọ ke mmimọ ididụhe uwem ke nsinsi. Etie nte mfịna ye nsịn̄ede emi ẹsisan̄ade ye usọn̄ anam mmọ ẹkere ke owo ikemeke-keme ndidu uwem ke nsinsi, ke inyụn̄ idịghe utọ n̄kpọ emi ọkpọdọn̄de owo. Edi Jesus ama owụt ke mme owo ẹkeme ndinyene “nsinsi uwem,” ke nsinsi uwem onyụn̄ edi edidiọn̄ emi otode Abasi. Uwụtn̄kpọ odu ke John 3:16 ye ke 5:24.

2. Nso ke John ibuot 6 etịn̄ aban̄a nsinsi uwem? (John 6:39, 40)

² Usen kiet Jesus ama anam utịben̄kpọ yak uyo ye iyak awak, onyụn̄ ọnọ ata ediwak tọsịn mme owo. a Ekedi n̄kpọ n̄kpa-idem, edi se enye eketịn̄de edem usen akakam akpa owo idem akan. Otu-owo oro ẹma ẹdika Capernaum emi ekperede mben Inyan̄ Galilee ẹbịne enye. Enye ama ọdọhọ mmọ ke ẹkeme ndinam mme owo ẹset, ke mme owo ẹnyụn̄ ẹkeme ndinyene nsinsi uwem. (Kot John 6:39, 40.) Ke ntak ikọ Jesus oro, kere ise ban̄a mme ufan fo ye iman fo emi ẹma ẹkekpa. Ikọ Jesus oro owụt ke ediwak mbon emi ẹkekpade ẹkeme ndiset, ke afo, mme ufan fo, ye iman fo ẹmekeme ndidu uwem ke nsinsi! Edi se Jesus eketịn̄de adian do ama ọsọn̄ ndin̄wan̄a ediwak owo, onyụn̄ osụk  ọsọsọn̄ ndin̄wan̄a ediwak owo mfịn. Ẹyak itịm ise se enye eketịn̄de oro.

3. Nso ke Jesus akayarade aban̄a idemesie ke John 6:51?

³ Otu-owo oro ke Capernaum ẹma ẹkụt ke nte Jesus akanamde utịben̄kpọ ọnọ mmimọ uyo ita edi ukem nte Jehovah akanamde utịben̄kpọ anam manna ọnọ mme ete-ete mmimọ ẹdia. Bible okot manna oro “uyo emi otode heaven.” (Ps. 105:40; John 6:31) Jesus akada se mme owo ẹkediọn̄ọde ẹban̄a manna ekpep mmọ n̄kpọ. Abasi akanam utịben̄kpọ yak manna odu yak mme owo ẹdia. Utịt utịt mbon emi ẹkediade manna oro ẹma ẹkpan̄a. (John 6:49) Edi se ukpụhọde mi-o. Jesus okokot idemesie “ata uyo emi otode heaven,” “uyo emi Abasi ọnọde,” ye “uyo uwem.” (John 6:32, 33, 35) Jesus ama anam ẹkụt akpan n̄kpọ kiet emi imọ idade ikpụhọde ye manna oro. Enye ọkọdọhọ ete: “Ami ndi odu-uwem uyo emi okotode heaven osụhọde edi; edieke owo ekededi atade uyo emi enye oyodu uwem ke nsinsi.” (Kot John 6:51.) Ikọ oro ikan̄wan̄ake mme Jew oro. Jesus akpasan̄a didie ọdọhọ ke imọ idi “uyo” emi okotode heaven edi, ke uyo enye oro ọfọn akan utịbe utịbe manna emi Abasi ọkọnọde mme ete-ete mmimọ ẹdia? Ekem Jesus ama etịn̄ n̄kpọ en̄wen adian do emi akpakanamde ikọ esie an̄wan̄a mmọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Uyo eke ndinọde edi obụkidem mi.” Nso ke ikọ oro ọkpọkọwọrọ? Ọfọn iyom ndidiọn̄ọ ibọrọ mbụme oro sia ibọrọ mbụme oro owụt se nnyịn ye mme ufan nnyịn ye iman nnyịn ikemede ndinam man inyene nsinsi uwem. Ẹyak ise se ikọ Jesus oro ọkọwọrọde.

SE ODU-UWEM UYO YE OBỤKIDEM ESIE ẸKEDADE ẸBAN̄A

4. Nso ikanam ikọ Jesus odoro ndusụk owo ndidien?

⁴ Ini Jesus ọkọdọhọde ke imọ inọ “obụkidem [imọ] man ererimbot odu uwem,” ikọ oro ama odoro ndusụk owo emi ẹkekopde ndidien. Ndi mmọ ẹkekere ke Jesus oyom ndisịbe ata ata obụkidem esie nnọ mmọ ẹdom ẹta? (John 6:52) Kop se Jesus eketịn̄de adian do, emi etiede nte ama odoro mmọ ndidien akan se enye akakam etịn̄de akpa oro. Enye ọkọdọhọ ete: “Ibọhọke mbufo ẹta obụkidem Eyen owo ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ iyịp esie, mbufo inyeneke uwem ke esịt mbufo.”​—John 6:53.

5. Nso inam inịm ke ikọ Jesus ikọwọrọke ke ana mme owo ẹn̄wọn̄ ata ata iyịp esie?

⁵ Ke eyo Noah, Abasi ama akpan mme owo ndidia iyịp. (Gen. 9:3, 4) Jehovah ama afiak anam oro ini enye ọnọde nditọ Israel Ibet. Akana ‘ẹsịbe’ owo ekededi emi adiade iyịp ‘ẹfep,’ oro edi akana ẹwot enye. (Lev. 7:27) Jesus ekekpep mme Jew ete yak mmọ ẹnam kpukpru se Ibet Moses ọdọhọde. (Matt. 5:17-19) Ntre inyeneke nte enye ọkpọkọdọhọde mme Jew oro ete ẹta ata ata obụkidem imọ m̀mê ẹn̄wọn̄ iyịp emi osụk asan̄ade imọ ke esịp. Edi Jesus akada ikọ emi akakpade mme owo idem do ekpep mmọ se mmọ ẹkpenamde man ẹnyene “nsinsi uwem.”​—John 6:54.

6. Inam didie idiọn̄ọ ke se Jesus eketịn̄de aban̄a mme owo ndita obụkidem esie nnyụn̄ n̄n̄wọn̄ iyịp esie ekedi uwụtn̄kpọ?

⁶ Nso ke Jesus akan̄wana nditịn̄? Imenen̄ede ikụt ke ikọ Jesus oro ekedi uwụtn̄kpọ, ukem nte okonyụn̄ edide ke enye emi enye eketịn̄de ye n̄wan Samaria kiet ete: “Owo ekededi emi ọn̄wọn̄de mmọn̄ eke ndinọde enye idikopke aba nsatitọn̄ tutu amama, edi mmọn̄ eke ndinọde enye ayakabade edi idịm mmọn̄ ke esịt esie emi otopde ọwọrọ ndinọ nsinsi uwem.” (John 4:7, 14) b Ikọ Jesus ikọwọrọke ke enyene ata ata mmọn̄ emi edide n̄wan Samaria oro ọkpọn̄wọn̄, enye eyenyene nsinsi uwem. Ukem oro n̄ko, ikọ esie ikọwọrọke ke otu-owo emi  enye eketịn̄de ikọ ọnọ ke Capernaum ẹkpeta ata ata obụkidem esie ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ ata ata iyịp esie, ke mmọ ẹyenyene nsinsi uwem.

INI EN̄WEN EMI JESUS EKETỊN̄DE MBIET IKỌ ORO

7. Ndusụk owo ẹdọhọ nso ẹban̄a se Jesus eketịn̄de ke John 6:53?

⁷ Ndusụk mbon ufọkabasi ẹdọhọ ke se Jesus eketịn̄de ke John 6:53 aban̄a ndita obụkidem esie nnyụn̄ n̄n̄wọn̄ iyịp esie owụt se enye okoyomde ẹnam ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄, sia mbiet ikọ oro ke Jesus eketịn̄ ke ini udia oro nte ini akakade. (Matt. 26:26-28) Mmọ ẹdọhọ ke ana kpukpru mbon emi ẹdụkde Udia Mbubreyo Ọbọn̄ ẹta uyo ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ wine emi ẹsimende ẹsan̄a ke iso mbon emi ẹdụkde edinam oro. Ndi ikọ oro enen? Ọfọn inen̄ede idiọn̄ọ m̀mê enen m̀mê inenke sia kpukpru isua ediwak miliọn mme owo ke ofụri ererimbot ẹsitiene nnyịn ẹdụk edinam oro. Iyokụt mme ukpụhọde ifan̄ ke se Jesus eketịn̄de ke John 6:53 ye ke se enye eketịn̄de ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄.

8. Tịn̄ ndusụk ukpụhọde emi odude ke se Jesus eketịn̄de ye mbon Capernaum ye ke se enye eketịn̄de ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄. (Se mme ndise n̄ko.)

⁸ Ẹyak ise ukpụhọde iba ke ini mbiba oro. Akpa, ini ewe ke Jesus eketịn̄ se idude ke John 6:53-56, m̀mọ̀n̄ ke enye okonyụn̄ etịn̄ ikọ oro? Enye eketịn̄ ikọ oro ye mme Jew ke Galilee ke isua 32 eyo esie oro. N̄kpọ nte isua kiet ekedi oro mbemiso enye ọtọn̄ọde Udia Mbubreyo Ọbọn̄ ke Jerusalem. Ọyọhọ iba, enye  eketịn̄ ikọ oro ye mmanie? Se ikenen̄erede ibehe ata ediwak owo emi ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ke Galilee ekedi nte Jesus ekpesinọde mmimọ udia idia oyụhọ mmimọ, inen̄ekede idi nte mmọ ẹkpediọn̄ọde n̄kpọ ẹban̄a Jehovah m̀mê Obio Ubọn̄ esie. (John 6:26) Ini Jesus etịn̄de n̄kpọ emi ọkọsọn̄de ndin̄wan̄a mmọ, mmọ ẹketre ndibuọt idem ye enye kpa ke ebe oro. Idem ndusụk mbet Jesus ẹma ẹtre ndidi mbet esie. (John 6:14, 36, 42, 60, 64, 66) Men oro ndien domo ye se iketịbede ke n̄kpọ nte isua kiet ebede, oro edi ke isua 33 eyo mmọ oro ini Jesus ọkọtọn̄ọde Udia Mbubreyo Ọbọn̄. Ke ini edinam oro, mme apostle esie 11 emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye ẹkedu ye enye kpa ye emi kpukpru se enye okosụk ekpepde mîkenen̄ekede in̄wan̄a mmọ. Mmọ ikebietke ata ediwak ke otu mbon emi Jesus eketịn̄de ikọ ọnọ ke Galilee. Mme apostle Jesus emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye ẹma ẹnen̄ede ẹnịm ke enye edi Eyen Abasi emi okotode heaven osụhọde edi. (Matt. 16:16) Enye ama otoro mmọ ete: “Mbufo ẹdi mmọ emi ẹsọn̄ọde ẹda ye ami ke idomo mi.” (Luke 22:28) Ukpụhọde iba emi kpọt ẹnen̄ede ẹwụt ke se Jesus eketịn̄de ke John 6:53 ikowụtke ke se ẹkpenamde edi oro ke Udia Mbubreyo Ọbọn̄. Se mme n̄kpọ en̄wen emi ẹwụtde ke ntre ke edi.

SE ẸKETỊN̄DE EBEHE FI

9. Se Jesus eketịn̄de ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄ ebehe mmanie?

⁹ Ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄ oro, Jesus ama emen uyo emi leaven mîdụhe ọnọ mme apostle esie onyụn̄ ọdọhọ mmọ ke ada aban̄a obụkidem imọ. Ekem enye ama ọnọ mmọ wine onyụn̄ ọdọhọ ke ada aban̄a “iyịp ediomi.” (Mark 14:22-25; Luke 22:20; 1 Cor. 11:24) N̄kpọ esịne eti-eti ke ikọ oro. Ẹnam obufa ediomi ye “ufọk Israel [eke spirit]” emi ẹdidude “ke obio ubọn̄ Abasi,” owo inamke ye kpukpru owo. (Heb. 8:6, 10; 9:15) Ikọ oro ikan̄wan̄ake mme apostle ini oro. Edi idibịghike ẹyeda edisana spirit ẹyet mmọ aran ẹnyụn̄ ẹmen mmọ ẹsịn ke obufa ediomi man mmọ ẹkeme ndika n̄kodu ye Jesus ke heaven.​—John 14:2, 3.

10. Didie ke se Jesus eketịn̄de ke Galilee okpụhọde ye se enye eketịn̄de ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄? (Se ndise n̄ko.)

¹⁰ Ikọ emi Jesus eketịn̄de ke Udia Mbubreyo Ọbọn̄ oro, enye eketịn̄ ye “ekpri otuerọn̄.” Mme apostle esie emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye, emi ẹkenyụn̄ ẹdude ye enye ke ubet oro mbubreyo oro ẹketọn̄ọ ekpri otu oro. (Luke 12:32) Mmọ ke Jesus ọkọdọhọ ẹta uyo ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ wine mbubreyo usen oro. Mbon en̄wen emi ẹdidude ke otu oro nte ini akade ẹyetiene ẹta uyo ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ wine ini ẹnịmde Udia Mbubreyo Ọbọn̄. Mmọ ke ẹdinam yak ẹkedu ye Jesus ke heaven. Se enye eketịn̄de ye mme apostle esie ke Udia Mbubreyo Ọbọn̄ oro ekedi isio ye se enye eketịn̄de ye otu-owo ke Galilee. Se enye eketịn̄de ye mbon Galilee oro ekebehe ata ediwak owo.

11. Nso ke Jesus eketịn̄ ke Galilee emi okowụtde ke enye iketịn̄ke iban̄a owo ifan̄ kpọt?

¹¹ Ini Jesus odude ke Galilee ke isua 32 eyo esie oro, enye eketịn̄ ikọ ye mme Jew emi ẹkeyomde enye ọnọ mmimọ uyo ita. Edi enye ama odomo ndin̄wam mmọ ẹkụt ke se ifọnde ikan ata ata udia mmọdo. Enye ama anam mmọ ẹdiọn̄ọ n̄kpọ emi ekemede ndinam mmọ ẹnyene nsinsi uwem. Jesus ama ọdọhọ n̄ko ke ẹkeme ndinam mbon emi ẹkekpade ẹset ke akpatre usen, ke mmọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndidu uwem ke nsinsi. Enye iketịn̄ke iban̄a edidiọn̄ emi owo ifan̄ kpọt ẹkemede ndinyene, nte ekedide ke se enye eketịn̄de nte ini akade ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄. Utu ke oro, ke Galilee, enye eketịn̄ aban̄a edidiọn̄ emi kpukpru owo ẹkemede ndinyene. Enye akakam ọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi atade uyo emi enye oyodu uwem ke nsinsi . . . Uyo eke ndinọde  edi obụkidem mi man ererimbot odu uwem.”​—John 6:51.

12. Nso ke ana owo anam man enyene mme edidiọn̄ emi Jesus eketịn̄de aban̄a?

¹² Jesus ikọdọhọke mme Jew oro ke Galilee ke kpukpru owo emi ẹma ẹkedu uwem m̀mê emi ẹdimanade ẹdinyene nsinsi uwem. Sụk mbon emi ‘ẹtade uyo oro,’ oro edi, mbon emi ẹwụtde ke mmimọ imọbuọt idem ye Jesus ẹdinyene. Ediwak mbon emi ẹdọhọde ke idi mme Christian ẹkere ke mmimọ ima idọhọ ke ‘imọbuọt idem ye Jesus’ inyụn̄ ida enye nte andinyan̄a mmimọ, ke ẹyenyan̄a mmimọ. (John 6:29) Edi ndusụk owo ke otu-owo oro ẹma ẹnịm Jesus ke akpanikọ akpa, ekem ẹkpọn̄ enye. Ntak-a?

13. Nso ke ana owo anam man edi ata mbet Jesus?

¹³ Ata ediwak owo ke otu udịmowo emi Jesus ọkọnọde uyo ẹta ẹketiene enye adan̄a nte enye ekekemede ndinọ mmọ se mmọ ẹyomde. Se ikenemde mmọ ekedi oro. Se ikebehede mmọ ekedi nte ẹkpekọkde mmọ udọn̄ọ, ẹnọde mmọ udia mfọn, ẹnyụn̄ ẹkpepde mmọ se inemde mmọ ke utọn̄ ndikop. Edi Jesus ama owụt ke owo emi oyomde ndidi ata mbet imọ ana anam se ikande oro. Jesus ikedịghe isọn̄ emi ndinọ mme owo se mmọ ẹyomde; okụre ke oro. Enye ekedi ndikot mme owo ‘ẹditiene’ enye, ndien usụn̄ emi mmọ ẹdiwụtde ke imetiene enye ekedi mmọ ndinyịme nnyụn̄ nnanam kpukpru se enye ekekpepde.​—John 5:40; 6:44.

14. Nso ke ana inam man idia ufọn ito obụkidem ye iyịp Jesus emi enye akayakde atak ke ntak nnyịn?

¹⁴ Jesus ama anam otu-owo oro ẹkụt ke ana mmọ ẹwụt ke mmimọ imenyene mbuọtidem. Ke inyene mbuọtidem ke nso? Ke inyene mbuọtidem ke obụkidem ye iyịp emi Jesus ediwade  m̀mê ediyakde atak nte ini akade ẹnyene odudu ndinyan̄a mmimọ. Akana mme Jew oro ẹnyene utọ mbuọtidem oro, ana nnyịn n̄ko inyụn̄ inyene. (John 6:40) Ntre ke edi. Ikpoyom ndidia ufọn nto obụkidem ye iyịp Jesus emi enye akayakde atak nte ẹtịn̄de ke John 6:53, ana iwụt ke imọbuọt idem ke ufak emi Jesus ekekpede. Edidiọn̄ oro edi se anana-ibat owo ẹdikemede ndinyene.​—Eph. 1:7.

15-16. Tịn̄ mme akpan n̄kpọ emi ikpepde ito John ibuot 6.

¹⁵ Se Bible etịn̄de ke John ibuot 6 enen̄ede edi akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn ye mme ufan nnyịn ye iman nnyịn. Itie Bible oro anam inen̄ede ikụt ke Jesus ama enen̄ede ama mme owo. Ini enye odude ke Galilee, enye ama ọkọk mme owo udọn̄ọ onyụn̄ ekpep mmọ n̄kpọ aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Biọn̄ ọkpọdọn̄ mme owo, enye ama esinọ mmọ n̄kpọ ẹdia. (Luke 9:11; John 6:2, 11, 12) Se idide akpan n̄kpọ ikan oro edi ke enye ekekpep mmọ ete ke imọ idi “uyo uwem.”​—John 6:35, 48.

¹⁶ Kpukpru isua ke ini Udia Mbubreyo Ọbọn̄, mbon emi Jesus okokotde “mme erọn̄ en̄wen” isitaha uyo inyụn̄ in̄wọn̄ke wine. Ikpanaha mmọ ẹta ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄. (John 10:16) Kpa ye oro, enyene se mmọ ẹnamde emi etiede nte ke mmọ ẹta obụkidem Jesus Christ ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ iyịp esie. N̄kpọ oro edi mmọ ndibuọt idem ke ufak emi Jesus ekekpede nnyụn̄ nnịm ke ẹkeme ndinyan̄a mmimọ. (John 6:53) Edi, mbon emi ẹsitade uyo ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄de wine ẹwụt ke ẹmen mmimọ ẹsịn ke obufa ediomi oro, ke mmimọ imonyụn̄ idori enyịn ndiketiene Jesus n̄kara ke heaven. Ntre edide idi mbon emi ẹma ẹkeyet aran m̀mê isịne ke otu mme erọn̄ en̄wen, se idude ke John ibuot 6 ekpep nnyịn mme akpan n̄kpọ. Enye anam inen̄ede ikụt ke ọfọn iwụt ke imenyene mbuọtidem man ikeme ndinyene nsinsi uwem.