1-2. (a) N̄kpọ eketie didie ye Paul ini enye ekewetde leta ọnọ mbon Ephesus? Nso ikanam enye ewet? (b) Mme mbụme ewe ke idineme?

 INI ẹkekọbide apostle Paul ke ufọk ke Rome, ama ọdọn̄ enye ndikpọsọn̄ọ nditọete esie idem. Sia enye mîkekemeke ndika n̄kese mmọ, enye ama ewet mme leta ọnọ mmọ. Ke n̄kpọ nte isua 60 m̀mê 61 eyo mme apostle ke enye ekewet enye emi enye ọkọnọde ẹsọk mbon Ephesus.​—Eph. 1:1; 4:1.

² N̄kpọ nte isua duop mbemiso ini oro, Paul ama odu ke Ephesus ọkwọrọ eti mbụk ọnọ mmọ onyụn̄ ekpep mmọ Ikọ Abasi. Enye ama ebịghi do ekpri. (Utom 19:1, 8-10; 20:20, 21) Enye ama ama nditọete esie ata etieti, ama onyụn̄ ọdọn̄ enye ndin̄wam mmọ ẹka iso ẹsọn̄ọ ẹda ye Jehovah. Edi nso ikanam enye ewet aban̄a ekịm ye un̄wana ọnọ mme Christian emi ẹkeyetde aran? Nso ke kpukpru mme Christian ẹkeme ndikpep nto se enye eketịn̄de oro? Ẹyak ineme ibọrọ mme mbụme emi.

MMỌ ẸMA ẸWỌRỌ KE EKỊM ẸDỤK UN̄WANA

3. Ke leta emi Paul ekewetde ọnọ mbon Ephesus, ewe ikọ iba ke enye akada etịn̄ aban̄a nte mmọ ẹkekpụhọrede?

³ Paul ekewet ọdọhọ mme Christian ke Ephesus ete: “Mbufo ẹkedi ekịm ini kiet ko, edi idahaemi mbufo ẹdi un̄wana.” (Eph. 5:8) Ke ufan̄ikọ oro, Paul akada ekịm ye un̄wana owụt adan̄a nte mmọ ẹkekpụhọrede, ke mmọ ibietke-biet se mmọ ẹkedide akpa. Ẹyak ineme se ikanamde Paul ọdọhọ ke mmọ “ẹkedi ekịm” akpa akpa.

4. Nso iwụt ke mbon Ephesus ẹkedu ke ekịm edi ẹkere ke ikpono Abasi?

⁴ Mmọ ẹkedu ke ekịm edi ẹkere ke ikpono Abasi. Mbemiso mbon Ephesus emi Paul ekewetde leta ọnọ ẹkedidiọn̄ọde  akpanikọ ẹnyụn̄ ẹkabarede ẹdi mme Christian, mmọ ẹkesidụk ufụn ẹnọ nsu emi ido ukpono ẹkesikpepde, se mme owo ẹnịmde ẹban̄a ibọk, mme akpan̄kpa, mfọniso, ndiọkiso, ye mme n̄kpọ ntre emi ẹsisịnde mme owo ndịk ke idem. Ọwọrọetop temple Artemis okodu ke obio Ephesus, ndien mbon eyo oro ẹkeda temple oro nte kiet ke otu n̄kpọ itiaba emi mme owo ẹkenamde, emi ẹkedide okop-edi-ndise. Mbon emi ẹkesikade ẹketuak ibuot do ẹkedodụk ẹnyịne ke ukpono ndem. Mbon emi ẹkesibotde temple Artemis abasi an̄wan ye enye abasi an̄wan oro n̄ko ẹnyam ẹkesin̄wana ata ndisi okụk. (Utom 19:23-27) N̄kpọ efen edi ke obio oro ama ọwọrọ etop ukọkibọk etieti.​—Utom 19:19.

5. Nso iwụt ke mbon Ephesus ẹkedu ke ekịm edi ẹkere ke ata uwem ke idu oro?

⁵ Mmọ ẹkedu ke ekịm edi ẹkere ke ata uwem ke idu oro. Oburobụt ido eke mbon Ephesus ama efri ifiom. Etetịn̄ mi, eke mmọ ẹnam ke eferife, ndomo mben̄e o-bụt ntem inamke mmọ. Ikọ emi ẹkesikopde ke ikpọ an̄wambre mmọ ẹkesidi ata mbukpo ikọ; sịm idem usọrọ ido ukpono mmọ, ẹma ẹsikpe ntịme enye edienede. (Eph. 5:3) Esịt ediwak mbon Ephesus ‘ama odoro ufiọn,’ oro edi, esịt mmọ ama okpụp. Ikọ oro ọwọrọ ke mmọ “[ikokopke] ubiak n̄kpọ ndomokiet aba.” (Eph. 4:17-19) Mbemiso mbon Ephesus ẹkedidiọn̄ọde se Jehovah adade ke eti ye idiọk, esịt ikesimiaha mmọ ufen, mmọ ikesinyụn̄ ikereke m̀mê se inamde eyenem Jehovah esịt. Ntak edi oro Paul ọkọdọhọde ke mmọ ẹdi mbon emi “ẹdude ke ekịm ke ekikere, ẹnyụn̄ ẹdian̄arede ẹkpọn̄ uwem oro enyenede Abasi.”

6. Nso ke Paul okokụt emi akanamde enye ọdọhọ mbon Ephesus ke mmọ “ẹdi un̄wana” idahaemi?

⁶ Edi ndusụk mbon Ephesus ikatakke ke ekịm. Paul ọkọdọhọ ke mmọ “ẹdi un̄wana ke Ọbọn̄” idahaemi. (Eph. 5:8) Mmọ ẹma ẹnyịme akpanikọ emi odude ke Ikọ Abasi. Akpanikọ oro eketie nte un̄wana emi adade mmọ usụn̄. (Ps. 119:105) Mbon Ephesus oro ẹma ẹsion̄o ubọk ẹkpọn̄ se ẹkesinamde ke nsunsu ido ukpono ye oburobụt ido. Mmọ ẹma ẹkabade “ẹdi mme andikpebe Abasi” ẹnyụn̄ ẹnam ofụri ukeme mmọ ndikpono  Jehovah nnyụn̄ nnam se inemde enye esịt.​—Eph. 5:1.

7. Didie ke nte n̄kpọ eketiede ye nnyịn ebiet nte eketiede ye ediwak mme Christian ke Ephesus?

⁷ Nnyịn iketie ntre mbemiso idiọn̄ọde akpanikọ. Ekịm okofụk nnyịn, ikodụk ufụn inọ nsunsu ido ukpono ye oburobụt uwem. Ndusụk nnyịn ima isinam mme usọrọ emi mîkemke ye Bible, emi ẹsinamde ke nsunsu ido ukpono; ndusụk nnyịn, oburobụt n̄kpọ ikesikama ubọk edem iba. Edi ke ima ikọdiọn̄ọ se Jehovah ọdọhọde ke ọdiọk ye ke ọfọn, ima ikpụhọde. Ima itọn̄ọ ndidu uwem nte enye oyomde. Ufọn emi idiade ke ntak oro idịghe ekpri. (Isa. 48:17) Kpa ye oro, osụk enyenyene mme n̄kpọ emi ẹdide n̄kpọ mfịna ẹnọ nnyịn. Ana ikụt ite ke nnyịn ifiakke ikpat idem ibịne ekịm emi ima ikọwọrọ ikpọn̄. Edi ana ‘ika iso isan̄a nte nditọ un̄wana.’ Nso ikeme ndin̄wam nnyịn?

SỌN EKỊM

8. Ephesus 5:3-5 owụt ke nso ke akana mbon Ephesus ẹsọn?

⁸ Kot Ephesus 5:3-5. Akana mme Christian ke Ephesus ẹka iso ẹsịn mme n̄kpọ emi mîdinemke Jehovah esịt man mmọ ẹkụt ẹte ke n̄kpọ ndomokiet ifiakke ikpat mmọ ibịne oburobụt uwem emi mmọ ẹkekerede ke uwem ke edi, edi idiọn̄ọke ke idịghe. Idịghe oburobụt edinam kpọt ke akana mmọ ẹtre, akana mmọ ẹkpeme idem n̄ko ye etịme-etịme ikọ. Paul ama eti mbon Ephesus ke edieke mmọ ẹyomde ndinyene “udeme ke obio ubọn̄ Christ ye eke Abasi,” ke akana mmọ ẹsọn mme n̄kpọ ntre.

9. Ntak emi ikpenen̄erede ikpeme man idinam n̄kpọ ndomokiet emi ekemede ndinam ikanam oburobụt ido?

⁹ Ana nnyịn n̄ko ika iso in̄wana man idimen idem ikọkọmọ ke “mme utom eke mîn̄wụmke mfri emi ẹnyenede ebuana ye ekịm.” (Eph. 5:11) Owo ama awak ndisise ndek ndek, oburobụt n̄kpọ, akpakpan̄ utọn̄ okop, mîdịghe eneneme, idinen̄ekede isọn̄ enye ndinam idiọkn̄kpọ. Esiwak nditịbe ntre. (Gen. 3:6; Jas. 1:14, 15) Ke idụt kiet, ediwak nditọete ẹma ẹnyene otu kiet ke Intanet emi mmọ ẹkedọn̄ọde ẹsinọ idemmọ etop ẹnyụn̄ ẹneme se ifịtde idi. Nsonso oro, ediwak mmọ ẹkesineme n̄kpọ Ikọ Abasi, edi ekem nneme oro ama ọtọn̄ọ ndidi se mîdaha ubọn̄ inọ Abasi. Mmọ ẹkediwak ndineme mban̄a idan̄. Aka ko, ndusụk mmọ ẹma ẹdọhọ ke obukpo nneme oro akanam mmimọ ikanam oburobụt idan̄.

10. Didie ke Satan esidomo ndibian̄a nnyịn? (Ephesus 5:6)

¹⁰ Ererimbot Satan emi ẹdomo ndibian̄a nnyịn man inịm ke se Jehovah ọdọhọde ke edi ndedehe n̄kpọ ye oburobụt n̄kpọ idiọkke ndomo mben̄e ntem. (2 Pet. 2:19) Ikpaha nnyịn idem-o! N̄kari kiet emi Devil adade omụm mme owo ke anyan ini idahaemi edi enye nditịmede mmọ man ẹkûdiọn̄ọ se inende ye se ikwan̄ade. (Isa. 5:20; 2 Cor. 4:4) Imosụk ise nte mme n̄kpọ emi Jehovah asuade ẹyọhọde ediwak fim, edinam TV, ye Intanet! Satan ke odomo ndibian̄a nnyịn man ikere ke ndek ndek n̄kpọ emi mme owo ẹnamde ye oburobụt uwem idiọkke, ke mme n̄kpọ oro ẹyenem nnyịn, ke inyeneke se idinamde nnyịn.​—Kot Ephesus 5:6.

11. Didie ke se iketịbede inọ Angela anam ikụt ke ọfọn inam item ọniọn̄ emi odude ke Ephesus 5:7? (Se ndise n̄ko.)

¹¹ Satan oyom idụk ndụk ye mbon emi ẹdinamde enen̄ede ọsọn̄ nnyịn ndidu uwem nte Jehovah oyomde. Oro akanam Paul ọdọhọ mbon Ephesus ete: “Ẹkûnyene n̄kpọ ndinam ye mmọ,” oro edi, mbon emi ẹnamde se idiọkde ke enyịn Abasi. (Eph. 5:7) Ọfọn iti ke idịghe sụk mbon emi ikụtde iso ye iso itie kiet ineme nneme ẹdi n̄kukụre mbon emi idụkde  nsan̄a. Ndineme nneme ye mme owo ke Intanet esịne do. Afanikọn̄ edi oro-o! Utọ afanikọn̄ enye oro ikakam idụhe ke eyo mbon Ephesus. Angela a emi odụn̄de ke Asia ama okụt utọ afanikọn̄ emi ndụk ke Intanet ekemede ndisịn owo. Enye ọdọhọ ete: “N̄kpọ oro ekeme ndidi afia. Owo ọyọtọn̄ọ ndikpụhọde nte enye esikerede n̄kpọ sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, idiọn̄ọke. Okịm ama ọdiọk ekesịm itie emi mîfịnake mi aba ndinyene mme ufan emi mînyịmeke se Bible ekpepde. Utịt utịt, mma ntọn̄ọ ndikere ke ndidu uwem emi mînemke Jehovah esịt idiọkke.” Imọkọm Abasi nte ndima mbiowo ẹken̄wamde Angela okpụhọde. Enye ọdọhọ ete: “Idahaemi ndisịn ofụri ekikere mi ke n̄kpọ Abasi utu ke mme ufan Intanet.”

12. Nso idin̄wam nnyịn ika iso inyịme se Jehovah ọdọhọde ke ọdiọk ye se enye ọdọhọde ke ọfọn?

¹² Owo akpanam oburobụt ido, ererimbot idaha ke edi idiọkn̄kpọ. Ana inen̄ede in̄wana mbak nnyịn idikere n̄kpọ nte mmọ sia imọdiọn̄ọ ke mmọ inenke. (Eph. 4:19, 20) Ọfọn ibụp idem nnyịn: ‘Ndi mmenen̄ede mbiere nditre ọkpọsọn̄ ndụk ye mbon itieutom, nditọ ufọkn̄wed, m̀mê mbon en̄wen emi ẹdade nte Jehovah ọdọhọde idu uwem ẹdọn̄ ndọk, ke ndinyeneke ini buru-buru-buru, ye dia-dia-dia, ye n̄wọn̄-n̄wọn̄-n̄wọn̄ oro ye mmọ? Ndi mmenyene uko nda ikpat iba ke se Jehovah ọdọhọde ke ọdiọk ye se enye ọdọhọde ke ọfọn, ọkpọkọm oro ekeme ndinam ndusụk owo ẹtọk mi ẹte ke nsọsọn̄ ido?’ Se idude ke 2 Timothy 2:20-22 owụt ke ima iyom ndimek mbon emi iyomde ndidian idem ke esịt esop, ke ekeme ndiyom inen̄ede ikpeme n̄ko. Ana iti ke utọ uwem emi ndusụk owo ẹnyenede idin̄wamke nnyịn ika iso isọn̄ọ ida inam n̄kpọ Jehovah.

ẸSAN̄A “NTE NDITỌ UN̄WANA”

13. ‘Ndika iso nsan̄a nte nditọ un̄wana’ ọwọrọ nso? (Ephesus 5:7-9)

¹³ Paul ama ọdọhọ mme Christian ke Ephesus yak mmọ ẹka iso ẹsọn ekịm. Enye ama ọdọhọ n̄ko yak mmọ “ẹka iso ẹsan̄a nte nditọ un̄wana.” (Kot Ephesus 5:7-9.) Nso ke oro ọwọrọ? Ke nditịn̄ ibio ibio, ọwọrọ nnyịn ndidu uwem kpukpru ini nte ata mme Christian  ẹkpedude. N̄kpọ kiet emi edin̄wamde nnyịn inam oro edi nnyịn nditịn̄ enyịn n̄kot Bible ye mme n̄wed esop Abasi, inyụn̄ ikpekpep mmọ. Enen̄ede ọfọn itịn̄ enyịn ke uwem Jesus Christ emi edide “un̄wana ererimbot” ye mme n̄kpọ emi enye ekekpepde.​—John 8:12; N̄ke 6:23.

14. Didie ke edisana spirit ekeme ndin̄wam nnyịn?

¹⁴ Imoyom edisana spirit Abasi an̄wam nnyịn n̄ko man ikeme ndika iso ndu uwem “nte nditọ un̄wana.” Ntak-a? Sia enen̄ede ọsọn̄ ndika iso ndu uwem nte ata owo Abasi ke ererimbot emi ama okobụrọde ama mi. (1 Thess. 4:3-5, 7, 8) Edisana spirit ekeme ndin̄wam nnyịn isọn ekikere ererimbot emi. Enye oro esịne ndisọn nte mmọ ẹdade n̄kpọ ye se mmọ ẹkpepde emi mîkemke ye ekikere Abasi. Edisana spirit ekeme n̄ko ndin̄wam nnyịn inyene “kpukpru orụk eti ido ye edinen ido.”​—Eph. 5:9.

15. Siak mme usụn̄ emi ikemede ndinyene edisana spirit. (Ephesus 5:19, 20)

¹⁵ Usụn̄ kiet emi ikemede ndinyene edisana spirit edi ndibọn̄ akam mben̄e. Jesus ọkọdọhọ ke “mbon oro ẹben̄ede [Jehovah] edisana spirit” ke enye esinọ. (Luke 11:13) Ima idiana ye nditọete nnyịn itoro Jehovah ke mbono esop, enye esinọ nnyịn spirit esie n̄ko. (Kot Ephesus 5:19, 20.) Nti n̄kpọ emi edisana spirit Abasi edin̄wamde nnyịn inam ayan̄wam nnyịn idu uwem emi enemde Abasi esịt.

16. Nso idin̄wam nnyịn isibiere n̄kpọ yak ọfọn? (Ephesus 5:10, 17)

¹⁶ Ima inyene mme akpan n̄kpọ emi iyomde ndibiere, ọfọn idiọn̄ọ “se uduak Jehovah edide” inyụn̄ inam n̄kpọ ekekem ye uduak oro. (Kot Ephesus 5:10, 17.) Nnyịn ndiyom item Bible emi odụkde ye mfịna nnyịn m̀mê se iyomde ndibiere ọwọrọ ke iyom ndidiọn̄ọ se Jehovah ekerede aban̄a n̄kpọ oro. Ndien nte inamde item Abasi, se ibierede ọyọfọn.

17. Nso idiwụt ke ida ini nnyịn inam eti n̄kpọ? (Ephesus 5:15, 16) (Se ndise n̄ko.)

¹⁷ Item efen emi Paul ọkọnọde mme Christian ke Ephesus ekedi yak mmọ ẹda ini mmọ ẹnam nti n̄kpọ. (Kot Ephesus 5:15, 16.)  Edinenem Satan asua nnyịn emi edide “andidiọk” ndinam nsio nsio n̄kpọ ererimbot emi ẹkịm nnyịn enyịn; enye edidi ibobiom ke ibuot, ikọkọhọ ke ubọk tutu ini n̄kpọ Abasi idụhe aba. (1 John 5:19) Christian ekeme nditọn̄ọ ndinen̄ede nsịn ekikere ke okụk, inyene, ndika n̄wed, m̀mê utom utu ke nsio nsio usụn̄ emi enye ekemede ndinam n̄kpọ Abasi. Enye akpayak utọ n̄kpọ oro etịbe, oro ediwụt ke enye ọtọn̄ọ ndikere n̄kpọ nte mbon ererimbot emi. Idịghe nte mme n̄kpọ oro ẹdọdiọk-o. Edi nnyịn ikpayakke mmọ ẹdi akpa ke uwem nnyịn. Man isan̄a “nte nditọ un̄wana,” ọfọn ‘isidedep ifet inọ idem nnyịn,’ oro edi inen̄ede isịn ekikere ke se idide ata akpan n̄kpọ.

18. Nso ye nso ke Donald akanam man enye ekeme ndida ini esie nnam se inen̄erede idi akpan n̄kpọ?

¹⁸ Kama enyịn yom usụn̄ ekededi emi ekemede ndisịn idem nnam n̄kpọ Abasi n̄kan akpa. Se Donald emi odụn̄de ke South Africa akanamde edi oro. Enye ọdọhọ ete: “Mma nse nte n̄kpọ etiede ye ami nnyụn̄ n̄kpe Jehovah ubọk nte an̄wam mi n̄kwọrọ ikọ n̄kan akpa. Mma mbọn̄ akam ndọhọ Jehovah an̄wam mi nnyene utom emi edinamde nnen̄ede nnyene ini n̄kwọrọ ikọ. Jehovah ama an̄wam mi n̄kụt utọ utom ntre. Ami ye n̄wan mi ima iditọn̄ọ ndien ndinam utom ofụri ini nnọ Abasi.”

19. Didie ke ikeme ndika iso nsan̄a “nte nditọ un̄wana”?

¹⁹ Imenịm ke leta emi Paul ekewetde ọnọ mbon Ephesus ama an̄wam mmọ ẹka iso ẹdu uwem nte Christian. Item oro Jehovah akanamde enye ewet do ekeme ndin̄wam nnyịn n̄ko. Se ima ikeneneme owụt ke item oro ekeme ndin̄wam nnyịn idiọn̄ọ utọ fim, ikwọ, ye n̄wed emi ikpadade inem idem esịt, onyụn̄ anam idiọn̄ọ mbon emi ikpodụkde ndụk. Item oro ekeme ndin̄wam nnyịn isikpep Bible kpukpru ini man un̄wana akpanikọ aka iso ada nnyịn usụn̄ ke se ededi emi inamde. Item oro anam inen̄ede ikụt ke ọfọn inyene edisana spirit sia enye edin̄wam nnyịn inyene mme edu emi Abasi amade. Ima inam se Paul ekewetde, oro ekeme ndin̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ ọfọn, se ibierede edinyụn̄ idi nte Jehovah adade n̄kpọ oro. Ima inam mme n̄kpọ emi, iyọsọn ekịm ererimbot emi inyụn̄ ika iso isan̄a ke un̄wana!