1. Nso nnanenyịn ikọwọrọ David?

DAVID ama efehe mbak Saul emi ekedide okopodudu edidem ke Israel idiwot enye, sia Saul ama ọn̄wọn̄ọ ke imọ iditreke-tre ndiwot David. Ini David oyomde udia, enye ama awaha obio Nob eben̄e ete ẹnọ imọ uyo ition kpọt. (1 Sam. 21:​1, 3) Ekem enye ye mbon emi ẹkesan̄ade ye enye ẹma ẹkedịbe ke abaitiat. (1 Sam. 22:1) Nso ikanam kpukpru oro ọwọrọ David?

2. Nso mfịna ke Saul ekemen idemesie ekesịn? (1 Samuel 23:​16, 17)

² David ama akan ke ediwak ekọn̄ onyụn̄ ọwọrọ etop. Oro ama anam Saul efịbe enye ata idiọk idiọk. Saul ama ọdiọn̄ọ n̄ko ke nsọn̄ibuot imọ anam Jehovah esịn imọ nte edidem Israel, ke Jehovah onyụn̄ emek David ete ada itie imọ ini ama ekem. (Kot 1 Samuel 23:​16, 17.) Edi, sia Saul ekedide edidem Israel, enye ama enyene ata ediwak udịmekọn̄, ediwak owo ẹma ẹnyụn̄ ẹda ye enye. Ntre David ama efehe mbak Saul ediwot enye. Ndi Saul ekekere ke imọ imekeme ndikpan David ndidi se Jehovah emekde enye ete edi? (Isa. 55:11) Bible itịn̄ke m̀mê enye ama ekere ntre. Se idiọn̄ọde edi ke mfịna ke enye ekemen idemesie ekesịn oro sia akananam owo ndomokiet in̄wanake ye Jehovah ikụt unen!

3. Eketie David didie ke idem kpa ye se ikọwọrọde enye?

³ David ama osụhọde idem. Idịghe enye akadaha akanyan̄a itie ubọn̄ ke Israel, Jehovah ekemek enye. (1 Sam. 16:​1, 12, 13) Saul ama asua David ata idiọk idiọk. Edi David ikọtọhọke ye Jehovah m̀mê nso inam enye emen imọ ekesịn ke utọ mfịna oro, ikonyụn̄ itọhọke ini enye mîkenyeneke  ediwak udia ye ini enye ekefehede ekedịbe ke abaitiat. Utu ke oro, akam etie nte ini enye edịbede ke abaitiat do ke enye ekewet edinem ikwọ kiet. Udịm kiet ke ikwọ oro ke ẹda ibuotikọ emi ẹto. Ọdọhọ ke “mmọ eke ẹyomde Jehovah . . . idinanake baba eti n̄kpọ kiet.”​—Ps. 34:10.

4. Mme mbụme ewe ke iyom ndineme? Ntak ọfọnde ineme mmọ-ọ?

⁴ Ediwak ikọt Jehovah mfịn inyeneke udia emi ekemde mmọ ye mme n̄kpọ eken emi mmọ ẹkpedade ẹdu uwem. * Se iwọrọde ediwak owo edi oro ke ini udọn̄ọ COVID-19 emi. Ndien nte “akwa ukụt” asan̄ade ekpere, imekere ke ọyọdọdiọk akan emi. (Matt. 24:21) Ke ntre, ọfọn yak ibọrọ mbụme inan̄ emi: Didie ke David ‘mîkananake baba eti n̄kpọ kiet’? Ntak ọfọnde ikpep ndiyak se inyenede ekem nnyịn-e? Nso inam inịm ke Jehovah eyese aban̄a nnyịn? Didie ke ikpeben̄e idem inọ se idide ke iso?

5-6. Didie ke Psalm 23:​1-6 anam an̄wan̄a nnyịn se David eketịn̄de aban̄a ini enye ọkọdọhọde ke ikọt Abasi “idinanake baba eti n̄kpọ kiet”?

⁵ Nso ke David eketịn̄ aban̄a ini enye ọkọdọhọde ke ikọt Abasi “idinanake baba eti n̄kpọ kiet”? Psalm 23 ekeme ndinam an̄wan̄a nnyịn sia David ama etịn̄ mbiet ikọ oro ini enye ekewetde psalm enye oro. (Kot Psalm 23:​1-6.) David ọkọtọn̄ọ psalm oro ntem: “Jehovah edi Andibọk mi. Ndinanake n̄kpọ.” Ekem enye ama etịn̄ mme n̄kpọ emi ẹkedide ata akpan n̄kpọ, oro edi mme n̄kpọ emi Jehovah akanamde ọnọ enye ke ntak emi enye ekenyịmede Jehovah edi Andibọk enye. Jehovah ama ada enye asan̄a “ke usụn̄ edinen ido,” inyụn̄ ikpọn̄ke enye ke ini n̄kpọ ọfọnde ye ini n̄kpọ ọdiọkde. David ama ọdiọn̄ọ ke kpa ye emi Jehovah anamde imọ isụhọde ina ke “awawa mbiet,” ke idịghe nte imọ idinyeneke mfịna ndomokiet. Esịt ekeme nditịmede enye ndusụk ini nte n̄kpọ eke enye asan̄ade ke “itịghede ọkpọsọn̄  ekịm,” mme owo ẹyenyụn̄ ẹsua enye. Edi sia Jehovah edide Andibọk enye, enye ‘idifeheke idiọk.’

⁶ Psalm 23 anam yak ikụt ibọrọ mbụme emi ikọdọhọde m̀mê didie ke David ‘mîkananake baba eti n̄kpọ kiet.’ David ama enyene kpukpru se idin̄wamde enye okûkpọn̄ Jehovah. Idịghe inyene akanam enye okop inemesịt. Se Jehovah ọkọnọde enye ama ekem enye. Se ikenen̄erede ibehe David ekedi nte Jehovah ọdiọn̄de enye onyụn̄ ekpemede enye.

7. Luke 21:​20-24 owụt ke nso mfịna ke mme Christian emi ẹkedude ke Judea ke eyo mme apostle ẹkenyene?

⁷ Se David eketịn̄de oro anam ikụt ke ana inen̄ede ikpeme mbak inyene ididi ata akpan n̄kpọ ke uwem nnyịn. Idiọkke ndinem esịt ke se inyenede, edi inaha iyak mmọ ẹdi ebeiso n̄kpọ ke uwem nnyịn. Akpan n̄kpọ emi ke mme Christian emi ẹkedude ke Judea ẹkedidiọn̄ọ. (Kot Luke 21:​20-24.) Jesus ama ọdọhọ mmọ ke ini eyedi emi ‘mbonekọn̄ ẹdidikande Jerusalem ẹkụk.’ Ke ini oro etịbede, akana mmọ “ẹfehe ẹka ikpọ obot.” Ndifehe n̄ka ikpọ obot ayanam n̄kpọ atak mmọ, edi se idinyan̄ade mmọ edi oro. Ẹma ẹwet ke Enyọn̄-Ukpeme ediwak isua ko ẹte: “Mmọ ẹma ẹkpọn̄ in̄wan̄ ye ufọk, ikam itan̄ke mme n̄kpọ ke ufọk mmọ. Ke ẹnyenede mbuọtidem ke ukpeme ye ibetedem oro Jehovah ọnọde, mmọ ẹma ẹnam utuakibuot esie edi ebeiso ọnọ kpukpru n̄kpọ en̄wen ekededi oro ẹkpetiede nte akpan n̄kpọ.”

8. Nso akpan n̄kpọ ke ikeme ndikpep nto se ikọwọrọde mme Christian emi ẹkedụn̄de ke Judea ke eyo mme apostle?

⁸ Nso akpan n̄kpọ ke ikeme ndikpep nto se ikọwọrọde mme Christian oro? Enyọn̄-Ukpeme isụk itịn̄de iban̄a do ọkọdọhọ ete: ‘Mme idomo ẹkeme ndidu ke ini iso aban̄a nte nnyịn isede mme n̄kpọ obụkidem; nte mmọ ẹdi akpan n̄kpọ ẹkan, mîdịghe ndi edinyan̄a oro kpukpru mbon oro ẹdude ke n̄kan̄ Abasi ẹdinyenede enen̄ede edi akpan n̄kpọ? Itọk nnyịn ekeme ndibuana ndusụk nsọn̄ọn̄kpọ ye unana. Nnyịn idinyene ndidu ke mben̄eidem ndinam n̄kpọ ekededi oro oyomde, nte mme nsan̄a nnyịn eke akpa isua ikie emi ẹkefen̄ede ẹkpọn̄ Judea.’ *

9. Didie ke se apostle Paul ekewetde ke n̄wed Hebrew ọnọ nditọete ọsọn̄ọ fi idem?

⁹ Kere nte eketiede mme Christian oro ndikpọn̄ ata ediwak se mmọ ẹkenyenede n̄kọtọn̄ọ uwem obufa ke itie en̄wen. Mmọ mînyeneke mbuọtidem, ọyọsọn̄ mmọ ndinịm ke Jehovah ọyọnọ mmimọ se idade idu uwem. Edi ama enyene se ikpakan̄wamde mmọ ẹnịm. Isua ition mbemiso mbon Rome ẹdikan Jerusalem ẹkụk, apostle Paul ama ọnọ mme Christian emi ẹkedide mme Jew ata eti item ete: “Ẹkûyak usụn̄ uwem mbufo asan̄a ye ima okụk, edi ẹyụhọ ye se mbufo ẹnyenede. Koro enye ọdọhọde ete: ‘Ndidehedei n̄kpọn̄ fi, ndinyụn̄ nsịnke fi.’ Ntre nnyịn imekeme ndinen̄ede nnyene uko ndọhọ nte: ‘Jehovah edi andin̄wam mi; ndifeheke ndịk. Nso ke owo ekeme ndinam mi?’ ” (Heb. 13:​5, 6) Imenịm ke ikọsọn̄ke mbon emi ẹkenamde item Paul oro mbemiso mbon Rome ẹdikande Jerusalem ẹkụk ndida uwem nte mmọ ẹnyụn̄ ẹkụtde ke itie emi mmọ ẹkefen̄ede ẹka. Mmọ ẹma ẹnịm ke Jehovah eyese aban̄a mmimọ. Se Paul eketịn̄de oro anam nnyịn n̄ko inịm ke Jehovah eyese aban̄a nnyịn.

10. Nso ikan̄wam Paul?

¹⁰ Paul ama ọnọ Timothy mbiet item oro; item oro ebehe nnyịn mfịn n̄ko. Enye ọkọdọhọ: “Ntre, ke inyenede se idiade ye se isịnede ye itie udakibuot, nnyịn iyoyụhọ ye mme n̄kpọ emi.” (1 Tim. 6:8) Ndi ikọ esie oro ọkọwọrọ ke nnyịn ikpesidiaha ndinem udia, idụn̄ke ke ndiye ufọk, inyụn̄ idịghe anam anam nnyịn idep mbufa ọfọn̄ isịne? Idịghe se Paul ọkọdọhọde edi oro. Ikọ esie ọkọwọrọ ke akpana iyak se ededi emi inyenede ekem nnyịn. (Phil. 4:12) Se ikan̄wamde Paul edi oro. N̄kponn̄kan n̄kpọ emi inyenede edi nnyịn ndikpere Jehovah, idịghe inyene.​—Hab. 3:​17, 18.

11. Se Moses ọkọdọhọde nditọ Israel ekpep nnyịn nso?

¹¹ Ekeme ndinam se Jehovah ọdiọn̄ọde nte edifọnde ye nnyịn idịghe ukem ye se nnyịn ikerede. Ke nditọ Israel ẹma ẹkesan̄a ke wilderness ke isua 40, Moses ọkọdọhọ mmọ ete: “Jehovah Abasi fo ọmọdiọn̄ fi ke kpukpru utom ubọk fo. Enye emetịm ọfiọk nte afo asan̄ade ke akwa wilderness emi. Jehovah Abasi fo omodu ye afo ke ofụri isua aba emi. Afo unanake n̄kpọ ndomokiet.” (Deut. 2:7) Ke ofụri isua 40 oro, Jehovah ama ọnọ mmọ manna ẹdia, ọfọn̄ emi mmọ ẹkedade ẹkpọn̄ Egypt ikonyụn̄ itahake. (Deut. 8:​3, 4) Kpa ye emi ndusụk mmọ mîkoyụhọke ye mme n̄kpọ oro, Moses ama eti mmọ ke mmọ ikananake n̄kpọ ndomokiet. Eyenem Jehovah  edieke ikpepde ndiyak se inyenede ekem nnyịn. Jehovah oyom isinem esịt ke se imọ inọde nnyịn, ekpededi edi ekpri, ida ke edi edidiọn̄ esie inyụn̄ ikọm enye.

12. Nso iwụt ke David ọkọbuọt idem ye Jehovah idịghe ke idemesie?

¹² David ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah isikpọn̄ke mbon emi ẹmade enye, ke enye esinyụn̄ enen̄ede ese aban̄a mmọ. Kpa ye emi se ikọwọrọde David ekekperede ndida enye ibuot ini enye ekewetde Psalm 34, enye ama enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah tutu etie enye nte ke “angel Jehovah adada akanade” imọ. (Ps. 34:7) Ekeme ndidi David ekemen angel Jehovah odomo ye nte owoekọn̄ emi odude ke ikọt ekọn̄ esitatde enyịn ese itie emi enye odude mbak mme asua. Kpa ye emi David ekenen̄erede ọdiọn̄ọ ndin̄wana ekọn̄, Jehovah onyụn̄ ọn̄wọn̄ọde ke enye edidi edidem Israel, David ikekereke ke imọ ndidiọn̄ọ nditop itiat m̀mê ndida akan̄kan̄ n̄n̄wana ekọn̄ edinam imọ ikan mme asua imọ. (1 Sam. 16:13; 24:12) Enye ekeberi edem ye Abasi esie onyụn̄ enịm ke angel Jehovah ayanyan̄a mbon emi ẹbakde Jehovah. Nnyịn idorike enyịn Jehovah ndinyan̄a nnyịn ke utịbe utịbe usụn̄ mfịn. Edi imenịm ke kpukpru mbon emi ẹbuọtde idem ye Jehovah ẹyedu uwem ke nsinsi, idem ekpedi mmọ ẹkpakpa idahaemi.

13. Nso idinam etie nte eke nnyịn okụre ini Gog isọn̄ Magog edidide en̄wan ye nnyịn? Nso idinam idem okûnyek nnyịn? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

¹³ Ekpri ini ayak, n̄kpọ ọmọn̄ etịbe emi edinamde yak ẹkụt m̀mê imenịm ke Jehovah ekeme ndinyan̄a nnyịn. Ini Gog isọn̄ Magog, oro edi mme idụt, ẹdidahade ẹdiana kiet man ẹdi en̄wan ye ikọt Abasi, editie nte ke mmọ ẹmọn̄ ẹwot nnyịn ẹsio. Oyoyom inen̄ede inịm ke Jehovah ekeme ndinyan̄a nnyịn, ke enye oyonyụn̄ anyan̄a nnyịn. Ke enyịn mme idụt, nnyịn iditie nte mme erọn̄ eke mînyeneke andinyan̄a. (Ezek. 38:​10-12) Nnyịn idinyeneke n̄kpọekọn̄, idinyụn̄ idiọn̄ọke ndin̄wana ekọn̄. Ntre mme idụt ẹdida ke nnyịn iyọhọke-yọhọ mmimọ ubọk. Edi sia ibuọtde idem ye Jehovah, iyọdiọn̄ọ ke mme angel ẹben̄e idem ndin̄wam nnyịn. Mme idụt ididiọn̄ọke enye oro sia mmọ ibuọtke idem ye Jehovah. Idem ayakpa mmọ ata etieti ini udịmekọn̄ heaven ẹdidide ẹdin̄wana ye mmọ ẹnọ nnyịn!​—Edi. 19:​11, 14, 15.

14. Nso ke ikpanam idahaemi man iben̄e idem inọ se idide ke iso?

¹⁴ Nso ke ikpanam idahaemi man iben̄e idem inọ se idide ke iso? Akpa, inaha iberi edem ke inyene sia usen kiet usen kiet iyefehe ikpọn̄ mmọ. N̄kpọ en̄wen edi nnyịn ndiyak se inyenede ekem nnyịn. Yak nnyịn ndikpere Jehovah edi ntak idatesịt nnyịn. Nte idiọn̄ọde Jehovah ika, ntre ke idinen̄ede inịm ke enye eyekpeme nnyịn ini Gog isọn̄ Magog edidide en̄wan ye nnyịn.

15. Siak mme n̄kpọ emi ẹkenamde David enịm ke Jehovah iditreke ndikpeme imọ.

¹⁵ Enyene n̄kpọ en̄wen emi akan̄wamde David, emi ekemede ndin̄wam nnyịn n̄ko ke ini inyenede mfịna. Enye ọkọdọhọ: “Mbufo ẹtabi ẹnyụn̄ ẹse nte Jehovah ọfọnde; owo emi enyenede enye nte ebiet ubọhọ okop inemesịt.” (Ps. 34:8) Se David eketịn̄de oro owụt ke enye ama enịm ke Jehovah ekeme ndin̄wam imọ. David ekesiberi edem ke Jehovah kpukpru ini, ndien Jehovah ikonyụn̄ ikpụho enye ini ndomokiet. Ini enye edide ekpri akparawa, enye ama aka en̄wan ye Goliath emi  ekedide ata okopodudu owoekọn̄ Philistia. Enye ọkọdọhọ Goliath ete: “Jehovah ọmọn̄ ada fi esịn mi ke ubọk mfịn emi.” (1 Sam. 17:46) Ekem ini David akasan̄ade utom ọnọ Edidem Saul, Saul ama odomo ndiwot enye ediwak ini. Edi ‘Jehovah ama odu ye David.’ (1 Sam. 18:12) David ndikokụt nte Jehovah an̄wamde enye ke kpukpru oro, ama anam enye enịm ke Jehovah iditreke ndin̄wam imọ ke mfịna emi imọ inyenede mi.

16. Siak nsio nsio usụn̄ emi ikemede nditabi mfọn Jehovah nse.

¹⁶ Edieke emehede nnyịn ndisiyom Jehovah eteme nnyịn se ikpanamde idahaemi, iyekeme ndinịm ke enye ayanyan̄a nnyịn ini inyenede mfịna ke ini iso. Nnyịn mîbuọtke idem ye Jehovah, nnyịn idikemeke ndikọdọhọ eteutom nnyịn ọnọ nnyịn ini ida idụk mbono, mîdịghe okpụhọde ndusụk n̄kpọ ke utom nnyịn man inyene ini isidụk kpukpru mbono esop inyụn̄ isịn idem ikwọrọ ikọ. Ekpedi iketịn̄ ntre eteutom nnyịn inyịmeke ndinam se idọhọde, onyụn̄ osio nnyịn ke utom, ndi iyenịm ke Jehovah idikpọn̄ke nnyịn, ke enye oyonyụn̄ ọnọ nnyịn se idade idu uwem? (Heb. 13:5) Edieke obụpde ediwak mbon emi ẹnamde utom uyọhọ ini, mmọ ẹyenọ fi mbụk emi owụtde nte Jehovah akan̄wamde mmọ ini mmọ ẹkedude ke nnanenyịn. Jehovah isikpọn̄ke ikọt esie.

17. Nso idi ibuotikọ isua 2022? Nso inam ibuotikọ emi edi ekemini?

¹⁷ Nnyịn inyeneke ntak ndomokiet ndinyek idem mban̄a se ididide ke ini iso sia Jehovah mmọdo ye nnyịn. Abasi nnyịn idikpọn̄ke nnyịn ama akam edi imebem iso iyom Obio Ubọn̄ esie. Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹda ibuotikọ isua 2022 ẹto Psalm 34:10 man ẹn̄wam nnyịn iben̄e idem idahaemi inọ se idide ke iso, inyụn̄ inịm ke Jehovah iditreke ndin̄wam nnyịn. Ibuotikọ isua 2022 edi: “Mmọ eke ẹyomde Jehovah . . . idinanake baba eti n̄kpọ kiet.”