INI mme Hebrew ẹdude ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, mme owo ẹkesitọn̄ọ ndibat isua ini ẹfụn̄de isọn̄ ẹnyụn̄ ẹtọde n̄kpọ. Oro edi n̄kpọ nte ufọt September esịm ufọt October mfịn.

Ẹkesida nte ọfiọn̄enyọn̄ akanarede ekondo nnyịn ẹbat nte ọfiọn̄ kiet kiet ọkpọniọn̄de eketre, ndien ẹkesidụk usen 29 m̀mê 30. Ẹma ẹsida nte ekondo nnyịn akanarede utịn ẹbat isua. Isua emi ẹdade ọfiọn̄enyọn̄ ẹbat ama esikpri akan isua emi ẹdade utịn ẹbat. Ntre akana ẹnam asan̄a ukem. Se ẹkesinamde ekedi ndidian usen ifan̄ mbat mîdịghe ke ini ke ini ẹdian ọfiọn̄ kiet ẹbat yak ekekem, ndien etie nte ẹkesidian ke utịt isua. Edieke ẹnamde ntre, n̄wed usenọfiọn̄ ayasan̄a nnennen ye ini utọ m̀mê ini idọk.

Edi ke eyo Moses, Abasi ama ọdọhọ ke ọfiọn̄ Abib m̀mê Nisan edidi akpa ọfiọn̄ isua inọ nditọ Israel. (Ex. 12:2; 13:4) Ọfiọn̄ oro edi n̄kpọ nte ufọt March esịm ufọt April mfịn. Ke usọrọ kiet emi nditọ Israel ẹkesinamde ke ọfiọn̄ Nisan, mmọ ẹma ẹsimen akpa mbuot barley emi ẹkekpen̄ede ẹsọk Jehovah.​—Ex. 23:​15, 16.

Ataifiọk kiet emi ekekerede Emil Schürer ama ewet ke n̄wed esie emi The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135) ete ke ‘ikesisọn̄ke ndidiọn̄ọ ini emi ẹkpediande ọfiọn̄ kiet en̄wen ke ọfiọn̄ 12 emi odude ke isua.’ Enye ọkọdọhọ ke ‘akana ẹsinịm usọrọ Passover ke usen emi ọfiọn̄ ọyọhọde idịbi ke ọfiọn̄ Nisan (n̄kpọ nte ufọt March esịm ufọt April), oro edi Nisan 14. Enyene usen ke n̄kpọ nte ufọt March esịm ufọt April emi un̄wana esiyamade hour 12, ekịm esinyụn̄ odude hour 12. Ikanaha ẹnịm Passover mbemiso usen oro. Edi ke utịt utịt isua oro, edieke ẹkụtde ke Passover en̄wen ediduọ mbemiso utọ usen oro ke isua emi etienede, mme Jew ẹma ẹsidian ọfiọn̄ kiet mbemiso ọfiọn̄ Nisan.’

Nte Mme Ntiense Jehovah ẹsibatde edi oro n̄ko ini mmọ ẹyomde ndibiere nnennen usen emi Udia Mbubreyo Ọbọn̄ ediduọde. Esidi n̄kpọ nte March m̀mê April, onyụn̄ ekem ye Nisan 14 ke n̄wed usenọfiọn̄ mme Hebrew. Ẹsibak ẹdọhọ kpukpru esop usenọfiọn̄ emi. *

Edi mme Hebrew ẹkesinam didie ẹdiọn̄ọ ini emi ọfiọn̄ kiet editrede ye ini obufa ọfiọn̄ editọn̄ọde? Isọn̄ke nnyịn ndidiọn̄ọ utọ n̄kpọ oro mfịn sia eke nnyịn edi ndise n̄wed usenọfiọn̄ emi ẹmịn̄de-mịn̄ m̀mê eke fon. Edi ikesimemke inọ mbon eyo Bible.

Ke eyo Noah, ọfiọn̄ kiet ekesidi usen 30. (Gen. 7:​11, 24; 8:​3, 4) Aka ko, nte mme Hebrew ẹkesibatde eke mmọ, ndusụk ini ama esiyọhọ usen 30, ndusụk iyọhọke. Ndondo emi obufa ọfiọn̄enyọn̄ osiode iso anyan ke ikpaenyọn̄ ke mmọ ẹkesitọn̄ọ ndibat ntọn̄ọ ọfiọn̄ en̄wen. Usen oro ekedi ọyọhọ usen 29 m̀mê ọyọhọ 30 tọn̄ọ ke ntọn̄ọ ọfiọn̄ emi ekebede.

Ini kiet emi David ye Jonathan ẹketịn̄de n̄kpọ ẹban̄a ọfiọn̄, mmọ ẹkedọhọ ẹte: “N̄kpọn̄ edi obufa ọfiọn̄.” (1 Sam. 20:​5, 18) Etie nte ke ini mmọ oro, nditọ Israel ẹma ẹsibabak ẹdiọn̄ọ ini emi ọfiọn̄ kiet kiet editọn̄ọde. Edi ẹkesinam didie ẹdiọn̄ọ? N̄wed mme Jew emi ẹkotde Mishnah, emi ẹkesiwetde ido mme Jew ye ibet mmọ emi ẹkesitịn̄de-tịn̄ ke inua etịn̄ nte ẹkesisan̄ade ẹdiọn̄ọ. N̄wed oro ọdọhọ ke mme Jew ẹma ẹkenyọn̄ Babylon ẹdi, ke mbon Sanhedrin, oro edi mbon n̄kponn̄kan esopikpe mme Jew ẹkesin̄wam mmọ ẹdiọn̄ọ. Ke nsio nsio ọfiọn̄ itiaba emi mme Jew ẹkesinịmde nsio nsio usọrọ, mbon Sanhedrin ẹma ẹsibabak ẹsop idem ke ọyọhọ usen 30 ke mme ọfiọn̄ oro man ẹbiere usen emi obufa ọfiọn̄ editọn̄ọde. Nso ikesin̄wam mmọ?

Ẹma ẹnyene irenowo emi ẹkesidade ke mme itie emi ẹtiede obot obot ke n̄kann̄kụk Jerusalem ẹse ikpaenyọn̄ okoneyo m̀mê ẹyekụt nte obufa ọfiọn̄enyọn̄ osiode iso anyan. Mmọ ẹkpekụt, mmọ ẹyesọsọp ẹketịn̄ ẹnọ mbon Sanhedrin. Ke ini mbon Sanhedrin ẹkopde ẹto nsio nsio irenowo oro, ẹnyụn̄ ẹkerede ke se mmimọ ikopde ọsọn̄ọ ke ẹkụt obufa ọfiọn̄enyọn̄, mmọ ẹyenam ẹdọhọ mme owo ke obufa ọfiọn̄ ọtọn̄ọ. Edi ekpedi enyọn̄ ikenen̄ekede in̄wan̄a mîdịghe ntọn̄enyọn̄ iyakke ẹkụt ini emi  obufa ọfiọn̄enyọn̄ osiode iso anyan, ẹdinam didie? Ẹyebat ke ọfiọn̄ oro edi usen 30, ke obufa ọfiọn̄ ekeme nditọn̄ọ edemusen oro.

Mishnah ọdọhọ ke ini emi mbon Sanhedrin ẹbierede usen emi obufa ọfiọn̄ editọn̄ọde, ke ẹma ẹsibara ikan̄ ke Obot Olive emi okodude ekpere Jerusalem man mme owo ẹdiọn̄ọ ke obufa ọfiọn̄ ọtọn̄ọ. Ẹma ẹsibara ikan̄ n̄ko ke mme itie emi ẹtiede obot obot ke nsio nsio obio ke Israel man ẹnam mbon oro n̄ko ẹdiọn̄ọ. Nte ini akakade, ẹma ẹsidọn̄ mme isụn̄utom ẹkedọhọ mme owo. Ntre ke mme Jew ke Jerusalem, ke ofụri Israel, ye ke mme itie en̄wen ẹkesisan̄a ẹdiọn̄ọ ini emi obufa ọfiọn̄ ọtọn̄ọde. Oro ama an̄wam kpukpru owo ẹkeme ndinam nsio nsio usọrọ emi ẹkesinamde ke ukem ini.

Chart emi etienede mi ekeme ndin̄wam fi ọdiọn̄ọ mme ọfiọn̄, mme ini usọrọ, ini ndaeyo, ini ukwọedịm, ye mme ini en̄wen ntre ke Israel eset.