1. Nso mfịna ke isịnenyịn ekesịn ke ubon mme Joseph?

JACOB ama ama kpukpru nditọ esie irenowo, edi Joseph ke enye akama akan. Joseph ekedi isua 17. Nso ke nditọete Joseph ẹkenam? Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndisịn enye enyịn, isịnenyịn oro ama onyụn̄ anam mmọ ẹtọn̄ọ ndisua enye. Inyeneke se Joseph ekeduede nditọete esie, emi akpakanamde mmọ ẹsua enye ntre. Kpa ye oro, mmọ ẹma ẹnyam enye ekedi ofụn, ekem ẹbian̄a ete mmọ ẹnam enye enịm ke idiọk unam okowot eyen ima esie. Isịnenyịn mmọ ama anam emem okûdu aba ke ubon mmọ, onyụn̄ anam ete mmọ enen̄ede ofụhọ.—Gen. 37:3, 4, 27-34.

2. Galatia 5:19-21 owụt ke nso inam isịnenyịn edi ata idiọkn̄kpọ?

² “Mme utom obụkidem” ẹkeme ndiwot owo. Bible onyụn̄ asiak isịnenyịn * esịn ke otu “mme utom obụkidem” emi ẹkemede ndinam owo okûdụk Obio Ubọn̄ Abasi. (Kot Galatia 5:19-21.) Isịnenyịn esiwak ndidi ntak usua, utọk, ye obom obom iyatesịt.

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Se nditọete Joseph ẹkenamde owụt nte isịnenyịn ekemede ndidian̄ade mme ufan nnyụn̄ nnam emem okûdu aba ke ufọk. Okposụkedi emi nnyịn mîdinamke se nditọete Joseph ẹkenamde, esịt emi kpukpru nnyịn inyenede ifọnke ima, esinyụn̄ abian̄a nnyịn. (Jer. 17:⁠9) Oro ekeme ndinam isịn owo enyịn ndusụk ini. Ẹyak ineme ndusụk ndiọi uwụtn̄kpọ ke Bible emi ẹdin̄wamde nnyịn ikụt se ikemede ndinam isịn owo enyịn. Ekem iyeneme mme n̄kpọ emi ikemede ndinam man itre isịnenyịn inyụn̄ inam emem odu.

4. Nso ikanam mbon Philistia ẹsịn Isaac enyịn?

⁴ Ke ini mbon en̄wen ẹforode. Isaac ama oforo etieti, uforo esie ama onyụn̄ anam mbon Philistia ẹsịn enye enyịn. (Gen. 26:12-14) Mmọ ẹma ẹkam ẹdọn̄ ntan ẹsịri mme obube mmọn̄ oro Isaac ekesidade ọnọ ufene esie mmọn̄. (Gen. 26:15, 16, 27) Ndusụk owo mfịn ẹtie nte mbon Philistia oro. Owo okpoforo akan mmọ, mmọ ẹsịn enyịn. Mmọ isitreke ke ndiyom se mbon en̄wen ẹnyenede, edi ẹsiyom usụn̄ nte mme owo oro ẹkpetrede ndinyene mme n̄kpọ oro.

5. Nso ikanam ikpọ owo ido ukpono mme Jew ẹsịn Jesus enyịn?

⁵ Ke ini ediwak owo ẹmade owo. Ikpọ owo ido ukpono mme Jew ẹkesịn Jesus enyịn sia ediwak owo ẹma ẹma enye etieti. (Matt. 7:28, 29) Abasi okosio Jesus ọdọn̄, enye ekesinyụn̄ ekpep mme owo akpanikọ. Kpa ye oro, ikpọ owo ido ukpono mme Jew ẹma ẹsu nsio nsio anafai nsu ẹdian Jesus ẹnyụn̄ ẹdọk enye edidọk man ẹbiat enye enyịn̄. (Mark 15:10; John 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Nso ke oro ekpep nnyịn? Edieke mbon en̄wen ẹnyenede nti edu emi anamde nditọete ke esop ẹma mmọ, ana idomo ukeme mbak nnyịn idisịn mmọ enyịn. Ikpakam idomo ndikpebe nti edu mmọ.—1 Cor. 11:1; 3 John 11.

6. Didie ke Diotrephes ekesịn nditọete enyịn?

⁶ Ke ini ẹnọde mbon en̄wen ifetutom. Diotrephes emi okodude ke eyo mme apostle ama esịn nditọete emi ẹkedade usụn̄ ke esop enyịn. Sia enye okoyomde “ndidi ebeiso” ke otu nditọete ke esop, enye ama asan̄a etịn̄ ediwak ndiọi n̄kpọ aban̄a apostle John ye nditọete eken emi ẹkedade usụn̄, man nditọete idikpono mmọ. (3 John 9, 10) Nnyịn idinamke se Diotrephes akanamde. Edi imekeme nditọn̄ọ ndisịn eyenete enyịn edieke ẹnọde enye ifetutom emi ọkọdọn̄de nnyịn ndinyene, akpan akpan ekpedi ikere ke nnyịn n̄ko imodot se ẹnọde utọ ifetutom oro, mîdịghe ke imakam ikeme ndinam utom oro ọfọn akan eyenete oro.

7. Nso ke isịnenyịn ekeme ndinam nnyịn inam?

⁷ Isịnenyịn etie nte idiọk mbiet emi esiwotde se ẹtọde. Ama emehe nnyịn ndisisịn owo enyịn, ekeme ndisọn̄ nnyịn nditre. Ndiọi edu nte ufụp, ntan̄idem, ye ibụk ẹsinam owo etetịm esịn owo efen enyịn. Ukem nte mbiet esibabade se ẹtọde owot, isịnenyịn ekeme ndinam nnyịn itre ndima mme owo, itre nditua owo mbọm, inyụn̄ itre ndifọn ido. Ndondo emi ikụtde ke imọtọn̄ọ ndisịn owo enyịn, ana inam n̄kpọ man isọsọp itre utọ uwem oro. Nso idin̄wam nnyịn itre isịnenyịn?

8. Mme edu ewe ẹdin̄wam nnyịn ikûsịn owo enyịn?

⁸ Nnyịn ndisụhọde idem nnyụn̄ nyụhọ ye se inyenede ekeme ndin̄wam nnyịn ikûsịn owo enyịn. Edu mbiba emi idiyakke itọn̄ọ ndikekere ndisịn owo enyịn. Nsụhọdeidem idiyakke ikere ke imedi n̄kpọ ikan mbon en̄wen. Owo emi osụhọrede idem ididaha ke eke imọ okposụk ọfọn akan eke ofụri owo. (Gal. 6:3, 4) Owo emi oyụhọde ye se enye enyenede isidịghe ubọk isịmke itọn̄ anyanade, isinyụn̄ imenke idem esie ikodomo ye mbon en̄wen. (1 Tim. 6:7, 8) Owo emi osụhọrede idem onyụn̄ oyụhọde ye se enye enyenede ama okụt nte eti n̄kpọ esịmde owo efen, enye esitiene owo oro enem esịt.

9. Galatia 5:16 ye Philippi 2:3, 4 ẹwụt ke nso ke edisana spirit edin̄wam nnyịn inam?

⁹ Edisana spirit Abasi mîn̄wamke nnyịn,  nnyịn idikemeke nditre isịnenyịn emi edide utom obụkidem, nyụhọ ye se inyenede, nnyụn̄ nsụhọde idem. (Kot Galatia 5:16; Philippi 2:3, 4.) Edisana spirit Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn idụn̄ọde se idude nnyịn ke esịt ye se isinamde nnyịn inam n̄kpọ. Abasi akpan̄wam nnyịn, imekeme nditre ndisịn owo enyịn, itre ndikere ndiọi n̄kpọ, inyụn̄ itọn̄ọ ndikere nti n̄kpọ. (Ps. 26:2; 51:10) Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ Moses ye Paul emi mîkamaha ndisịn owo enyịn.

10. Nso iketịbe emi akpakanamde Moses esịn owo enyịn? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

¹⁰ Moses akada ikọt Abasi usụn̄ ke ediwak n̄kpọ, edi enye ikodomoke ndikpan mbon en̄wen ndinyene ukem odudu emi enye ekenyenede. Ke uwụtn̄kpọ, enyene ini emi Jehovah ọkọbọde Moses ndusụk edisana spirit esie ọnọ ndusụk mbiowo Israel emi ẹkedade ẹkpere tent usopidem. Ke ekpri ini ebede, ẹma ẹdidọhọ Moses ke mbiowo iba emi mîketieneke idi tent usopidem ẹtiene ẹbọ edisana spirit ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndinam n̄kpọ nte mme prọfet. Nso ke Moses akanam ini Joshua ọkọdọhọde enye akpan mbiowo iba oro? Moses ikesịnke mbiowo iba oro enyịn ke ntak edisana spirit emi Jehovah ọkọnọde mmọ. Utu ke oro, enye ama osụhọde idem adara ye mmọ nte mmọ ẹkekemede nditịn̄ prọfesi. (Num. 11:24-29) Se Moses akanamde oro ekpep nnyịn nso?

11. Didie ke mbiowo ẹkeme ndikpebe Moses?

¹¹ Ekpedi edi ebiowo, ndi akanam ẹdọhọ fi ekpep eyenete efen ke esop mbufo utom emi afo enen̄erede ama? Yak idọhọ ke afo esikpep Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme kpukpru urua, omonyụn̄ ama utom emi. Edi edieke osụhọrede idem nte Moses, udûkereke ke unen̄ekede unyene ufọn aba edieke ẹdọhọde fi ekpep eyenete efen utom emi, man ama ekem enye ada itie fo. Utu ke oro, edikam inenem fi ndin̄wam eyenete fo.

12. Didie ke ediwak nditọete mfịn ẹwụt ke imoyụhọ ye se mmimọ inyenede inyụn̄ isụhọde idem?

¹² Ẹyak ineme n̄kpọ efen iban̄a ediwak nditọete emi ẹma ẹkekpon owo. Mmọ ẹma ẹdi mme anam-ndutịm otu mbiowo ke ata ediwak isua. Edi ke ini mmọ ẹsịmde isua 80, mmọ ẹsikpọn̄ utom oro ẹnọ owo en̄wen. Mme esenyịn circuit emi ẹsịmde isua 70 ẹsisụhọde idem ẹyak utom oro ẹnọ mbon en̄wen ẹnyụn̄ ẹnyịme utom efen emi ẹnọde mmọ. Ke isua ifan̄ emi ebede, ẹnam ediwak mbon Bethel ẹnyọn̄ ẹkenam utom en̄wen ẹnọ esop Abasi. Nditọete emi ẹma Jehovah etieti, mmọ iyatke esịt ye mbon emi ẹnamde utom emi mmọ ẹkesinamde.

13. Nso ikpakanam Paul esịn mme apostle 12 enyịn?

¹³ Owo efen emi okoyụhọde ye se enye enyenede onyụn̄ osụhọrede idem ekedi apostle Paul. Paul ikayakke n̄kpọ ndomokiet anam enye esịn owo enyịn. Kpa ye emi enye ekenen̄erede esịn idem ọkwọrọ ikọ, enye ọkọdọhọ ete: “Ami n̄kpri n̄kan ke otu mme apostle, nnyụn̄ ndotke se ẹkotde apostle.” (1 Cor. 15:9, 10) Mme apostle 12 ẹma ẹtiene Jesus ẹkwọrọ ikọ ini Jesus okodude ke isọn̄, edi Paul ekedidi Christian ke Jesus ama ekeset. Okposụkedi emi ẹkemekde enye edi ‘apostle ọnọ mme idụt’ nte ini akakade, Paul ikesịneke ke otu mme apostle 12 oro. (Rome 11:13; Utom 1:21-26) Edi Paul ikesịnke irenowo 12 oro enyịn ikonyụn̄ idiọkke esịt nte mmọ ẹkekperede Jesus ntre, utu ke oro enye ama oyụhọ ye utom emi Abasi ọkọnọde enye.

14. Nso ke idinam edieke iyakde se inyenede ekem nnyịn inyụn̄ isụhọrede idem?

¹⁴ Edieke iyakde se inyenede ekem nnyịn inyụn̄ isụhọrede idem, iyokpono mbon emi Jehovah ọnọde utom ẹnam ke esop  ukem nte Paul. (Utom 21:20-26) Jehovah anam ndutịm yak mbiowo ẹda usụn̄ ke esop. Kpa ye emi mmọ mîfọnke ima, Jehovah ada mmọ nte “enọ.” (Eph. 4:8, 11) Ima ikpono irenowo emi Jehovah emekde inyụn̄ isụhọde idem inam se mmọ ẹdọhọde, iyaka iso ikpere Jehovah inyụn̄ idu ke emem ye nditọete nnyịn.

15. Nso ke oyom inam?

¹⁵ Edieke isịnde owo enyịn mîdịghe mbon en̄wen ẹsịn nnyịn enyịn, emem ikemeke ndidu. Ana isio n̄kpọ ekededi emi ekemede ndinam isịn owo enyịn ifep ke esịt nnyịn inyụn̄ ikpeme mbak nnyịn idinam mbon en̄wen ẹtọn̄ọ ndisịn owo enyịn. Mme akpan n̄kpọ emi anade inam ẹdi oro edieke iyomde ndinam ewụhọ Jehovah emi ọdọhọde yak “ibịne mme n̄kpọ oro ẹnamde emem odu ye mme n̄kpọ oro ẹbọpde kiet eken.” (Rome 14:19) Nso ke ana inam man ikeme ndin̄wam mbon en̄wen ẹkûsịn owo enyịn? Didie ke ikeme ndinam emem odu?

16. Didie ke ikeme ndin̄wam mbon en̄wen ẹkûtọn̄ọ isịnenyịn?

¹⁶ Se itịn̄de ye nte inamde n̄kpọ ẹkeme ndin̄wam mbon en̄wen mîdịghe abiat mmọ. Ererimbot ẹyom ida mme n̄kpọ emi inyenede ‘iwụt idem.’ (1 John 2:16) Edi utọ uwem oro esida isịnenyịn edi. Edieke nnyịn mîsiwakke nditịn̄ mban̄a mme n̄kpọ emi inyenede m̀mê se iduakde ndidep, nnyịn idinamke mbon en̄wen ẹtọn̄ọ isịnenyịn. Usụn̄ efen emi ikemede nditre ndinam mme owo ẹtọn̄ọ isịnenyịn edi ndidiọn̄ọ  nte inamde n̄kpọ iban̄a mme ifetutom emi inyenede ke esop. Edieke isitịn̄de iban̄a mme n̄kpọ emi inamde kpukpru ini, imekeme ndinam mme owo ẹtọn̄ọ isịnenyịn. Edi edieke iwụtde ke imenen̄ede ikere iban̄a mbon en̄wen inyụn̄ inam mmọ ẹdiọn̄ọ ke imokụt nti n̄kpọ emi mmọ ẹnamde, iyan̄wam mmọ ẹyụhọ ye se mmọ ẹnyenede inyụn̄ inam emem ye edidianakiet odu ke esop.

17. Nso ke nditọete Joseph ẹkenam? Nso ikedi utịp?

¹⁷ Imekeme nditre ndisịn owo enyịn! Ẹyak ifiak ineme uwụtn̄kpọ nditọete Joseph. Ke ediwak isua ama ekebe tọn̄ọ mmọ ẹkenyam Joseph, mmọ ẹma ẹfiak ẹsobo ye enye ke Egypt. Mbemiso Joseph akayararede idem owụt mmọ, enye ama odomo mmọ man ese m̀mê mmọ ẹkpụhọde. Enye ama anam ẹnọ mmọ udia, onyụn̄ ọnọ Benjamin ekperedem eyenete mmọ udia enen̄ede awak akan eke kpukpru mbon eken. (Gen. 43:33, 34) Edi idụhe n̄kpọ ndomokiet emi owụtde ke nditọete Joseph ẹma ẹsịn Benjamin enyịn. Utu ke oro, mmọ ẹma ẹwụt ke imekere iban̄a Benjamin ye Jacob ete mmọ. (Gen. 44:30-34) Nditọete Joseph ndiketre isịnenyịn ama anam emem afiak odu ke ubon mmọ. (Gen. 45:4, 15) Ukem ntre, edieke isiode n̄kpọ ekededi emi anamde isịn owo enyịn ifep ke esịt nnyịn, iyanam emem odu ke ubon ye ke esop nnyịn.

18. James 3:17, 18 owụt ke nso iditịbe edieke idide mbon emem?

¹⁸ Jehovah oyom nnyịn itre isịnenyịn inyụn̄ inam emem odu. Ana isịn ukeme man ikeme ndinam n̄kpọ mbiba emi, sia nte ẹma ẹkeneneme ke ibuotikọ emi, isịnenyịn esesịne nnyịn ke idem. (Jas. 4:⁠5) Inyụn̄ idụn̄ ke ererimbot emi ẹnamde n̄kpọ emi esidade isịnenyịn edi. Edi edieke isụhọrede idem, iyụhọde ye se inyenede, inyụn̄ iwụtde esịtekọm, nnyịn idisịnke owo enyịn. Utu ke oro, iyan̄wam inam emem odu. Ndien emem ama odu, iyekeme ndinyene nti edu.—Kot James 3:17, 18.