1-2. (a) Ntak emi nnyịn mîkpayakke idem akpa nnyịn ke ini ukara mîyakke ikpono Jehovah? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

KE 2018, ibat mme ọkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ emi ẹkedụn̄de ke mme idụt emi ẹkpande utom nnyịn ofụri ofụri m̀mê emi owo mîyakke inam ndusụk n̄kpọ emi isinamde ituak ibuot inọ Abasi nnyịn ama ebe 223,000. Ikpaha nnyịn idem ndikop emi sia ke ibuotikọ emi ekebede, ima ikụt ke ata mme Christian ẹdori enyịn ke ẹyekọbọ mmimọ. (2 Tim. 3:12) Inamke n̄kpọ m̀mê idụn̄ ke m̀mọ̀n̄, ukara ẹkeme ndidaha inikiet inikiet ẹkpan nnyịn ndikpono edima Abasi nnyịn Jehovah ke ini nnyịn mîkodorike enyịn.

² Edieke ukara idụt emi afo odụn̄de ẹkpande mbufo ndikpono Jehovah, emekeme ndibụp idemfo utọ mbụme nte: ‘Ndi ukọbọ ọwọrọ ke Abasi idụhe ye nnyịn aba? Ndi ukpan ayanam itre ndikpono Jehovah? Ndi akpana n̄wọrọ n̄ka idụt emi ndikemede ndinyene ifụre n̄kpono Abasi?’ Imọn̄ ibọrọ mme mbụme emi ke ibuotikọ emi. Iyeneme n̄ko nte ikemede ndika iso n̄kpono Jehovah ke ini ẹkpande utom nnyịn, ye mme n̄kpọ emi nnyịn mîkpanamke.

3. Udiana Corinth 11:23-27 owụt ke nso ye nso ikọwọrọ apostle Paul? Nso ke uwụtn̄kpọ Paul ekpep nnyịn?

³ Edieke ukara ẹkpande nnyịn ndikpono Jehovah, imekeme ndidue n̄kere ke Abasi idụhe ye nnyịn aba. Ti ke owo ndikọbọ nnyịn iwọrọke ke Jehovah inemke esịt ye nnyịn. Da se iketịbede inọ apostle Paul ke uwụtn̄kpọ. Abasi ama ama enye. Ke otu  kpukpru leta emi ẹdude ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek, Paul ekewet leta 14. Kpa Paul ke ẹkedọhọ ekedi apostle ọnọ mme idụt. Kpa ye oro, ẹma ẹkọbọ Paul ata idiọk idiọk. (Kot 2 Corinth 11:23-27.) Se ikọwọrọde Paul ekpep nnyịn ke Jehovah ekeme ndiyak ẹkọbọ nti ikọt esie.

4. Nso inam ererimbot ẹsua nnyịn?

⁴ Jesus ama etịn̄ ntak emi ikpodoride enyịn ke ẹyekọbọ nnyịn. Enye ọkọdọhọ ke sia nnyịn mîdịghe ubak ererimbot, ke mme owo ẹyesua nnyịn. (John 15:18, 19) Owo ndikọbọ nnyịn iwọrọke ke Jehovah idụhe ye nnyịn aba. Utu ke oro, akam owụt ke nnyịn ke inam nnennen n̄kpọ!

5. Ndi mme ikpîkpu owo ẹkeme ndinam kpukpru owo ẹtre ndikpono Jehovah? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁵ Mme ikpîkpu owo emi ẹkọbọde nnyịn ikemeke ndinam kpukpru owo ẹtre ndikpono Jehovah emi edide Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Ediwak mmọ ẹdomo, edi ikemeke. Yak ise se iketịbede ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba. Ini oro, ukara ediwak idụt ẹma ẹkọbọ ikọt Abasi ata etieti. Ukara Nazi ẹma ẹkpan utom nnyịn ke Germany; ukara Australia, Canada, ye mme idụt eken ẹma ẹtiene ẹkpan n̄ko. Edi kop mi se iketịbede. Ini ekọn̄ oro ọtọn̄ọde ke 1939, mme asuanetop 72,475 ẹkedu ke ofụri ererimbot. Ntọt emi ikọbọde ke utịt ekọn̄ oro ke 1945 owụt ke Jehovah ama ọdiọn̄ utom nnyịn etieti. Ikedinyene mme asuanetop 156,299 ke ofụri ererimbot. Ọwọrọ ibat mme asuanetop ama awak ebe utịm ikaba!

6. Utu ke ukọbọ ndinam ndịk anam nnyịn, nso ufọn ke enye ekeme ndinam? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁶ Ukọbọ ekeme ndinam inen̄ede ibiere ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah, ikûnyụn̄ uyak ndịk anam nnyịn akaha tutu nnyịn itre ndinam n̄kpọ esie. Yak inọ uwụtn̄kpọ. Ebe ye n̄wan kiet emi ẹkenyenede ekpri eyen erenowo ẹkedụn̄ ke idụt kiet emi ukara ẹkpande utom nnyịn. Utu ke mmọ ndiyak ndịk anam mmọ ẹtek ubọk ke se mmọ ẹkenamde ẹnọ Jehovah, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ utom usiakusụn̄ ofụri ini. N̄wan brọda oro ama akam ọkpọn̄ utom emi ẹkesikpede enye ediwak okụk man ekeme ndidi asiakusụn̄. Ebe esie ọdọhọ ke ukpan oro ama anam ediwak owo ẹyom ndidiọn̄ọ n̄kpọ mban̄a Mme Ntiense Jehovah, ke oro ama anam emem imọ utom ndikụt mme owo n̄kpep Bible. Enyene ufọn en̄wen emi ukpan oro akanamde ke idụt oro. Ebiowo kiet ke idụt oro ọkọdọhọ ke ukpan oro  ama anam ediwak mbon emi ẹma ẹketre ndinam n̄kpọ Jehovah ẹfiak ẹtọn̄ọ ndidụk mbono esop ẹnyụn̄ ẹfiak ẹtọn̄ọ ukwọrọikọ.

7. (a) Nso ke ikpep ito se idude ke Leviticus 26:36, 37? (b) Nso ke afo edinam ini ẹkpande utom nnyịn?

⁷ Ke ini mme asua nnyịn ẹkpande nnyịn ndikpono Jehovah, mmọ ẹsiyom ndịk anam nnyịn itre ndinam n̄kpọ Jehovah. N̄kpọ efen emi mmọ ẹkemede ndinam edi mmọ ndisuan nsu mban̄a nnyịn, ndidọn̄ mbon ukara ẹdisuan ufọk nnyịn ẹyom se ẹdade ẹmụm nnyịn, ndimen nnyịn n̄ka esop, m̀mê ndikọbi ndusụk nnyịn. Mmọ ẹkere ke idem eyenyek nnyịn sia mmọ ẹkọbi n̄kpata nditọete ifan̄. Edieke iyakde mmọ ẹsịn nnyịn ndịk ke idem, nnyịn ke idem nnyịn imekeme ndida ubọk nnyịn ntre mme n̄kpọ emi isinamde ikpono Jehovah. Nnyịn iyomke nditie nte mbon emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Leviticus 26:36, 37. (Kot.) Nnyịn idiyakke ndịk anam nnyịn itek ubọk ke se ikesinamde inọ Jehovah m̀mê itre ofụri ofụri. Nnyịn ibuọt idem ke Jehovah ke ofụri esịt, inyụn̄ iyakke idem enyek nnyịn. (Isa. 28:16) Imesibọn̄ akam idọhọ Jehovah eteme nnyịn se ikpanamde. Imọdiọn̄ọ ke sia enye odude ye nnyịn, ke ukara owo ndomokiet, ekpededi ukara emi okopde odudu akan ke ererimbot emi, ikemeke ndinam nnyịn itre ndika iso n̄kpono Abasi nnyịn.—Heb. 13:6.

8-9. (a) Nso ke ibuotufọk kiet kiet m̀mê owo kiet kiet edibiere? (b) Nso idin̄wam owo ebiere se idinen̄erede ifọn ye enye?

⁸ Edieke ukara idụt emi afo odụn̄de ẹkpande mbufo ndikpono Jehovah, afo emekeme ndikere m̀mê ikpọwọwọrọ ika idụt emi imọ ikemede ndinyene ifụre nnam n̄kpọ Jehovah. Afo enyene ndibiere, owo ndomokiet idibiereke inọ fi. Mbemiso ndusụk owo ẹbierede se ẹdinamde, mmọ ẹkeme ndise se mme Christian eyo mme apostle ẹkenamde ini ẹkekọbọde mmọ. Ke ẹma ẹketọn̄ọ Stephen ke itiat ẹwot, mme mbet emi ẹkedude ke Jerusalem ẹma ẹwọrọ ẹka nsio nsio itie ke Judea ye Samaria, ndusụk ẹma ẹkam ẹka mme ebiet emi ẹnen̄erede ẹyom usụn̄, utọ nte Phoenicia, Cyprus, ye Antioch. (Matt. 10:23; Utom 8:1; 11:19) Edi mbon en̄wen ẹkeme ndise se apostle Paul akanamde ini ẹkefiakde ẹkọbọ mme Christian eyo mme apostle. Mmọ ẹkeme ndikụt ke apostle Paul ama ebiere ndisọn̄ọ ndu ke mme ebiet emi enye ọkọkwọrọde ikọ, kpa ye emi ẹkekpande utom ukwọrọikọ ke mme ebiet oro. Utọ n̄kpọ oro ama ekeme ndida enye ibuot, edi enye ọkọsọn̄ọ etie sia enye ama enen̄ede oyom ndika iso n̄kwọrọ eti mbụk do nnyụn̄ nsọn̄ọ nditọete idem ke mme obio emi ẹkenen̄erede ẹkọbọ ikọt Abasi.—Utom 14:19-23.

⁹ Nso ke mbụk iba oro ẹkpep nnyịn? Ẹkpep nnyịn ke ibuotufọk kiet kiet edibiere m̀mê mmọ ẹyewọrọ ẹka idụt en̄wen m̀mê idikaha. Edi mbemiso enye ebierede, akpana enye ọbọn̄ akam enen̄ede ekere nte n̄kpọ etiede ye ubon esie onyụn̄ ekere mme ufọn m̀mê mme mfịna emi ẹkemede ndisịm mmọ edieke mmọ ẹkpọn̄de do ẹka idụt en̄wen. Ke n̄kpọ enye emi, Christian kiet kiet ‘edibiom mbiomo idemesie.’ (Gal. 6:5) Se owo ekpebebiere, inaha idọhọ ke ọdiọk m̀mê idiọkke.

10. Nso ke n̄kọk itieutom ye mbiowo ẹdinam?

¹⁰ Didie ke afo ekeme ndika iso n̄kpono Jehovah ke ini ukara ẹkpande utom nnyịn? N̄kọk itieutom ẹyeteme mbiowo esop mbufo nte mmọ ẹkpenamde n̄kpọ, nte mmọ ẹdisan̄ade ibọ mme n̄wed esop Abasi, nte ẹdisopde idem ẹnịm mbono esop, ye nte ẹdikwọrọde eti mbụk Obio Ubọn̄. Edieke n̄kọk itieutom mîkemeke ndineme nneme ye mbiowo, mbiowo ẹyen̄wam fi ye kpukpru nditọete eken ke esop ẹka iso  ẹkpono Jehovah. Mmọ ẹyeda se idude ke Bible ye ke mme n̄wed nnyịn ẹteme mbufo se ẹkpenamde.—Matt. 28:19, 20; Utom 5:29; Heb. 10:24, 25.

11. Nso inam afo enịm ke ayaka iso enyene se idin̄wamde fi ọsọn̄ọ ada ye Jehovah? Nso ke akpanam man ekpeme Bible ye mme n̄wed esop Abasi eken emi afo enyenede?

¹¹ Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke ikọt imọ ẹyenyene kpukpru se idin̄wamde mmọ ẹka iso ẹsọn̄ọ ẹda ye imọ. (Isa. 65:13, 14; Luke 12:42-44) Ntre nịm ke esop Abasi ẹyenam se mmọ ẹkekeme man ẹnọ fi se idin̄wamde fi ọsọn̄ọ ada ye Jehovah. Edi enyene se afo n̄ko ekemede ndinam. Ke ini ẹkpande utom nnyịn, yom eti itie dịp Bible ye mme n̄wed esop Abasi eken emi afo enyenede. Nen̄ede kpeme mbak udûnịm utọ mme n̄kpọuto oro ke ebiet emi owo ekemede ndisọp n̄kụt—ekpededi enye emi ẹmịn̄de-mịn̄ m̀mê enye emi enyenede ke fon m̀mê tablet fo. Ana nnyịn owo kiet kiet inam se ikekeme man ika iso ibuọt idem ye Jehovah.

12. Nso ke mbiowo ẹkeme ndinam man ẹnịm mbono esop ke usụn̄ emi mme asua nnyịn mîdidiọn̄ọke se inamde?

¹² Nso kaban̄a mme mbono esop nnyịn? Mbiowo ẹyetịn̄ nte afo edidụkde mbono esop ke usụn̄ emi mme asua nnyịn mîdidiọn̄ọke se inamde. Mbiowo ẹkeme ndidọhọ mbufo ẹsop idem ke n̄kpri n̄kpri otu, ndien imekere ke mmọ ẹyesikpụhọ ini ye ebiet emi ẹdisinịmde mbono esop ke ubọk ke ubọk. Enyene se afo ekemede ndinam man udûsịn nditọete ke mfịna ini akade m̀mê ọnyọn̄de mbono esop. Tịn̄ ikọ sụn̄sụn̄. Ekeme n̄ko ndiyom afo esịne ọfọn̄ ke usụn̄ emi owo mîdidiọn̄ọke ke aka m̀mê ọnyọn̄ mbono esop.

13. Nso ke ikeme ndikpep nto nditọete nnyịn ke akani Soviet Union?

¹³ Ke ini ẹkpande nnyịn ndikpono Jehovah, idikwọrọ ikọ itiene nte n̄kpọ etiede ke idụt kiet kiet. Sia imade Jehovah isinyụn̄ imade ndikwọrọ mban̄a Obio Ubọn̄ esie nnọ mbon en̄wen, iyosụk iyom usụn̄ ikwọrọ ikọ. (Luke 8:1; Utom 4:29) Ewetmbụk eset kiet emi ekerede Emily B. Baran ama ewet n̄kpọ aban̄a nte Mme Ntiense Jehovah ẹkesikwọrọde ikọ ke akani Soviet Union. Enye ọkọdọhọ ete: “Ini ukara ẹkedọhọde mmọ ẹtre ndikwọrọ se mmọ ẹnịmde nnọ mbon en̄wen, Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹsineme se mmọ ẹnịmde ye mbọhọidụn̄ mmọ, mbon itieutom mmọ, ye mme ufan mmọ. Ini ẹmụmde mmọ ke ntak ukwọrọikọ ẹkekọbi, mmọ ẹma ẹsikwọrọ ẹnọ mbon n̄kpọkọbi eken.” Kpa ye emi ukara ẹkekpande utom nnyịn, nditọete nnyịn ke akani Soviet Union iketreke ukwọrọikọ. Ẹkpetre utom ukwọrọikọ ke ebiet emi afo odụn̄de, mbọk kpebe nditọete nnyịn oro!

14. Psalm 39:1 ekeme ndin̄wam nnyịn ikûnam nso?

¹⁴ Kpeme se etịn̄de ọnọ mbon en̄wen. Ini ukara ẹkpande nnyịn ndikpono Jehovah, ana idiọn̄ọ  ‘ini emi ikpodopde uyo.’ (Eccl. 3:7) Enyene mme akpan n̄kpọ emi nnyịn mîdinamke mme owo ẹdiọn̄ọ, utọ nte, enyịn̄ nditọete nnyịn, mme itie emi isisopde idem inịm mbono esop, nte isikwọrọde ikọ, ye nte isan̄ade inyene Bible ye mme n̄wed nnyịn eken. Nnyịn iditịn̄ke mme n̄kpọ emi inọ mbon ukara; idinyụn̄ itịn̄ke inọ mme ufan nnyịn m̀mê iman nnyịn emi ẹdude ke idụt nnyịn m̀mê ke idụt efen, ekpededi mmọ ẹdi Mme Ntiense Jehovah. Edieke itịn̄de, imekeme ndisịn nditọete nnyịn ke mfịna.—Kot Psalm 39:1.

15. Nso ke Satan edidomo ndinam nnyịn, ndien nso ke ikpanam mbak nnyịn ididụk afia esie oro?

¹⁵ Kûyak n̄kpri n̄kpri mfịna ọtọ ubahade ke otu nnyịn. Satan ọdiọn̄ọ ke ufọk emi ubahade odude ikemeke ndisọn̄ọ nda. (Mark 3:24, 25) Enye ayaka iso odomo nditọ ubahade ke otu nnyịn. Enye ekere ke ima inam ntre, ke nnyịn iyọwọn̄ọde ida in̄wana ke otu idem nnyịn utu ke ndin̄wana ye imọ.

16. Nso eti uwụtn̄kpọ ke Sista Gertrud Poetzinger ekenịm ọnọ nnyịn?

¹⁶ Idem nditọete emi ẹsọn̄de idem ke esop ẹkpenyene n̄ko ndikpeme man mmọ ididụk afia emi. Kop uwụtn̄kpọ Gertrud Poetzinger ye Elfriede Löhr emi ẹkedide mbon emi ẹyetde aran. Mmọ mbiba ẹkesịne ke ukem ufọk-n̄kpọkọbi mbon Nazi ye nditọete iban eken. Gertrud ama efịbe Elfriede ini Elfriede ekesinọde utịn̄ikọ ada ọsọn̄ọ nditọete iban eken idem ke ufọk-n̄kpọkọbi oro. Nte ini akakade, bụt ama anam Gertrud, enye ama onyụn̄ ekpe Jehovah ubọk ete an̄wam imọ. Gertrud ekewet ntem ete: “Ana ikpep nditre ndidiọk esịt ke ini mbon en̄wen ẹnamde mme n̄kpọ emi nnyịn mîkemeke ndinam m̀mê ẹnyenede ifetutom ẹkan nnyịn.” Nso ikan̄wam Gertrud etre ndifịbe Elfriede? Enye ama ọtọn̄ọ ndise nti edu Elfriede ye nte enye etiede ufan ufan. Emi ama anam enye afiak edi ufan ye Elfriede. Ke akpatre, mmọ mbiba ẹma ẹkpọn̄ ufọk-n̄kpọkọbi oro, ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah tutu utịt uwem mmọ ke isọn̄. Edieke isịnde idem inam n̄kpọ man idu ke emem ye nditọete nnyịn, nnyịn idiyakke n̄kpọ ndomokiet ọtọ ubahade ke otu nnyịn.—Col. 3:13, 14.

17. Ntak emi ọfọnde ikûnam n̄kpọ ube se ẹdọhọde?

¹⁷ Kûnam n̄kpọ ube se ẹdọhọde. Edieke inamde n̄kpọ itiene se nditọete emi ẹdade usụn̄ ẹdọhọde inam, nnyịn idisịnke idem nnyịn ye mbon en̄wen ke mfịna. (1 Pet. 5:5) Uwụtn̄kpọ kiet edi se iketịbede ke idụt kiet emi ẹkpande nnyịn ndikpono Jehovah. Nditọete emi ẹdade usụn̄ ẹma ẹnam ndutịm man ẹkwọrọ ikọ nte ẹsinamde ke ini owo akade mbubehe idem esie, edi ẹdọhọ mme asuanetop ẹkûnọ mme owo n̄wed. Edi brọda kiet emi edide asiakusụn̄ ofụri ini ama ekere ke imọdiọn̄ọ n̄kpọ ikan nditọete oro ẹdade usụn̄, onyụn̄ ọnọ mme owo n̄wed. Nso  iketịbe? Ibịghike ke enye ye ndusụk nditọete ẹma ẹkekwọrọ ikọ ẹma, mme bodisi ẹma ẹdimụm mmọ ẹfak mbụme. Ọwọrọ owo ukara kiet ke eketiene mmọ, ama onyụn̄ asan̄a ọbọ mme owo n̄wed emi mmọ ẹkenọde. Nso ke ikpep ito se iketịbede oro? Ọfọn inam n̄kpọ itiene se ẹdọhọde inam idem ọkpọkọm ikere ke imọdiọn̄ọ ọfọn akan nte ẹkedọhọde ẹnam. Jehovah esidiọn̄ mbon emi ẹsiberede ye nditọete emi enye emekde ete ẹda usụn̄ ke otu nnyịn.—Heb. 13:7, 17.

18. Ntak emi mîfọnke ibọp ibet ntịme ntịme?

¹⁸ Kûbọp ibet ntịme ntịme unọ nditọete. Edieke mbiowo ẹbọpde ibet ntịme ntịme, mmọ ẹkeme ndinam uwem ọsọn̄ mbon en̄wen. Brọda Juraj Kaminský eti se iketịbede ini ẹkekpande utom nnyịn ke idụt emi ẹkesikotde Czechoslovakia. Enye ọdọhọ ete: “Ke ẹma ẹkemụm ediwak mbiowo, ndusụk mbon emi ẹkeyọhọde ẹsụhọ ndida usụn̄ ke mme esop ye mme circuit ẹma ẹtọn̄ọ ndibọp ibet nnọ mme asuanetop; ẹte ẹnam emi, ẹkûnam oko.” Jehovah inọhọ nnyịn odudu ite ibiere n̄kpọ inọ mbon en̄wen. Owo emi ọbọpde ibet ntịme ntịme ikpemeke eyenete esie, akam ododomo ndikara mbuọtidem eyenete esie.—2 Cor. 1:24.

19. Didie ke 2 Chronicle 32:7, 8 owụt ntak emi ikpakade iso inyene uko inamke n̄kpọ m̀mê Satan anam nso?

¹⁹ Satan kpa Devil emi edide akakan asua nnyịn iditreke ndikọbọ nti ikọt Jehovah. (1 Pet. 5:8; Edi. 2:10) Satan ye mbon emi ẹdade ye enye ẹyedomo ndikpan nnyịn ndikpono Jehovah. Edi ufọn ndomokiet idụhe nnyịn ndiyak ndịk anam itre ndinam n̄kpọ Jehovah! (Deut. 7:21) Jehovah do ye nnyịn, enye oyonyụn̄ aka iso ndin̄wam nnyịn ọkpọkọm ẹkpakpan utom nnyịn.—Kot 2 Chronicle 32:7, 8. 

20. Nso ke afo ebiere ndinam?

²⁰ Ẹyak ibiere ndika iso nsọn̄ọ nda nnam n̄kpọ Jehovah ukem nte nditọete nnyịn ke eyo mme apostle ẹkenamde. Mmọ ẹkedọhọ mbon ukara eyo mmọ ẹte: “Ẹkere ise ke idem mbufo m̀mê enen ke enyịn Abasi ndikop uyo mbufo n̄kan eke Abasi. Edi amaedi nnyịn, nnyịn ikemeke nditre nditịn̄ mban̄a mme n̄kpọ emi nnyịn ikokụtde inyụn̄ ikopde.”—Utom 4:19, 20.