1. Nso inam ediwak owo mfịn mîsinịmke se Bible etịn̄de?

 MFỊNA ediwak owo mfịn edi ke mmọ idiọn̄ọke eke mmọ ẹkpeberide edem. Osụk etie mmọ nte mbon pọlitiks, ntaifiọk, ye ikpọ mbon mbubehe emi mmọ ẹdade nte mbon emi ẹkpewụtde mmimọ usụn̄ ẹnen̄ede ẹkere se idifọnde ye mmọ, idịghe se idifọnde ye mmimọ. N̄kpọ en̄wen edi ke mmọ idaha ikpọ owo ufọkabasi ke n̄kpọ aba. Imosụk ise mme owo mîmaha ndida se Bible etịn̄de sia ikpọ owo ufọkabasi oro ẹdọhọ ke mmimọ inam se Bible etịn̄de.

2. Nso ke ikpenen̄ede inịm ke ntak se Psalm 119:160 etịn̄de?

² Sia idide ikọt Jehovah, imenen̄ede inịm ke enye edi “Abasi akpanikọ,” ke enye esinyụn̄ oyom n̄kpọ ọfọn nnyịn. (Ps. 31:5; Isa. 48:17) Imọdiọn̄ọ ke imekeme ndinịm se ikotde ke Bible sia “ofụri ikọ [Abasi] edi akpanikọ.” (Kot Psalm 119:160.) Ataifiọk kiet emi anamde ndụn̄ọde aban̄a Bible ekewet ete: “Ndomo mben̄e nsu ndomokiet idụhe ke se Abasi etịn̄de, inyụn̄ idụhe se enye etịn̄de emi mîditịbeke. Ikọt Abasi ẹkeme ndinịm se enye etịn̄de koro mmọ ẹbuọt idem ye Abasi emi etịn̄de ikọ oro.” Isịn kpa ke uyo oro.

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Didie ke ikeme ndin̄wam mbon en̄wen ẹda Ikọ Abasi nte idade? Imọn̄ ineme ntak ita emi ikemede ndinịm se Bible etịn̄de. Idineme nte etop Bible mîkpụhọkede, nte mme prọfesi Bible ẹsude, ye nte Bible okpụhọrede mme owo.

4. Nso inam ndusụk owo ẹkere ke ẹkpụhọ etop Bible?

⁴ Jehovah Abasi akanam n̄kpọ nte irenowo 40 emi ẹkedide  nti ikọt Abasi ẹwet Bible. Edi ikpan̄wed emi mmọ ẹkewetde se Abasi ọkọdọhọde mmọ ẹwet ndomokiet ntem idụhe ke eyo nnyịn. Kpukpru se inyenede mfịn ẹdi mbon emi mme owo ẹkekọpide eke mmọ oro ẹnịm. Oro anam ndusụk owo ẹsikere m̀mê se ikotde ke Bible mfịn edi ata ukem ye se irenowo 40 oro ẹkewetde. Ndi akanam emekere nte idisan̄ade idiọn̄ọ m̀mê se ikotde mfịn edi se Abasi ọkọdọhọde ẹwet?

5. Nso utom ikesịne ke ndikọpi N̄wed Abasi Usem Hebrew? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

⁵ Sia Jehovah mîkoyomke etop esie atak ye owo ifan̄, enye ama ọdọhọ ẹsikọpi ẹnịm. Enye ama ọdọhọ ndidem Israel yak mmọ ẹsikọpi Ibet ẹnyene ọkpọ ọkpọ, afiak ọdọhọ nditọ Levi ẹsikpep mme owo Ibet oro. (Deut. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Ke mme Jew ẹma ẹkenyọn̄ Babylon ẹdi, irenowo emi utom mmọ ẹkedide ndisikọpi n̄kpọ ẹma ẹkọpi N̄wed Abasi Usem Hebrew ata ediwak ẹnịm. (Ezra 7:6) Mmọ ikanamke utom oro nyaha-nyaha-nyaha-o, ẹketetịn̄ enyịn ntem ẹnam. Akpa akpa, mmọ ẹkesibabat mme ikọ emi mmọ ẹwetde ẹse m̀mê ẹdi ukem ibat ye eke n̄wed emi mmọ ẹkọpide ẹto, edi aka ko mmọ ẹma ẹsibat ẹsịm mme abisi kiet kiet man ẹkụt ẹte ke se mmimọ ikọpide edi ata nnennen, ndomokiet ibọhọke mmimọ. Edi sia owo mîfọnke ima, n̄kpri ndudue ẹkesisụk ẹbọbọhọ ẹdụk. Sia edide ediwak owo ẹkesikọpi ukem n̄wed, ẹma ẹkeme ndikụt mbon emi ndudue ẹkesịnede. Ẹkesinam didie ẹkụt?

6. Ẹkpenam didie ẹkụt ndudue emi odude ke N̄wed Abasi emi ẹkekọpide?

⁶ Enyene nte ntaifiọk emi ẹnamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible mfịn ẹsinamde ẹkụt ndudue mbon emi ẹkekọpide Bible. Se enye mi: Yak idọhọ ke ẹdọhọ irenowo 100 ẹkọpi se idude ke page kiet ke n̄wed. Owo mmọ kiet anam ekpri ndudue ke eke esie. Usụn̄ kiet emi ekemede ndimụm ndudue oro edi ndimen se enye ọkọkọpide ndomo ye eke mbon eken. Ukem oro ke edi ye Bible. Ẹma ẹmen nsio nsio ikpan̄wed Bible ẹdomo, ntaifiọk ẹyekeme ndikụt enye emi owo ekeduede esịn n̄kpọ m̀mê enye emi enye ekeduede osio efep.

7. Nso iwụt ke mbon emi ẹkesikọpide N̄wed Abasi ẹma ẹsitịn̄ enyịn etieti?

⁷ Mbon emi ẹkesikọpide N̄wed Abasi ẹkesisosio enyịn ẹkama ke ubọk ẹnam utom oro, ẹkọpi enye ntem ket-ket-ket. Se se isọn̄ọde oro mi. Enyene ikpan̄wed kiet emi ẹkotde Leningrad Codex. Enye edi mbịghi-n̄kan ikpan̄wed emi kpukpru mme n̄wed ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ẹdọn̄ọde. Ẹkewet enye ke isua 1008 m̀mê 1009 eyo nnyịn. Ke isua ifan̄ emi ebede, ẹkụt mme ikpan̄wed Bible emi ẹdide ofụri ye mbon emi ẹdide mbai mbai emi ẹsọn̄ọde Leningrad Codex ke n̄kpọ nte isua 1,000. Owo ekeme ndikere ke sia ẹma ẹkekọpi se idude ke mme ikpan̄wed oro ediwak ini ke ufan̄ isua 1,000, ke Leningrad Codex idibietke-biet se idude ke n̄kani ikpan̄wed oro. Edi idịghe ntre. Ntaifiọk emi ẹmende ata n̄kani ikpan̄wed oro ẹdomo ye mbon emi mînen̄ekede ibịghi ntre ẹkụt ke kpa ye emi ẹkpụhọrede n̄kpri n̄kpri ikọ, owo ikpụhọke etop emi odude ke N̄wed Abasi.

8. Nso ke N̄wed Abasi Usem Greek emi ẹkekọpide ada okpụhọde ye ndusụk n̄wed eset oro ẹkenyụn̄ ẹkọpide?

⁸ Mme Christian eyo mme apostle ẹma ẹkpebe mbon emi ẹkesikọpide N̄wed Abasi Usem Hebrew. Mmọ ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹkọpi mme n̄wed 27 emi ẹkedude ke N̄wed Abasi Usem Greek. Enye oro ke mmọ ẹkesikot ke mbono esop, enye ke mmọ ẹkesinyụn̄ ẹda ẹkwọrọ ikọ. Ke ataifiọk kiet ama ekemen utak-usụhọ ikpan̄wed N̄wed Abasi Usem  Greek eyo mme apostle odomo ye mme n̄wed en̄wen emi ẹkedude ukem ini oro, enye ama ọdọhọ ete: ‘N̄wed Abasi Usem Greek emi ẹkekọpide, emi ikụtde mfịn emi ẹwak ẹkan mme n̄wed eken ke ini oro emi ẹkekọpide. Ndien ke otu N̄wed Abasi Usem Greek emi ẹkụtde, iwakke mbon emi page mîkemke.’ N̄wed emi ẹkotde Anatomy of the New Testament ọdọhọ ete: ‘Owo ekeme ndinịm ke se ikotde mfịn ke N̄wed Abasi Usem Greek emi ẹkabarede ọfọn edi ukem ye se ẹtịn̄de ke mbon emi Abasi ọkọdọhọde ẹwet.’

9. Nso ke Isaiah 40:8 etịn̄ aban̄a etop Bible, emi edide akpanikọ?

⁹ Bible emi ikotde inyụn̄ ikpepde mfịn enen sia ediwak mbon emi ẹkekọpide N̄wed Abasi ke adan̄a ediwak isua emi ekebede ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹnam utom mmọ. b Imọdiọn̄ọ ke Jehovah edi enye emi okokụtde ete ke etop esie odu esịm mfịn, owo inyụn̄ ikpụhọke etop oro. (Kot Isaiah 40:8.) Kpa ye oro, ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ ke imokụt ke owo ikpụhọke etop Bible, edi ke oro iwụtke ke Abasi ọkọnọ spirit esie ẹwet Bible. Ẹyak ineme ndusụk n̄kpọ emi ẹwụtde ke Abasi ọkọnọ spirit esie ẹwet.

10. Ewe prọfesi okosu emi ọsọn̄ọde ke se idude ke 2 Peter 1:21 edi akpanikọ? (Se mme ndise.)

¹⁰ Ke Bible, oyokụt ediwak prọfesi emi ẹma ẹkesu. Ẹkewet ndusụk mmọ ata ediwak isua mbemiso mmọ ẹsude. Mbụkeset ẹsọn̄ọ ke mme prọfesi oro ẹma ẹsu. Ikpaha nnyịn idem sia imọdiọn̄ọ ke mme prọfesi ẹto Jehovah emi edide Andinyene Bible. (Kot 2 Peter 1:21.) Yak itịn̄ iban̄a prọfesi emi akaban̄ade iduọ Babylon. Ini Abasi anamde prọfet Isaiah etịn̄ prọfesi oro, ama esịm isua 778 mbemiso eyo Christ edi ikebehe isua 732 mbemiso eyo Christ; ekedi ke ufọt ufọt ini oro. Isaiah ọkọdọhọ ke ẹyekan Babylon kpa ye emi obio oro okokopde odudu. Enye ama akam ọdọhọ ke Cyrus edikan obio oro onyụn̄ etịn̄ nnennen nte ẹdisan̄ade ikan. (Isa. 44:27–45:2) Isaiah ama etịn̄ n̄ko ke ẹyesobo Babylon ofụri ofụri, ke enye ayakabade  ndon. (Isa. 13:19, 20) Se iketịbede edi oro. Mbon Media ye Persia ẹma ẹkan Babylon ke isua 539 mbemiso eyo Christ. Akpaka ebiet emi akwa obio oro okodude, oyokụt ke ama owụre ana ke isọn̄, owo ndomokiet idụn̄ke.​—Kụbọde n̄wed Du Ata Uwem ke Nsinsi! ke JW Library m̀mê ke jw.org. Ka ọyọhọ n̄kpọ 5 ke ọyọhọ ukpepn̄kpọ 3 kebre vidio emi, Bible Ama Etịn̄ ke Ẹyesobo Babylon.

11. Tịn̄ nte Daniel 2:41-43 osude mfịn.

¹¹ Idịghe ke eset ikpọn̄ ke mme prọfesi Bible ẹkesisu. Ke ikụt nte ẹsude mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, imokụt nte prọfesi Daniel emi aban̄ade ukara Britain ye America emi ẹkarade ofụri ererimbot osude ke ata utịbe utịbe usụn̄. (Kot Daniel 2:41-43.) Prọfesi oro ama ọdọhọ ke ukara emi idụt iba oro ẹdianade kiet ẹkara do “oyokop odudu ke n̄kan̄ kiet” nte ukwak onyụn̄ “emem ke n̄kan̄ eken” nte mbateso. Imokụt ntre. Ukara Britain ye America asat odudu nte ukwak. Enyene akpan n̄kpọ emi mmọ ẹkenamde yak ẹkan akpa ye ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba; udịmekọn̄ mmọ ke ẹnyụn̄ ẹsio odudu etieti. Edi mbon Britain ye America ẹnam ubọk emem ukara oro ke nte n̄ka emi ẹsiyomde ufọn mme anamutom, n̄ka emi ẹsiyomde unen mme owo, ye mbon emi ẹyomde nda-ke-idem ẹsiwakde ndiyom ukara ẹnam n̄kpọ ẹsịn ke inemesịt mmimọ. Ete kiet emi enen̄erede ọdiọn̄ọ n̄kpọ aban̄a pọlitiks ererimbot etịn̄ n̄kpọn̄ n̄kpọn̄ emi ete: “United States esịne ke otu mme idụt ke eyo nnyịn emi ẹdọhọde ke ikara ukara mbio obio. Edi idụhe kan̄a idụt emi ẹkarade utọ ukara oro ke ererimbot, emi pọlitiks ọtọde mme owo abahade nte United States.” Imemke n̄ko ye Britain emi ẹdianade kiet ye America ẹkara ofụri ererimbot. Se inen̄erede itọ ubahade ke Britain ke isua ifan̄ emi ebede edi nte mbon idụt oro mîkemke uyo. Ndusụk owo ẹnyịme nte ukara Britain ẹyomde ndidian ubọk ye mme idụt emi ẹdude ke N̄ka Europe nnam n̄kpọ, ndusụk inyịmeke. Kpukpru ubahade emi iyakke ukara Britain ye America ẹnyene iwụk ke se mmọ ẹnamde.

12. Nso ke mme prọfesi Bible ẹnam inen̄ede inịm?

¹² Nte ediwak prọfesi Bible ẹma ẹkesu ẹnam inen̄ede inịm ke se Abasi ọn̄wọn̄ọde ndinam ke ini iso eyetịbe. Etie nnyịn nte eketiede andikewet Psalm 119:81 emi ọkọbọn̄de akam ọdọhọ Jehovah ke imọ itetie ibet enye edinyan̄a imọ, ke ikọ esie anam imọ inyene idotenyịn. Jehovah ada se idude ke Bible anam inyene “ini iso ye idotenyịn.” (Jer. 29:11) Se Jehovah ọn̄wọn̄ọde anam inyene idotenyịn, idịghe kpukpru se mme owo ẹtịmede ẹte ke iyom ndinam n̄kpọ ọfọn. Ẹyak isịn idem ikpep iban̄a mme prọfesi Bible man ẹn̄wam nnyịn inịm se Bible etịn̄de.

13. Didie ke se ikụtde ke Psalm 119:66, 138 edi ntak en̄wen emi ikemede ndinịm se Bible etịn̄de?

¹³ Nte uwem mbon emi ẹnamde item Bible ọfọnde edi n̄kpọ en̄wen emi owụtde ke imekeme ndinịm se Bible etịn̄de. (Kot Psalm 119:66, 138.) Ke uwụtn̄kpọ, enyene ndusụk ebe ye n̄wan emi edide akayak nsịn̄ ndọ mmọ akpakasuana, edi idahaemi mmọ ẹdidi itai ye aban̄. Enem nditọ mmọ nte mmọ ẹkponde ke ufọk emi ete ye eka mmọ ẹdide Christian, ẹmade mmọ, ẹnyụn̄ ẹsede ẹban̄a mmọ.​—Eph. 5:22-29.

14. Tịn̄ mbụk owo kiet emi owụtde ke owo akpanam se Bible etịn̄de, ke enye oyokpụhọde.

¹⁴ Idem ata mme enyene-ndịk abiatibet ẹkeme ndikpụhọde edieke mmọ ẹnamde nti item Bible. Se nte Bible akan̄wamde owo  n̄kpọkọbi kiet emi ekekerede Jack. c Enye ekedi okụt-ababak. Ke otu mbon n̄kpọkọbi emi ẹkebierede n̄kpa ẹnọ, enye ọkọdiọk ibuot akan. Edi usen kiet nditọete ẹkeka ndikpep owo Bible ke ufọk-n̄kpọkọbi oro, Jack ama etiene etie. Nte nditọete oro ẹkefọnde ido ye enye ama enem enye tutu, enye ama onyụn̄ ọtọn̄ọ ndikpep Bible. Ke enye ama ọkọtọn̄ọ ndinam se enye ekpepde, enye ama ọtọn̄ọ ndifọn uwem. Aka ko, Jack ama edi asuanetop emi mînaha baptism, ekem ana baptism. Enye ama esịn idem ọkwọrọ aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi ọnọ mbon n̄kpọkọbi eken. Mbon emi enye akan̄wamde ẹdiọn̄ọ Bible ẹma ẹsụk ẹbe owo inan̄. Ama edikem usen emi ẹkeyomde ndiwot enye. Itetịn̄ mi, enye edidi obufa owo. Mma lọya kiet emi eketienede akama ikpe esie ọkọdọhọ ete: “Jack emi ẹkụtde mfịn idịghe Jack emi n̄kọdiọn̄ọde isua 20 emi ekebede. Se Mme Ntiense Jehovah ekpepde okpụhọde enye.” Ẹma ẹsụk ẹwot Jack, edi mbụk esie owụt ke imekeme ndinịm se Ikọ Abasi etịn̄de, ke Bible onyụn̄ ekeme ndikpụhọde owo.​—Isa. 11:6-9.

15. Didie ke ikọt Jehovah ndinam se Bible etịn̄de anam ikpụhọde ye mbon en̄wen? (Se ndise.)

¹⁵ Se inamde ikọt Jehovah ẹdiana kiet edi nte mmọ ẹnamde se Bible etịn̄de. (John 13:35; 1 Cor. 1:10) Ama akama enyịn ese nte pọlitiks, ebiet emi owo otode, ye se owo edide ke ererimbot omụmde mme owo abahade, eyenen̄ede okụt ke idu ke emem inyụn̄ idiana kiet. Nte idianade kiet ama enen̄ede akpa akparawa kiet emi ekerede Jean idem. Enye okokpon ke idụt kiet ke Africa. Ini ekọn̄ mbio obio ọtọn̄ọde ke idụt mmọ, enye ama odụk ekọn̄. Edi aka ko, enye ama efehe aka idụt en̄wen emi ekperede idụt mmọ. Do ke Mme Ntiense Jehovah ẹkekwọrọ ikọ ẹnọ enye. Jean ọdọhọ ete: “Mma ndikụt ke mbon emi ẹkponode ata Abasi isan̄ake n̄kpọ ye pọlitiks, inyụn̄ idịghe enyene-uwa-atua. Utu ke oro, mmọ ẹma idemmọ. Akpa  akpa, n̄kesin̄wana nnọ idụt nnyịn. Edi ke mma n̄kekpep Bible, mma mbiere ndida uwem mi nnam n̄kpọ nnọ Jehovah.” Jean ama okpụhọde. Utu ke enye ndin̄wana ye mbon idụt en̄wen m̀mê mbon ekpụk en̄wen, enye edikwọrọ etop emem ọnọ owo ekededi emi enye okụtde. Nte item Bible an̄wamde mme owo ọkpọkọm owo oto m̀mọ̀n̄ edi ata akpan n̄kpọ kiet emi owụtde ke imekeme ndinịm se Bible etịn̄de.

16. Ntak ọfọnde inen̄ede inịm se Ikọ Abasi etịn̄de?

¹⁶ Nte ererimbot emi edide eyo esiere, enye ọwọrọ ke atahade odụk nditaha, eyenen̄ede ọsọn̄ nnyịn ndinịm se Ikọ Abasi etịn̄de. Mme owo ẹkeme ndidomo ndinam ikere ke se Bible etịn̄de idịghe akpanikọ, mîdịghe ke idịghe Jehovah emek ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄ ada ikọt Esie usụn̄ mfịn. Edi edieke inen̄erede inịm ke se Jehovah etịn̄de esidi akpanikọ, editie nte mmọ ẹduọk mmọn̄ ke edem unen. ‘Iyebiere ndinịm mme ewụhọ Jehovah ke nsinsi, tutu esịm utịt.’ (Ps. 119:112) ‘Bụt idinamke’ nnyịn ndikwọrọ akpanikọ nnọ mbon en̄wen, ndinyụn̄ ndọhọ mmọ ẹdu uwem nte Bible ọdọhọde. (Ps. 119:46) Iyekeme ndiyọ ukọbọ ye se ekpededi ọkpọkọm ọsọn̄ didie. Iyonyụn̄ iyọ ye “anyanime ye idatesịt.”​—Col. 1:11; Ps. 119:143, 157.

17. Nso ke ibuotikọ isua nnyịn mîdiyakke ifre?

¹⁷ Imọkọm Jehovah nte enye anamde idiọn̄ọ akpanikọ! Akpanikọ iyakke idi iyo ika nnasia, iyo ika ufien. Uwem nnyịn enyene ibuot, imonyụn̄ idiọn̄ọ nnennen se ikpanamde. Kpa ye emi idude ke ererimbot emi edide nte eyo esierede ntre ke mme owo mîmụmke-mụm ibuot aba ke se ẹkpenamde, edidi ẹmụm mi ọwọrọ ko, akpanikọ anam idori enyịn ke ini iso nnyịn ọyọfọn ini Abasi edikarade. Akam nnyịn edi yak ibuotikọ isua 2023 an̄wam nnyịn inen̄ede inịm ke kpukpru se idude ke Ikọ Abasi ẹdi akpanikọ!​—Ps. 119:160.