1. Tịn̄ n̄kpọ kiet emi akan̄wamde Job etetịm ọdiọn̄ọ Jehovah.

 JOB ama eneme nsio nsio nneme ye mme owo ke eyouwem esie, edi enye emi enye ekenemede ye Jehovah Abasi ekedi akakan. Ke nneme oro, Jehovah ama ọdọhọ Job ese ndusụk utịbe utịbe n̄kpọ emi imọ ikobotde, ke oro ayan̄wam enye okụt utọ ọniọn̄ emi imọ inyenede onyụn̄ an̄wam enye enen̄ede enịm ke imọ imekeme ndinọ mme asan̄autom imọ se mmọ ẹnanade. Abasi ama eti Job ke imọ isise iban̄a mme unam, ke imọ imekeme ndise mban̄a enye n̄ko. (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Job ndikekere mban̄a mme n̄kpọ emi Abasi okobotde ama an̄wam enye etetịm okụt utọ Abasi emi Jehovah edide.

2. Ntak emi ekemede ndisọn̄ nnyịn ndisise mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde?

² Ikpesise mme n̄kpọ emi Abasi okobotde, nnyịn n̄ko imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ mban̄a enye. Edi idimemke utom ndusụk ini. Ekpedi idụn̄ ke akwa obio, idikụt ifan̄ kpọt. Edi ọkpọkọm idụn̄ ke itie emi mme n̄kpọ oro ẹwakde, imekeme ndikere ke ini idụhe se idade ise mmọ. Ntre, ẹyak ineme ntak emi ọfọnde ikpep ndisise mme n̄kpọ emi Abasi okobotde inyụn̄ isisio ini ida inam oro. Iyeneme n̄ko nte Jehovah ye Jesus ẹkedade mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde ẹkpep mme owo n̄kpọ, ye se ikpanamde man ikpep ediwak n̄kpọ ito mme n̄kpọ oro.

3. Nso iwụt ke Jehovah okoyom kpukpru se imọ ikobotde ẹnenem Adam?

³ Jehovah okoyom kpukpru se enye okobotde ẹnenem akpa owo emi enye okobotde. Paradise emi Jehovah okobotde  Adam esịn ama eye utọ oro idụhe. Jehovah okoyom Adam ese aban̄a itie oro onyụn̄ anam mme itie en̄wen ẹtiene ẹye ntre. (Gen. 2:8, 9, 15) Kere nte esịt ekenemde Adam ini enye okụtde nte mme n̄kpasịp ẹtịbede ye nte mme flawa ẹtarade ẹnyụn̄ ẹyede. Ata ukpono ke Jehovah okokpono Adam ke ndikọdọhọ Adam ese aban̄a In̄wan̄ Eden! Utom efen emi Jehovah ọkọnọde Adam ekedi ndidọhọ enye osio mme unam enyịn̄. (Gen. 2:19, 20) Ikpakakakke Jehovah ndinam ntre, edi enye ekemek ndiyak Adam anam enye oro. Imekere ke mbemiso Adam okosiode unam ekededi enyịn̄, ke enye ama ada ini ese nte unam oro etiede ye nte enye esinamde n̄kpọ. Imenịm ke utom oro ama enem Adam onyụn̄ anam enye ekeme ndikụt utọ ọniọn̄ emi Jehovah enyenede, nte mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde ẹkeyede, ye nte mmọ ẹnamde uwem enem owo.

4. (a) Tịn̄ ntak kiet emi ikpesisede se Jehovah okobotde. (b) Nso ke Jehovah okobot, emi amade akan?

⁴ Ntak kiet emi ikpesisede se Jehovah okobotde edi ke se enye oyomde inam edi oro. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Ẹmenede enyịn mbufo ke enyọn̄ ẹnyụn̄ ẹse,” afiak ọdọhọ: “Anie okobot mme n̄kpọ emi?” Ibọrọ mbụme oro isọn̄ke. (Isa. 40:26) Jehovah okobot kpukpru ndyọ ndyọ n̄kpọ emi ikụtde ke heaven, se ikụtde barasuene ke isọn̄, ye se idọn̄ọde iyọhọ inyan̄. Kpukpru mmọ ẹkpep nnyịn n̄kpọ ẹban̄a enye. (Ps. 104:24, 25) Kam kere nte Abasi okobotde nnyịn. Enye okobot nnyịn ke usụn̄ emi edide ima ikụt ndiye n̄kpọ emi enye okobotde, enye enenem nnyịn. N̄kpọ efen emi Jehovah akanamde ekedi ndinam ikeme ndikụt n̄kpọ, ndikop n̄kpọ, nditụk n̄kpọ, ndikop ufuọn̄ n̄kpọ, ndinyụn̄ nnọ nnyịn edeme ida idiọn̄ọ m̀mê n̄kpọ enenịn̄e, ododoro, m̀mê akpakpai. Enye akanam kpukpru emi man ikop inem nsio nsio n̄kpọ emi enye okobotde.

5. Didie ke Rome 1:20 owụt ufọn emi ididiade ima ikpep iban̄a mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde?

⁵ Bible anam ikụt akpan ntak efen emi ikpesisede mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde. Ntak edi ke mmọ ẹkpep nnyịn ẹban̄a mme edu Jehovah. (Kot Rome 1:20.) Uwụtn̄kpọ kiet edi usụn̄ emi Jehovah okobotde mme n̄kpọ. Ndusụk ẹdi nnyan nnyan, ndusụk mboboro mboboro, esan̄ esan̄, ye ntre ntre eken. Mme kọlọ n̄ko ẹdi nsio nsio. Oro ekpep nnyịn ke ọniọn̄ nnyịn ikpetke-kpet eke Abasi. Eke udia-a? Enye oro edi ke utọ ke utọ. Oro anam ikụt ke Abasi ama nnyịn tutu. Ima ikụt mme edu Jehovah ke se enye okobotde, oro esinam itetịm idiọn̄ọ inyụn̄ ikpere enye. Idahaemi, ẹyak ise ndusụk usụn̄ emi Jehovah adade se enye okobotde ekpep mme owo mme akpan n̄kpọ.

6. Nso ke ikeme ndikpep nto mme inuen emi ẹsiwọrọde idụn̄?

⁶ Jehovah anam kpukpru n̄kpọ ẹnyene ini. Kpukpru isua, ke n̄kpọ nte utịt utịt February esịm ufọt ufọt May, nditọ Israel ẹma ẹsikụt nte mme inuen inyan̄ ẹfede ini mmọ ẹwọrọde idụn̄ ẹka edere edere. Jehovah ọkọdọhọ nditọ Israel ete: “Inuen inyan̄ ke enyọn̄ etịm ọfiọk edikem ini esie.” (Jer. 8:7) Jehovah emi ekenịmde ini ọnọ mme inuen oro ndiwọrọ idụn̄ enịm ini emi enye edisobode idiọk ererimbot emi. Ima ikụt nte mme inuen ẹwọrọde idụn̄ mfịn, ẹyak iti ke ‘ini emi Jehovah ẹkenịmde’ do idibehe.—Hab. 2:3.

7. Nnyịn ndise nte inuen efede ekeme ndikpep nnyịn nso? (Isaiah 40:31)

⁷ Jehovah esinọ ikọt esie odudu. Jehovah akada Isaiah ọn̄wọn̄ọ ete ke idem ekpemem ikọt imọ mîdịghe mmọ ẹfụhọ, ke iyọnọ mmọ odudu “[ẹdọk] ke mba nte ntrukpom.” (Kot Isaiah 40:31.) Ufiop ofụm esifefere onyụn̄ adadaha ọdọk ikpaenyọn̄. Nditọ Israel ẹma ẹsiwak ndikụt nte ofụm oro an̄wamde ntrukpom efe ọdọk esịt esịt ikpaenyọn̄, imiaha mba ọkpọsọn̄. Oro eti nnyịn ke Jehovah emi ọnọde utọ mme inuen oro odudu ekeme ndinọ mme asan̄autom esie odudu n̄ko. Ama okụt nte akamba inuen efede ọdọk esịt esịt ikpaenyọn̄, imiaha mba ọkpọsọn̄, ti ke Jehovah ekeme ndinọ fi odudu akan mfịna ekededi.

8. Ini Job ekekerede aban̄a mme n̄kpọ emi Abasi okobotde, nso ke enye ekekpep? Nso ke ikeme ndikpep?

⁸ Jehovah odot se ibuọtde idem. Jehovah ama an̄wam Job etetịm ọbuọt idem ye Enye. (Job 32:2; 40:6-8) Ke nneme emi Jehovah ekenemede ye Job, Jehovah ama etịn̄ aban̄a ntantaọfiọn̄, obubịt enyọn̄, emịnen̄mịnen̄, ye ediwak n̄kpọ en̄wen emi Enye okobotde. Jehovah ama etịn̄ n̄ko aban̄a mme unam, utọ nte editịm ye enan̄-mbakara. (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20) Mme n̄kpọ oro ẹwụt akaka odudu emi Abasi enyenede, ẹfiak ẹwụt ke enye ama nnyịn, ke ọniọn̄ esie edi anana-mbiet. Nneme oro ama anam Job ọbuọt idem ye Jehovah akan akpa. (Job 42:1-6) Kpa ntre n̄ko, ima ikpep iban̄a mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde, mmọ ẹyeti nnyịn ke ọniọn̄ ye odudu nnyịn ikpetke-kpet eke esie. Enye enyene odudu nditre kpukpru mfịna nnyịn, oyonyụn̄ etre mmọ ini ama ekem. Emi ekeme ndin̄wam nnyịn itetịm ibuọt idem ye enye.

9-10. Utịn ye edịm ẹkpep nnyịn nso ẹban̄a Jehovah?

⁹ Mme n̄kpọ emi Abasi okobotde ikedịghe esen n̄kpọ inọ Jesus. Sia Jesus ekedide “ata anamutom,” enye ama adian ubọk ye Ete esie obot kpukpru n̄kpọ ke enyọn̄ ye ke isọn̄. (N̄ke 8:30) Aka ko, ini Jesus ekedide edidu ke isọn̄, enye ama ada mme n̄kpọ oro ekpep mme mbet esie aban̄a Ete esie. Se uwụtn̄kpọ ifan̄ mi.

¹⁰ Jehovah owụt ke imọ imama kpukpru owo. Ke ọwọrọetop ukwọrọikọ emi Jesus ọkọkwọrọde ke obot, enye ama etịn̄ aban̄a n̄kpọ iba emi Abasi okobotde ye mme mbet esie. N̄kpọ iba oro ẹdi utịn ye edịm. Ẹkpedọhọ ediwak owo ẹsiak se idide ata akpan n̄kpọ inọ mmọ, mmọ idisiakke n̄kpọ iba oro sia ẹkụt mmọ kpukpru ini ẹnyụn̄ ẹda mmọ ntre ntre. Edi n̄kpọ mbiba oro mîdụhe, uwem idụhe. Jehovah ekpekebiere ndinyịm mbon emi mîkponoke enye mme n̄kpọ oro. Edi enye esinam utịn asiaha ọnọ kpukpru owo, onyụn̄ anam edịm edep ọnọ kpukpru owo. (Matt. 5:43-45) Jesus akada oro ekpep mme mbet esie ke Jehovah oyom ima kpukpru owo. Ini ekededi emi ikụtde nte utịn ọkọhọrede itọn̄ ediye ediye m̀mê nte edịm edepde ebịt n̄kpọ, imekeme ndikere nte Jehovah mîsarike owo ndomokiet. Oro  ekeme ndinam ikpebe enye inyụn̄ ikwọrọ ikọ inọ kpukpru owo.

11. Didie ke nnyịn ndida ini nse mme inuen ekeme ndisọn̄ọ nnyịn idem?

¹¹ Jehovah esinọ nnyịn se idade idu uwem. Kpa ke ọwọrọetop ukwọrọikọ oro ke Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹtịm ẹse mme inuen enyọn̄, koro mmọ isuanke n̄kpasịp inyụn̄ idọkke-dọk inyụn̄ itan̄ke n̄kpọ ibon ke ubet ubonn̄kpọ; edi Ete mbufo eke heaven ọbọk mmọ.” Ekeme ndidi mbon emi Jesus eketịn̄de ikọ oro ọnọ ẹma ẹkụt nte mme inuen ẹfede ini enye obụpde ete: “Nte mbufo isọn̄ke urua ikan mmọ?” (Matt. 6:26) Se utọ ediye usụn̄ emi Jehovah adade an̄wam nnyịn ikụt ke imọ iyọnọ nnyịn se idade idu uwem! (Matt. 6:31, 32) Se ikpepde oro ito se Abasi okobotde osụk ọsọsọn̄ọ nti ikọt Abasi idem mfịn. Esịt ikenemke n̄kaiferi kiet emi ekedide asiakusụn̄ ke Spain nte enye mîkekemeke ndikụt eti itie idụn̄. Edi ke enye ama eketie ese nte mme inuen ẹkọn̄de n̄kpasịp ye n̄kpri mfri ẹta, enye ama ọdọn̄ idem esịt. Enye ọdọhọ ete: “Mme inuen oro ẹma ẹti mi ke Jehovah ke ese aban̄a mmọ, ke enye eyese aban̄a mi n̄ko.” Ikebịghike, enye ama okụt eti itie odụn̄.

12. Se Matthew 10:29-31 etịn̄de aban̄a akadan̄abasi ekpep nnyịn nso aban̄a Jehovah?

¹² Jehovah ada mi ye afo ke n̄kpọuto. Mbemiso Jesus ọkọdọn̄de mme apostle esie ẹkekwọrọ ikọ, enye ama an̄wam mmọ man mmọ ẹkûfehe mbon emi ẹkemede ndikọbọ mmọ. (Kot Matthew 10:29-31.) Enye akada inuen kiet emi ẹkesiwakde ndikụt ke Israel an̄wam mmọ. Inuen oro ekere akadan̄abasi. Ke eyo Jesus, mme owo ikenen̄ekede ida inuen oro ke n̄kpọ. Edi enye ama ọdọhọ mme mbet esie ete: “Baba kiet ke otu mmọ iduọhọ ke isọn̄ ke Ete mbufo mîfiọkke,” afiak ọdọhọ: “Mbufo ẹmesọn̄ urua ẹkan ediwak akadan̄abasi.” Jesus akada oro an̄wam mme mbet esie ẹnịm ke Jehovah ama mmọ owo kiet kiet, ke ufọn idụhe mmọ ndifehe mbon emi ẹdikọbọde mmọ. Imenịm ke ini mme mbet Jesus ẹkwọrọde ikọ ke n̄kpri ye ikpọ obio ẹnyụn̄ ẹkụtde mme akadan̄abasi, ke mmọ ẹma ẹsiti ikọ Jesus oro. Ini ekededi emi okụtde ekpri inuen, ti ke Jehovah ada fi ke n̄kpọuto sia ‘ọmọsọn̄ urua akan ediwak akadan̄abasi.’ Jehovah ayan̄wam fi. Ntre ẹkpekọbọ fi, ufọn idụhe afo ndifehe owo ndomokiet.—Ps. 118:6.

13. Nso idin̄wam nnyịn ikpep n̄kpọ ito mme n̄kpọ emi Abasi okobotde?

¹³ Imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ efen mban̄a Jehovah nto mme n̄kpọ emi enye okobotde. Idinam didie ikpep? Akpa, ana inyene ini emi idisidade ise mme n̄kpọ oro, ekem itie ikere se mmọ ẹkpepde nnyịn ẹban̄a Jehovah. Ekeme ndisọn̄ nnyịn-o. Sista Géraldine emi otode Cameroon ọdọhọ ete: “N̄kokpon ke akwa obio, ntre mmedikụt ke edieke mmembiereke nte ke ana nnyene ini nsitie nse mme n̄kpọ emi Abasi okobotde, ndisehe.” Ebiowo emi ekerede Alfonso ọdọhọ ete: “Mmedikụt ke akpana nsinyene ini ndu ikpọn̄  nse mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde, nnyụn̄ n̄kere se mmọ ẹkpepde mi ẹban̄a enye.”

14. Nso ke David ekekpep ini enye eketiede ekere se Abasi okobotde?

¹⁴ David ama esinen̄ede ekere aban̄a mme n̄kpọ emi Abasi okobotde. Enye ọkọdọhọ Jehovah ete: “Ke ini n̄kụtde mme heaven fo, kpa mme utom nnuenubọk fo, ọfiọn̄ ye mme ntantaọfiọn̄ emi afo anamde, owo edi nso eke afo etide enye?” (Ps. 8:3, 4) Ekesidi David ama ese ikpaenyọn̄ okoneyo, enye okụt nte eyede afiak enyene uku. Edi ikokụreke ke oro. Enye ama esitie ekere se mme ntantaọfiọn̄ ẹkekpepde enye ẹban̄a Jehovah. Enye ama ekpep ke Jehovah enyene odudu utọ oro idụhe. N̄kpọ efen emi David ekekerede aban̄a ekedi nte enye okokponde ke esịt idịbi eka esie. Nte enye eketiede ekere utọ utịben̄kpọ oro, enye ama enen̄ede ọkọm Jehovah ke utọ ọniọn̄ emi Jehovah enyenede.—Ps. 139:14-17.

15. Tịn̄ nsio nsio edu Jehovah emi ikụtde ke se enye okobotde. (Psalm 148:7-10)

¹⁵ David ikakaha anyan mbemiso okụtde n̄kpọ emi Abasi okobotde etie ekere aban̄a. Inaha afo n̄ko aka anyan. Se Jehovah okobotde emi ẹkande fi ẹkụk ẹkeme ndinam okụt mme edu esie. Ke uwụtn̄kpọ, ama ewebe eyo yak enem fi, da oro ti odudu Jehovah. (Jer. 31:35) Ama okụt nte inuen ọbọpde efọk esie, da oro kere utọ ọniọn̄ emi Jehovah enyenede. Ama okụt nte eyen ebua anamde tata-yoyo, ke etịme ndimụm isịm esie, da oro kpep ke Jehovah ama idọkọ. Ama onyụn̄ okụt nte eka eyen ebrede mbre ye nsekeyen esie, da oro kọm Jehovah nte enye ekesịnde nnyịn ima ke esịt. Awawak usụn̄ emi ikemede ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah, koro kpukpru se enye okobotde, n̄kpri ye ikpọ, mbon emi ẹkperede nnyịn ye mbon emi mîkpereke nnyịn, ẹtotoro enye.—Kot Psalm 148:7-10.

16. Nso ke ikpebiere ndinam?

¹⁶ Ọniọn̄ Abasi nnyịn inyeneke mbiet. Abasi ama nnyịn, enyene odudu, kpukpru se enye okobotde ẹnyụn̄ ẹyeye. Edieke isede se enye okobotde, iyokụt kpukpru emi ye ediwak nti edu esie eken. Mbọk yak kpukpru nnyịn isinyene ini ise mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde inyụn̄ ikere se mmọ ẹkpepde nnyịn ẹban̄a enye. Ima inam ntre, iyetetịm ikpere Andibot nnyịn. (Jas. 4:8) Ke ibuotikọ emi etienede, iyokụt nte mme ete ye eka ẹkemede ndida mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde n̄n̄wam nditọ mmọ ẹtetịm ẹkpere enye.