ETE mi ekekere Arthur. Enye ama ama Abasi etieti, oro akanam enye oyom ndidi pastọ Methodist. Edi enye ama okpụhọ ekikere, ke ini enye okokotde n̄wed Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible onyụn̄ ọtọn̄ọde ndidian idem ye mmọ. Enye akana baptism ke 1914, ke ini enye ekedide isua 17. Akpa ekọn̄ ererimbot ke ọkọsọn̄ ubọk ini oro, ntre ẹma ẹdọhọ enye edidụk ekọn̄. Sia enye mîkamaha ndidụk ekọn̄, ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi ọfiọn̄ duop ẹnọ enye, ẹnyụn̄ ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi Kingston ke Ontario, ke Canada. Ke ẹma ẹkesio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi, enye ama ọtọn̄ọ utom colporteur, oro edi, utom usiakusụn̄.

Ke 1926, ete mi ama ọdọ eka mi, Hazel Wilkinson. Ekaeka mi ekekpep akpanikọ ke 1908. N̄kamana ke April 24, 1931. Nnyịn idi nditọ inan̄ ke ufọk nnyịn, ami ndi akpan. Ima isinam n̄kpọ Abasi etieti ke ufọk nnyịn, ndien nte ete mi akamade Bible ama anam nnyịn inen̄ede ima n̄ko. Kpukpru nnyịn ima isisan̄a kiet ikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk.​—⁠Utom 20:⁠20.

Ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama asiaha ke 1939, ndien ke 1940, ukara ẹma ẹtre utom Mme Ntiense Jehovah ke Canada. Ẹma ẹsikọm ọfọn̄ etakubom ẹnyụn̄ ẹkwọ ikwọ ufreidụt ke ubet ukpepn̄kpọ, ke mme ufọkn̄wed ukara. Ẹma ẹsiyak ami ye Dorothy, adiaha eka mi, iwọrọ ke ini ẹnamde mme n̄kpọ emi. Edi usen kiet, idem ama enen̄ede akpa mi, ke ini titia nnyịn ekesuenede mi ke iso nditọ ufọkn̄wed nnyịn ete ke ndi mbe. Ke ini n̄wed akasuanade, nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹma ẹdi en̄wan ye ami ẹnyụn̄ ẹnụk mi ẹduọk ke isọn̄. Emi  ama anam ntetịm mbiere “ndikop uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.”​—⁠Utom 5:⁠29.

Ke July 1942, ẹma ẹnịm mi baptism ke tan̄k mmọn̄ ke in̄wan̄ kiet. N̄kedi isua 11 ini oro. Ama esinem mi ndinam utom usiakusụn̄ ini nduọkodudu (emi ẹkotde idahaemi usiakusụn̄ unọ un̄wam) ke ini n̄wed etrede. Enyene isua kiet emi n̄kasan̄ade ye nditọete iren ita n̄kọkwọrọ ikọ nnọ mme asiak eto ke efakutom oro owo mîbahakede inọ esop ndomokiet, ke edere edere Ontario.

Mma ntọn̄ọ utom usiakusụn̄ ofụri ini ke May 1, 1949. Sia ẹkesụk ẹbọpde n̄kọk itieutom Canada ke ubọk, ẹma ẹkot mi nditiene nnam utom oro; ndien ke December 1, ẹma ẹdọhọ ntiene ndụn̄ nnam utom ke Bethel. Ẹkedọhọ nnam utom ke itie umịn̄n̄wed, ntre mma n̄kpep nte ẹsidade masịn umịn̄n̄wed ẹmịn̄ n̄wed. Mma mmịn̄ tract emi aban̄ade nte ẹkọbọde ikọt Abasi ke Canada. N̄kemịn tract emi ke okoneyo ke ediwak urua.

Ekem, ke ini n̄kanamde utom ke Itieutom Utịmutom, mma nnam ndụn̄ọde ye mme asiakusụn̄ emi ẹkedide ẹdise n̄kọk itieutom mbemiso ẹkade ẹkekwọrọ ikọ ke Quebec. Ẹma ẹsikọbọ ikọt Abasi ata idiọk idiọk ke Quebec ini oro. Kiet ke otu mme asiakusụn̄ emi ekedi Mary Zazula emi otode Edmonton, ke Alberta. Ete ye eka Mary ẹkedi ata mbon Orthodox. Mmọ ẹma ẹbịn enye ye Joe eyeneka esie ẹsio ke ufọk, ke ntak emi mmọ mîkamaha nditre ndikpep Bible. Mmọ mbiba ẹma ẹna baptism ke June 1951, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ utom usiakusụn̄ ofụri ini ke ọfiọn̄ itiokiet ẹbede. Ama enen̄ede enem mi ndikop nte Mary amade Abasi. Mma ndọhọ ke esịt mi nte, ‘N̄kpama ndidọ eyen an̄wan emi.’ Ima idọ ndọ ke January 30, 1954, ke ọfiọn̄ usụkkiet ẹbede. Ke urua kiet ebede, ẹma ẹkpep nnyịn nte ẹnamde utom circuit. Nnyịn ima inam utom emi ke isua iba ke edere edere Ontario.

Ẹma ẹyom ediwak isụn̄utom man ẹkeme ndikwọrọ ikọ nsịm nsio nsio itie. Nnyịn ima ikere ke edieke ikemede ndidụn̄ ke Canada emi esibịtde nte ice ke ini etuep, mînyụn̄ ikpaha ke ntak ọbọn̄ emi esitade nnyịn ke ini ndaeyo, ọwọrọ imekeme ndidụn̄ ke ebiet ekededi emi ẹnọde nnyịn ika. Nnyịn ikodụk ọyọhọ otu 27 ke Ufọkn̄wed Gilead. Ikokụre ke July 1956, ẹkenyụn̄ ẹnọ nnyịn ika Brazil. Ikọtọn̄ọ utom do ke November isua oro.

Ke ini ikesịmde n̄kọk itieutom Brazil, ẹma ẹdọhọ ikpep usem Portuguese. Ke ima ikekpep nte ẹsikọmde owo ye ekpri se ikpetịn̄de inọ owo magazine, ima itiene ika ukwọrọikọ. Ẹma ẹdọhọ ikot itie N̄wed Abasi emi etịn̄de aban̄a nte uwem editiede  ke Obio Ubọn̄ Abasi, inọ mbon oro ẹmade ndikpan̄ utọn̄. Akpa usen emi ikakade ukwọrọikọ, eyenan̄wan kiet ama enen̄ede akpan̄ utọn̄ ọnọ nnyịn, ntem mma n̄kot Ediyarade 21:​3, 4 nnọ enye, ekem mma nduọ ke isọn̄ nsụhọ! Ikemeheke mi ndidu ke ebiet emi ofiopde ntem, se n̄kọyọde edi emi ke ediwak isua.

Nnyịn ikodu ke obio Campos inam utom isụn̄utom. Esop 15 ẹdu do idahaemi. Ke ini ikakade do, ekpri otu kiet kpọt ye ufọkidụn̄ isụn̄utom ẹkedu. Nditọete iban inan̄, Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, ye Lorraine Brookes (emi ekerede Lorraine Wallen idahaemi) ẹkedụn̄ ke ufọkidụn̄ emi. Utom mi ekesidi ndiyet ọfọn̄ nnyụn̄ nyom ifia emi ẹkesidade ẹtem udia. Ke ima ikokụre Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme ke mbubreyo Monday kiet, ima inyene mbabuat esenowo. N̄wan mi akana ke anyan n̄kpọitie ke ini ikosụk inemede iban̄a nte ukwọrọikọ eketiede usen oro. Ke ini enye ekemenerede ibuot ke udotibuot ete idaha ida, esenowo nnyịn oro, oro edi, urụkikọt, ama ọnyọni ọwọrọ ke udotibuot oro. Editịm ama okpon tutu n̄wot urụkikọt oro!

Ke ima ikekpep usem Portuguese ke isua kiet, ẹma ẹmek mi esenyịn circuit. Ẹkenọ nnyịn ika ebiet emi ikan̄ mîkodụhe. Ikesina ke mbri, enan̄-mbakara ekesinyụn̄ emen nnyịn aka n̄kpọ. Isan̄ kiet, ke ini ikakade ikọkwọrọ ikọ ke efakutom oro owo mîbahakede inọ esop ndomokiet, ima isan̄a ke tren ika obio kiet emi odude ke enyọn̄ obot, ima inyụn̄ ikpe ufọk idụn̄ do. N̄kọk itieutom ẹma ẹnọ magazine 800 ẹsọk nnyịn ida ikwọrọ ikọ. Ima ika post ọfis ediwak ini ikatan̄ magazine emi. Ikememke utom ndinam emi.

Ke 1962, ẹma ẹnịm Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄ ke Brazil, ẹnọ kpukpru mme isụn̄utom. Mma nsan̄a nnịm ufọkn̄wed emi ke ofụri ọfiọn̄ itiokiet, edi n̄kasan̄ake ye n̄wan mi. Mma nnịm ufọkn̄wed emi ke Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, ye Salvador. Ima ibọ ọwọrọetop itie mbre kiet ke Manaus inịm mbono district. Eti mmọn̄ ikodụhe se in̄wọn̄de, akamba edịm ama onyụn̄ abiat efe emi ikọbọpde man ẹtie ẹdia udia. (Ini oro ẹma ẹsinyam udia ke mbono district.) Mma n̄ka mbịne akwa owoekọn̄, ndien enye ama ọnọ nnyịn mmọn̄ onyụn̄ ọdọn̄ mbonekọn̄ ẹdibọp ikpọ efe iba ẹnọ nnyịn ida item udia inyụn̄ itie idia udia.

Ke ini mmen̄kodụhe, n̄wan mi ama aka ndikwọrọ ikọ ke ebiet emi mbon Portugal ẹdụn̄de, edi owo ndomokiet ikamaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ enye, sia n̄kukụre se ikebehede mmọ ekedi okụk. N̄kpọ emi ama afịna n̄wan mi tutu enye ọdọhọ ndusụk nditọete emi ẹdụn̄de ke Bethel ete: “Inyeneke se ikpanamde mi ndụn̄ ke Portugal.” Edi ikebịghike  ẹma ẹdọhọ nnyịn ika ikọkwọrọ ikọ ke Portugal. Idem ama enen̄ede akpa n̄wan mi! Owo ikayakke Mme Ntiense Jehovah ẹkwọrọ ikọ ke obio oro ini oro, edi nnyịn ima isụk ika.

Nnyịn ikesịm Lisbon, ibuot obio Portugal, ke August 1964. Ndedịbe bodisi Portugal ẹma ẹsifịna nditọete nnyịn uwem etieti. Ke ntak emi, nditọete ikedịghe ididara nnyịn, nnyịn ikonyụn̄ idianke idem ye nditọete ke nsonso oro. Ima ibọ ekpri ufọk idụn̄. Ndien ibọ eti ufọk ke ini ukara ẹkenyịmede nnyịn idụn̄ ke obio oro. Ke akpatre, ke January 1965, ima ikeme ndinyene nneme ye n̄kọk itieutom idụt oro. Esịt ama enem nnyịn etieti ndikeme ndidụk mbono esop ke ọfiọn̄ ition ama ekebe!

Ima idifiọk ke mme bodisi ẹsika ufọk nditọete kpukpru usen. Ẹkesinịm mbono esop ke ufọk nditọete ke ntak emi ukara mîkayakke ẹnịm ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ẹma ẹsitan̄ ata ediwak nditọete ẹka mme ufọkutom bodisi ẹkebụp mbụme. Ẹma ẹsitụhọde nditọete iren etieti man mmọ ẹsiak enyịn̄ nditọete emi ẹsinịmde mbono esop. Ke ntak emi, nditọete ẹkesikot kiet eken akpa enyịn̄ kpọt. Nnyịn n̄ko ima itiene inam ntem.

Ndinam nditọete ẹnyene n̄wed Ikọ Abasi ekenen̄ede ebehe mi. Utom an̄wan mi ekedi nditaip Enyọn̄-Ukpeme oro isikpepde ye mme n̄wed esop Abasi eken, ekem ẹmen ẹkefotokọpi.

Ke June 1966, ẹma ẹkot ofụri nditọete 49 ke esop Feijó ikpe ke Lisbon, ke ntak emi mmọ ẹkedụkde mbono esop ke ufọk eyenete. Ima itie kiet itịm idem. Mma nnam nte ndi ekpeibet, nnyụn̄ mbụp mmọ mbụme emi n̄kerede ke ẹkeme ndibụp mmọ ke esop. Ima idiọn̄ọ ke ikpe oro eyetịp nnyịn, edi ima inyụn̄ idiọn̄ọ n̄ko ke iyada ifet emi ikwọrọ ikọ inọ mme owo. Mbemiso ekpeibet emi eketịn̄de ikọ ke ibuot nnyịn okokụrede ikọ esie, enye ama akam etịn̄ se Gamaliel eketịn̄de ke eyo mme apostle. (Utom 5:​33-39) N̄wedmbụk n̄kpọntịbe, radio, ye TV ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a ikpe emi. Ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi ẹnọ kpukpru nditọete 49 oro. Ẹkebiere n̄kpọkọbi usen 45 ẹnọ ndusụk mmọ, ẹnyụn̄ ebiere ọfiọn̄ ition ye ubak ẹnọ mbon eken. Ekpeibet oro eketịn̄de ikọ ke ibuot nnyịn ama edikpep Bible onyụn̄ ọtọn̄ọ ndidụk mbono esop mbemiso enye akakpade.

Ẹma ẹmek mi esenyịn n̄kọk itieutom ke December 1966, ndien n̄kesinen̄ede nse mban̄a n̄kpọ aban̄ade ibet. Ima idomo ofụri ukeme nnyịn ndinam ukara ẹkụt ke Mme Ntiense Jehovah ẹnyene unen ndikpono Abasi ifụre ifụre. (Phil. 1:⁠7) Ke  akpatre, ke December 18, 1974, ukara ẹma ẹdinyịme ikpono Abasi ifụre ifụre. Brọda Nathan Knorr ye Frederick Franz ẹma ẹto ibuot itieutom ẹdi Portugal ẹditiene nnyịn ẹdara. Ẹma ẹnịm akpan mbono ke Oporto ye Lisbon ke ntak emi, ndien owo 46,870 ẹkedụk.

Jehovah ama anam ẹkwọrọ ikọ ẹsịm ediwak isuo nte Azores, Cape Verde, Madeira, ye São Tomé & Príncipe, emi ẹsemde usem Portuguese. Ntem, ke 1988, ẹma ẹnyịme ibọp akamba n̄kọk itieutom. Ke April 23, 1988, Brọda Milton Henschel ama ediyak obufa n̄kọk itieutom oro ọnọ Jehovah, owo 45,522 ẹkedụk edinam emi. Nditọete 20 emi ẹkenamde utom isụn̄utom ke Portugal, ẹma ẹditiene ẹdụk edinam emi.

Imenen̄ede ibọ ufọn ke ndidian idem ye nditọete emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi. Mma n̄kpep ediwak n̄kpọ ke ini n̄ketienede Brọda Theodore Jaracz n̄ka n̄kese n̄kọk itieutom kiet emi akamba mfịna okodude. Mbon kọmiti n̄kọk itieutom emi ẹma ẹdomo ofụri ukeme ndikọk mfịna oro, edi ikekemeke. Brọda Jaracz ama ọdọhọ mmọ ete: “Ini edi emi ndiyak ufan̄ nnọ edisana spirit an̄wam mbufo.” Ke ini ami ye n̄wan mi ikakade Brooklyn, ediwak isua ko ke edem, nnyịn ye mbon en̄wen ima ikese Brọda Franz. Ke ini ikoyomde ndinyọn̄, ima idọhọ enye etịn̄ n̄kpọ aban̄a ediwak isua emi enye anamde n̄kpọ Jehovah. Enye ọkọdọhọ ete: “Se n̄kpọdọhọde edi emi: Kûkpọn̄ esop Jehovah inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe. Enye ikpọn̄ ọkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi emi Jesus ọkọdọhọde mbet esie ẹkwọrọ.”

Enen̄ede enem nnyịn ndinam utom emi. Ama esinem nnyịn ndika n̄kese nsio nsio n̄kọk itieutom, nnyụn̄ ndọhọ n̄kparawa ye ikpọ owo ke Jehovah enen̄ede ama se mmọ ẹnamde, yak mmọ ẹka iso ẹdu ke Bethel ẹnam n̄kpọ Jehovah.

Isua ebe nte mbio ibokpot; idaha idaha emi, ami ye n̄wan mi imebe isua 80! Udọn̄ọ afịna n̄wan mi etieti. (2 Cor. 12:⁠9) Mme idomo oro isobode anam itetịm ibuọt idem ye Jehovah inyụn̄ ibiere ndika iso nnam n̄kpọ esie. Ke ini ikerede iban̄a ofụri isua oro idade inam n̄kpọ Jehovah, imenen̄ede ikụt ke enye ọfọn nnyịn mfọn ke ediwak usụn̄, kpa ye oro nnyịn mîdotke. *