1-3. (a) Nso ikanam Jehovah ama Solomon, ndien didie ke enye ọkọdiọn̄ Solomon? (b) Mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

SOLOMON ikokponke owo ini enye ọtọn̄ọde ndikara Israel. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ukara esie, Jehovah ama owụt enye idem ke ndap onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Ben̄e se oyomde nnọ fi.” Solomon ama ọbọrọ ete: “Ndi eyenọwọn̄. Ndien mfiọkke nte n̄kpọwọrọde ye nte n̄kpodụkde. . . . Mbọk, nọ asan̄autom fo esịt n̄kopitem ndida n̄kpe ikpe ikọt fo.” (1 Ndi. 3:5-10) Solomon ndikeben̄e “esịt n̄kopitem” okowụt ke enye osụhọde idem. Imosụk ise Jehovah akamade enye ntre! (2 Sam. 12:24) Se Solomon ekeben̄ede ama enem Jehovah tutu Jehovah ọnọ enye “esịt ọniọn̄ ye ifiọk.”—1 Ndi. 3:12.

² Ofụri ini emi Solomon ọkọsọn̄ọde ada ye Jehovah, Jehovah ama ọdiọn̄ enye etieti. Enye ọkọbọp temple ọnọ “enyịn̄ Jehovah Abasi Israel.” Ata n̄kpọ ukpono ekedi oro. (1 Ndi. 8:20) Ọniọn̄ emi Abasi ọkọnọde enye ama anam enye ọwọrọ etop etieti. Ẹma ẹnyụn̄ ẹwet mme ikọ emi Abasi ọkọnọde enye spirit esie etịn̄ ẹsịn ke n̄wed ita ke Bible. Kiet ke otu n̄wed oro edi n̄wed Mme N̄ke.

³ Ke n̄wed Mme N̄ke, ẹsiak ikọ oro “esịt” ẹbe utịm ike-100. Ke uwụtn̄kpọ, Mme N̄ke 4:23 ọdọhọ ete: “Kpeme esịt fo kan kpukpru se enyenede ndikpeme.” Nso ke esịt ọwọrọ ke itien̄wed oro? Imọn̄ ibọrọ mbụme oro ke ibuotikọ emi. Iyeneme ibọrọ mbụme iba emi n̄ko: Didie ke Satan esidomo ndibiat esịt nnyịn? Nso ke ikpanam man ikpeme esịt nnyịn? Ana idiọn̄ọ ibọrọ mbụme iba emi sia  oro edin̄wam nnyịn ika iso isọn̄ọ ida ye Abasi.

4-5. (a) Didie ke Psalm 51:6 anam idiọn̄ọ se “esịt” adade aban̄a? (b) Didie ke ikeme ndida nsọn̄idem n̄wụt ntak emi ọfọnde idiọn̄ọ se nnyịn inen̄erede idi?

⁴ Ke Mme N̄ke 4:23, “esịt” ada aban̄a “se owo enen̄erede edi.” (Kot Psalm 51:6.) Emi ọwọrọ ke “esịt” ada aban̄a nte isikerede n̄kpọ, nte isidade n̄kpọ, ntak emi iyomde ndinam n̄kpọ, ye se isidọn̄de nnyịn. Kpukpru emi aban̄a utọ owo emi inen̄erede idi, idịghe se mme owo ẹkụtde ke enyịn.

⁵ Yak ida nsọn̄idem iwụt ntak emi ọfọnde idiọn̄ọ utọ owo emi nnyịn inen̄erede idi. Akpa kan̄a, ana isidia nti udia inyụn̄ isịn̄ede idem ke ubọk ke ubọk man idem ọsọn̄ nnyịn. Ukem ntre, edieke iyomde ndisọn̄ idem ke esop, ana isikot Bible ye mme n̄wed Ikọ Abasi; enye emi etie nte udia. Ana isinam mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke imọbuọt idem ye Jehovah; enye emi etie nte ndisịn̄ede idem. Isiwụt ke imọbuọt idem ye Jehovah ke ini inamde se ikpepde inyụn̄ itịn̄de se inịmde inọ mbon en̄wen. (Rome 10:8-10; Jas. 2:26) Ọyọhọ iba, edieke idem eyede nnyịn, imekeme ndikere ke idem ọsọn̄ nnyịn ke ini edide ke ikama udọn̄ọ isan̄a. Kpa ntre n̄ko, edieke edide imesika ukwọrọikọ, idụk mbono esop, inyụn̄ ikpep n̄kpọ ke idem nnyịn, imekeme ndikere ke mbuọtidem nnyịn ọsọn̄, ke ini edide ndiọi n̄kpọ ke ẹdọn̄ n̄kam ke esịt nnyịn. (1 Cor. 10:12; Jas. 1:14, 15) Inaha ifre ke Satan oyom ndinam nnyịn isikere n̄kpọ nte enye. Didie ke enye esidomo ndinam oro? Nso ke ikpanam mbak nnyịn idikere n̄kpọ nte enye?

6. Nso ke Satan oyom, ndien didie ke enye odomo ndinyene se enye oyomde?

⁶ Satan edi ibụk. Enye ọsọn̄ ibuot ye Jehovah, imaha ndinam n̄kpọ nte Jehovah ọdọhọde ẹnam. Enye oyom nnyịn itie nte enye. Satan ikemeke ndinyịk nnyịn inam n̄kpọ nte enye, oro anam enye osio nsio nsio usụn̄ efen edi man anam nnyịn ibiet enye. Ke uwụtn̄kpọ, enye abiat mbon ererimbot emi ẹkande nnyịn  ẹkụk. (1 John 5:19) Enye ekere ke iyodụk ndụk ye mmọ, kpa ye emi idiọn̄ọde ke ndiọi nsan̄a ẹyenam nnyịn ikere n̄kpọ inyụn̄ inam n̄kpọ nte mmọ. (1 Cor. 15:33) Se enye akadade akan Edidem Solomon ubọk edi oro. Solomon ama ọdọ ediwak iban emi mîkokponoke Jehovah. Nte ini akakade, iban emi ẹma ẹnam enye anam se mîkpakanamke. Sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, mmọ ẹma “ẹwọn̄ọde enye esịt” ẹkpọn̄ Jehovah.—1 Ndi. 11:3.

7. Nso efen ke Satan esida anam mme owo ẹkere n̄kpọ nte enye? Ntak emi anade ikpeme idem-e?

⁷ Satan esida mme fim ye mme edinam TV anam mme owo ẹkere n̄kpọ nte enye. Enye ọdiọn̄ọ ke mbụk esinem nnyịn, onyụn̄ ekpep nnyịn nte ikpekerede n̄kpọ, nte ikpadade n̄kpọ, ye nte ikpanamde n̄kpọ. Jesus ama esida mbụk ekpep mme owo n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ada mbụk owo Samaria emi ekedide eti mbọhọidụn̄ ye mbụk idiọk udọ emi ọkọkpọn̄de ufọk akatahade inyene esie ekpep mme owo n̄kpọ. (Matt. 13:34; Luke 10:29-37; 15:11-32) Edi mbon emi ẹsikerede n̄kpọ nte Satan ẹkeme ndida mbụk mbiat nnyịn, ntre ana inen̄ede ikpeme. Ndusụk fim ye mme edinam TV ẹsinem nnyịn, imesinyụn̄ ikpep nti n̄kpọ ito mmọ. Edi ana ikpeme. Ke ini iyomde ndida n̄kpọ ekededi nnem idem esịt, ana ibụp idem nnyịn, ‘Ndi fim emi m̀mê edinam TV emi ekpep mi ke idiọkke ndinam idiọkn̄kpọ emi ọdọn̄de mi?’ (Gal. 5:19-21; Eph. 2:1-3) Nso ke akpanam edieke okụtde ke se ẹsiode ke fim m̀mê edinam TV edi ekikere Satan? Nam ukem ukem se akpanamde ye owo emi ọdiọn̄ọde ke akama udọn̄ọ emi ekemede ndibe fi!

8. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹkpeme esịt mmọ?

⁸ Mme ete ye eka, edi utom mbufo ndikpeme nditọ mbufo mbak Satan idibiat mmọ esịt. Imenịm ke ẹmesinam se ẹkekeme  man nditọ mbufo ididọn̄ọ. Ẹmesinam ufọk mbufo asana, ẹnyụn̄ ẹduọn̄ọ se ededi emi ẹkerede ke ekeme ndinam mbufo m̀mê nditọ mbufo ẹdọn̄ọ. Ntre n̄ko ke ana ẹkpeme nditọ mbufo mbak Satan idida fim, mme edinam TV, vidio game, ye mme ikpehe Intanet ibiat mmọ ekikere. Mbufo ke Jehovah ọnọ utom ete ẹn̄wam nditọ mbufo ẹdi ufan imọ. (N̄ke 1:8; Eph. 6:1, 4) Ntre ẹkûyak ndịk anam mbufo ndida se isịnede ke Bible nnịm ibet ke ufọk mbufo. Ẹdọhọ n̄kpri nditọ mbufo se mmọ ẹkpesede ye se mmọ mîkpesehe, ẹnyụn̄ ẹnam an̄wan̄a mmọ se inamde ẹdọhọ mmọ ẹkûse utọ n̄kpọ oro. (Matt. 5:37) Nte mmọ ẹkponde owo, ẹkpep mmọ ẹda se Jehovah etịn̄de ẹbiere se ifọnde ye se idiọkde ke idemmọ. (Heb. 5:14) Ẹti n̄ko ke nditọ mbufo ẹyenen̄ede ẹkpep n̄kpọ ẹto se ẹtịn̄de, edi se mbufo ẹnamde ke mmọ ẹdikpebe ikan.—Deut. 6:6, 7; Rome 2:21.

9. Tịn̄ n̄kpọ kiet emi Satan oyomde kpukpru owo ẹkere. Ntak emi ekikere oro ọdiọkde?

⁹ Usụn̄ efen emi Satan esidomode ndibiat ekikere nnyịn edi ndinam nnyịn ima ekikere owo ikan eke Jehovah. (Col. 2:8) N̄kpọ kiet emi Satan oyomde kpukpru owo ẹkere edi ke ndinyene enyọn̄ ye isọn̄ ekpedi akpa n̄kpọ ke uwem. Ndusụk mbon emi ẹkerede n̄kpọ ntem ẹkeme ndiforo, ndusụk iforoke. M̀mê mmọ ẹforo m̀mê iforoke, mmọ ẹnam idem ibak. Ntak-a? Sia mmọ ẹkeme ndisịn ibuot nsịn itọn̄ nyom okụk tutu inyeneke ini aba ise iban̄a idem mmọ ye ubon mmọ, ẹnyụn̄ ẹda ini emi ẹkpedade ẹnam n̄kpọ man ẹkpere Abasi ẹyom okụk. (1 Tim. 6:10) Esịt enem nnyịn ke Ete nnyịn eke heaven emi enyenede ọniọn̄ etieti an̄wam nnyịn idiọn̄ọ nte ikpadade okụk.—Eccl. 7:12; Luke 12:15.

10-11. (a) Nso ke ana inam man ikeme ndikpeme esịt nnyịn? (b) Nso ke mbon ukpeme ẹkesinam ke eyo Bible, ndien didie ke ubieresịt nnyịn ekeme ndinam ukem oro?

¹⁰ Se idin̄wamde nnyịn ikpeme esịt nnyịn edi ndidiọn̄ọ mme n̄kpọ emi ẹkemede ndibiat nnyịn esịt nnyụn̄ nsọsọp mfep m̀mê ntre mme n̄kpọ oro mbak nnyịn ididụk mfịna. Ikọ oro “kpeme” ke Mme N̄ke 4:23 eti nnyịn se owo ukpeme ekesinamde ke eset. Ke eyo Edidem Solomon, mbon ukpeme ẹkesidoro ke enyọn̄ ibibene obio ẹse se ikade iso, ẹnyụn̄ ẹfiori n̄kpo edieke ẹdade ẹkụt n̄kpọndịk edide. Uwụtn̄kpọ emi anam inen̄ede ikụt se anade inam mbak Satan idibiat ekikere nnyịn.

¹¹ Ke eyo Bible, mbon ukpeme ye mme ekpeme-inuaotop ẹkesidian ubọk ẹkpeme obio. (2 Sam. 18:24-26) Ini ekededi emi mme asua ẹdide, mmọ ẹma ẹsikụt ẹte ke ẹberi mme inuaotop obio. (Neh. 7:1-3) Ubieresịt * emi ima ikada Bible ikpep n̄kpọ ekeme ndinam se owo ukpeme ekesinamde. Ini ekededi emi Satan oyomde ndinam ikere n̄kpọ nte enye, ida n̄kpọ nte enye, mîdịghe oyom ndinam idiọkn̄kpọ ọdọn̄ nnyịn, ubieresịt nnyịn ekeme ndidụri nnyịn utọn̄. Enye ama odụri nnyịn utọn̄, inaha imia utọn̄ isio. Ana inam se ededi emi ikemede man ikpeme esịt nnyịn.

12-13. Nso ikeme ndidọn̄ nnyịn, edi nso ke ikpakam inam?

¹² Yak ineme usụn̄ kiet emi ikemede  ndikpeme esịt nnyịn mbak Satan idinam nnyịn ikere n̄kpọ nte enye. Jehovah ekpep nnyịn ke ikpanaha “ẹtịn̄ ẹban̄a use ye orụk mbubiam ido ekededi” ke otu nnyịn. (Eph. 5:3) Edi nso ke idinam edieke mbon itieutom nnyịn m̀mê nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹtọn̄ọde nneme idan̄? Imọdiọn̄ọ ke ikpanaha idu “uwem unana uten̄e Abasi,” ke akpana “ifep mme udọn̄ ererimbot.” (Titus 2:12) Ubieresịt nnyịn ekeme ndinam se owo ukpeme ekesinamde onyụn̄ odụri nnyịn utọn̄. (Rome 2:15) Edi ndi iyakpan̄ utọn̄? Ekeme ndidọn̄ nnyịn ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se mbon itieutom nnyịn m̀mê nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹnemede m̀mê nditiene nse ndiọi ndise utu ke ndinam se ubieresịt nnyịn ọdọhọde. Se ikpakam inamde ke utọ ini oro ekpedi ndikpụhọ nneme m̀mê ndidaha n̄kpọn̄ mmọ.

¹³ Uko edin̄wam nnyịn ikûkere n̄kpọ nte ubọkn̄ka nnyịn ẹkerede, ikûnyụn̄ utiene mmọ unam ndiọi n̄kpọ. Jehovah esikụt ukeme oro isịnde ndifep mme n̄kpọ ntre, enye oyonyụn̄ ọnọ nnyịn uko ye ọniọn̄ man nnyịn ikûkere n̄kpọ nte Satan. (2 Chron. 16:9; Isa. 40:29; Jas. 1:5) Nso efen ke ikeme ndinam man ikpeme esịt nnyịn?

14-15. (a) Nso ke ikpayak esidụk nnyịn esịt, ndien didie ke ikpanam oro? (b) Didie ke Mme N̄ke 4:20-22 ekeme ndin̄wam nnyịn inam se ikotde ke Bible etịm an̄wan̄a nnyịn? (Se n̄ko ekebe oro “ Nte N̄kpetiede N̄kere Se N̄kotde.”)

¹⁴ Nnyịn isiyakke ndiọi n̄kpọ ẹdụk nnyịn esịt mbak mmọ ẹdibiat nnyịn, edi akpana isiyak nti n̄kpọ ẹdụk nnyịn esịt sia mmọ ẹdin̄wam nnyịn. Fiak kere uwụtn̄kpọ obio emi ẹkebọpde ibibene ẹkanade. Ekpeme inuaotop ama esiberi inuaotop obio mbak mme asua ididụk, edi enye ama esiberede ọnọ mbon emi ẹdade udia ye nti n̄kpọ efen ẹdi obio. Ekpedi ẹkesiberi inuaotop obio kpukpru ini, mbon obio ẹkpekekpa biọn̄. Ntre n̄ko ke ikpanam. Ana isiyak ekikere Abasi odụk nnyịn esịt kpukpru ini.

¹⁵ Se Jehovah ekerede ọdọn̄ọ ke Bible. Ntre ini ekededi emi ikotde Bible, ana iyak se Jehovah ekerede eteme nnyịn se ikpekerede, nte ikpadade n̄kpọ, ye nte ikpesinamde n̄kpọ. Nso ke ikpanam man se ikotde ke Bible etịm an̄wan̄a nnyịn? Ana isibọn̄ akam. Sista kiet ọdọhọ ete: “Mbemiso n̄kotde Bible, mmesibọn̄ akam ndọhọ Jehovah an̄wam mi nnen̄ede ‘n̄kụt mme utịben̄kpọ’ emi ẹdude ke Ikọ esie.” (Ps. 119:18) Ana isitie n̄ko ikere se ikotde. Ima ibọn̄ akam, ikot Bible, inyụn̄ itie ikere se ikotde, Ikọ Abasi oyodụk nnyịn “ọwọn̄esịt,” iyonyụn̄ ima nte Jehovah esikerede n̄kpọ.—Kot Mme N̄ke 4:20-22; Ps. 119:97.

16. Nso ufọn ke Edinam TV nnyịn anam ọnọ nnyịn? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁶ Usụn̄ efen emi isiyakde ekikere Abasi eteme nnyịn se ikpanamde edi nnyịn ndise mme n̄kpọ emi ẹsisiode ke Edinam TV Mme Ntiense Jehovah. Ebe ye n̄wan kiet ẹdọhọ ẹte: “Jehovah ada se ẹsisiode ke edinam TV oro kpukpru ọfiọn̄ ọbọrọ akam nnyịn! Se ẹsisiode do esisọn̄ọ nnyịn idem onyụn̄ ọdọn̄ nnyịn esịt ke ini ifụhọde m̀mê ke ini etiede nte idu ikpọn̄. Imesibre mbufa ikwọ nnyịn kpukpru ini ke ufọk, edide item udia, inam ufọk asana, m̀mê in̄wọn̄ tea.” Edinam TV nnyịn esin̄wam nnyịn ikpeme esịt nnyịn sia ẹsikpep nnyịn ndikere n̄kpọ nte Jehovah ekerede, utu ke ndikere n̄kpọ nte Satan.

17-18. (a) Nte 1 Ndidem 8:61 owụtde, nso isitịbe ima inam se Jehovah ekpepde nnyịn? (b) Nso ke ikeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ Edidem Hezekiah? (c) Akam David ke Psalm 139:23, 24 owụt ke nso ke ikpeben̄e Jehovah?

 ¹⁷ Imesitetịm ibuọt idem ye Jehovah ima ibọ ufọn nti n̄kpọ emi inamde. (Jas. 1:2, 3) Esinem nnyịn n̄ko sia imọdiọn̄ọ ke enem Jehovah ndida nnyịn nte nditọ esie, esinyụn̄ ọdọn̄ nnyịn nditetịm nnam se inemde enye esịt. (N̄ke 27:11) Idomo ekpesịm nnyịn, isida enye nte ifet ndiwụt ke imama ndinam se Ete nnyịn oyomde inam. (Ps. 119:113) Imesiwụt n̄ko ke imama Jehovah ke ofụri esịt, ke imebiere ndinịm kpukpru ewụhọ esie nnyụn̄ nnam se enye ọdọhọde.—Kot 1 Ndidem 8:61.

¹⁸ Ndi oro ọwọrọ ke nnyịn idinamke ndudue aba? Iwọrọke, sia nnyịn ifọnke ima. Edieke inamde ndudue, ọfọn iti uwụtn̄kpọ Edidem Hezekiah. Enye ama anam ndudue, edi ama akabade esịt, onyụn̄ aka iso anam n̄kpọ Jehovah “ke ofụri esịt.” (Isa. 38:3-6; 2 Chron. 29:1, 2; 32:25, 26) Ntre inaha iyak Satan anam ikere n̄kpọ nte enye ke usụn̄ ndomokiet. Ẹyak ibọn̄ akam idọhọ Jehovah an̄wam nnyịn inyene “esịt n̄kopitem.” (1 Ndi. 3:9; kot Psalm 139:23, 24.) Edieke ikpemede esịt nnyịn ikan se anade ikpeme, iyaka iso isọn̄ọ ida ye Jehovah.