N̄kamana ke December 22, 1929, ke Noville. Noville edi ata ekpri obio emi n̄kpata ufọk ifan̄ ẹdude ke kiet ke otu ikpọ in̄wan̄ usụkkiet emi ẹkperede Bastogne, ke ebiet emi akai, ikpọ eto, ye obot ẹdude ke Belgium. Ini ndide ekpri nnyụn̄ ndụn̄de ye ete ye eka mi ke in̄wan̄ oro, uwem ama enem mi etieti. Kpukpru usen, ami ye Raymond ekpri eyeneka mi erenowo ikesida ubọk inyịmi mmọn̄eba ision̄o ke mme enan̄ nnyịn. Ima isinyụn̄ in̄wam ke utom idọk ye ukpen̄e. Ke ekpri obio nnyịn oro, kpukpru owo ẹkesidian ubọk ẹn̄wam kiet eken.

Emile ete mi ye Alice eka mi ẹkedi ata mbon Catholic. Inyeneke Sunday emi mmọ mîkesikaha Mass. Edi ke n̄kpọ nte 1939, mme asiakusụn̄ emi ẹkedide mbon England ẹma ẹdi obio nnyịn oro ẹnyụn̄ ẹdiwụt ete mi nte enye ekemede ndisitobo magazine emi ẹkotde Consolation (ẹdikot Ẹdemede! idahaemi). Ikebịghike enye ama okụt ke se idude ke mme magazine oro edi akpanikọ onyụn̄ ọtọn̄ọ ndisikot Bible. Ini ete mi etrede ndisika Mass, mme mbọhọidụn̄ nnyịn emi ẹkesitiede ufan ufan ye nnyịn ẹma ẹtọn̄ọ ndikọbọ enye n̄kpa n̄kpa. Mmọ ẹma ẹnyịk enye ẹte okûkpọn̄ Ufọkabasi Catholic. Mfan̄a ikesidịghe ekpri.

Ama abiak mi etieti ndikụt nte ẹnamde ete mi ntre. Oro ama anam mbọn̄ akam ke ofụri esịt nnọ Abasi ndọhọ enye an̄wam ete mi. Akam oro ke n̄ketịn̄ mban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, mme mbọhọidụn̄ nnyịn ẹma ẹtre ndikọbọ ete mi, esịt ama onyụn̄ adat mi etieti. Oro ama anam nnen̄ede nnịm ke Jehovah edi “Andikop akam.”

Mbonekọn̄ Nazi Germany ẹma ẹmen ekọn̄ ẹdụk Belgium ke May 10, 1940. Ntre, ediwak owo ẹma ẹtan̄ n̄kpọ ẹfen̄e ẹkpọn̄ idụt oro. Ubon nnyịn ẹkefehe ẹka usụk usụk France. Nte isụk ikade ke usụn̄, ndusụk ini ima isikụt idem nnyịn ke itie emi udịmekọn̄  Germany ye udịmekọn̄ France ẹn̄wanade n̄kpa n̄kpa.

Ke ima ikafiak inyọn̄ ika in̄wan̄ nnyịn, ima ikokụt ke ẹma ẹyịp ata ediwak n̄kpọ nnyịn. N̄kukụre odu-uwem n̄kpọ emi okosụhọde ekedi Bobbie ebua nnyịn emi ekefehede edikọm nnyịn. Mme n̄kpọ ntre ẹma ẹsinam n̄kere: ‘Ntak emi ekọn̄ odude, ukụt onyụn̄ okponde ntem-e?’

Kpa ke idaha ini oro, Brọda Emile Schrantz a emi ekedide ebiowo ye ata ọsọn̄idem asiakusụn̄ ama esidise nnyịn. Oro ama esisọn̄ọ nnyịn idem. Enye ama ada Bible anam enen̄ede an̄wan̄a mi ntak emi ufen odude, onyụn̄ ọbọrọ mme mbụme en̄wen emi n̄kobụpde mban̄a uwem. Mma ntetịm n̄kpere Jehovah nnyụn̄ nnen̄ede nnịm ke enye edi Abasi emi amade mme owo.

Idem mbemiso ekọn̄ oro eketrede, mbonubon nnyịn ẹma ẹsobo ye ediwak nditọete ẹnyụn̄ ẹsineme Ikọ Abasi ye mmọ. Ke August 1943, Brọda José-Nicolas Minet ama edi in̄wan̄ nnyịn edinọ utịn̄ikọ. Enye ama obụp m̀mê enyene eke oyomde ndina baptism. Ami ye ete mi ima imenede ubọk. Ẹma ẹnịm nnyịn baptism ke ekpri akpa emi ekekperede in̄wan̄ nnyịn.

Ke December 1944, ekọn̄ emi udịmekọn̄ Germany ẹken̄wanade ekedi ata n̄kpa n̄kpa ntem. Utịt utịt ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba ekedi oro. Ẹkekot ekọn̄ oro Battle of the Bulge. Ikodụn̄ ikpere ebiet emi ẹken̄wanade ekọn̄ oro, ikonyụn̄ isịne ke ufọk idakisọn̄ nnyịn ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ kiet. Usen kiet ini n̄wọrọde n̄ka ndinọ ufene nnyịn udia, n̄kpri bọmb emi ẹketopde ama ayarade ọkọm itie ubon udia ke in̄wan̄ oro, ofụn̄ ọduọk. Owo ekọn̄ America emi okodude ke ufọk ufene emi ekekperede itie emi n̄kadade do ama ofiori ete: “Nana ke isọn̄!” Mma mfehe n̄kọduọ nna n̄kpere enye. Enye ama emen itam ekọn̄ esie ayari mi ke ibuot man n̄kpọ idinọ mi unan.

Ke ekọn̄ oro ama okokụre, ima isiwak ndisobo ye nditọete ke esop kiet ke Liège ke edere edere nnyịn oro. To ke edem nnyịn sịm do ekedi n̄kpọ nte kilomita 90. Aka ko, ẹma ẹditọn̄ọ ekpri otu emi ikesibohode ikpep Ikọ Abasi ke Bastogne. Mma ntọn̄ọ ndinam utom ke ọfis tax kiet nnyụn̄ nnyene ifet ndikpep ibet. Nte ini akakade, mma n̄kedi ewetn̄wed nnọ owo kiet emi ekesinamde n̄kpọ aban̄a ibet. Ke 1951, ima idiomi ekpri mbono circuit ke Bastogne.  N̄kpọ nte owo 100 ẹkedụk mbono oro. Sista Elly Reuter emi ekedide asiakusụn̄, esinyụn̄ esịnde ifịk ke n̄kpọ Abasi ama etiene odụk mbono oro. To ke edem mmọ sịm Bastogne ekedi kilomita 50, enye okonyụn̄ awat ke enan̄ukwak edi. Ekpri ini ekebe, enye ama odụk mi esịt, ami nnyụn̄ ndụk enye. Ima ibiere ndidọ kiet eken. Ẹma ẹkot enye Ufọkn̄wed Gilead ke United States. Enye ama ewet ibuot itieutom etịn̄ ntak emi enye mîdikemeke ndidi. Brọda Knorr emi akadade usụn̄ ke utom ikọt Abasi ini oro ama ọbọrọ leta oro onyụn̄ ọdọhọ enye ke ekeme ndidi usen kiet enye ye ebe esie ẹyedi Ufọkn̄wed Gilead. Ima inam ndọ ke February 1953.

Kpa isua oro, ami ye Elly ima idụk Mbono N̄ka Obufa Ererimbot ke Yankee Stadium, ke New York. Ini isụk idude do, brọda kiet ama ọdọhọ ke imenyene eti utom emi ikpọnọde mi, yak n̄wọrọ ndidu ke United States. Ke ima ikọbọn̄ akam iban̄a n̄kpọ oro, ami ye Elly ima ibiere yak n̄kûnyịme, yak ikam ifiak inyọn̄ Belgium ikan̄wam nditọete ke ekpri otu nnyịn oro ke Bastogne. Ikedi n̄kpọ nte asuanetop duop ke otu oro. Ke isua emi eketienede, ima inyene ekpri eyen erenowo emi ekekerede Serge. Esịt ama enem nnyịn etieti. Edi ọfiọn̄ itiaba ekebe, Serge ama ọdọn̄ọ, akpa. Ima ifụhọ etieti inyụn̄ itịn̄ nte etiede nnyịn ke idem inọ Jehovah. Enye ama ada idotenyịn ediset ke n̄kpa ọsọn̄ọ nnyịn idem.

Ke October 1961, mma n̄kụt utom emi ndikemede ndisosio usen nnam, mfiak nnyene ini nnam utom usiakusụn̄. Edi kpa usen oro, asan̄autom n̄kọk itieutom ke Belgium ama okot mi ke fon obụp m̀mê mmekeme nditọn̄ọ utom asan̄autom circuit (emi ẹkotde esenyịn circuit idahaemi). Mma mbụp enye nte: “Ndi imekeme ndidi mme asiakusụn̄ kan̄a mbemiso inyịmede utom emi?” Ẹma ẹnyịme. Ima inam utom usiakusụn̄ ke ọfiọn̄ itiatia ekem itọn̄ọ utom circuit ke September 1962.

Ke ima ikanam utom circuit isua iba, ẹma ẹkot nnyịn ididu ke Bethel ke Brussels. Ikọtọn̄ọ utom do ke October 1964. Edidiọn̄ emi obufa utom oro akadade ọsọk nnyịn ama awak. Brọda Knorr ama edise n̄kọk itieutom oro ke 1965. Ibịghike ke enye ama ọkọnyọn̄, ẹma ẹmek mi asan̄autom n̄kọk itieutom. Ama akpa mi idem. Aka ko, ẹma ẹkot mi ye Elly Ufọkn̄wed Gilead. Ikodu ke ọyọhọ klas 41. Se Brọda Knorr eketịn̄de isua 13 ke edem ama osu! Ke ima ikokụre n̄wed, ima ifiak inyọn̄ Bethel ke Belgium.

Ke mme isua emi ebede, mmada ifiọk emi nnyenede ke n̄kpọ ibet n̄n̄wam ke esopikpe yak ikọt Jehovah ke Europe ye ke ebiet en̄wen ẹnyene ifụre ẹnam n̄kpọ Abasi. (Phil. 1:7) Utom emi anam nsobo ye ikpọ owo ukara ke se ibede idụt 55 emi owo mîyakke inen̄ede inyene ifụre inam n̄kpọ inọ Jehovah mîdịghe owo iyakke-yak inam. Nsidọhọke ikpọ owo ukara oro ke mmọdiọn̄ọ n̄kpọ mban̄a ibet, nsidọhọ mmọ ke ndi “owo Abasi.” Kpukpru ini, mmesibọn̄ akam ndọhọ Jehovah eteme mi se n̄kpanamde sia mmọdiọn̄ọ ke “esịt edidem [m̀mê ebiereikpe] etie nte idịm mmọn̄ ke ubọk Jehovah. Enye ọwọn̄ọde enye aka kpukpru ebiet eke enye amama.”​—N̄ke 21:1.

 N̄kpọntịbe kiet emi nsụk ntide tutu emi edi nneme emi n̄kenemede ye owo Ufọkmbet Mbon Europe kiet. Mma nsịn n̄wed ediwak ini nyom ndikụt enye, ke akpatre enye ama enyịme ndisobo ye ami. Enye ọkọdọhọ mi ete: “Minit ition kpọt ke nnọ fi etịn̄ se oyomde nditịn̄, ndidianke ukpọk minit kiet nnọ fi.” Mma nsụk ibuot ke isọn̄ ntọn̄ọ ndibọn̄ akam. Idem ama etịmede ete oro, enye onyụn̄ obụp mi m̀mê nso ke nnam oro. Mma mmenede ibuot ndọhọ enye nte: “N̄kọkọm Abasi sia afo edi kiet ke otu mme asan̄autom esie.” Enye ama obụp mi ete: “Ikọ fo ọwọrọ nso?” Mma n̄kot Rome 13:4 nnọ enye. Sia enye ekedide owo Protestant esinyụn̄ okot Bible, itie Bible oro ama enem enye. Utịp edi ke enye ama ayak ntịn̄ ikọ ye enye ke minit 30, ndien nneme nnyịn ama enyene ibuot. Enye ama akam ọdọhọ mi ke imọ isidaha utom Mme Ntiense Jehovah ibre mbre.

Ke mme isua emi ebede, ikọt Jehovah ẹka esop ediwak ini ke Europe ke ntak emi nnyịn mîsan̄ake n̄kpọ ke pọlitiks ye ekọn̄, ke ntak n̄kpọ tax, ke ntak emi ẹyomde ẹbiere m̀mê anie ekpese aban̄a eyen, ye ediwak ntak eken. Enem mi nte n̄kemede ndin̄wam ke ediwak mme ikpe oro, mmonyụn̄ nda enyịn mi n̄kụt nte Jehovah an̄wamde nnyịn ikụt ibuot ke mme ikpe oro inyụn̄ ikan. Ikpe emi Mme Ntiense Jehovah ẹkande ke Esop Europe Oro Ẹsede Ẹban̄a Unen Owo ẹbe 140!

Mbemiso isua 2000, ami ye Brọda Philip Brumley emi odude ke ibuot itieutom nnyịn, ye Brọda Valter Farneti emi otode Italy ima idian ubọk inam n̄kpọ in̄wam nditọete nnyịn ke Cuba ẹnen̄ede ẹnyene ifụre ẹnam n̄kpọ Abasi. Mma n̄wet leta nnọ itieutom andida ke ibuot ukara Cuba ke Belgium nnyụn̄ n̄kosobo ye ọbọn̄ kiet do emi ẹkedọhọde an̄wam nnyịn inyene se iyomde. Akpa ini ifan̄ emi ikosobode, ibuot ikodụhe sia enyene mme n̄kpọ emi aban̄ade nnyịn emi mîkan̄wan̄ake ukara, emi akanamde mmọ ẹkûyak inyene ifụre inam n̄kpọ Abasi, nnyịn ikonyụn̄ ikemeke ndinam enen̄ede an̄wan̄a akwa owo ukara oro.

Ke ima ikọbọn̄ akam idọhọ Jehovah eteme nnyịn se ikpanamde, ima idọhọ ẹyak inọ Bible 5,000 ẹsọk nditọete nnyịn ke Cuba. Ẹma ẹnyịme. Mme Bible oro ẹma ẹsịm do n̄kpọ inamke. Ẹma ẹdeme mmọ ẹnọ nditọete, nnyịn inyụn̄ ida ke ubọk Jehovah edi oro. Ekem ima idọhọ ẹyak inọ Bible 27,500 efen ẹsọk nditọete nnyịn do. Ẹma ẹnyịme enye oro n̄ko. Ndin̄wam ndima nditọete nnyịn irenowo ye iban ke Cuba ẹnyene Bible ama adat mi esịt etieti.

Mmaka Cuba ediwak ini ndikan̄wam yak ukara ẹyak inen̄ede inyene ifụre inam n̄kpọ Abasi. Oro anam nsobo ye ediwak ikpọ owo ukara, mmonyụn̄ nnen̄ede mmehe ye mmọ.

Ke 1994, ẹma ẹwot se ibede owo 1,000,000 ke Rwanda ini ẹkeyomde ndisobo kpukpru mbon Tutsi do. Ndusụk nditọete nnyịn irenowo ye iban ẹma ẹsịne ke ibat oro. Ke ntịme oro ama ọkọtọn̄ọ, ikebịghike ẹma ẹmek ndusụk mme brọda ẹmen n̄kpọ ẹsọk nditọete oro ẹda ẹse ẹban̄a idem.

Ke ami ye mbon emi ẹkemekde ẹte ikan̄wam nditọete oro ima ikesịm Kigali emi edide ibuot obio ukara Rwanda, ima ikụt nte itiatikan̄ ẹtịpde ibibene itie ukabade n̄wed ye itie emi ẹsibonde n̄wed esop Abasi ẹnọ nditọete abiat. Ima ikop mbụk ediwak nditọete nnyịn emi ẹkekamade ofụt ẹkpok ẹwot. Ama enyene ndịk etieti. Edi ima ikop n̄ko nte nditọete ẹkewụtde ke imama nditọete mmimọ. Ke uwụtn̄kpọ, ima ikụt brọda nnyịn emi ekedide owo Tutsi, emi ubon Hutu emi ẹkedide Ntiense Jehovah ẹkedịpde ke odudu ke isọn̄ ke usen 28. Ke mboho emi ikenyenede ke Kigali, ima ida Ikọ Abasi idọn̄ se ibede nditọete irenowo ye iban 900 esịt.

Ekem ima ibe do idụk Zaire (emi ẹkotde idahaemi Democratic Republic of the Congo). Ikaka ndiyom ediwak nditọete emi ẹkedide mbon Rwanda emi ẹkefehede ẹka mme itie itọkekọn̄ emi ẹkedude ẹkpere obio Goma. Nnyịn ikekemeke ndikụt mmọ, ntre ima ibọn̄ akam idọhọ Jehovah anam ikụt mmọ. Ekem ima ikụt nte owo asan̄ade ebịne nnyịn. Ima ibụp enye m̀mê enye ọdiọn̄ọ Ntiense Jehovah ekededi ke ebiet oro. Enye ama ọdọhọ nnyịn ete: “Mmọdiọn̄ọ. Ami ndi Ntiense Jehovah. Mmọn̄ mmen mbufo n̄kowụt mbon kọmiti emi ẹn̄wamde nditọete oro.” Ima inyene mboho ye mbon kọmiti oro inyụn̄ isọn̄ọ mmọ idem. Ekem ima isobo ye nditọete n̄kpọ nte owo 1,600 emi ẹkefen̄ede ẹka do, ida Ikọ Abasi idọn̄ mmọ esịt, inyụn̄ isọn̄ọ mmọ idem. Ima inyụn̄ ikot leta Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn inọ mmọ. Se ikodude ke leta oro ama enen̄ede enem nditọete oro. Leta oro ọkọdọhọ ete: “Imesisịn mbufo ke akam kpukpru ini. Imọdiọn̄ọ ke Jehovah idikpọn̄ke mbufo.” Ikọ oro Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹketịn̄de do ekedi ata akpanikọ. Mfịn, Mme Ntiense Jehovah emi ẹdude ke Rwanda ẹkop inem n̄kpọ Abasi ẹbe 30,000!

Ke ima ikedi ebe ye n̄wan ke se ikperede ndisịm isua 58, Elly edima n̄wan mi ama akpa ọkpọn̄ mi ke 2011. Mma mfụhọ etieti nnyụn̄ mbọn̄ akam ntịn̄ nnọ Jehovah nte etiede mi ke idem, enye ama onyụn̄ ọdọn̄ mi esịt. N̄kpọ en̄wen emi ọkọdọn̄de mi esịt ekedi ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ nnọ mme mbọhọidụn̄ mi.

Kpa ye edide mmebe isua 90 idahaemi, nsụk n̄kaka ukwọrọikọ kpukpru urua. N̄kpọ en̄wen emi enemde mi edi nte n̄kemede ndin̄wam ke Itieutom Emi Ẹsede Ẹban̄a Ikpe mi ke n̄kọk itieutom Belgium, nte n̄kemede ndikpep mbon en̄wen se ndiọn̄ọde, ye nte n̄kemede ndida Ikọ Abasi n̄n̄wam n̄kparawa ye n̄kaiferi mi ke Bethel.

Akpa ini emi n̄kọbọn̄de akam nnọ Jehovah edi n̄kpọ nte isua 84 emi ekebede. Usen oro ekedi ntọn̄ọ uwem inemesịt emi anamde nnen̄ede n̄kpere Jehovah kpukpru usen. Mmọkọm Jehovah etieti nte enye okopde akam mi ofụri eyouwem mi.​—Ps. 66:19. b