Ete ye eka mi ẹkedidiọn̄ọ Jehovah ke 1920 ama ekebe. Ini oro mmọ ikọdọhọ idemmọ kan̄a. N̄kamana ke 1939. Ini ndide eyenọwọn̄, ikodụn̄ ke England. Mma nsitiene mmọ ndụk mbono esop, ekem ntọn̄ọ ndinam n̄kpọ ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi. Mfreke akpa ini emi n̄kanamde n̄kpọ ke ufọkn̄wed oro. N̄kọdọk nda ke ekebe man nsịme ukwak utịn̄ikọ. N̄kedi isua itiokiet. Idem ama enyek mi ndidoro do n̄kụt ikpọ owo emi ẹkebonode ke otuowo.

Ete mi ama ataip se ndikwọrọde ke ekpri kad ọnọ mi nsida n̄kwọrọ ikọ. Akpa usen emi n̄kasan̄ade ikpọn̄ n̄kwọrọ ikọ, n̄kedi isua itiaita. Esịt ama enem mi etieti ini enyeneufọk okokotde se ikewerede ke kad oro onyụn̄ ọbọ mi n̄wed “Yak Abasi Edi Akpanikö”! Mma mfehe mbịne ete mi ke usụhọde efak oro n̄ketịn̄ nnọ. Ukwọrọikọ ye mbono esop ẹma ẹsinem mi etieti. Oro akanam ọdọn̄ mi ndinam utom ofụri ini nnọ Jehovah.

N̄kọtọn̄ọ ndinen̄ede mma Bible ini ete mi ọkọtọn̄ọde nditobo Enyọn̄-Ukpeme nnọ mi. Ekesidi ama edisesịm, n̄kot n̄kụre. Oro ama anam ntetịm mbuọt idem ye Jehovah, ekem nyak idem nnọ enye.

Ke 1950, ami ye ete mi ye eka mi ima ikodụk Mbono N̄kọri Ukara Abasi ke New York. Ibuotikọ Thursday, August 3, ekedi “Usen Isụn̄utom.” Brọda Carey Barber emi ekedidide owo Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ọkọnọ utịn̄ikọ baptism usen oro. Ke utịt utịn̄ikọ esie, enye ama obụp nnyịn emi ikoyomde ndina baptism mbụme iba emi ẹsibụpde. Mma ntiene ndaha nda nnyụn̄ mbọrọ “Ih!” Kpa ye emi n̄kedide isua 11 ini oro, mma ndiọn̄ọ ke ata akpan n̄kpọ ke n̄kanam usen oro. Edi ndịk ama anam mi ndidụk mmọn̄ sia n̄kọdiọn̄ọke  ewọk. Eyeneka ete mi ama etiene mi aka itie mmọn̄ oro onyụn̄ ọdọhọ mi ke inyeneke se iditịbede. Ẹma ẹsọp ubọk tutu ẹnịm mi baptism ẹma, ukot mi isịmke isọn̄ mmọn̄. Ẹkememen mi ẹsịn ke ubọk brọda emi okobụkde mi ke mmọn̄, ke enye ama okobụk mi ama, brọda efen ama osio mi ke mmọn̄ enịm ke obot. Usen oro ekedi akpan usen ọnọ mi, ndien toto ke usen oro, Jehovah ke aka iso ndinen̄ede usụn̄ mi nnịm.

Ini n̄kụrede ufọkn̄wed sekọndri, n̄koyom ndidi asiakusụn̄ ofụri ini. Edi mme titia mi ẹma ẹkpak mi ẹte n̄ka university. Ntre mma n̄kpọn̄ usiakusụn̄ n̄ka university; edi ikebịghike mma ndikụt ke ndikemeke ndidi ke ndomo ndisọn̄ọ nsịne ke esop, ke ndomo ndisịn ofụri ekikere ke ufọkn̄wed. Ntre mma mbiere ndikpọn̄ ufọkn̄wed. Mma mbọn̄ akam nnọ Jehovah, ekem n̄wet leta ndọhọ mme titia mi ukpono ukpono ke ndikemeke ndika n̄wed aba, ndien ke utịt akpa isua oro, mma n̄kpọn̄ ufọkn̄wed. Mma ntọn̄ọ utom usiakusụn̄ inikiet inikiet nnyụn̄ nnịm ke Jehovah ayan̄wam mi.

N̄kọtọn̄ọ usiakusụn̄ ke July 1957 ke obio Wellingborough. N̄kọdọhọ nditọete ke Bethel ke London ẹteme mi asiakusụn̄ emi ọdiọn̄ọde ukwọrọikọ etieti yak n̄kodu ye enye n̄kwọrọ ikọ. N̄kokodu ye Brọda Bert Vaisey. Enye ama ekpep mi ediwak n̄kpọ. Enye ama esisịn idem ọkwọrọ ikọ etieti onyụn̄ an̄wam mi ndiọn̄ọ se n̄kpanamde man nnyene ekese ini n̄kwọrọ ikọ. Ami ye Brọda Vaisey ye mme sista itiokiet emi ẹma ẹkekpon owo ikodu ke esop nnyịn. Nte n̄kesitịmde idem nnọ kpukpru mbono esop nnyụn̄ ntienede nnam n̄kpọ ke mme mbono esop oro ama anam nnen̄ede mbuọt idem ye Jehovah; ediwak mbụme emi n̄kesibọrọde ama anam ẹkụt nte mbuọtde idem ye enye.

Ẹma ẹkot mi ndidụk ekọn̄, edi mma nsịn, ntre ẹma ẹkọbi mi ke ekpri ini. Ke ẹma ẹkesana mi ẹyak, mma n̄kụt sista kiet emi ekedide akpan asiakusụn̄. Enye ekekere Barbara. Ima inam ndọ ke 1959, inyụn̄ iben̄e idem ndika ebiet ekededi emi ẹdọhọde ika. Akpa itie emi ẹkenọde nnyịn ika ekedi Lancashire, ke England. Ke January 1961, ẹma ẹkot mi ndidụk Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄ emi ẹkenịmde ke Bethel ke London, ke ọfiọn̄ kiet. Ama akpa mi idem nte edide n̄kụre ufọkn̄wed oro ẹmek mi esenyịn circuit. Mma n̄kodu urua iba ke Birmingham ye esenyịn circuit kiet emi enen̄erede ọdiọn̄ọ utom circuit, man enye ekpep mi utom circuit. Ẹma ẹyak Barbara etiene mi aka do. N̄kokụre, ima inyọn̄ ikọtọn̄ọ utom ke circuit nnyịn ke Lancashire ye Cheshire.

Ini idude ke ebiet emi ikakade nduọkodudu ke August 1962, n̄kọk itieutom ẹma ẹnọ leta ẹsọk nnyịn ẹnyụn̄ ẹsịn fọm Ufọkn̄wed Gilead iba ke efọkn̄wed oro! Ami ye Barbara ima ibọn̄ akam iban̄a n̄kpọ oro, ibọrọ mme mbụme emi ẹkebụpde ke fọm oro, inyụn̄ isọsọp inọ ẹsọk n̄kọk itieutom nte mmọ ẹkedọhọde. Ke ọfiọn̄ ition ebede, ima ika Brooklyn ke New York, man ikodụk Ufọkn̄wed Gilead ọyọhọ klas 38. Ẹkeda ọfiọn̄ duop ẹkpep nnyịn Bible do.

Idịghe Bible Bible ke ẹkekpep nnyịn ke Gilead. Ẹma ẹkpep nnyịn ẹban̄a esop Abasi ye  nditọete ke ofụri ererimbot. N̄kedi isua 24, n̄wan mi edi 23, ima inyụn̄ ikpep ediwak n̄kpọ ito nditọ klas nnyịn. Ẹma ẹdọhọ nsinam utom kpukpru usen ye Brọda Fred Rusk emi ekesitienede ekpep nnyịn n̄kpọ. Ata akpan n̄kpọ kiet emi n̄kekpepde nto enye ekedi yak nsikụt nte ke item emi nnọde owo oto Bible. Mme brọda nte Nathan Knorr, Frederick Franz, ye Karl Klein, emi ẹkenen̄erede ẹdiọn̄ọ Ikọ Abasi ẹma ẹsitiene ẹkpep nnyịn n̄kpọ. Kpukpru nnyịn nditọ ufọkn̄wed ima ikpep n̄kpọ etieti ito uwem Brọda A. H. Macmillan. Brọda oro ama osụhọde idem etieti. Se enye ekekpepde nnyịn ama anam ikụt nte Jehovah akan̄wamde ikọt esie ini mfịna okokponde etieti ye ikọt Abasi ke 1914 esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1919!

Ini ufọkn̄wed oro ekperede ndikụre, Brọda Knorr ama ọdọhọ mi ye Barbara ke ẹyom ndinọ nnyịn ika Burundi ke Africa. Ima ifehe ika itie ubon n̄wed do ke Bethel ikoyom enyịn̄ idụt oro ke N̄wedisua man ise m̀mê mme asuanetop ifan̄ ẹdu do. Ima iyom ikak ikwe. Ama akpa nnyịn idem! Ọwọrọ ẹkeyom ndinọ nnyịn ika ebiet emi owo mîkọkwọrọke ikọ akanam, idụt oro okonyụn̄ odu ke Africa emi nnyịn mîkenen̄ekede idiọn̄ọ n̄kpọ iban̄a. Esịt ama etịmede nnyịn tutu! Edi ke ima ikọbọn̄ akam ima, esịt ama afiak ana nnyịn sụn̄.

Nte eyo etiede ke Burundi, nte ẹnamde n̄kpọ ke n̄kan̄ oro, ye usem mmọ ẹkedi ata isio isio ye se ikọdiọn̄ọde. Akana ikekpep French, ama onyụn̄ ọsọn̄ nnyịn ndikụt ufọk. Ke usen iba ama ekebe tọn̄ọ ikesịm do, Harry Arnott eyen klas nnyịn emi okotode Zambia aka Gilead ama awaha ese nnyịn mbemiso enye esịmde Zambia. Enye ama an̄wam nnyịn ikụt ufọk. Ufọk oro ekedidi akpa ufọkidụn̄ isụn̄utom ke idụt oro. Edi ikebịghike, mbon ukara ẹma ẹtọn̄ọ ndikọbọ nnyịn. Mmọ ikọdiọn̄ọke n̄kpọ ndomokiet iban̄a Mme Ntiense Jehovah. Nnyịn ndisụk ntọtọn̄ọ ndikop inem ukwọrọikọ ke idụt oro, mbon ukara ẹma ẹdidọhọ nnyịn ke edieke nnyịn mînyeneke n̄wed emi ẹnyịmede yak idu do inam utom, ke nnyịn idikemeke ndidu do. Ima ikpọn̄ do ika Uganda. Akana ikekpep ndidụn̄ ke n̄kan̄ oro n̄ko. Ama abiak nnyịn etieti.

Idem ama enyek nnyịn ndika Uganda ke ini nnyịn mîkenyeneke n̄wedisan̄ kan̄a, edi ima inịm ke Jehovah ayan̄wam nnyịn. Brọda kiet emi okotode Canada okodu ke Uganda ọkwọrọ ikọ ke ebiet emi ẹyomde-yom mme  ọkwọrọikọ ama eketịn̄ mfịna nnyịn ọnọ owo ukara kiet. Ete oro ama ayak idu do ọfiọn̄ ifan̄ tutu nnyịn inyene n̄wed emi ẹnyịmede idu ke idụt oro. Ima ida oro ikụt ubọk Jehovah.

Nte n̄kpọ eketiede ke Uganda ekedi ata isio isio ye Burundi. Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹtọtọn̄ọ ukwọrọikọ ke Uganda, ndien mme asuanetop 28 kpọt ẹkedu ke ofụri idụt oro. Ima ikụt ediwak mbon emi ẹkesemde Ikọmbakara do. Edi ibịghike ima idikụt ke edieke iyomde ndin̄wam mbon emi ẹmade Ikọ Abasi ẹdidụk esop Abasi, ke edi se ikpepde usem idụt oro, ọkpọkọm kiet kpọt. Ikọtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke Kampala. Mbon emi ẹkesemde Luganda ẹma ẹwak etieti ke Kampala, ntre ima ibiere ndikpep usem enye oro. Isua ifan̄ ama ebe mbemiso ikemede ndisem usem oro ọdọnọ, edi nnyịn ndidiọn̄ọ usem oro ama enen̄ede an̄wam nnyịn ke ukwọrọikọ. Oro ama an̄wam nnyịn inen̄ede idiọn̄ọ se ikpekpepde nditọ ukpepn̄kpọ Bible nnyịn. Nditọ ukpepn̄kpọ Bible nnyịn ẹma ẹnyụn̄ ẹtịn̄ se isịnede mmọ ke esịt ẹnọ nnyịn, ẹnyụn̄ ẹnam nnyịn idiọn̄ọ nte mmọ ẹdade se ikpepde mmọ.

Ama enem nnyịn tutu nte ikan̄wamde mme owo ẹkpep akpanikọ. N̄kpọ en̄wen emi ekenemde nnyịn ekedi ini ẹkedọhọde nnyịn inam utom circuit ke ofụri idụt oro. N̄kọk itieutom Kenya ẹma ẹdọhọ yak nnyịn isan̄a ke ofụri idụt oro iyom mme itie emi mme akpan asiakusụn̄ ẹkemede ndidu n̄kwọrọ ikọ. Ata ediwak ini, mbon emi mîkọdiọn̄ọke-diọn̄ọ Mme Ntiense Jehovah akanam ẹma ẹsikama nnyịn esen etieti. Mmọ ẹma ẹsinam ebiet emi ikade enem nnyịn ẹnyụn̄ ẹtem udia ẹnọ nnyịn.

Mma ntọn̄ọ ndika mme idụt en̄wen. Mma nto Kampala ndụk tren usen iba n̄ka esụkmbehe Mombasa ke Kenya, nto do ndien ndụk nsụn̄ikan̄ n̄ka isuo emi ẹkotde Seychelles ke Inyan̄ibom India. Aka ko, ọtọn̄ọde ke 1965 esịm 1972, ini ekededi emi n̄kade Seychelles, n̄kesisan̄a ye Barbara n̄ka. Nsonso oro, mme asuanetop iba kpọt ẹkedu do. Ekem ko mmọ ẹdinyene otu, ekem ẹwak ẹkabade ẹdi esop. Mma nsinyụn̄ n̄ka n̄kese nditọete ke Eritrea, Ethiopia, ye Sudan.

N̄kpọ ama okpụhọde ke Uganda ke ekọn̄ ẹma ẹkebọ ukara. Mme isua oro ẹketienede ikememke. Mma nnyụn̄ n̄kụt ke ọfọn ẹnam item Bible emi ọdọhọde yak “ẹnọ Caesar se inyenede Caesar.” (Mark 12:17) Enyene ini kiet emi ẹkedọhọde yak kpukpru isenowo emi ẹdụn̄de ke Uganda ẹka itieutom bodisi emi ekperede ufọk mmọ ẹkesịn enyịn̄ ke n̄wed. Ima isọsọp ikesịn enyịn̄. Ke usen ifan̄ ama ekebe, nte ami ye isụn̄utom en̄wen ikosụk iwatde ika ke Kampala, mme ndedịbe bodisi ẹma ẹmụm nnyịn. Idem ama enyek nnyịn etieti! Mmọ ẹkedọhọ ke idi mbon uyep ẹnyụn̄ ẹmen nnyịn ẹka ibuot itieutom mme bodisi. Ini isịmde do, ima idọhọ mmọ ke idi isụn̄utom, ke inyụn̄ idi mbon emem. Ima idọhọ mmọ ke ima isesịn enyịn̄ ke itieutom mme bodisi, edi mmọ ikakpan̄ke utọn̄. Owo mmọ kiet ye ikan̄ ke ubọk ama emen nnyịn awat aka itieutom mme bodisi emi odude ekpere ufọkidụn̄ mme isụn̄utom. Ikesịm do, bodisi emi okokụtde ini ikesịnde enyịn̄ ama okụt nnyịn ọdiọn̄ọ onyụn̄ ọdọhọ ẹsana nnyịn ẹyak!

Ini oro idem ama esinyek nnyịn etieti ima isịm itie emi mbonekọn̄ ẹdade, akpan akpan ekpedi mmọ ẹma ẹn̄wọn̄ mmịn etieti. Ima isịm utọ itie oro, ima isibọn̄ akam, Abasi onyụn̄ anam esịt ana nnyịn sụn̄, ẹnyụn̄ ẹyak nnyịn ibe n̄kpọ itịbeke. Ama abiak nnyịn etieti  ini ẹdọhọde kpukpru mme isụn̄utom emi mîtoho Uganda ẹkpọn̄ idụt oro ke 1973.

Ẹma ẹfiak ẹnọ nnyịn ika idụt en̄wen. Isan̄ enye emi ẹkedọhọ ika Côte d’Ivoire ke West Africa. Ikememke inọ nnyịn sia akana ikpep nte ẹnamde n̄kpọ ke n̄kan̄ oro, ifiak itọn̄ọ ndisem French kpukpru ini, inyụn̄ ikpep ndidụn̄ ye mme isụn̄utom emi ẹtode nsio nsio idụt. Kpa ye oro, ima ifiak ikụt nte Jehovah an̄wamde mbon emi ẹsụhọrede idem ẹyom ndidiọn̄ọ enye ke idụt oro ẹsọsọp ẹnam se mmọ ẹkpepde ke Bible. Ami ye n̄wan mi ima ikụt nte Jehovah enen̄erede usụn̄ nnyịn enịm ke ntak emi ibuọtde idem ye enye.

Edi itise, dọkta ama ọdọhọ ke Barbara enyene kansa. Kpa ye edide ima isika Europe ediwak ini man ẹkesọbọ Barbara idem, ke 1983 ima idikụt ke ididịghe aba se ikade iso idu ke Africa. N̄kpọ oro ama abiak nnyịn mbiba!

Ini isụk idude ke Bethel ke London inam utom, kansa ama enen̄ede adia Barbara idem, utịt utịt enye ama akpa. Nditọete ke Bethel ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄ọ mi idem, akpan akpan brọda kiet do ye n̄wan esie. Ebe ye n̄wan oro ẹma ẹnen̄ede ẹn̄wam mi ndiọn̄ọ se n̄kpanamde emi n̄wan mi mîdụhe mi aba, ẹnyụn̄ ẹn̄wam mi n̄ka iso mbuọt idem ye Jehovah. Nte ini akade, mma n̄kụt sista kiet emi ekesitode ufọk edinam utom ke Bethel. Enye ama ama Jehovah etieti. Enyene ini emi enye ekedide akpan asiakusụn̄. Sista oro ekekere Ann. Ke 1989, ami ye Ann ima inam ndọ, ndien tọn̄ọ oro, nnyịn mbiba idu ke Bethel ke London.

Ọtọn̄ọde ke 1995 esịm 2018, ibuot itieutom ẹma ẹsinọ mi n̄ka nsio nsio idụt. (Ẹkesikot utọ mme owo emi esenyịn zone.) Mme idụt emi n̄kakade ẹkpere ndisịm 60. Ke kpukpru idụt oro, mma n̄kụt nte Jehovah ọdiọn̄de ikọt esie, inamke n̄kpọ m̀mê n̄kpọ etie didie ye mmọ.

Ke 2017, mma mfiak n̄ka Africa ini ibuot itieutom ẹkedọhọde nsan̄a nse mme idụt. Ama enem mi ndimen Ann n̄ka Burundi, ama onyụn̄ enem nnyịn mbiba ndikụt adan̄a ediwak owo emi ẹkedidụkde esop ke idụt oro! Akpa ini emi Ann akakade Burundi ekedi oro. Ata ediye Bethel do ada idahaemi ke efak emi n̄kesisan̄ade n̄kwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk ke 1964. Mme asuanetop ke idụt oro ẹnyụn̄ ẹbe 15,500.

Esịt ama enem mi tutu ini n̄kụtde Côte d’Ivoire ke otu nsio nsio idụt emi ibuot itieutom ẹkedọhọde n̄kese ke 2018. Ini isịmde Abidjan emi edide ibuot obio Côte d’Ivoire, eketie nte n̄ka obio emana mi. Ini nsụk nsede n̄wed emi ẹwetde nọmba fon nditọete emi ẹnamde utom ke Bethel, mma n̄kụt ke brọda emi odụn̄de adiana ubet nnyịn ekere Sossou. Mma nti ke Brọda Sossou ekedi esenyịn obio * ini ndude ke Abidjan. Edi Sossou enye emi ikedịghe Sossou enye emi n̄kọdiọn̄ọde; eyen esie ke ekedi.

Jehovah anam se enye ọkọn̄wọn̄ọde. Ke kpukpru afanikọn̄ emi ẹsịmde mi, mmedikụt ke ima ibuọt idem ye Jehovah, ke enye esinen̄ede usụn̄ nnyịn enịm nte enye ọdọhọde. Idahaemi ami ye n̄wan mi imenen̄ede ibiere ndika iso nsan̄a ke usụn̄ emi tutu isịm obufa ererimbot emi usụn̄ oro edinen̄erede iyama.—N̄ke 4:18.