1. Nso itịbe ke ndusụk itie ke ediwak isua idahaemi?

KE EDIWAK tọsịn isua emi ebede, etie nte ata ediwak owo ẹma ẹsinyene ido ukpono emi mmọ ẹkesikade. Edi n̄kpọ okpụhọde etieti ke ediwak isua idahaemi. Edi eyo esiere ibat mbon emi ẹdọhọde ke mmimọ inyeneke ido ukpono m̀mê ke mmimọ inịmke ke Abasi odu awak akan se ekesidide. Ke ndusụk idụt, ata ediwak owo ẹsidọhọ ke mmimọ inyeneke ido ukpono. *—Matt. 24:12.

2. Nso inam ediwak owo ẹdọhọ ke mmimọ inyeneke ido ukpono m̀mê ke mmimọ inịmke ke Abasi odu?

² Nso inam mbon emi ẹdọhọde ke mmimọ inyeneke ido ukpono m̀mê ke mmimọ inịmke ke Abasi odu ẹwak ntem idahaemi? Etie nte udia-uwem ye editịmede esịt iyakke ndusụk owo ẹnyene ini ẹnọ n̄kpọ Abasi. (Luke 8:14) Ndusụk owo emi ẹkesimade n̄kpọ Abasi inịmke aba ke Abasi do. Mbon en̄wen ẹnịm ke Abasi do, edi ẹkere ke ido ukpono edi n̄kpọeset, inyeneke ufọn aba, ikemke ye se ntaifiọk ẹtịn̄de, inyụn̄ isịneke ifiọk. Ekeme ndidi mmọ ẹsikop mbon radio ye TV ẹdọhọde ke mme n̄kpọ ẹkefoforo, mîdịghe ẹkop ẹto mme ufan mmọ, m̀mê mme titia mmọ, edi mmọ iwakke ndikop ẹnọde eti ntak emi akpanamde owo enịm ke Abasi do. Mfịna mbon en̄wen edi nte ikpọ owo ido ukpono ẹdiọkde itọn̄ ẹyom okụk ye ikpọ itie. Ke ndusụk itie, ukara ẹnịm ibet emi mîyakke mme owo ẹkpono Abasi ifụre ifụre.

3. Nso inam ẹwet ibuotikọ emi?

³ Jesus ọkọdọhọ ‘ikanam mme owo ke kpukpru idụt ẹdi mbet imọ.’ (Matt. 28:19) Didie ke ikeme ndin̄wam mbon emi mînyeneke  ido ukpono m̀mê emi mînịmke ke Abasi odu ẹma Abasi ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi mbet Christ? Ana idiọn̄ọ ke ebiet emi owo okokponde ekeme ndinam owo esịn m̀mê enyịme se itịn̄de akpa ini emi ikwọrọde ikọ inọ enye. Ke uwụtn̄kpọ, mbon emi ẹtode Europe ẹkeme ndisịn ndikpan̄ utọn̄, edi mbon Asia ẹkeme ndikpan̄ utọn̄. Ntak edide ntre? Ke Europe, ediwak owo ẹdiọn̄ọ n̄kpọ ẹban̄a Bible ẹnyụn̄ ẹsikop ẹtịn̄de ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ. Edi ke Asia, ibat ibat owo ẹfiọk n̄kpọ ẹban̄a Bible ekpri ke ini ediwak owo mîfiọkke-fiọk, onyụn̄ ekeme ndidi mmọ inịmke ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ. Ẹwet ibuotikọ emi man an̄wam nnyịn inam kpukpru mbon emi ikwọrọde ikọ inọ ẹfiọk Abasi, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto m̀mọ̀n̄, m̀mê ẹnyụn̄ ẹnịm nso.

4. Ntak emi ọfọnde inịm ke owo ekeme ndikpụhọde?

⁴ Nịm ke Owo Ekeme Ndikpụhọde. Kpukpru isua, mbon emi mîkenyeneke ido ukpono m̀mê emi mîkenịmke ke Abasi odu ẹsikabade ẹdi Mme Ntiense Jehovah. Ediwak mmọ ikesidụho oburobụt uwem, mbubịk ido emi ẹnamde ke ido ukpono ama esinyụn̄ etek mmọ esịt. Mbon eken ẹkesidu oburobụt uwem, ndien ediwak ke otu mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹnyene ndiọi ido emi akanade ẹsion̄o ubọk ẹkpọn̄. Sia edide Jehovah ke an̄wam nnyịn, imenịm ke iyokụt “mbon oro ẹnyenede eti esịt oro edinamde mmọ ẹnyene nsinsi uwem.”—Utom 13:48; 1 Tim. 2:3, 4.

5. Nso isiwak ndinam mme owo ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop se ikwọrọde?

⁵ Fọn Ido ye Mme Owo Nyụn̄ Diọn̄ọ Nte Anamde N̄kpọ ye Mmọ. Idịghe se itịn̄de esiwak ndinam mme owo ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop se ikwọrọde, akam edi nte itịn̄de. Esinem mmọ ima ifọn ido ye mmọ, idiọn̄ọ nte inamde n̄kpọ ye mmọ, inyụn̄ iwụt ke imenen̄ede ikere iban̄a mmọ. Nnyịn isinyịkke-nyịk mmọ ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop se itịn̄de, utu ke oro, imesidomo ndidiọn̄ọ se inamde mmọ ẹda ido ukpono nte mmọ ẹdade. Ke uwụtn̄kpọ, imesikụt ke ndusụk owo isimaha ndineme mban̄a ido ukpono ye owo emi mmọ mîdiọn̄ọke. Mbon en̄wen ẹsikere ke owo emi obụpde owo efen se enye ekerede aban̄a Abasi inyeneke ido. Efen edi ke bụt esinam ndusụk owo mme owo ẹkpekụt mmọ ẹtiede ye owo efen eneme nneme Bible, akpan akpan ekpedi ye Ntiense Jehovah. Inamke n̄kpọ m̀mê mfịna owo emi isobode edi ewe ke otu oro, imesidomo ndinam n̄kpọ ntiene nte etiede enye ke idem.—2 Tim. 2:24.

6. Nso ke apostle Paul akanam emi owụtde ke enye ama anam n̄kpọ etiene nte owo etiede? Didie ke ikpekpebe enye?

⁶ Ikpanam nso edieke ikụtde ke etie nte owo emi ikwọrọde ikọ inọ imaha idọhọ “Bible,” “mme n̄kpọ emi ẹkebotde,” “Abasi,” m̀mê “ido ukpono”? Imekeme ndikpebe apostle Paul inyụn̄ ikpụhọ usụn̄ nte inemede ikọ Abasi ye utọ owo oro. Ini Paul eketịn̄de ikọ ye mme Jew, enye akada N̄wed Abasi ọkọk ibuot ye mmọ. Edi ini enye eketịn̄de ikọ ke Areopagus ye mbon akwaifiọk emi ẹkedide mbon Greek, enye ikesidọhọke “N̄wed Abasi ọdọhọ.” (Utom 17:2, 3, 22-31) Didie ke ikpekpebe Paul? Edieke osobode owo emi mîdaha Bible nte N̄wed Abasi, etie nte ọkpọfọn etre ndidọhọ “N̄wed Abasi ọdọhọ.” Edieke onyụn̄ okụtde ke afo ndikama Bible ntie nneme ikọ Abasi ye owo ekeme ndinam bụt anam enye, domo ndiwụt enye Bible ke usụn̄ emi mbon en̄wen mîdiọn̄ọke ke Bible ke owụt enye; emekeme ndiwụt enye ke fon m̀mê tablet fo.

7. Nso ke ikpanam edieke iyomde ndinam ukem se Paul akanamde ke 1 Corinth 9:20-23?

⁷ Diọn̄ọ Nte N̄kpọ Etiede ye Owo Nyụn̄ Kpan̄ Utọn̄. Ana idomo ndidiọn̄ọ se inamde mbon emi isobode ẹkere n̄kpọ nte mmọ ẹkerede. (N̄ke 20:5) Ẹyak ifiak ineme uwụtn̄kpọ Paul. Paul okokpon ye mme Jew. Ntre akana enye okpụhọ nte enye esikwọrọde ikọ man enen̄ede odụk mme Gentile esịt, sia se ndusụk mmọ ẹkediọn̄ọde ẹban̄a Jehovah ye N̄wed Abasi ekedi ata ekpri, ndusụk ikakam idiọn̄ọke-diọn̄ọ. Ekeme ndiyom inam  ekpri ndụn̄ọde ke mme n̄wed nnyịn iban̄a mme owo ke efakutom nnyịn mîdịghe ibụp nditọete emi ẹnyenede mbufiọk man ikeme ndidiọn̄ọ nte mmọ ẹsikerede n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ.—Kot 1 Corinth 9:20-23.

8. Tịn̄ usụn̄ kiet emi ikemede nditọn̄ọ nneme Bible ye owo.

⁸ Isiyom ndikụt mbon emi ‘ẹdotde.’ (Matt. 10:11) Se idinen̄erede in̄wam nnyịn ikụt mmọ edi ndidọhọ mme owo ẹtịn̄ ekikere mmọ, ekem inen̄ede ikpan̄ utọn̄ ikop se mmọ ẹtịn̄de. Brọda kiet ke England esibụp mme owo m̀mê mmọ ẹkere ke nso ke owo akpanam man ndọ esie enem, m̀mê didie ke ẹkpebọk nditọ, mîdịghe obụp m̀mê didie ke ẹkpenam n̄kpọ ini ẹfịkde owo. Ke enye ama akakpan̄ utọn̄ okop se mmọ ẹbọrọde, enye ọyọdọhọ ete, “Ese didie item emi ẹkewetde n̄kpọ nte isua 2,000 emi ekebede?” Ekem enye ayada fon esie owụt mmọ itie N̄wed Abasi emi ọbọrọde mbụme oro, edi idọhọke ke iyom ndikot Bible nnọ mmọ.

9. Didie ke ikpan̄wam mme owo emi mîsimaha ndineme n̄kpọ mban̄a Abasi?

⁹ Ke ini isobode mme owo emi mîsimaha ndineme n̄kpọ mban̄a Abasi, nnyịn nditịn̄ mban̄a n̄kpọ emi mmọ ẹmade ekeme ndinam mmọ ẹfiọk Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, imọdiọn̄ọ ke ediwak owo ẹsima n̄kpọ-obot. Ntre imekeme ndidọhọ mmọ: “Mmekere ke ọmọdiọn̄ọ ke ntaifiọk ẹsise n̄kpọ-obot ẹda ẹbot ediwak n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, mme ọdiọn̄ ukwak utịn̄ikọ ẹsida ini ẹkpep n̄kpọ ẹban̄a utọn̄, mme ọdiọn̄ a-kamara ẹkpep ẹban̄a enyịn. Nso isidụk fi ekikere ama ese n̄kpọ-obot? Ndi emekere ke mme n̄kpọ emi ẹkenyụn̄ ẹwọrọ ntre ẹdidu ke idemmọ? Ndi ekere ke owo okobot mmọ mîdịghe ke n̄kpọ en̄wen akanam mmọ ẹdidu?” Ke ima ikenen̄ede ikpan̄ utọn̄ ikop mmọ ima, imekeme ndidọhọ mmọ: “Ima ikụt nte mme obot mbufa n̄kpọ ẹkpepde n̄kpọ ẹto nte utọn̄ m̀mê enyịn etiede, imekeme ndikere m̀mê mmọ ẹkpep n̄kpọ ẹto anie idahaoro. Enyene se ewet uto kiet ke eset ekewetde yak enem mi. Enye ekewet ete: ‘Nte Enye emi akanamde utọn̄ ikemeke ndikop n̄kpọ? Mîdịghe nte Enye emi akanamde enyịn ikemeke ndikụt n̄kpọ? . . . Kpa Enye emi ekpepde owo ifiọk?’ Ndusụk ntaifiọk ẹnyịme ke ikọ ewet uto emi edi akpanikọ ẹnyụn̄ ẹnịm ke ẹkebobot mme n̄kpọ.” (Ps. 94:9, 10) Ima itịn̄ ima, imekeme ndiwụt mmọ vidio kiet ke otu mme vidio emi ẹkotde “Se Nsio Nsio Ntaifiọk Ẹtịn̄de Ẹban̄a Nte Uwem Ọkọtọn̄ọde.” Vidio emi odu ke jw.org^® ke ikpehe emi ẹkotde “Ndụn̄ọde ye Ifiọk Eyouwem.” (Ka SE ẸDỌN̄DE > MME VIDIO.) Mîdịghe imekeme ndinọ mmọ ekpri ediye n̄wed emi Was Life Created? m̀mê The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

10. Didie ke ikeme nditọn̄ọ nneme ye owo emi mîsiyomke ndineme n̄kpọ mban̄a Abasi?

¹⁰ Ata ediwak owo ẹyom n̄kpọ ọfọn mmọ ke ini  iso. Edi ndịk anam ediwak owo ke ẹyesobo ererimbot emi mîdịghe ke ẹyebiat n̄kpọ ke isọn̄ tutu idịghe aba se ẹdụn̄de. Esenyịn circuit kiet ke Norway ọdọhọ ke mbon emi mîsiyomke ndineme n̄kpọ mban̄a Abasi ẹsiwak ndinyịme owo eneme n̄kpọ aban̄a se ikade iso ke ererimbot. Esidi enye ama ọkọm mbon emi enye osobode ama, enye obụp mmọ: “Ndi emekere ke n̄kpọ ọyọfọn ye nnyịn ke ini iso? Mmanie ẹdinam ọfọn? Ndi mbon mbre ukara, m̀mê ntaifiọk, m̀mê owo en̄wen?” Ke enye ama eketịm akpan̄ utọn̄ okop ibọrọ mmọ, enye oyokot itie Bible kiet emi aban̄ade nte n̄kpọ edifọnde ke ini iso mîdịghe etetịn̄ se itie Bible oro etịn̄de. Esinem ndusụk owo ndikop ke Bible ọn̄wọn̄ọ ke isọn̄ emi edidu ke nsinsi, ke nti owo ẹyenyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi.—Ps. 37:29; Eccl. 1:4.

11. Ntak emi ọfọnde ida nsio nsio usụn̄ ikwọrọ ikọ? Didie ke ikpekpebe uwụtn̄kpọ Paul ke Rome 1:14-16?

¹¹ Ọfọn idomo ndida nsio nsio usụn̄ n̄kwọrọ ikọ nnọ mbon emi isobode sia owo idịghe ukem. Se inamde owo kiet okop ikọ Abasi ekeme ndinam owo efen esịn ndikop. Esinem ndusụk owo ndineme n̄kpọ mban̄a Abasi m̀mê Bible nnennen nnennen, edi ekeme ndiyom eneme n̄kpọ efen kan̄a ye mbon en̄wen mbemiso esịnde ikọ Abasi. Inamke n̄kpọ m̀mê nso utọ owo ke isobo, ana idomo ndikwọrọ ikọ nnọ kpukpru orụk owo ke ifet ekededi emi inyenede. (Kot Rome 1:14-16.) Edi inaha ifre ke Jehovah esinam n̄kpasịp akpanikọ ọkọri ke esịt mbon emi ẹmade se inende.—1 Cor. 3:6, 7.

12. Nso ke ikpanam man ikeme ndikwọrọ ikọ nnọ mbon Asia emi akanam mîtiehe ikere m̀mê Andibot odu m̀mê idụhe?

¹² Ediwak mme asuanetop ke ofụri ererimbot ke ẹsobo mbon emi ẹtode nsio nsio idụt ke Asia, esịnede mme idụt emi ukara ẹnịmde ibet emi mîyakke mme owo ẹkpono Abasi ifụre ifụre. Ke ediwak idụt ke Asia, akananam ediwak owo itiehe ikere m̀mê Andibot odu m̀mê idụhe. Ndusụk mmọ ẹkpema ndidiọn̄ọ utọ n̄kpọ emi, ndien okpobụp mmọ nnennen nnennen m̀mê ẹkpema ndikpep Bible, mmọ ẹyenyịme. Edi mbon en̄wen ẹsimen̄e ke nsonso oro. Nso ke ikpanam man in̄wam utọ mbon oro? Se in̄wamde ndusụk mme asuanetop emi ẹdiọn̄ọde ndikwọrọ ikọ nnọ utọ mbon emi edi nditọn̄ọ nneme n̄kpọ efen nnyụn̄ n̄wụt ke imekere iban̄a mmọ, ndien owo oro ama ọnọ mmọ iso, mmọ ẹtịn̄ nte uwem mmimọ ọkọtọn̄ọde ndinyene ibuot ini mmimọ ikọtọn̄ọde ndinam item emi odude ke Bible.

13. Nso ikeme ndinam mme owo ẹma ndikpep Bible? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

¹³ Nti item uwem emi ẹdude ke Bible ẹsiwak ndidi akpa n̄kpọ emi anamde ediwak owo ẹma ndikpep Bible. (Eccl. 7:12) Sista kiet emi esisan̄ade oyom mbon China emi ẹsemde Mandarin ke New York ọdọhọ ete: “Mmesidomo ndiwụt ke mmekere mban̄a mme owo nnyụn̄ n̄kpan̄ utọn̄ nnọ mmọ. N̄kpọdiọn̄ọ ke ibịghike mmọ ẹketo idụt mmọ ẹdi, mmesibụp mmọ nte: ‘Ndi ke emehe fi nte ẹsinamde n̄kpọ ke n̄kan̄ emi? Ndi omokụt utom? Ndi mbon n̄kan̄ emi ẹfọn uwem ye afo?’ ” Ndusụk ini, emi esinam enye ekeme nditọn̄ọ nneme ikọ Abasi. Etiene nte n̄kpọ etiede, enye ekeme ndibụp: “Ọkpọdọhọ ke nso idi ata akpan n̄kpọ emi edinamde itie ke emem ye mme owo? Ndi mmekeme ndiwụt fi n̄ke kiet ke Bible? N̄ke oro ọdọhọ: ‘Nditọn̄ọ en̄wan etie nte owo ndin̄wan̄a mmọn̄ nduọk; ke utọk mîka-isiahake kan̄a, daha.’ Ndi emekere ke item emi ekeme ndin̄wam nnyịn itie ke emem ye mme owo?” (N̄ke 17:14) Utọ nneme oro ekeme ndin̄wam nnyịn ikụt mbon emi ẹdimade ndikpep n̄kpọ efen efen.

14. Didie ke brọda kiet ke Far East esin̄wam mbon emi ẹdọhọde ke mmimọ inịmke ke Abasi odu?

¹⁴ Nso ke ikeme nditịn̄ ye mbon emi ẹdọhọde ke mmimọ inịmke ke Abasi do? Brọda kiet ke Far East, emi ama ọkọkwọrọ ikọ ke ediwak isua ọnọ mbon emi mînyeneke ido ukpono m̀mê emi mînịmke ke Abasi odu, ọdọhọ ete: “Ke ini owo ke n̄kan̄ emi ọdọhọde, ‘Nnịmke ke Abasi odu,’ ikọ  esie ọwọrọ ke imọ inịmke ke edi se ẹkponode mme abasi emi ediwak mbon n̄kan̄ emi ẹkponode. Ntre mmesinyịme ye enye ke ata ediwak abasi ẹdi n̄kpọ ubọk owo, idịghe ata Abasi. Mmesiwak ndikot Jeremiah 16:20 emi ọdọhọde ete: ‘Nte owo ekeme ndinam mme abasi nnọ idemesie ke ini mmọ mîdịghe mme abasi?’ Ekem nyobụp: ‘Idisan̄a didie ifiọk enye emi edide ata Abasi ye mbon emi ẹdide abasi ubọk owo?’ Mmesinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄, ekem n̄kot Isaiah 41:23 emi ọdọhọde: ‘Ẹtịn̄ mme n̄kpọ oro ẹditịbede ke ukperedem, man nnyịn ifiọk ke mbufo ẹdi mme abasi.’ Ekem nyowụt enye uwụtn̄kpọ kiet emi owụtde nte Jehovah eketịn̄de se iditịbede ke ini iso.”

15. Nso ke ikeme ndikpep nto brọda kiet ke East Asia?

¹⁵ Kop se brọda kiet ke East Asia esinamde enye ama afiak aka ebịne mbon emi enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ. Enye ọdọhọ ete: “Mmesiwụt mmọ mme ikọ ọniọn̄ emi ẹdude ke Bible, mme prọfesi Bible emi ẹma ẹkesu, ye mme n̄kpọ emi ẹban̄ade ibet obot. Ekem nyowụt mmọ nte kpukpru emi ẹwụtde ke Andibot odu, ke enye edi odu-uwem Abasi, onyụn̄ enyene ọniọn̄. Ke ini owo ọtọn̄ọde ndikere ke ekeme ndidi Abasi odu, ini oro ke nditọn̄ọ ndiwụt enye se Bible etịn̄de aban̄a Jehovah.”

16. Didie ke Mme Hebrew 11:6 owụt ntak emi mbon oro ikpepde Bible ẹkpebuọtde idem ke Abasi ẹnyụn̄ ẹnịm ke Bible edi N̄wed Abasi? Didie ke ikeme ndin̄wam mmọ ẹnam emi?

¹⁶ Ini ikpepde Bible ye mbon emi mînyeneke ido ukpono m̀mê emi mînịmke ke Abasi odu, ana ika iso in̄wam mmọ ẹnịm ke Abasi odu. (Kot Mme Hebrew 11:6.) Oyom in̄wam mmọ n̄ko ẹnịm ke Bible edi N̄wed Abasi. Ekeme ndiyom itịn̄ ndusụk n̄kpọ ediwak ini. Ini ekededi emi ikpepde mmọ Bible, ekeme ndidi oyoyom ineme mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke Bible edi Ikọ Abasi. Ekeme ndiyom isida ekpri ini ineme mme prọfesi Bible emi ẹma ekesu, nte Bible ekemde ye se ntaifiọk ẹkpepde, nte mbụkeset owụtde ke se Bible etịn̄de enen, mîdịghe iwụt mmọ nte item Bible ekemede ndin̄wam nnyịn ke usen ke usen.

17. Ima emi imade mme owo ekeme ndinam mmọ ẹnam nso?

¹⁷ Nnyịn ndima mme owo edide mmọ ẹka ido ukpono m̀mê ikaha, m̀mê mmọ ẹnịm ke Abasi odu m̀mê inịmke esin̄wam mmọ ẹkabade ẹdi mbet Christ. (1 Cor. 13:1) Nte isụk ikpepde mmọ Bible, iyom mmọ ẹkụt ke Abasi ama mmọ, ke enye onyụn̄ oyom mmọ ẹma enye. Kpukpru isua, ediwak mbon emi mîkesimaha n̄kpọ aban̄ade ido ukpono m̀mê emi ẹkesimade ata ekpri ekpri ẹsina baptism sia mmọ ẹma ẹkpep ndima Abasi. Ntre nịm ke owo ekeme ndikpụhọde, wụt ke emekere aban̄a kpukpru orụk owo, kpan̄ utọn̄ nọ mmọ, nyụn̄ domo ndidiọn̄ọ nte n̄kpọ etiede ye mmọ. Da eti uwụtn̄kpọ fo kpep mmọ ndidi mbet Christ.