1. Ọwọrọ nso owo ndidu ye Jehovah?

ESINEM nnyịn ndidu ye mbon emi imade. Esinen̄ede enem ebe ye n̄wan ndiyom eti itie ntie nsat nneme nneme. Esinem mme uyen ndidu ye mme ufan mmọ emi mmọ ẹdade nte owo idemmọ. Ini emi isidude ye nditọete nnyịn esinem kpukpru nnyịn n̄ko. Edi enye emi esinemde nnyịn akan edi ini emi isidude ye Abasi nnyịn. Isidu ye Abasi nnyịn ini ibọn̄de akam inọ enye, ikotde Ikọ esie, itiede ikere se enye aduakde ndinam nnọ mme owo, ye nti edu esie. Nnyịn isidaha ini emi ibre mbre!​—Ps. 139:⁠17.

2. Nso isinam ọsọn̄ nnyịn ndidu ye Jehovah?

² Esinem nnyịn ndidu ye Jehovah, edi ndinam ntre ekeme ndidi ekọn̄. Se idade ini nnyịn inam awawak, oro onyụn̄ ekeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndinyene ini nnam n̄kpọ Abasi. Utom, ndise mban̄a ubon, ye mme n̄kpọ eken emi ẹdide nnyịn mînamke n̄kpọ ọmọn̄ abiara, ẹkeme ndinen̄ede nda ini nnyịn tutu etie nnyịn nte ke ini ndomokiet idụhe se idade ibọn̄ akam, ikpep Ikọ Abasi, m̀mê nditie n̄kere se ikotde ke Ikọ Abasi.

3. Nso efen isidia ini nnyịn?

³ Enyene n̄kpọ en̄wen emi esidịbede adia ini nnyịn. Nnyịn mîkpemeke, imekeme ndisịn ibuot nsịn itọn̄ nnam mme n̄kpọ emi mîdiọkke, edi emi mîyakke inyene ini inam se idin̄wamde nnyịn inen̄ede ikpere Jehovah. N̄kpọ kiet ntre edi se nnyịn isinamde inem idem esịt. Esinem nnyịn ndidi anam anam, nnyịn ikpọnọde utom inịm, inọ uwem se uwem oyomde. Ekeme ndidi se nnyịn inamde inem idem esịt idiọkke, edi enye adia ini nnyịn tutu ini emi osụhọde se idade inam n̄kpọ Abasi edidi ekpri ekpri. Inaha iyak se inamde inem idem esịt akabade edi akpa n̄kpọ.​—N̄ke 25:27; 1 Tim. 4:⁠8.

4. Nso ke iyom ndineme idahaemi?

 ⁴ Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme ntak emi anade iyak se idide akpan n̄kpọ ikan edi akpa ke uwem nnyịn. Imọn̄ ineme n̄ko se ikpadade ini emi idude ye Jehovah inam, ye ufọn emi idibọde ke ini idude ye Jehovah.

5. Didie ke Ephesus 5:​15-17 ekeme ndin̄wam uyen ebiere nnennen se enye akpadade uwem esie anam?

⁵Biere nnennen se edidade uwem fo inam. Mme uyen ẹsiwak ndikere m̀mê nso idi nnennen n̄kpọ emi mmimọ ikpadade uwem mmimọ inam. Mme titia ye mbon ubon mmọ emi mîdịghe Mme Ntiense Jehovah ẹkeme ndidọhọ mmọ ẹka ufọkn̄wed ntaifiọk man mmọ ẹnyene eti utom emi ẹdikpede mmọ ediwak okụk. Edi enye oro ekeme ndida ini mmọ etieti. Mme ete ye eka mmọ ye mme ufan mmọ ke esop Abasi ẹkeme ndidọhọ mmọ ẹda uwem mmọ ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah. Nso idin̄wam uyen emi amade Jehovah ọdiọn̄ọ nnennen se enye ekpebierede? Edieke enye okotde Ephesus 5:​15-17 onyụn̄ etiede ekere, oro ayan̄wam enye. (Kot.) Enye ama okot itie oro ama, enye ekeme ndibụp idemesie ete: ‘Nso idi “uduak Jehovah”? Nso ke ndibiere ndida uwem mi nnam, emi edinemde enye esịt? Nso ke n̄keme ndida uwem mi nnam, emi mîdidịghe ubiatini ke akpatre?’ Ti ke Bible ọdọhọ ke ‘mme usen ẹdiọk,’ ke ibịghike ererimbot emi Satan akarade mi eyesịm utịt. Ntre ọfọn ida uwem nnyịn inam se idinemde Jehovah esịt. Oro oyowụt ke imenyene ibuot.

6. Nso ke Mary ekemek ndinam? Nso inam eke esie ọkọfọn akan eke Martha?

⁶Yak se idide akpan n̄kpọ ikan edi akpa ke uwem fo. Ndusụk ini, imekeme ndinyene n̄kpọ iba emi mîdiọkke, emi anade inam. Edi enye emi imekde ndinam ediwụt m̀mê imada ini nnyịn inam nnennen n̄kpọ. Se iketịbede ini Jesus akade ufọk mme Mary ye Martha enen̄ede anam emi an̄wan̄a. Ama enem Martha etieti nte Jesus ekedide esen ke ufọk mmọ, oro akanam enye edi fiọk ikpetem emi, fiọk ikpetem oko. Ofụri se enye etịmede emi, Mary eyeneka esie ama okosụhọde etie ekpere Jesus akpan̄ utọn̄ okop se enye ekekpepde. Se Martha akanamde ikọdiọkke, edi se Mary ekemekde ndinam ọkọfọn akan. (Luke 10:​38-42) Nte ini akakade, anaedi Mary iketịghiti aba udia emi ẹketemde usen oro, edi imenịm ke enye ikefreke se enye ekekpepde oto Jesus. Kpa nte ekenemde Mary ndidu ye Jesus, esinem nnyịn n̄ko ima idu ye Jehovah. Nso ke ikpanam man inen̄ede ibọ ufọn ito ini emi idude ye Jehovah?

7. Nso inam enen̄ede ọfọn yak isibọn̄ akam, ikpep Ikọ Abasi, inyụn̄ itie ikere se ikpepde?

⁷Diọn̄ọ ete ke ndibọn̄ akam, ndikpep Ikọ Abasi, nnyụn̄ ntie n̄kere se ikpepde ẹsịne ke otu se inamde ituak ibuot inọ Abasi. Ke ini ibọn̄de akam, isineme nneme ye Ete nnyịn emi odude ke heaven, emi amade nnyịn etieti. (Ps. 5:⁠7) Ke ini ikpepde Bible, Jehovah emi edide kpukpru ọniọn̄ ẹto enye, ke isibọ ifiọk isịn ke ibuot. (N̄ke 2:​1-5) Ke ini itiede ikere se ikpepde, imesikere iban̄a nti edu Jehovah, ye nti n̄kpọ emi enye ọn̄wọn̄ọde ndinam nnọ nnyịn ye ofụri ubonowo. Ndi enyene n̄kpọ en̄wen emi akpadade ini fo anam yak ọfọn akan oro? Ini emi inyenede ikponke. Edi ikpanam nso man ibọ ufọn ke ekpri ini emi isịnde inam mme n̄kpọ emi isiakde mi?

8. Se Jesus akanamde ke wilderness ekpep nnyịn nso?

 ⁸Domo ndiyom ebiet emi odobode. Kop nte Jesus akanamde oro mi. Mbemiso enye ọtọn̄ọde utom emi Abasi ọkọdọn̄de enye ke isọn̄, enye ama aka wilderness okodu do usen 40. (Luke 4:​1, 2) Jesus ama ekeme ndidu ke ndobo ndobo itie oro mbọn̄ akam nnọ Jehovah nnyụn̄ ntie n̄kere se Ete esie oyomde enye anam. Oro ama etịm enye idem ọnọ mme idomo emi ẹkesịmde enye ke mîbịghike. Nso ke ekeme ndikpep nto se Jesus akanamde oro? Ekpedi odụn̄ ke ufọk emi mme owo ẹwakde, ekeme ndisọn̄ fi ndikụt ini emi ufọk edidobode. Ekpedi ntre, emekeme ndiyom itie en̄wen ke an̄wa, emi odobode. Se Sista Julie esinamde edi oro edieke enye oyomde ndibọn̄ akam nnọ Jehovah. Enye ye ebe esie ẹdụn̄ ke ubet ufọk kiet ke France, ndien ọsọsọn̄ enye ndidu ikpọn̄, owo ndomokiet itịmekede enye. Julie ọdọhọ ete: “Ke ntak oro, mmesiwọrọ n̄kasan̄a ke itie ubọ ofụm kiet kpukpru usen. Mmesikeme ndidu do ikpọn̄ nneme nneme ye Jehovah, owo itịmekede mi.”

9. Kpa ye emi Jesus ekenyenede ekese ndinam, didie ke enye okowụt ke imọ idaha akam ibre mbre?

⁹ Jesus ama esinyene ekese ndinam. Ini enye okodude ke isọn̄, ebiet eke enye akpakaka, mme owo ẹma ẹsiyịre udịm ẹtiene enye ẹyom enye an̄wam mmimọ. Bible ọdọhọ ke ini kiet, “ofụri obio [ẹma] ẹsop idem ke enyịnusụn̄” ndikụt enye. Kpa ye oro, Jesus ama okụt ete ke imọ imosio ini ibọn̄ akam inọ Jehovah. Enye ama adaha ada tụhi-tụhi usenubọk okoyom “ndobo ndobo ebiet” man enye ekeme ndidu ikpọn̄ nneme nneme ye Ete esie.​—Mark 1:​32-35.

10-11. Matthew 26:​40, 41 ọdọhọ ke Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ẹnam nso ke In̄wan̄ Gethsemane? Edi nso ke mmọ ẹkenam?

¹⁰ Okoneyo emi ekesierede usen emi ẹkeyomde ndiwot Jesus, enye ama ọdiọn̄ọ ke utom imọ ọmọn̄ okokụre ke isọn̄. Jesus ama afiak oyom ndobo ndobo ebiet nditie n̄kere n̄kpọ nnyụn̄ mbọn̄ akam. Ke In̄wan̄ Gethsemane ke enye okokụt utọ itie oro. (Matt. 26:36) Usen oro, Jesus ama ekpep mme mbet esie ata akpan n̄kpọ kiet aban̄a akam.

¹¹ Kop se iketịbede mi. Ini mmọ ẹsịmde In̄wan̄ Gethsemane, eyo ama ọsọn̄ etieti. Akam etie nte ama ebe ufọt okoneyo. Jesus ama ọdọhọ mme apostle esie ete: “Ẹtie mi . . . ẹkpeme,” ekem enye adaha ọkpọn̄ mmọ aka ndibọn̄ akam. (Matt. 26:​37-39) Ini Jesus osụk ọbọn̄de akam, idap ama emen mmọ. Enye okoto edikụt mmọ ẹdede idap, enye ama afiak ọdọhọ mmọ ete: “Ẹdu ke ukpeme ẹnyụn̄ ẹka iso ndibọn̄ akam.” (Kot Matthew 26:​40, 41.) Jesus ama  ọdiọn̄ọ ke ikememke inọ mmọ usen oro, ke ama onyụn̄ akak mmọ. Enye ama ọdọhọ ke imọ imọdiọn̄ọ ke “obụkidem ememem.” Jesus ama afiak adaha ọkpọn̄ mmọ ikaba aka ndibọn̄ akam. Ini enye afiakde edi edikụt mmọ utịm ikaba oro, mmọ ẹkesụk ẹde idap utu ke ndibọn̄ akam.​—Matt. 26:​42-45.

12. Nso ke ekeme ndinam edieke edide okoyom ndibọn̄ akam enye akak fi ke idem akaha?

¹²Mek nnennen ini. Ndusụk ini ekeme ndikak nnyịn tutu ibifịk idụhe se ibọn̄de akam. Ekpedi utọ n̄kpọ oro etịbe ọnọ fi, diọn̄ọ ete ke esitịbe ọnọ ediwak nnyịn n̄ko. Nso ke ekeme ndinam? Se ikan̄wamde ndusụk owo emi ẹkesibọn̄de akam mbemiso ini udụk idap ekedi mmọ ndibabak mbọn̄ ke ini emi idem mîmemke mmọ kan̄a. Mbon en̄wen ẹdọhọ ke mmimọ ndidada m̀mê nditọtọn̄ọ edọn̄ mbọn̄ akam esin̄wam mmimọ inen̄ede isịn esịt ke akam oro. Edi edieke esịt etịmerede fi akaha, mîdịghe idem ememde fi akaha tutu idọn̄ke fi ndibọn̄ akam, akpanam didie? Tịn̄ nte etiede fi oro ke idem nọ Jehovah. Nịm ete ke ayan̄wan̄a Jehovah Ete nnyịn, koro enye edide Abasi mbọm.​—Ps. 139:⁠4.

13. Didie ke fon m̀mê n̄kpọ ntre ekeme ndidi n̄kpọ mfịna nnọ nnyịn ini idude ye Jehovah?

¹³Kûyak n̄kpọ ndomokiet osio fi ekikere ọkpọn̄ se ekpepde. Idịghe akam kpọt esin̄wam nnyịn inen̄ede ikpere Jehovah. Nnyịn nditie ke idem nnyịn n̄kpep Ikọ Abasi nnyụn̄ ndụk mbono esop ẹsin̄wam n̄ko. Ndi enyene se ekemede ndinam man enen̄ede ọbọ ufọn ini ekpepde n̄kpọ m̀mê ini odụkde mbono esop? Bụp idemfo ete, ‘Nso isinam n̄kûnen̄ede nsịn esịt ke se ẹnamde ke mbono esop m̀mê ke se n̄kpepde?’ Okûdi esidi ẹma ẹkot fi ke fon ke mme ini oro afo ọbọrọ, mîdịghe afo ọnọ owo etop? Ediwak biliọn owo mfịn ẹnyene fon m̀mê mme n̄kpọ ntre, ndien mme n̄kpọ emi ẹsinyụn̄ ẹn̄wam mmọ. Ndusụk mbon emi ẹnamde ndụn̄ọde ẹban̄a n̄kpọ emi ẹdọhọ ke edieke fon anade ekpere nnyịn ini isụk idomode ndisịn ekikere ke n̄kpọ, ke ọyọsọn̄ nnyịn. Prọfesọ kiet ọdọhọ ete: ‘Fon emi osụk esede fi iso do idiyakke fi esịn ekikere ke se anamde, edisụk ikere n̄kpọ en̄wen.’ Ke ini idụkde ikpọ ye n̄kpri mbono, ẹsiwak ndidọhọ nnyịn inịm fon nnyịn m̀mê mme n̄kpọ ntre ke usụn̄ emi mîditịmekede mbon en̄wen. Ndi imekeme ndinam ukem n̄kpọ  oro man fon nnyịn m̀mê mme n̄kpọ en̄wen ntre ẹditịmede nnyịn ini idude ye Jehovah?

14. Philippi 4:​6, 7 owụt ke didie ke Jehovah edin̄wam nnyịn isịn esịt ke se inamde?

¹⁴Dọhọ Jehovah an̄wam fi esịn esịt ke se anamde. Edieke edide ke ekpep n̄kpọ mîdịghe odu ke mbono esop ndien afo okụt ete ke ekikere fo ọkpọn̄ do aka n̄kpọ en̄wen, dọhọ Jehovah an̄wam fi. Ekpedi enyene se ifịnade fi mîdịghe esịt etịmede fi, ekeme ndisọn̄ fi ndinụk mme n̄kpọ oro nnịm n̄kan̄ kiet nsịn ekikere ke se anamde. Edi enen̄ede ọfọn anam ntre. Bọn̄ akam dọhọ Abasi ọnọ fi emem emi edikpemede fi esịt ye “ekikere.”​—Kot Philippi 4:​6, 7.

15. Tịn̄ ufọn kiet emi edibọde ke ini odude ye Jehovah.

¹⁵ Edieke esinemede nneme ye Jehovah, akpan̄de utọn̄ okop se enye etịn̄de, onyụn̄ etiede ekere aban̄a enye, ufọn emi edibọde ididịghe ekpri. Akpa, mme n̄kpọ emi afo edimekde ndinam ẹyefọn. Bible ọdọhọ ke “owo eke asan̄ade ye mbon ọniọn̄ eyenyene ọniọn̄.” (N̄ke 13:20) Ntre ama aka iso odu ye Jehovah emi edide kpukpru ọniọn̄ oto enye, afo n̄ko eyenen̄ede enyene ọniọn̄. Eyenen̄ede ọdiọn̄ọ se akpanamde man esịt enem enye, ye se ekpetrede ndinam mbak udûyat enye esịt.

16. Didie ke nnyịn ndidu ye Jehovah edin̄wam nnyịn inen̄ede idiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi?

¹⁶ Ọyọhọ iba edi ke afo eyenen̄ede ọdiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi. Ke ini ikpepde owo Bible, ata akpan n̄kpọ kiet emi isiyomde ndinam esidi ndin̄wam enye enen̄ede ekpere Jehovah. Nte nnyịn ke idem nnyịn iwakde ndibọn̄ akam nnọ Ete nnyịn emi odude ke heaven inyụn̄ ikpepde iban̄a enye, ntre ke idinen̄ede ima enye. Oro oyonyụn̄ an̄wam nnyịn inen̄ede idiọn̄ọ nte ikpan̄wamde owo emi ikpepde Bible ama enye n̄ko. Ekedi ntre ye Jesus. Nti ikọ emi enye ekesitịn̄de aban̄a Ete esie, ye nte enye ekesikotde Ete esie ke usụn̄ emi owụtde ke enye ama Enye, ẹma ẹnam mme mbet esie ẹtiene ẹma Jehovah.​—John 17:​25, 26.

17. Ntak emi ndibọn̄ akam nnyụn̄ n̄kpep Ikọ Abasi ẹsin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye Abasi?

¹⁷ Ọyọhọ n̄kpọ ita edi ke afo eyenen̄ede ọbuọt idem ye Abasi. Ke ini ọbọn̄de akam ọdọhọ Abasi ada fi usụn̄, ọdọn̄ fi esịt, mîdịghe an̄wam fi, nso isitịbe? Ndi usûkwe nte edide enye ama ọbọrọ akam oro, afo enen̄ede ọbuọt idem ye enye? (1 John 5:15) N̄kpọ efen emi edin̄wamde fi enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi edi afo ndisitie ke idemfo n̄kpep Ikọ Abasi. Bible ọdọhọ ke “mbuọtidem oto ke n̄kpọ oro ẹkopde.” (Rome 10:17) Edi man enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi, enyene n̄kpọ efen emi anade anam adian ke ndikpep n̄kpọ. Nso idi oro?

18. Ntak emi ọfọnde isitie ikere se ikpepde ke Ikọ Abasi?

 ¹⁸ Ọfọn isitie ikere se ikpepde ke Ikọ Abasi. Yak idọhọ fi se iketịbede inọ owo emi ekewetde Psalm 77. Esịt ama etịmede enye etieti sia enye ekekere ke Jehovah imaha imọ ye nditọ Israel eken aba. Editịmede esịt oro ikayakke enye ede idap. (Ufan̄ikọ 2-8) Nso ke enye akanam? Enye ama ọdọhọ Jehovah ete: “Nyetie n̄kere kpukpru utom fo, nnyụn̄ n̄kere mban̄a mme edinam fo.” (Ufan̄ikọ 12) Idịghe nte ke andiwet psalm oro ikọdiọn̄ọke nti n̄kpọ emi Jehovah akanamde ọnọ ikọt esie ke ini edem, edi editịmede esịt ama anam enye ekere ete: “Nte Abasi efre ndifọn mfọn, mîdịghe nte enye eberi usụn̄ mbọm esie ke iyatesịt?” (Ufan̄ikọ 9) Enye ama etie ekere nti n̄kpọ emi Jehovah ekesinamde ọnọ ikọt Esie, ye nte enye akatuade mmọ mbọm ke ini edem. (Ufan̄ikọ 11) Didie ke oro akan̄wam enye? Se enye eketiede ekere oro ama anam enye enen̄ede enịm ke Jehovah idikpọn̄ke ikọt Esie. (Ufan̄ikọ 15) Ukem ntre, Jehovah anam n̄kpọ ọnọ ikọt Esie, onyụn̄ anam n̄kpọ ọnọ nnyịn owo kiet kiet. Ikpetie ikere mme n̄kpọ oro, iyetetịm ibuọt idem ye enye.

19. Tịn̄ ufọn en̄wen emi idibọde ke ini idude ye Jehovah.

¹⁹ Ọyọhọ inan̄ edi ke afo eyenen̄ede ama Jehovah; enye oro onyụn̄ edi akpan n̄kpọ akan. Enyene ediwak nti edu emi ẹkemede ndin̄wam fi okop uyo Jehovah, ayak n̄kpọ atak fi man anam se inemde enye esịt, onyụn̄ ọyọ idomo ekededi eke esịmde fi. Edi ke otu kpukpru mme edu oro, idụhe enye emi edin̄wamde fi nte ima. (Matt. 22:​37-39; 1 Cor. 13:​4, 7; 1 John 5:⁠3) Idụhe n̄kpọ ndomokiet emi ọsọn̄de urua akan ndidi edima ufan Jehovah!​—Ps. 63:​1-8.

20. Nso ke akpanam man esinyene ini odu ye Jehovah?

²⁰ Ti ke ndibọn̄ akam, ndikpep Ikọ Abasi, nnyụn̄ ntie n̄kere se ikpepde, ẹsịne ke otu se inamde ituak ibuot inọ Jehovah. Ẹyak ikpebe Jesus, isiyom ndobo ndobo itie ibọn̄ akam inọ Jehovah. Se ededi emi okụtde ke ekeme ndisio fi esịt n̄kpọn̄ akpan n̄kpọ emi anamde, yom usụn̄ nọ n̄kpọ oro itie. Ke ini anamde n̄kpọ Abasi, ben̄e Jehovah ete an̄wam fi yak esịn esịt ke se anamde oro. Edieke mûyakke n̄kpọ ndomokiet akpan fi ndidu ye Jehovah idahaemi, enye ayanam fi odu uwem ke nsinsi ke Paradise.​—Mark 4:⁠24.