1. Nso ke Edidem David okobụp emi ndusụk nnyịn ikemede ndibụp?

KPUKPRU nnyịn isiyom ndidu ke ifụre ye ke emem. Idụhe owo ndomokiet emi esimade esịt etịmede imọ. Edi ndusụk ini, n̄kpọ ekeme ndinam esịt enen̄ede etịmede nnyịn. Ke ntak oro, ndusụk ikọt Jehovah ẹkeme ndibụp enye se Edidem David okobụpde enye ini esịt eketịmerede enye. David okobụp Jehovah ete: “Adan̄a didie . . . ke mme usen mi ẹdiyọhọ ye mfụhọ?”—Ps. 13:2.

2. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

² Idụhe nte ikemede nditie n̄kpọ ndomokiet inamke nnyịn itịmede esịt. Edi enyene mme n̄kpọ emi ikemede ndinam mbak nnyịn iditịmede esịt ikaha. Ke ibuotikọ emi, idibem iso ineme ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam esịt etịmede nnyịn. Ekem iyeneme n̄kpọ itiokiet emi ikemede ndinam yak esịt ana nnyịn sụn̄ ima inyene mfịna.

3. Nso ye nso ikeme nditịmede nnyịn esịt? Ndi imekeme ndikpan mme n̄kpọ oro nditịbe?

³ Awak mme n̄kpọ emi ẹkemede nditịmede nnyịn esịt, nnyịn inyụn̄ ikemeke ndikpan mme n̄kpọ oro nditịbe. Ke uwụtn̄kpọ, ndi imekeme ndikpan udia, ọfọn̄, ye ufọkidụn̄ ndidi isua abahade mmọ ẹdọk urua? Ndi imekeme ndikpụhọde mbon itieutom nnyịn m̀mê nditọ ufọkn̄wed nnyịn emi ẹkemede ndidomo ndinam nnyịn isu nsu m̀mê inam oburobụt ido? Nnyịn ikemeke. Nnyịn inyụn̄ ikemeke ndikpan mme owo ndisịn ntịme nnyụn̄ mbiat ibet ke edem nnyịn. Se inamde ikụt kpukpru emi edi ke ediwak owo ke ererimbot emi ẹnanam n̄kpọ ikereke m̀mê Bible ọdọhọ didie m̀mê idọhọke didie. Satan emi edide abasi ererimbot emi ọdiọn̄ọ ke ndusụk owo ẹyeyak “editịmede esịt editịm n̄kpọ emi” akpan  mmọ ndinam n̄kpọ Jehovah. (Matt. 13:22; 1 John 5:19) Imosụk ise nte mme n̄kpọ emi ẹsinamde esịt etịmede owo ẹwakde ke ererimbot emi!

4. Ikpetịmede esịt ikaha iban̄a mfịna nnyịn, nso ikeme nditịbe?

⁴ Imekeme ndikpa ekikere mban̄a se iwọrọde nnyịn tutu nnyịn ikemeke ndikere mban̄a n̄kpọ en̄wen aba. N̄kpọ kiet emi ekemede ndinam itie ikpa ekikere edi nnyịn ndikere ke ekeme ndinam nnyịn idinyeneke okụk ise iban̄a idem nnyịn, ke iyọdọn̄ọ tutu nnyịn ikemeke ndinam utom nnyịn aba, mîdịghe ke ẹkeme ndisio nnyịn ke utom. Imekeme ndinyụn̄ ntie ntịmede esịt n̄kere ke idomo ama esịm nnyịn ke iyabiat ibet Abasi. Ekpri ini ayak Satan ndinam mbon emi ẹdọn̄ọde ke idak esie ẹdin̄wana ye ikọt Abasi, enye oro ekeme ndinam itie ikere m̀mê idinam n̄kpọ didie mmọ ẹma ẹdi en̄wan ye nnyịn. Imekeme ndibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi ọdiọk ami nditie ntịmede esịt mban̄a utọ mme n̄kpọ oro?’

5. Ini Jesus ọkọdọhọde mbet esie “ẹtre nditịmede esịt,” nso ke ikọ esie ọkọwọrọ?

⁵ Jesus ọkọdọhọ mbet esie “ẹtre nditịmede esịt.” (Matt. 6:25) Ndi ikọ esie ọkọwọrọ nnyịn ikûkere n̄kpọ ndomokiet? Iwọrọke ntre! Idem n̄kpọ, n̄kọ ndusụk nti ikọt Jehovah ke eset ẹma ẹsitịmede esịt, edi Jehovah ikọdọhọke ke mmọ ẹma ẹdiọk nditịmede esịt. * (1 Ndi. 19:4; Ps. 6:3) Jesus eketịn̄ ikọ oro ọdọn̄ nnyịn esịt. Enye ikoyomke nnyịn itịmede esịt ikaha iban̄a se ididiade ye se idisịnede tutu n̄kpọ Abasi idịghe aba akpa ke uwem nnyịn. Nso ndien ke ikpanam esịt ama etịmede nnyịn?—Se ekebe oro, “ Se Idin̄wamde Fi.”

6. Philippi 4:6, 7 ọdọhọ ke nso ikeme ndinam esịt ana nnyịn sụn̄?

⁶ (1) Sibọn̄ akam kpukpru ini. Esịt ama etịmede fi, bọn̄ akam dọhọ Jehovah an̄wam fi. (1 Pet. 5:7) Enye ọyọnọ fi ‘emem Abasi emi akande kpukpru se owo ekpekekere.’ Usụn̄ kiet emi enye ekemede ndibọrọ akam fo edi oro. (Kot Philippi 4:6, 7.) Jehovah ayada okopodudu edisana spirit esie anam esịt ana fi sụn̄.—Gal. 5:22.

7. Nso ke ikpeti ke ini ibọn̄de akam inọ Abasi?

⁷ Ama ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah, tịn̄ kpukpru se isịnede fi ke esịt nọ enye. Tịn̄ akpan mfịna fo nọ enye, nyụn̄ dọhọ enye nte n̄kpọ oro enen̄erede afịna fi. Ekpedi usụn̄ unyan̄a odu ke mfịna oro, dọhọ enye ọnọ fi ifiọk yak afo okụt usụn̄ unyan̄a oro onyụn̄ ọnọ fi odudu anam se akpanade anam. Ekpedi inyeneke se ekemede ndinam mban̄a mfịna fo oro, dọhọ Jehovah an̄wam fi man udûtịmede esịt ukaha. Ama etịn̄ se idide akpan mfịna fo ke akam, eyemem fi utom ndikụt ini Jehovah ọbọrọde akam oro. Okponyụn̄ edi ọbọn̄ akam ama usọpke ukụt nte Abasi ọbọrọde akam oro, ikpanaha etre ndibọn̄ akam. Jehovah oyom yak edi ama ọbọn̄ akam afo etịn̄ akpan mfịna fo onyụn̄ aka iso ọbọn̄ akam aban̄a n̄kpọ oro.—Luke 11:8-10.

8. Nso ke ikpesịn ke akam nnyịn?

⁸ Ini ọbọn̄de akam eseme idem ọnọ Jehovah, kûsutre ndikọm enye. Idem ke ini mfịna nnyịn enen̄erede okpon, ọfọn isiti kpukpru nti n̄kpọ emi Abasi anamde ọnọ nnyịn. Ekpenyene ini emi mfịna oyon̄de fi ibuot tutu afo udiọn̄ọke nte ekpetịn̄de nte etiede fi ke idem ọnọ Jehovah, ti ke ekpedi n̄kukụre se ọdọhọde edi, ‘Mbọk n̄wam mi!’ ke Jehovah ọyọbọrọ.—2 Chron. 18:31; Rome 8:26.

9. Nso ke ikpanam ndịk akpanam nnyịn?

 ⁹ (2) Da ifiọk Abasi nam n̄kpọ, kûda ifiọk idemfo unam. Ke eyo prọfet Isaiah, ndịk ama anam mbon Judah ke mbon Assyria ẹmọn̄ ẹdi en̄wan ye mmimọ. Sia mmọ mîkoyomke mbon Assyria ẹkan mmimọ, mmọ ẹma ẹkedọhọ mbon Egypt emi mîkponoke Jehovah ẹdin̄wam mmimọ. (Isa. 30:1, 2) Jehovah ama ọdọhọ mmọ ke mmọ ndikọdọhọ mbon Egypt ẹdin̄wam mmimọ ayada mfịna ọsọk mmọ. (Isa. 30:7, 12, 13) Jehovah ama ọdọn̄ Isaiah ọkọdọhọ mmọ se idinamde mmọ ẹkûkop ndịk. Jehovah ọkọdọhọ mmọ ke ‘mmọ ẹdikop odudu ke nditie sụn̄ nnyụn̄ mbuọt idem’ ye imọ.—Isa. 30:15b.

10. Tịn̄ nsio nsio ini emi ikemede ndiwụt ke imọbuọt idem ye Jehovah.

¹⁰ Didie ke ikeme ndiwụt ke imọbuọt idem ye Jehovah? Se ndusụk usụn̄ mi: Ẹkeme ndinọ fi utom emi ẹdikpede fi ikan se ẹkesikpede, edi emi edidide se anam utom akan nte ekesinamde, emi mîdinyụn̄ iyakke fi esịn idem anam n̄kpọ Jehovah nte anamde idahaemi. Mîdịghe ekeme ndidi owo ke itieutom mbufo ọdọhọ ke ikpama ndidọ fi, edi enye idịghe asan̄autom Jehovah emi ama akana baptism. Onyụn̄ ekeme ndidi owo ke ubon mbufo emi afo amade etieti ọdọhọ fi ke edieke afo akade iso anam n̄kpọ Jehovah, ke imọn̄ isịn fi. M̀mê ewe ke otu oro ọwọrọ fi, ọyọsọn̄ fi ndibiere se akpanade anam, edi Jehovah ayan̄wam fi ọdiọn̄ọ se akpanamde. (Matt. 6:33; 10:37; 1 Cor. 7:39) Edi, ndi afo ọyọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ anam se enye oyomde fi anam?

11. Mme mbụk Bible ewe ẹdin̄wam nnyịn idiọn̄ọ se ikpanamde ẹma ẹkọbọ nnyịn?

¹¹ (3) Kpep n̄kpọ to mbon emi ẹkenịmde nti uwụtn̄kpọ ye mbon emi ẹkenịmde ndiọi uwụtn̄kpọ. Ama okot Bible, oyokụt ediwak mbụk emi ẹwụtde ke ọfọn itie sụn̄ inyụn̄ ibuọt idem ye Jehovah. Nte osụk okotde mme mbụk emi, kere se ikanamde esịt ana nti ikọt Abasi oro sụn̄ ini ẹkenen̄erede ẹkọbọ mmọ. Uwụtn̄kpọ kiet edi ini Sanhedrin emi ekedide n̄kponn̄kan esopikpe mme Jew ẹkedọhọde mme apostle ẹtre ukwọrọikọ. Mme apostle ikayakke ndịk anam mmọ. Utu ke oro, mmọ ẹma ẹdọhọ mbon Sanhedrin uko uko ẹte: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.” (Utom 5:29) Idem ke ẹma ẹkemia mme apostle, idem ikenyekke mmọ. Nso ikanam idem okûnyek mmọ? Mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke Jehovah do ye mmimọ, ke se mmimọ inamde enem Jehovah esịt. Oro akanam mmọ ẹka iso ẹkwọrọ eti mbụk. (Utom 5:40-42) Ini ẹkenyụn̄ ẹyomde ndiwot mbet emi ekekerede Stephen, esịt ama ana enye sụn̄ tutu “iso esie ebiet iso angel.” (Utom 6:12-15) Se ikanamde esịt ana enye sụn̄ ntre ekedi ke enye ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah ama se imọ inamde.

12. Akpa Peter 3:14 ye 4:14 ẹwụt ke nso ikeme ndinam nnyịn ikop inemesịt ke ini ẹkọbọde nnyịn?

¹² Mme apostle ẹma ẹnen̄ede ẹkụt ke Jehovah do ye mmimọ sia enye ama ọnọ mmọ odudu ndinam utịben̄kpọ. (Utom 5:12-16; 6:8) Edi Jehovah inọhọ nnyịn odudu inam utịben̄kpọ mfịn. Kpa ye oro, se nnyịn ikụtde ke Ikọ Esie anam idiọn̄ọ ke edieke nnyịn ibọde ufen ke ntak emi inamde nnennen n̄kpọ, ke enye esinem esịt ye nnyịn, spirit esie esinyụn̄ odu ye nnyịn. (Kot 1 Peter 3:14; 4:14.) Ntre utu ke nnyịn nditie n̄kpa ekikere ndọhọ m̀mê idinanam didie ẹma ẹkọbọ nnyịn ke ini iso, se ikpebehede nnyịn idahaemi ekpedi ndinam se idin̄wamde nnyịn inịm ke Jehovah ayan̄wam nnyịn onyụn̄ anyan̄a nnyịn. Jesus ọkọdọhọ ete: “Nyọnọ mbufo ikọ eke ẹditịn̄de ye ọniọn̄, emi kpukpru mme  andibiọn̄ọ mbufo mîdikemeke ndifan̄a m̀mê ndineni.” Mbet Jesus oro ẹma ẹnịm ikọ esie oro, ana nnyịn n̄ko inịm. Jesus ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ nnyịn ete: “Mbufo ẹdibọ ukpọn̄ mbufo ẹnyene ebe ke ndiyọ.” (Luke 21:12-19) Kûfre n̄ko ke Jehovah esiti kpukpru n̄kpọ aban̄a nti ikọt esie emi ẹma ẹkekpa, ntre idisọn̄ke enye ndinam mmọ ẹset.

13. Didie ke mbụk mbon emi mîketiehe sụn̄ inyụn̄ ibuọt idem ye Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn?

¹³ Enyene se ikemede ndikpep n̄ko nto mbon emi mîketiehe sụn̄ inyụn̄ ibuọt idem ye Jehovah. Nnyịn ndikot mbụk mmọ nnyụn̄ ntie n̄kere idiyakke nnyịn inam ukem ndudue emi mmọ ẹkenamde. Uwụtn̄kpọ kiet edi eke Edidem Asa emi akakarade Judah. Enye ama ọbuọt idem ye Jehovah ini mbonekọn̄ Ethiopia emi ẹkewakde nte ntan ẹkedide en̄wan ye enye; Jehovah ama onyụn̄ an̄wam enye akan mmọ. (2 Chron. 14:9-12) Edi aka ko, ini Edidem Baasha emi akakarade Israel ekemende udịmekọn̄ emi mîwakke-wak nte eke mbon Ethiopia oro edi en̄wan ye enye, utu ke Asa ndikọdọhọ Jehovah an̄wam imọ nte enye akanamde isan̄ enye eken, Asa ama adaha ekekpe udịmekọn̄ Syria ete ẹdin̄wam imọ. (2 Chron. 16:1-3) Efen n̄ko edi ke isua ifan̄ mbemiso enye akpade, enye ama ọdọn̄ọ ata idiọk udọn̄ọ, edi ikọdọhọke Jehovah an̄wam imọ.—2 Chron. 16:12.

14. Nso ke ikeme ndikpep nto ndudue Asa?

¹⁴ Nsonso oro, ekedi Asa ama enyene mfịna enye aka ebịne Jehovah. Edi aka ko, enye ikesidọhọke Abasi esie an̄wam enye aba. Enye ekesikabade ada ifiọk idemesie an̄wam idemesie. Owo mîtịmke ikere se iketịbede oro ọfọn, ekeme nditie nte Asa ndikaka n̄kọdọhọ mbon Syria ẹdin̄wam imọ ẹn̄wana ye Israel ekedi ata eti n̄kpọ. Edi ikebịgheke, mmọ ẹma ẹfiak ẹnyene mfịna. Jehovah ama ọdọn̄ prọfet kiet ọkọdọhọ enye ete: “Koro afo eberide edem ke edidem Syria mûnyụn̄ uberike ke Jehovah Abasi fo, ke ntak oro, udịmekọn̄ edidem Syria ọmọbọhọ fi ke ubọk.” (2 Chron. 16:7) Ana nnyịn n̄ko ikpeme-o, man ididi ima inyene mfịna, utu ke nnyịn ndida se Jehovah etịn̄de ke Bible n̄n̄wam idem, nnyịn ikada ifiọk idem nnyịn in̄wam idem. Ọkpọkọm n̄kpọ etịbe yak edi se ibierede se ikpanamde idaha idahaoro, akpana imụm idem ikama inyụn̄ iberi edem ke Jehovah. Enye ayan̄wam nnyịn idiọn̄ọ nnennen n̄kpọ emi ikpebierede.

15. Nso ke ikpesinam ima ikot Bible?

¹⁵ (4) Simụm mme itie Bible dọn̄ ke ibuot. Ama okot Bible okokụt mme itie emi ẹwụtde ntak emi ọfọnde itie sụn̄ inyụn̄ ibuọt idem ye Jehovah, domo ndimụm mme itie oro ndọn̄ ke ibuot. Emekeme ndisikot mme itie oro uyo ọwọrọ mîdịghe ewet mmọ enịm, anam anam afo afiak ese man an̄wam fi eti. Jehovah ọkọdọhọ Joshua yak enye esikot n̄wed Ibet kpukpru ini, onyụn̄ etie ekere se enye okotde man enye ekeme ndida eti ibuot nnam n̄kpọ. Se enye okokotde ke n̄wed Ibet oro ama an̄wam enye yak ndịk okûnam enye, onyụn̄ anam enye enyene uko ada ikọt Abasi usụn̄. (Josh. 1:8, 9) Ini n̄kpọ emi ekemede nditịmede owo esịt m̀mê emi ekemede ndinam idem enyek owo etịbede ọnọ fi, ediwak itie mmọdo ke Bible emi ẹkemede ndinam esịt ana fi sụn̄ inyụn̄ iyakke idem enyek fi.—Ps. 27:1-3; N̄ke 3:25, 26.

16. Didie ke Jehovah esida esop esie an̄wam nnyịn itie sụn̄ inyụn̄ ibuọt idem ye enye?

¹⁶ (5) Dian idem ye ikọt Abasi. Jehovah esida nditọete nnyịn anam esịt ana nnyịn sụn̄ onyụn̄ an̄wam nnyịn ibuọt idem ye enye. Ima idụk mbono esop, imesikpep n̄kpọ ito utịn̄ikọ emi ẹsinọde ye mbụme  emi nditọete nnyịn ẹsibọrọde. Nneme emi isinemede ye nditọete nnyịn esinyụn̄ ọsọn̄ọ nnyịn idem. (Heb. 10:24, 25) N̄kpọ efen emi ekemede ndinen̄ede n̄n̄wam nnyịn edi nnyịn nditịn̄ nte etiede nnyịn ke idem nnọ nti ufan nnyịn ke esop. “Eti ikọ” emi ufan nnyịn etịn̄de ọdọn̄ nnyịn esịt ayan̄wam nnyịn ikûnen̄ede utịmede esịt aba.—N̄ke 12:25.

17. Didie ke se Mme Hebrew 6:19 etịn̄de owụt ke nnyịn ndidori enyịn ndidu ke Obio Ubọn̄ Abasi esin̄wam nnyịn iyọ ndiọi n̄kpọ emi ẹwọrọde nnyịn idahaemi?

¹⁷ (6) Nen̄ede dori enyịn ke Obio Ubọn̄ Abasi. Nnyịn ndidori enyịn ke Obio Ubọn̄ Abasi etie “nte ukwak ubom ukpọn̄ nnyịn” sia enye esinam esịt ana nnyịn sụn̄ ini ndiọi n̄kpọ ẹwọrọde nnyịn. (Kot Mme Hebrew 6:19.) Tie kere se Jehovah ọn̄wọn̄ọde ete ke ndiọi n̄kpọ ididụkke owo ekikere aba. (Isa. 65:17) Kere nte afo odude ke obufa ererimbot emi emem odude, emi ndiọi n̄kpọ emi ẹnamde owo etịmede esịt mîdụhe. (Mic. 4:4) Ama emen se enịmde oro eketịn̄ ọnọ mbon en̄wen, oro ayanam etetịm enịm mme n̄kpọ oro. Sịn ibuot sịn itọn̄ kwọrọ ikọ nyụn̄ kpep mme owo Bible. Ama anam ntre, afo eyenyene “ọyọhọ nsọn̄ọ aban̄a idotenyịn [fo] tutu esịm utịt.”—Heb. 6:11.

18. Nso ikeme nditịbe ke ini iso? Nso idin̄wam nnyịn?

¹⁸ Nte idiọk ererimbot emi enen̄erede ekpere utịt, iyenyene ediwak mfịna emi ẹkemede ndinam esịt etịmede nnyịn. Ibuotikọ isua 2021 ayan̄wam nnyịn ibuọt idem ye Jehovah, idịghe ke odudu idem nnyịn, sia enye oro edin̄wam nnyịn iyọ se iwọrọde nnyịn, esịt onyụn̄ ana nnyịn sụn̄. Ke ofụri isua 2021 emi, ẹyak kpukpru se inamde owụt ke nnyịn imenịm se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde emi ete: “Mbufo ẹdikop odudu ke nditie sụn̄ nnyụn̄ nnyene mbuọtidem.”—Isa. 30:15.