1. Mme ete ye eka ẹyom nditọ mmọ ẹnam nso?

 MME ete ye eka, imọdiọn̄ọ ke ẹmeyom ndin̄wam nditọ mbufo ẹdiọn̄ọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹma enye. Edi owo ikemeke ndikụt Abasi. Ẹdinam didie ndien ẹn̄wam mmọ ẹkụt ke enye do, ẹnyụn̄ ẹtetịm ẹkpere enye?—Jas. 4:8.

2. Nso ke mme ete ye eka ẹkeme ndida n̄kpep nditọ mmọ mban̄a mme edu Jehovah?

² Akpan usụn̄ kiet emi ẹkemede ndin̄wam nditọwọn̄ ẹnen̄ede ẹkpere Jehovah edi ndikpep mmọ Bible. (2 Tim. 3:14-17) Edi kpa Bible oro etịn̄ usụn̄ efen emi nditọwọn̄ ẹkemede ndikpep mban̄a Jehovah. Ke Mme N̄ke 3:19-21, ete kiet do ama eti eyen esie ete okûfre mme edu Jehovah emi ikụtde ke se Enye okobotde. Imọn̄ ineme ndusụk usụn̄ emi mme ete ye eka ẹkemede ndida se Jehovah okobotde n̄n̄wam nditọ mmọ ẹkụt mme edu Jehovah.

3. Nso ke mme ete ye eka ẹkpenam ẹnọ nditọ mmọ?

³ Bible ọdọhọ ntem aban̄a Abasi: “Tọn̄ọ nte ẹkebot ererimbot, ẹtịm ẹkụt mme edu esie oro enyịn mîkwe . . . ebe ke mme n̄kpọ oro enye anamde.” (Rome 1:20) Mme ete ye eka, imekere ke ẹmesima ndisan̄a ye nditọ mbufo n̄ka nsio nsio itie n̄kese ndiye n̄kpọ nnyụn̄ nduọk odudu. Ẹda ini oro ẹn̄wam mmọ ẹkụt nti edu Jehovah ke “mme n̄kpọ oro enye anamde.” Ẹyak ise nte usụn̄ emi Jesus ekekpepde mme owo n̄kpọ ekemede ndin̄wam mme ete ye eka ẹnam oro.

4. Didie ke Jesus akada se Abasi okobotde ekpep mme mbet esie n̄kpọ? (Luke 12:24, 27-30)

 ⁴ Se nte Jesus akadade se Abasi okobotde ekpep mme owo n̄kpọ. Enyene ini kiet emi Jesus ọkọdọhọde mme mbet esie ẹtịm ẹse mme raven ye mme ekpon̄idịm. (Kot Luke 12:24, 27-30.) Ediwak unam m̀mê eto ẹma ẹdu, edi Jesus ekemek nditịn̄ mban̄a inuen ye flawa emi mme mbet esie ẹkenen̄erede ẹdiọn̄ọ. Ekeme ndidi mme mbet esie ẹma ẹkụt mme raven ẹfede, ẹnyụn̄ ẹkụt mme flawa braiiii ke in̄wan̄. Ẹda nte ke ẹma ẹdu do ẹkụt Jesus edide ke ọnọ mme uwụtn̄kpọ oro, ke anyan ubọk owụt mme n̄kpọ oro. Nso efen ke enye akanam? Enye ama ekpep mme mbet esie ata akpan n̄kpọ kiet aban̄a nte Ete mmọ eke heaven esitatde ubọk onyụn̄ ọfọnde ido, oro edi, ke Jehovah emi esinọde mme raven udia onyụn̄ anamde mme flawa ẹye ọyọnọ nti ikọt esie se ẹdiade ye se ẹsịnede.

5. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndida se Jehovah okobotde n̄kpep nditọ mmọ n̄kpọ mban̄a enye?

⁵ Mme ete ye eka, ẹdikeme didie ndikpebe Jesus ini ẹkpepde nditọ mbufo n̄kpọ? Ẹmekeme nditịn̄ n̄kpọ kiet emi Abasi okobotde, emi mbufo ẹmade ẹnọ eyen mbufo, edide unam, eto, m̀mê flawa. Edi ẹkụt ẹte ke ẹmenam enye okụt se n̄kpọ oro ekpepde nnyịn aban̄a Jehovah. Ẹma ẹtịn̄ ẹma, ẹmekeme ndibụp enye m̀mê ewe ke enye ama akan. Edieke ẹdade se enye amade ẹtịn̄ ẹban̄a nti edu Jehovah, oro ekeme ndinam enye enen̄ede akpan̄ utọn̄ ọnọ mbufo.

6. Nso ke ikeme ndikpep nto eka Christopher?

⁶ Ndi akpana mme ete ye eka ẹda ediwak usen, urua, ye ọfiọn̄ ẹnam ndụn̄ọde ẹban̄a unam, eto, m̀mê flawa mbemiso ẹkpepde nditọ mmọ n̄kpọ ẹban̄a Jehovah? Ihih-o. Ikedịghe Jesus etịn̄ aban̄a raven ye ekpon̄idịm, enye ọkpọhọde mbụk aban̄a nte raven esidiade udia m̀mê nte ekpon̄idịm esisan̄ade etịbe. Eyen mbufo ekeme ndima anyan mbụk ẹma ẹneme ẹban̄a se Abasi okobotde, edi ndusụk ini, ẹkpetịn̄ n̄kpọ kiet m̀mê iba mîdịghe ẹbụp ekpri mbụme, se ẹtịn̄de ayan̄wan̄a enye. Brọda Christopher eti se iketịbede ini enye ekedide eyenọwọn̄ onyụn̄ ọdọhọ ete: “Eka mi ekesitịn̄ n̄kpri n̄kpri n̄kpọ an̄wam nnyịn ima se Abasi okobotde, emi ikokụtde ke n̄kann̄kụk nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ikpaka itie emi mme obot ẹdude, enye ekeme ndidọhọ ete: ‘Ẹmekụt nte mme obot emi ẹkon̄de ẹnyụn̄ ẹyede! Jehovah edi utịbe.’ Ikpodu ikpere inyan̄ibom, enye ekeme ndidọhọ: ‘Ẹse se mbufụt mmọn̄ anamde! Abasi enyene odudu akpa.’” Christopher adian do ete: “N̄kpri ikọ ntre ẹma ẹsinam ikere n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkpep nnyịn n̄kpọ.”

7. Didie ke ẹkeme ndikpep nditọ mbufo ẹsitie ẹkere se Jehovah okobotde?

⁷ Nte nditọ mbufo ẹkponde ẹka, ẹmekeme ndikpep mmọ ndisinen̄ede n̄kere mban̄a mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde, ndinyụn̄ nyom se mmọ ẹkpepde nnyịn ẹban̄a enye. Ẹmekeme nditịn̄ mban̄a n̄kpọ kiet ẹnyụn̄ ẹbụp nditọ mbufo ẹte: “Nso ke n̄kpọ emi ekpep mbufo aban̄a Jehovah?” Se mmọ ẹditịn̄de ekeme ndikpa mbufo idem.—Matt. 21:16.

8. Mme ete ye eka ke Israel ẹkesida ifet oro mmọ ẹsan̄ade ye nditọ mmọ “ke usụn̄” ẹnam nso?

⁸ Ẹma ẹdọhọ mme ete ye eka ke Israel ẹda ini emi mmọ ẹsan̄ade “ke usụn̄” ye nditọ mmọ ẹkpep mmọ ewụhọ Jehovah. (Deut. 11:19) Mme usụn̄ ẹma ẹdu ke mme obio-in̄wan̄ ke Israel. Nsio nsio unam, inuen, ye mme flawa ẹma ẹdu n̄ko. Nte mme ete ye eka ẹsan̄ade ye nditọ mmọ ke mme usụn̄ oro, mmọ ẹma ẹsida ifet oro ẹneme ẹban̄a se Jehovah okobotde ye nditọ mmọ. Mme ete ye eka, imekere ke mbufo ẹmenyene ukem ifet oro. Se se ndusụk ete ye eka ẹnamde mi.

9. Nso ke ekeme ndikpep nto Punitha ye Katya?

⁹ Punitha emi odụn̄de ke akwa obio ke India onyụn̄ edide eka nditọ ọdọhọ ete: “Ima ika ndise mbon nnyịn emi ẹdụn̄de ke obio-in̄wan̄, imesida ifet oro ikpep nditọ nnyịn n̄kpọ iban̄a mme utịbe utịbe n̄kpọ emi Jehovah okobotde. N̄kere ke nditọ nnyịn mîdụhe ke efak ye mme itie emi mme owo ye n̄kpọisan̄ ẹbietde ntan, se ededi emi itịn̄de iban̄a se Jehovah okobotde esin̄wan̄a mmọ.” Mme ete ye eka, edieke ẹsidude ye nditọ mbufo ke itie emi ndiye n̄kpọ emi Jehovah okobotde ẹdude ẹneme nneme, edisọsọn̄ mmọ ndifre utọ n̄kpọ oro. Sista Katya emi otode Moldova ọdọhọ ete: “Se nnen̄erede nti mban̄a ini n̄kedide eyenọwọn̄ edi mme ini emi ami ye ete ye eka mi ikesikade obio-in̄wan̄. Mmọkọm mmọ nte mmọ ẹkekpepde mi toto ke ekpri ndisitịm nse se Jehovah okobotde, ndinyụn̄ nda oro n̄kpep n̄kpọ mban̄a enye.”

10. Ọkpọsọn̄ mme ete ye eka ndika obio-in̄wan̄, mmọ ẹkpenam didie? (Se ekebe emi, “ Se Idin̄wamde Mme Ete ye Eka.”)

¹⁰ Mbufo mîkemeke ndika obio-in̄wan̄, ẹkpenam didie? Brọda Amol emi odụn̄de n̄ko ke India ọdọhọ ete: “Mme ete ye eka ke edem nnyịn ẹsinam utom ediwak hour, ndien okụk emi ẹdade ẹkpe usụn̄ ẹka obio-in̄wan̄ idịghe se ẹtade ẹtịbi. Edi, ẹmekeme ndika ekpri itie ubọ ofụm mîdịghe ẹda ke etehe ufọkenyọn̄ ẹse se Jehovah okobotde, ẹnyụn̄ ẹda oro ẹkpep nditọ mbufo n̄kpọ ẹban̄a nti edu esie.” Ẹkpetịm ẹse mbọhọ mbufo, ẹyesụk ẹkụt ediwak n̄kpọ emi Jehovah okobotde, emi ẹkemede ndiwụt nditọ mbufo. (Ps. 104:24) Ẹmekeme ndikụt mme inuen, eto, flawa, n̄kpri n̄kpọ nte ọfọn̄ekpo (butterfly), ye ediwak n̄kpọ en̄wen. Sista Karina emi otode Germany ọdọhọ ete: “Eka mi ama flawa tutu. Ini n̄kedide ekpri, ini ekededi emi nsan̄ade ye enye mbọ ofụm, enye ama esiwụt mi ndiye flawa onyụn̄ etịn̄  n̄kpọ aban̄a mmọ.” Mme ete ye eka, ẹmekeme ndida n̄ko ediwak vidio ye mme n̄wed esop Abasi emi ẹban̄ade se Abasi okobotde n̄kpep nditọ mbufo n̄kpọ. Inamke n̄kpọ m̀mê ẹdụn̄ ke m̀mọ̀n̄, ẹmekeme ndin̄wam mmọ ẹsise mme n̄kpọ emi Abasi okobotde. Idahaemi iyom ndineme ndusụk edu Jehovah emi ẹkemede ndinam nditọ mbufo ẹkụt.

11. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹdiọn̄ọ ke Jehovah ama nnyịn?

¹¹ Edieke ẹyomde ndin̄wam nditọ mbufo ẹkụt nte Jehovah amade nnyịn, ẹmekeme nditịn̄ nte ediwak unam ẹsidekde nditọ mmọ ẹkama. (Matt. 23:37) Ẹmekeme n̄ko ndinam mmọ ẹkụt ke Abasi okobot n̄kpọ ke utọ ke utọ. Karina emi ima iketetịn̄ iban̄a ọdọhọ ete: “Ini ekededi emi nsan̄ade ye eka mi mbọ ofụm, enye ama esinam ntuak nda nse nte flawa kiet okpụhọrede ye en̄wen, ye nte uyai mmọ ẹwụtde ke Jehovah ama nnyịn. Ediwak isua ebe, edi nsụk ndada ini nse nte flawa kiet okpụhọrede ye en̄wen, ye nte kọlọ mmọ ẹyede. Mmọ ẹsụk ẹteti mi adan̄a nte Jehovah amade nnyịn.”

12. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹkụt utọ ọniọn̄ emi Abasi enyenede? (Psalm 139:14) (Se ndise n̄ko.)

¹² Ẹn̄wam nditọ mbufo ẹkụt utọ ọniọn̄ emi Abasi enyenede. Ọniọn̄ Jehovah akan eke nnyịn, idịghe se ẹbobụp. (Rome 11:33) Ẹmekeme nditịn̄ nte mmọn̄ esibohode akabade obubịt enyọn̄, ọkọn̄ọ ufụme, ye nte obubịt enyọn̄ oro ekemede ndito ebiet kiet n̄ka en̄wen. (Job 38:36, 37) Ẹmekeme nditịn̄ n̄ko mban̄a utịbe utịbe usụn̄ emi ẹkenamde idem nnyịn. (Kot Psalm 139:14.) Se nte Brọda Vladimir emi enyenede eyen akanamde esie mi. Enye ọdọhọ ete: “Usen kiet, ekpri akpan nnyịn ama odorode ke enan̄ukwak esie ọduọ ọfọrọde edọn̄. Usen ifan̄ ekebe, unan oro ama akpa. Ami ye n̄wan mi ima idọhọ enye ke Jehovah okobot idem nnyịn ke usụn̄ emi edide n̄kpọ akpanam nnyịn, idem nnyịn afiak ọdiọn̄ itie emi n̄kpọ oro akanamde nnyịn. Ima idọhọ enye ke idụhe se mme owo ẹbotde emi ekemede ndinam utọ n̄kpọ oro. Ke uwụtn̄kpọ, moto emi enyenede aksiden isikemeke ndifiak ndiọn̄ idemesie. N̄kpọ oro ama an̄wam eyen nnyịn okụt utọ ọniọn̄ emi Jehovah enyenede.”

13. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹkụt utọ odudu emi Abasi enyenede? (Isaiah 40:26)

¹³ Jehovah ọdọhọ imenede enyịn ise ikpaenyọn̄, inyụn̄ ikere utọ akaka odudu emi imọ idade inam mme ntantaọfiọn̄ ẹbono ke nde ke nde. (Kot Isaiah 40:26.) Ẹmekeme ndidọhọ nditọ mbufo ẹsise ikpaenyọn̄ ẹnyụn̄ ẹkere ẹban̄a se mmọ ẹkụtde do. Sista Tingting emi otode Taiwan etịn̄ n̄kpọ kiet emi eketịbede ini enye ekedide ekpri. Enye ọdọhọ ete: “Ini kiet ntem, eka mi ama emen mi ọkpọn̄ akwa obio aka itie kiet, nnyịn ikabara ikan̄ itie iwebe ise ikpaenyọn̄ okoneyo, ikan̄ ilektrik idịpke uyai ikpaenyọn̄ oro. Ini oro, nditọ klas nnyịn ke ẹkedomo ndinam mi ndue Abasi, mma nnyụn̄ n̄kere m̀mê mmekeme ndisọn̄ọ nda ye Jehovah. Eka mi ama ọdọhọ n̄kere utọ odudu emi Jehovah adade obot kpukpru ntantaọfiọn̄ oro, nnyụn̄ nti ke enye ekeme ndida odudu oro n̄n̄wam mi nyọ idomo ekededi. Ke mma n̄kese se Jehovah okobotde ke isan̄ emi ikakade do, ama ọdọn̄ mi ndinen̄ede ndiọn̄ọ Jehovah, mma nnyụn̄ ntetịm mbiere ndinam n̄kpọ nnọ enye.”

14. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndida se Abasi okobotde n̄n̄wam nditọ mmọ ẹkụt ke enye edi Abasi inemesịt?

¹⁴ Mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde ẹnam ikụt ke enye edi Abasi inemesịt, ke enye onyụn̄ ama idọkọ. Ntaifiọk ẹdọhọ ke ediwak unam, sịm mme inuen ye mme iyak, ẹsibre mbre. (Job 40:20) Ndi akanam nditọ mbufo ẹtie ẹse nte unam ẹbrede mbre ẹnyụn̄ ẹkpa imam? Ekeme ndidi mmọ ẹkụt nte eyen an̄wa ebrede mbre ye ebok uruk. Urụk oro ke atara aka, enye ke ebịne tutu emen awan̄ idem. Mîdịghe ẹkụt nte nditọ ebua ẹn̄wanade ke otu idemmọ. Ini ekededi emi nditọ mbufo ẹsakde ke ntak idọkọ emi unam ẹsiode, ẹti mmọ ke Abasi emi ikponode edi Abasi inemesịt.—1 Tim. 1:11.

15. Nso ikeme ndin̄wam ete ye eka ẹdiọn̄ọ se isịnede nditọ mmọ ke esịt? (Mme N̄ke 20:5) (Se ndise n̄ko.)

¹⁵ Ndusụk ini, ekeme ndisọn̄ mme ete ye eka ndinam nditọ mmọ ẹtịn̄ se ifịnade mmọ. Ekpedi ọwọrọ mbufo, eyedi se ẹn̄wamde nditọ  mbufo ẹtịn̄ se isịnede mmọ ke esịt. (Kot Mme N̄ke 20:5.) Ndusụk mme ete ye eka ẹkụt ke ima itie ye nditọ mmimọ ke ediye itie emi mme n̄kpọ emi Abasi okobotde ẹdude, ke isinen̄ekede isọn̄ mmimọ ndinam nditọ mmimọ ẹtịn̄ se isịnede mmọ ke esịt. Anam didie edi ntre? Ntak kiet edi ke iwakke se idisiode mmọ m̀mê nditọ mmọ esịt ikpọn̄ nneme oro ke utọ itie oro. Brọda Masahiko ke Taiwan emi edide ete nditọ etịn̄ ntak en̄wen ete: “Ima imen nditọ nnyịn ika ndikọdọk obot m̀mê ndikasan̄a ke esụk, esinem mmọ. Ke utọ ini oro, isisọn̄ke nnyịn ndinam mmọ ẹtịn̄ se isịnede mmọ ke esịt man idiọn̄ọ se ifịnade mmọ.” Katya emi ima iketetịn̄ iban̄a ọdọhọ ete: “N̄wed ama asuana, eka mi ama esiwak ndimen mi n̄ka ediye itie emi ẹsibọde ofụm. Mma ndu ke utọ itie oro, ikesisọn̄ke mi nditịn̄ se iketịbede ke ufọkn̄wed m̀mê se ifịnade mi nnọ enye.”

16. Didie ke ete ye eka ye nditọ ẹkeme ndida se Jehovah okobotde n̄kop inem idem?

¹⁶ Mme ete ye eka ye nditọ ẹkpetie kiet ke itie emi mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde ẹdude, eyenem mmọ, oyonyụn̄ anam mmọ ẹtetịm ẹkpere kiet eken. Bible ọdọhọ ke “ini eke ẹsakde imam” ye “ini eke enekde unek” m̀mê ẹbrede mbre odu. (Eccl. 3:1, 4) Jehovah anam ndiye itie emi ikemede ndidu nnam mme n̄kpọ emi ẹnemde nnyịn ẹdu ke isọn̄ emi. Ediwak ete ye eka ye nditọ ẹsima ndisan̄a ntre n̄kese mme obot, itie emi ẹbọkde iyak, mme obio-in̄wan̄, m̀mê esụk. Ndusụk nditọwọn̄ ẹsima ndibre mbre ke itie ubọ ofụm, ndise mme unam, m̀mê ndika ẹwọk ke inyan̄ m̀mê idịm. Ediwak itie ẹdu emi ikemede ndidu n̄kop inem mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde nnyụn̄ nduọk odudu!

17. Ntak emi mme ete ye eka ẹkpen̄wamde nditọ mmọ ẹkop inem n̄kpọ emi Abasi okobotde?

¹⁷ Mme ete ye eka ye nditọ ke ẹkop inem mme n̄kpọ emi Abasi okobotde. Edi mben edi oro. Yak ukara Abasi edi, eyenem mmọ akan oro. Idahaemi ifefehe mme unam, mmọ ẹnyụn̄ ẹfefehe nnyịn, edi ididịghe ntre ini oro. (Isa. 11:6-9) Iyokop inem mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde ke nsinsi nsinsi. (Ps. 22:26) Edi mme ete ye eka, ẹkûbet tutu esịm ini oro mbemiso ẹn̄wamde nditọ mbufo ẹtọn̄ọ ndikop inem mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde. Nte ẹsụk ẹdade mme n̄kpọ oro ẹkpep mmọ n̄kpọ ẹban̄a enye, imenịm ke mmọ ẹyenyịme se Edidem David eketịn̄de ete: “O Jehovah, . . . idụhe utom ekededi eke ebietde okwo.”—Ps. 86:8.