1-2. Psalm 25:14 owụt ke nso ke ana inam ikpoyom ndidi ata ufan Jehovah?

 MME edu ewe ke ekere ke akpana enyene man afo ye ufan fo ẹnen̄ede ẹkpere? Anaedi ọyọdọhọ ke akpana nti ufan ẹsima ẹnyụn̄ ẹn̄wam idemmọ. Nnyịn isehe ite ke ọmọn̄ ekere ke akpana mmọ ẹsibak kiet eken. Edi ibuotikọ emi iyomde ndineme mi owụt ke ana mbon emi ẹyomde ndidi ata ufan Jehovah ‘ẹbak enye.’​—Kot Psalm 25:14.

² Inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ Jehovah, ọfọn kpukpru nnyịn ika iso ibak enye. Edi ndibak Abasi ọwọrọ nso? Idinam didie ikpep ndibak Abasi? Nso ke Obadiah emi ekesede aban̄a ufọk Edidem Ahab, Jehoiada emi ekedide akwa oku, ye Edidem Jehoash ẹkeme ndikpep nnyịn mban̄a mbak Abasi?

3. Nso ye nso ke ikeme ndifehe? Didie ke oro ekeme ndin̄wam nnyịn?

³ Ikpọdiọn̄ọ ke n̄kpọ ọmọn̄ ọnọ nnyịn unan, imekeme ndifehe n̄kpọ oro. Enye oro ọfọn-o, sia oro ekeme ndinam inam nnennen n̄kpọ. Nnyịn isinen̄ekede ikpere mben ebeden̄ sia nnyịn iyomke ndiduọ ndụk. Sia isifehede-fehe ndida unan, n̄kpọ emi ekemede ndinọ owo unan ekpetịbe imesifehe. Isifefehe n̄ko nditịn̄ m̀mê ndinam se mîfọnke sia nnyịn iyomke oro adian̄ade nnyịn ọkpọn̄ mme ufan nnyịn.

4. Ndi Satan oyom ibabak Jehovah m̀mê ifefehe Enye?

⁴ Satan oyom mme owo ẹfefehe Jehovah. Se Eliphaz eketịn̄de  akanam etie nte Jehovah edi Abasi iyatesịt, esimiade owo ufen, se owo akpananam ifọnke enye ke enyịn. Satan akanam Eliphaz etịn̄ ikọ oro; enye oyom mme owo ẹda Jehovah ntre. (Job 4:18, 19) Satan oyom ndịk Jehovah anam nnyịn tutu itre ndinam n̄kpọ Jehovah. Mbak Abasi idiyakke idụk afia oro.

5. Ndibak Abasi ọwọrọ nso?

⁵ Owo emi abakde Abasi ama Abasi inyụn̄ iyomke n̄kpọ adian̄ade enye ọkpọn̄ Abasi. Utọ ‘mbak Abasi’ oro ke Jesus ekenyene. (Heb. 5:7) Enye ikefeheke-fehe Jehovah. (Isa. 11:2, 3) Edi ama enen̄ede ama Jehovah, okonyụn̄ ọdọdọn̄ enye ndikop uyo Esie. (John 14:21, 31) Ikpebe Jesus. Imenen̄ede ikpono inyụn̄ iten̄e Jehovah sia enye ama mme owo, enyene ọniọn̄ ye odudu, inamke asari, isinyụn̄ ifịkke owo ndomokiet. Imọdiọn̄ọ n̄ko ke Jehovah ama nnyịn ata etieti, ke nte inamde se enye ekpepde nnyịn esibehe enye. Nnyịn mîkopke uyo Jehovah, esiyat enye; edi ikpokop, esinem enye.​—Ps. 78:41; N̄ke 27:11.

6. Tịn̄ usụn̄ kiet emi ikemede ndikpep ndibak Abasi. (Psalm 34:11)

⁶ Nnyịn ikadaha-da mbak Abasi imana; ana ikpekpep. (Kot Psalm 34:11.) Usụn̄ kiet emi ikemede ndinam oro edi ndise mme n̄kpọ oro enye okobotde. Ima ise ‘mme n̄kpọ oro Abasi akanamde’ inyụn̄ ikụt utọ ọniọn̄ ye odudu emi enye enyenede, ye adan̄a nte enye amade nnyịn, iyenen̄ede ikpono enye inyụn̄ ima enye. (Rome 1:20) Sista Adrienne ọkọdọhọ ete, “Mma nse mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde nnyụn̄ n̄kụt utọ ọniọn̄ emi enye enyenede, mmesikụt ke Jehovah ọdiọn̄ọ se ifọnde ye ami ikan.” Se enye esitiede ekere oro ama anam enye ọdọhọ ete, “Nso ikpanam nyak n̄kpọ ndomokiet adian̄ade mi ọkpọn̄ Jehovah emi ọkọnọde mi uwem?” Ndi emekeme ndiyom ini urua emi ntie n̄kere n̄kpọ kiet emi Jehovah okobotde? Akpanam ntre, eyenen̄ede okpono onyụn̄ ama Jehovah.​—Ps. 111:2, 3.

7. Didie ke ndibọn̄ akam ekeme ndin̄wam nnyịn ibak Jehovah?

⁷ N̄kpọ en̄wen emi edinamde ika iso ikpep ndibak Abasi edi ndisibọn̄ akam ke ubọk ke ubọk. Ima inen̄ede ibọn̄ akam, iyenen̄ede ikpere Jehovah. Ini ekededi emi idọhọde enye ọsọn̄ọ nnyịn idem yak iyọ mfịna nnyịn, oro esiti nnyịn ke Jehovah enyene odudu utọ oro idụhe. Ima ikọm enye nte enye ọkọnọde Eyen esie edikpa afak nnyịn, imesiti idem nnyịn utọ ima emi Jehovah amade nnyịn. Ikpenyene mfịna inyụn̄ ikpe Jehovah ubọk ite an̄wam nnyịn, oro esinam iti ke enye enyene ọniọn̄ etieti. Utọ akam oro ayanam inen̄ede ikpono Jehovah, onyụn̄ anam itetịm ibiere ke nnyịn idinamke se ededi emi edidian̄arede nnyịn ikpọn̄ enye.

8. Ikpanam nso man ikaka iso ibak Abasi?

⁸ Se idin̄wamde nnyịn ikaka iso ibak Abasi edi ndikpep Bible man ikụt mbụk mbon emi ẹkenịmde nti uwụtn̄kpọ ye mbon emi mîkenịmke, inyụn̄ ikpep n̄kpọ ito mmọ. Imọn̄ ineme iban̄a nti ikọt Jehovah iba, Obadiah emi ekesede aban̄a ufọk Edidem Ahab ye Jehoiada emi ekedide akwa oku. Ekem iyese se ikemede ndikpep nto Edidem Jehoash emi akakarade Judah. Enye ama abak Jehovah ke nsonso oro, edi ekem ọkpọn̄ Jehovah.

9. Didie ke mbak Abasi akan̄wam Obadiah? (1 Ndidem 18:3, 12)

⁹ Akpa n̄kpọ emi Bible etịn̄de aban̄a Obadiah b edi ke “Obadiah ekedi owo emi abakde  Jehovah etieti.” (Kot 1 Ndidem 18:3, 12.) Didie ke oro akan̄wam Obadiah? Oro ama anam enye esitịn̄ afiak anam akpanikọ, onyụn̄ edi se ẹkemede ndiberi edem; ntre edidem ama ọdọhọ enye ese aban̄a kpukpru n̄kpọ ye kpukpru owo ke ufọk imọ. (Men Nehemiah 7:2 domo.) Mbak Abasi ama onyụn̄ anam Obadiah enen̄ede enyene uko. Nte n̄kpọ eketiede ke eyo esie ama enen̄ede oyom enye enyene utọ uko oro. Ini oro, Edidem Ahab ibak akakara. Enye ama “anam se idiọkde ke enyịn Jehovah akan kpukpru [ndidem] . . . oro ẹkebemde enye iso ẹdu.” (1 Ndi. 16:30) Efen edi ke Jezebel an̄wan Ahab emi ekesikponode Baal ama asua Jehovah tutu enye odomo nte ekekeme man owo ndomokiet ke obio ubọn̄ esien duop oro idikpono Jehovah. Enye ama akam owot ediwak prọfet Jehovah. (1 Ndi. 18:4) N̄kpọ ama ọdiọk etieti ini emi Obadiah akatuakde ibuot ọnọ Jehovah.

10. Nso iwụt ke Obadiah ama enen̄ede enyene uko?

¹⁰ Nso iwụt ke Obadiah ama enen̄ede enyene uko? Ini Jezebel ọtọn̄ọde ndiyom mme prọfet Jehovah se omụmde okowot, Obadiah ama emen prọfet 100, edịp mmọ owo ‘aba ye duop, aba ye duop, ke mme abaitiat esinyụn̄ ada uyo ye mmọn̄ ọsọk mmọ.’ (1 Ndi. 18:13, 14) Ekpedi se Obadiah emi ekenyenede uko akanamde ama ayarade, owo ikpeketreke ndiwot enye. Obadiah ekedi owo, ikonyụn̄ iyomke ndikpa. Edi enye ama ama Jehovah ye mbon emi ẹnamde n̄kpọ ẹnọ Jehovah akan uwem esie.

11. Didie ke mme asan̄autom Jehovah mfịn ẹbiet Obadiah? (Se ndise n̄ko.)

¹¹ Ediwak asan̄autom Jehovah ẹdụn̄ ke idụt emi owo mîyakke inam n̄kpọ Abasi. Ndima nditọete nnyịn emi ẹkpono ukara, edi mmọ ẹkpebe Obadiah. Jehovah kpọt ke mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ. (Matt. 22:21) Nte mmọ ẹkopde uyo Abasi utu ke uyo owo owụt ke mmọ ẹbak Abasi. (Utom 5:29) Usụn̄ emi mmọ ẹwụtde ke imabak Abasi edi ke mmọ itreke ndikwọrọ eti mbụk nnyụn̄ ndụk mbono esop ke ifiọk. (Matt. 10:16, 28) Se ibehede mmọ edi nte nditọete mmọ ẹkpenyenede mme n̄kpọ Ikọ Abasi emi ẹdin̄wamde mmọ ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Kop uwụtn̄kpọ Brọda Henri emi odụn̄de ke idụt kiet ke Africa, emi owo mîkesiyakke inam n̄kpọ Abasi nnyịn. Ini ẹkekpande  utom nnyịn do, Henri ama enyịme ndisimen mme n̄wed Ikọ Abasi nsọk nditọete esie. Enye ekewet ete: “Ndi owo o-bụt. Ntre mmenịm ke nte nnen̄erede n̄kpono Jehovah akanam nnyene uko.” Ndi emekeme ndinyene utọ uko emi Henri ekenyenede? Edieke abakde Abasi, eyenyene.

12. Nso iwụt ke Jehoiada emi ekedide akwa oku ye n̄wan esie ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄ọ ẹda ye Jehovah?

¹² Jehoiada emi ekedide akwa oku ama abak Jehovah, mbak oro okonyụn̄ anam enye ọsọn̄ọ ada ye Jehovah onyụn̄ an̄wam mbon en̄wen ẹtiene ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. Ikụt emi ini Athaliah eyen Jezebel ọkọdọkde etie ke ifụm ukara Judah emi enye mîkenyeneke unen nditie. Mme owo ẹkefefehe Athaliah, ẹma ẹnyụn̄ ẹnyene eti ntak ndifehe enye. Enye ekedi ata ibak, ama onyụn̄ oyom ukara ke mbrenyịn tutu odomo ndiwot kpukpru nditọ nditọ esie irenowo emi ekenyenede unen ndikara! (2 Chron. 22:10, 11) Eyeyen esie kiet emi ekekerede Jehoash ama ọbọhọ sia Jehoshabeath an̄wan Jehoiada ama anyan̄a enye. Jehoshabeath ye ebe esie ẹma ẹmen eyen oro ẹkedịp ẹnyụn̄ ẹse ẹban̄a enye. Se Jehoiada ye Jehoshabeath ẹkenamde oro ama anam ẹsụk ẹnyene owo ubon David emi edikarade. Jehoiada ama ọsọn̄ọ ada ye Jehovah inyụn̄ ifeheke Athaliah.​—N̄ke 29:25.

13. Ini Jehoash edide isua itiaba, didie ke Jehoiada akafiak owụt ke imọsọn̄ọ ida ye Jehovah?

¹³ Ini Jehoash edide isua itiaba, Jehoiada ama afiak owụt ke imọsọn̄ọ ida ye Jehovah. Enye ama osio ifiọk edi. Se enye okoyomde ndinam oro akpana ibuot, ọwọrọ Jehoash emi okotode ubon David ayakabade edidem. Edi ọkpọtọ enye, ẹkeme ndiwot enye. Jehovah ama ọdiọn̄ Jehoiada, enye ama onyụn̄ okụt unen. Mme etubom ye nditọ Levi ẹma ẹn̄wam Jehoiada. Ẹma ẹmek Jehoash edidem ẹnyụn̄ ẹwot Athaliah. (2 Chron. 23:1-5, 11, 12, 15; 24:1) Ekem Jehoiada ama “anam ediomi ke ufọt Jehovah ye edidem ye mbio obio, nte ke mmọ ẹyedi ikọt Jehovah.” (2 Ndi. 11:17) Jehoiada ama onyụn̄ “obon mme ekpeme-inuaotop ke inuaotop ufọk Jehovah man owo ekededi emi edehede okûdụk ke esịt.”​—2 Chron. 23:19.

14. Nso ukpono ikesịm Jehoiada ke ntak emi enye okokponode Jehovah?

¹⁴ Mbemiso eyo Jehoiada, Jehovah ama ọdọhọ ete: “Nyokpono mmọ eke ẹkponode mi.” Jehovah ama ọdiọn̄ Jehoiada. (1 Sam. 2:30) Ke uwụtn̄kpọ, enye ama anam ẹwet nti n̄kpọ emi akwa oku oro akanamde ẹnịm ẹnọ nnyịn ida ikpep n̄kpọ. (Rome 15:4) Ukpono efen emi ẹkenọde Jehoiada ini enye akakpade ikedịghe ekpri. Ẹkebụk enye “ke Obio David, koro enye akanamde eti n̄kpọ ke Israel, okonyụn̄ anamde eti n̄kpọ ọnọ Abasi ye ufọk Esie.”​—2 Chron. 24:15, 16.

15. Nso ke ikeme ndikpep nto mbụk Jehoiada? (Se ndise n̄ko.)

¹⁵ Mbụk Jehoiada ekeme ndikpep kpukpru nnyịn ndibak Abasi. Mbiowo ẹkeme ndikpebe Jehoiada, ẹkama enyịn ẹse se ikade iso ẹnyụn̄ ẹyom nsio nsio usụn̄ emi mmọ ẹkemede ndikpeme ikọt Abasi. (Utom 20:28) Se nditọete emi ẹma ẹkekpon owo ẹkemede ndikpep nto Jehoiada edi ke edieke mmọ ẹbakde Jehovah ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọde ẹda ye Enye, ke Jehovah ekeme ndida mmọ nnam se Enye aduakde. Jehovah idimiaha mmọ iberi sia mmọ ẹsọn̄. Nditọete emi mîkponke owo ẹkeme ndikere nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Jehoiada ẹnyụn̄ ẹkpebe Jehovah. Nte mmọ ẹdinamde oro edi ndinam n̄kpọ ata ukpono ukpono ye nditọete emi ẹkponde owo, akpan akpan mbon emi ẹma ẹkenam n̄kpọ Abasi ke ata  ediwak isua. (N̄ke 16:31) Se akpatre n̄kpọ emi ikemede ndikpep mi. Kpukpru nnyịn imekeme ndikpep n̄kpọ nto mme etubom ye nditọ Levi emi ẹken̄wamde Jehoiada. Ima ikop uyo “mbon oro ẹdade usụn̄ ke otu” nnyịn, oro oyowụt ke imọsọn̄ọ ida ye mmọ.​—Heb. 13:17.

16. Nso iwụt ke Edidem Jehoash ikenen̄ekede ima Abasi?

¹⁶ Jehoiada ama an̄wam Jehoash edi eti edidem. (2 Ndi. 12:2) Ini Jehoash edide ekpri, ama ọdọn̄ enye ndinam se inemde Jehovah esịt. Edi ke Jehoiada ama akakpa, enye ama akpan̄ utọn̄ ọnọ mbọn̄ Judah emi ẹkekpọn̄de Jehovah. Nso ikedi utịp? Enye ye mbon emi enye akakarade ẹma “ẹtọn̄ọ ndinam n̄kpọ nnọ mme eto utuakibuot ye mme mbiet.” (2 Chron. 24:4, 17, 18) N̄kpọ oro ama abiak Jehovah etieti, edi enye ama aka iso “ọdọn̄ mme prọfet ke otu mmọ man ẹda mmọ ẹfiak ẹsọk Jehovah; . . . edi mmọ [ikakpan̄ke] utọn̄.” Ukpọk Zechariah eyen Jehoiada emi ekedide prọfet Jehovah, edi oku, afiak edi eyen eyeneka ete Jehoash, mmọ ikakpan̄ke utọn̄ inọ. Edidem Jehoash ama akam ọsọn̄ esịt anam ẹwot Zechariah, efre kpukpru se ete ye eka Zechariah ẹkenamde ẹnịm enye uwem ẹnyụn̄ ẹn̄wam enye.​—2 Chron. 22:11; 24:19-22.

17. Nso ikediwọrọ Jehoash?

¹⁷ Nte ini akakade, Jehoash ikabakke Jehovah aba. Se ikọwọrọde enye ama ọdiọk etieti. Jehovah ama ọdọdọhọ ete: “Mmọ eke ẹsịnde mi ke ndek nyonyụn̄ nsịn mmọ ke ndek.” (1 Sam. 2:30) Mbonekọn̄ Syria emi ẹkedide n̄kpata owo ifan̄ ẹma ẹdi ẹdikan udịmekọn̄ Jehoash  emi ẹkewakde etieti, ẹnyụn̄ ẹnọ enye unan etieti. Ke mbon Syria ẹma ẹkenyọn̄ọ, mme asan̄autom Jehoash ẹma ẹwot enye ke ntak emi enye okowotde Zechariah. Mme owo ẹkekere ke edidem oro ama abak ibak akaha, ke idotke se ẹkpebụkde “ke itie emi ẹsibụkde ndidem.”​—2 Chron. 24:23-25; kese “son of Barachiah” ke se ẹwetde ẹban̄a Matthew 23:35 ke nwtsty.

18. Jeremiah 17:7, 8 owụt ke ikpanam nso mbak nnyịn idibiet Jehoash?

¹⁸ Nso ke ikeme ndikpep nto mbụk Jehoash? Jehoash eketie nte eto emi orụn̄ esie mînen̄ekede idụk isọn̄, emi ẹbọpde ẹdian ke ndisa man ididuọ. Ke Jehoiada emi eketiede nte ndisa ọnọ enye ama akakpa, enye ama ọtọn̄ọ ndikpan̄ utọn̄ nnọ mbon emi ẹma ẹkekpọn̄ Jehovah. Iduọ Jehoash ekedi oro. Ata akpan n̄kpọ emi mbụk Jehoash ekpepde nnyịn edi, yak okûdi eti uwụtn̄kpọ nditọete ye mbonubon nnyịn emi ẹdide Ntiense Jehovah ẹdi n̄kukụre ntak emi ibakde Abasi. Edieke iyomde ndika iso nsọn̄ọ nda ye Jehovah, ana isikpep Ikọ Abasi kpukpru ini, itie ikere se ikpepde, inyụn̄ ibọn̄ akam. Oro ayanam inen̄ede ima Jehovah inyụn̄ ibak enye.​—Kot Jeremiah 17:7, 8; Col. 2:6, 7.

19. Jehovah oyom inam nso?

¹⁹ Se Jehovah ọdọhọde inam ikponke ikan nnyịn. Se idude ke Ecclesiastes 12:13 edi se enye oyomde inam. Itie oro ọdọhọ: “Bak ata Abasi nyụn̄ nịm mme ibet esie. Koro ofụri mbiomo emi owo enyenede edi emi.” Ima ibak Jehovah, iyekeme ndiyọ se ededi emi edidide ke iso inyụn̄ isọn̄ọ ida ye enye ukem nte Obadiah ye Jehoiada. Idụhe se idikemede ndidian̄ade nnyịn n̄kpọn̄ Jehovah.