1. Nsio nsio afanikọn̄ ewe ẹsịm ediwak nti ikọt Jehovah?

EDIWAK ikọt Jehovah ke nsio nsio itie ke ererimbot ẹsobo mme afanikọn̄ emi ẹsitịmerede mmọ esịt m̀mê emi ẹsinamde mmọ ẹfụhọ. Ndi utọ n̄kpọ emi ọwọrọ nditọete ke esop mbufo? Ndusụk nditọete ẹdọn̄ọ ata idiọk udọn̄ọ, ndusụk ẹfụhọ n̄kpa owo mmọ. Mbon en̄wen ẹfụhọ sia owo ke ubon mmọ m̀mê ufan mmọ ọkpọn̄ Jehovah. Onyụn̄ enyene mbon emi ẹbọde ufen ke ntak oto-obot afanikọn̄. Kpukpru nditọete nnyịn emi ẹyom ndọn̄esịt. Didie ke ikeme ndin̄wam mmọ?

2. Nso ikesinam apostle Paul oyom ndọn̄esịt ndusụk ini?

² Nsio nsio afanikọn̄ emi ẹkpekedade apostle Paul ibuot ẹma ẹsịm enye ediwak ini. (2 Cor. 11:23-28) Enye ama enyene n̄ko “n̄kukịm ke obụkidem” emi akanade enye ọyọ. Etie nte n̄kukịm oro ekedi udọn̄ọ. (2 Cor. 12:7) Enye ama ofụhọ n̄ko ini Demas emi ekedide nsan̄autom esie ọkọkpọn̄de enye ‘sia akamade editịm n̄kpọ emi.’ (2 Tim. 4:10) Paul ekedi Christian emi ẹkeyetde aran. Enye ama enyene uko, esinyụn̄ ama ndin̄wam mbon en̄wen. Edi idem ama esimem enye ndusụk ini.—Rome 9:1, 2.

3. Didie ke Jehovah ọkọsọn̄ọ Paul idem onyụn̄ an̄wam enye?

³ Didie ke ẹkedọn̄ Paul esịt ẹnyụn̄ ẹn̄wam enye? Jehovah ama ada edisana spirit esie ọsọn̄ọ enye idem. (2 Cor. 4:7; Phil. 4:13) Jehovah ama onyụn̄ ada nditọete ọdọn̄ enye esịt. Paul ọkọdọhọ ke ndusụk nsan̄autom imọ ẹdi “mme andin̄wam emi ẹsọn̄ọde [imọ] idem.” (Col. 4:11) Aristarchus, Tychicus, ye Mark ẹma ẹsịne ke otu mbon emi enye akasiakde enyịn̄. Mmọ ẹma ẹsọn̄ọ Paul idem ẹnyụn̄ en̄wam enye ọyọ se ikọwọrọde enye. Nso ye nso ikan̄wam nditọete oro ẹkeme ndisọn̄ọ enye idem ntre? Didie ke ikeme ndikpebe mmọ nte isụk idomode ndidọn̄ kiet eken esịt nnyụn̄ nsọn̄ọ kiet eken idem?

4. Didie ke Aristarchus ọkọsọn̄ọ ada ye Paul nte eti ufan?

⁴ Christian kiet emi ekekerede Aristarchus ama ọsọn̄ọ ada ye Paul nte eti ufan. Enye okoto Thessalonica emi odude ke Macedonia. Akpa ini emi ikotde iban̄a Aristarchus edi ini Paul akade Ephesus ke ọyọhọ isan̄ isụn̄utom esie ita. Nte Aristarchus akasan̄ade ye Paul ọkwọrọ ikọ, mbon ntịme ẹma ẹmụm enye ẹkọbi. (Utom 19:29) Ke ẹma ẹkesana enye ẹyak, enye ikọdọhọke yak inyọn̄ edem mmimọ mbak mfịna efen, edi ama ọsọn̄ọ odu ye Paul. Aristarchus okosụk ododu ye Paul ke Greece ke ọfiọn̄ ifan̄ ebede, kpa ye emi mme asua ẹkesụk ẹdomode ndiwot Paul. (Utom 20:2-4) Ke n̄kpọ nte isua 58 eyo mme apostle emi ẹkenọde Paul aka Rome nte owo n̄kpọkọbi, Aristarchus ama etiene Paul aka isan̄ oro, mmọ mbiba ẹkenyụn̄ ẹdu kiet ini ubom mmọ okowụrede ke usụn̄ isan̄ oro. (Utom 27:1, 2, 41) Etie nte ẹma ẹtiene ẹkọbi enye ke ekpri ini ye Paul ini mmọ ẹsịmde Rome. (Col. 4:10) Imenịm ke utọ eti ufan oro ndidu ye Paul ama enen̄ede ọsọn̄ọ Paul idem onyụn̄ ọdọn̄ enye esịt!

5. Mme N̄ke 17:17 owụt ke didie ke ikeme ndidi eti ufan?

⁵ Imekeme ndidi utọ ufan emi Aristarchus ekedide edieke isọn̄ọde ida ye nditọete nnyịn ke ini n̄kpọ ọfọnde ye ke “ini nnanenyịn.” (Kot Mme N̄ke 17:17.) Ekeme ndiyom ẹsụk ẹdọn̄ eyenete esịt idem ke ini afanikọn̄ emi ekesịmde enye okụrede. Sista Frances * emi kansa okowotde ete esie, ndien ọfiọn̄ ita ekebe owot eka adian, ọdọhọ ete: “N̄kere ke owo esisụk okokop ubiak anyan ini ke ikpọ mfịna emi ẹkesịmde enye ẹma ẹkekụre. Enem mi nte nnyenede nti ufan emi ẹdiọn̄ọde ke kpa ye edide ebịghi ete ye eka mi ẹkekpa, ke se ikọwọrọde mi oro osụk ababiak mi.”

6. Edieke isọn̄ọde ida ye owo, nso ke idinam inọ enye?

⁶ Nti ufan ẹsiyak n̄kpọ atak mmọ man ẹkeme ndin̄wam nditọete mmọ. Uwụtn̄kpọ kiet edi ini dọkta ọkọdọhọde Peter ke enye enyene idiọk udọn̄ọ emi edidiade enye idem usọp usọp, emi edinyụn̄ owotde  enye. Kathryn an̄wan esie ọdọhọ ete: “Ebe ye n̄wan kiet ke esop nnyịn ẹkemen nnyịn ẹka ufọkibọk usen emi ẹketịn̄de utọ udọn̄ọ emi Peter ọdọn̄ọde. Mmọ ẹma ẹbiere usen oro ke mmimọ idiyakke nnyịn iyọ utọ ubiak oro ikpọn̄. Tọn̄ọ usen oro, mmọ ẹsidi ẹdin̄wam nnyịn ini ekededi emi iyomde un̄wam.” Ndinyene utọ nti ufan emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn iyọ se iwọrọde nnyịn esidọn̄ nnyịn esịt tutu!

7-8. Nte ikụtde ke Colossae 4:7-9, didie ke Tychicus okowụt ke imedi se ẹberide edem?

⁷ Enyene Christian en̄wen emi ọkọsọn̄ọde ada ye Paul. Enye ekekere Tychicus, okonyụn̄ oto ikpehe n̄kan̄ Asia emi Rome ẹkekarade. (Utom 20:4) Ke n̄kpọ nte isua 55 eyo mme apostle, ini Paul akanamde ndutịm yak ẹkebọ okụk emi nditọete ẹketịpde man ẹda ẹken̄wam mme Christian ke Judea, etie nte enye ama ayak Tychicus etiene an̄wam ke akpan utom oro. (2 Cor. 8:18-20) Ekem ke akpa ini emi ẹkekọbide Paul ke Rome, enye ama asan̄a utom ọnọ Paul. Enye ekesimen mme leta ye mme etop emi Paul akadade ọsọn̄ọ nditọete idem ọsọk mme esop ke Asia.—Col. 4:7-9.

⁸ Tychicus ama aka iso edi eti ufan emi Paul ekekemede ndiberi edem. (Titus 3:12) Idịghe kpukpru mme Christian ini oro ẹkedi se ẹkemede ndiberi edem nte Tychicus. Ini ẹkekọbide Paul ọyọhọ ikaba ke n̄kpọ nte isua 65 eyo mme apostle, Paul ama ewet ọdọhọ ke ediwak nditọete irenowo ke Asia ẹma ẹsọn imọ. Ekeme ndidi mmọ ẹkesọn enye mbak mme asua ẹditiene ẹkọbọ mmọ. (2 Tim. 1:15) Edi Paul ama eberi edem ke Tychicus onyụn̄ ọnọ enye utom en̄wen. (2 Tim. 4:12) Ama enem Paul ndinyene utọ eti ufan nte Tychicus.

9. Didie ke ikeme ndikpebe Tychicus?

⁹ Imekeme ndikpebe Tychicus edieke idide nti ufan emi ẹkemede ndiberi edem. Ke uwụtn̄kpọ, nnyịn isitịn̄ke-tịn̄ kpọt ke iyan̄wam nditọete nnyịn emi ẹnyenede mfịna, imesinanam n̄kpọ in̄wam mmọ. (Matt. 5:37; Luke 16:10) Mbon emi ẹnyenede mfịna ẹma ẹdiọn̄ọ ke iyan̄wam mmọ, mmọ ẹsinen̄ede ẹkop ndọn̄esịt. Sista kiet etịn̄ se inamde edi ntre ete: “Udûfịnake idem utie ukere m̀mê owo emi ọkọdọhọde ke iyan̄wam fi  eyedi ke nnennen ini edin̄wam fi anam se enye ọkọdọhọde.”

10. Mme N̄ke 18:24 owụt ke nso ikeme ndidọn̄ mme owo esịt ke ini mmọ ẹnyenede mfịna m̀mê ke ini n̄kpọ mîtiehe nte mmọ ẹkekerede?

¹⁰ Edieke mbon emi ẹnyenede mfịna m̀mê emi n̄kpọ mîtiehe nte mmọ ẹkekerede ẹtịn̄de nte etiede mmọ ke idem ẹnọ ufan emi mmọ ẹkemede ndiberi edem, emi esiwak ndidọn̄ mmọ esịt. (Kot Mme N̄ke 18:24.) Ini ẹkesiode akpan Bijay ẹfep ke esop, ama abiak Bijay etieti. Enye ọkọdọhọ ete, “Mma nnen̄ede nyom nditịn̄ nte etiede mi ke idem nnọ owo emi n̄kemede ndiberi edem.” Ndudue emi Carlos akanamde ama anam ẹbọ enye ifetutom emi enye akamade etieti. Enye ọdọhọ ete, “Mma nyom owo emi edikpan̄de utọn̄ ikop nte etiede mi ke idem, edi iduọhọke mi.” Carlos ama etịn̄ nte etiede enye ke idem ọnọ mbiowo, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹn̄wam enye akan mfịna oro. Enye ndidiọn̄ọ ke mbiowo ẹnyene mbufiọk, ke idinyụn̄ imenke iketịn̄ inọ mbon en̄wen ama ọdọn̄ enye esịt n̄ko.

11. Nso ke ikpanam man idi ufan emi ẹkemede ndiberi edem nnyụn̄ n̄n̄wan̄a esịt nnọ?

¹¹ Edieke iyomde ndidi ufan emi owo ekemede ndiberi edem nnyụn̄ n̄n̄wan̄a esịt nnọ, ana ikpep ndinyene ime. Ini ebe Zhanna ọkọkpọn̄de enye, Zhanna ama etịn̄ nte etiede enye ke idem ọnọ mme ufan emi ẹkenen̄erede ẹkpere enye idem. Se ikọdọn̄de Zhanna esịt edi oro. Enye ọdọhọ ete, “Mmọ ẹma ẹnyene ime ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mi kpa ye emi etiede nte mma nsitịn̄ n̄kpọ kiet ediwak ini.” Afo n̄ko emekeme ndisinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ nnọ ufan fo man ekeme ndidi eti ufan.

12. Anie ekedi Mark? Didie ke enye okowụt ke enenem imọ ndin̄wam mbon en̄wen?

¹² Mark ekedi eyen Jew emi ekedide Christian, enye okoto Jerusalem. Barnabas eyen eyeneka ete esie okonyụn̄ edi isụn̄utom emi mme owo ẹkediọn̄ọde etieti. (Col. 4:10) Etie nte ubon mme Mark ẹma ẹnyene n̄kpọ, edi idịghe okụk ye inyene ẹkedi akpan n̄kpọ ẹnọ Mark. Ke ofụri uwem esie, Mark ama esima ndin̄wam mbon en̄wen, ekesinyụn̄ enenem enye ndinam ntre. Ke uwụtn̄kpọ, enyene nsio nsio ini emi enye ekesisan̄ade ye apostle Paul onyụn̄ asan̄a ye apostle Peter anam utom emi ẹkenọde mmọ; etie nte Mark ekesise aban̄a udia, ebietidụn̄, ye mme n̄kpọ ntre ọnọ mmọ. (Utom 13:2-5; 1 Pet. 5:13) Paul ọkọdọhọ ke Mark edi kiet ke otu ‘nsan̄a imọ ke utom obio ubọn̄ Abasi’ ye ‘andin̄wam emi ọsọn̄ọde imọ idem.’—Col. 4:10, 11.

13. Didie ke 2 Timothy 4:11 owụt ke Paul ama ama nti utom emi Mark akanamde?

¹³ Mark ama edidi kiet ke otu mme ufan emi ẹkekperede Paul idem ẹkan. Yak inọ uwụtn̄kpọ kiet. Akpatre ini emi ẹkekọbide Paul, oro edi ke n̄kpọ nte isua 65 eyo mme apostle, Paul ama ewet udiana leta emi enye ọkọnọde ẹsọk Timothy. Ke leta oro, Paul ama ọdọhọ Timothy asan̄a ye Mark edi ebịne imọ ke Rome. (2 Tim. 4:11) Imenịm ke Paul ama ama nti utom emi Mark akanamde ke edem, oro akanam enye oyom Mark odu ye imọ ke utọ akpan ini oro. Mark ama an̄wam Paul; etie nte enye ekesinam Paul enyene udia m̀mê mme ikpan̄wed ye mmọn̄n̄wed emi enye ekesidade ewet n̄kpọ. Un̄wam ye ndọn̄esịt emi enye ọkọnọde Paul ama an̄wam Paul ọyọ usen uwem esie ifan̄ oro mbemiso ẹwotde enye.

14-15. Nso ke Matthew 7:12 ekeme ndikpep nnyịn mban̄a nsio nsio usụn̄ emi ikpan̄wamde mbon en̄wen?

¹⁴ Kot Matthew 7:12. Ke ini inyenede ikpọ mfịna, esinem nnyịn etieti ima inyene mbon emi ẹn̄wamde nnyịn! Ryan emi  enyene-ndịk aksiden okowotde ete esie ini owo mîkodorike enyịn ọkọdọhọ ete: “N̄kpọ ama ọwọrọ fi, ediwak n̄kpọ emi afo esinamde kpukpru usen ẹkeme ndikabade ntie nte n̄kpọ emi mûdukemeke ndinam. Un̄wam emi ẹn̄wamde fi, ọkpọkọm etie nte edi ata ekpri n̄kpọ, esinen̄ede ọdọn̄ owo esịt.”

¹⁵ Nnyịn ndisitat enyịn nse se ikade iso nnyụn̄ nse nte n̄kpọ etiede ye mme owo ekeme ndin̄wam nnyịn ikụt nsio nsio usụn̄ emi ikpan̄wamde mmọ. Uwụtn̄kpọ kiet edi se sista emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe 6 akanamde man an̄wam Peter ye Kathryn. Sista oro ama anam n̄kpọ man an̄wam mmọ ẹsika ufọkibọk ini ekededi emi mmọ ẹyomde ndikokụt dọkta. Sia Peter ye Kathryn mîkekemeke ndiwat moto aba, sista oro ama anam ndutịm man nsio nsio owo ke esop ẹsimen mmọ ẹka ufọkibọk. Ndi se sista oro akanamde ama an̄wam? Kathryn ọdọhọ ete, “Eketie nte ẹbiomode nnyịn mbiomo ke ibuot.” Ti ke n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi afo anamde an̄wam mme owo ẹsidọn̄ mmọ esịt.

16. Tịn̄ akpan n̄kpọ kiet emi ikpepde ito Mark iban̄a ndidọn̄ owo esịt.

¹⁶ Imenịm ke Mark ama enyene ekese ndinam. Enye ama enyene ediwak akpan n̄kpọ ndinam ke utom Jehovah, esịnede ndiwet Gospel emi ẹkotde ẹdian enye. Kpa ye oro, Mark ama afak ifet ada ọkọdọn̄ Paul esịt, ikonyụn̄ isọn̄ke Paul ndidọhọ yak Mark edi edin̄wam imọ. Angela emi ẹkewotde eka eka esie afai afai etịn̄ n̄kpọ emi owụtde ke enye ama ama nte mbon en̄wen ẹkedọn̄de enye esịt. Enye ọdọhọ ete: “Isisọn̄ke nditịn̄ nte etiede fi ke idem nnọ mme ufan emi ọdọn̄de-dọn̄ mmọ ndin̄wam fi. Isitiehe nte n̄kpọ emi ẹnyịkde-nyịk mmọ, ndịk isinyụn̄ inamke mmọ ndin̄wam.” Imekeme ndibụp idem nnyịn m̀mê mbon en̄wen ẹdiọn̄ọ nnyịn nte mbon emi ẹsimade ndinam nsio nsio n̄kpọ ndọn̄ nditọete esịt.

17. Didie ke nditie n̄kere se idude ke 2 Corinth 1:4 ekeme ndinam ọdọn̄ nnyịn ndidọn̄ mbon en̄wen esịt?

¹⁷ Isọn̄ke ndikụt nditọete emi ẹyomde ndọn̄esịt. Imekeme ndikam nda se owo  eketịn̄de ọdọn̄ nnyịn esịt ndọn̄ mbon en̄wen esịt. Nino emi eka eka esie akakpade ọdọhọ ete: “Jehovah ekeme ndida nnyịn ndọn̄ mbon en̄wen esịt edieke iyakde enye ada nnyịn anam ntre.” (Kot 2 Corinth 1:3, 4.) Frances emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe 5 ọdọhọ ete: “Ikọ 2 Corinth 1:4 edi ata ofụri akpanikọ. Imekeme ndida se ẹkedade ẹdọn̄ nnyịn esịt ndọn̄ mbon en̄wen esịt.”

18. (a) Nso ikeme ndinam ndịk anam ndusụk owo ndidọn̄ owo esịt? (b) Didie ke ikeme ndinen̄ede ndọn̄ mbon en̄wen esịt? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁸ Kpa ye emi ndịk ekemede ndinam nnyịn, ana iyom nsio nsio usụn̄ in̄wam mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, ndịk ekeme ndinam nnyịn sia nnyịn mîdiọn̄ọke se ikpetịn̄de m̀mê se ikpanamde inọ owo emi afanikọn̄ esịmde. Ebiowo kiet emi ekerede Paul eti nte ndusụk owo ẹkedomode ndidọn̄ enye esịt ini ete esie akakpade. Enye ọdọhọ ete: “Mma n̄kụt ke ikememke inọ mmọ ndidi mbịne mi. Mmọ ikọdiọn̄ọke se ẹkpetịn̄de. Edi ama enem mi ndikụt nte ọkọdọn̄de mmọ ndidi ndidọn̄ mi esịt nnyụn̄ n̄n̄wam mi.” Uwụtn̄kpọ efen edi eke Brọda Tajon emi akamba unyekisọn̄ akabiatde se enye ekenyenede. Enye ọdọhọ ete: “Ntịn̄ akpanikọ, ntịghi kpukpru etop emi mme owo ẹkenọde mi usen ifan̄ ke unyekisọn̄ oro ama okokụre, edi mmeti nte mmọ ẹkedide ẹdise m̀mê n̄kpọ etie didie ye ami.” Edieke inamde n̄kpọ iwụt ke imekere iban̄a mbon en̄wen, imekeme ndinen̄ede ndọn̄ mme owo esịt.

19. Nso inam afo ebiere ndidi ‘andin̄wam emi ọsọn̄ọde owo idem’?

¹⁹ Nte inen̄erede ikpere utịt editịm n̄kpọ emi, n̄kpọ ayakaka iso ọdiọk ke ererimbot emi, uwem oyonyụn̄ ọsọn̄ akan nte edide idahaemi. (2 Tim. 3:13) Mme mfịna emi isidade isọk idem nnyịn ke ntak emi nnyịn mîfọnke ima ye ke ntak idiọkn̄kpọ emi ikadade-da imana ayanam ikaka iso iyom ndọn̄esịt. Ndọn̄esịt emi nditọete ẹkenọde apostle Paul ama etiene an̄wam enye ọsọn̄ọ ada ọyọ tutu esịm utịt uwem esie. Ẹyak isọn̄ọ ida ye nditọete nnyịn nte Aristarchus, idi se ẹkemede ndiberi edem nte Tychicus, inyụn̄ ima ndin̄wam mbon en̄wen nte Mark. Ima inam ntem, iyekeme ndin̄wam nditọete nnyịn ẹka iso ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah.—1 Thess. 3:2, 3.