EDIWAK owo ẹdiọn̄ọ ke ikpan̄wed n̄kukịp ke ẹkesinen̄ede ẹda ẹwet n̄kpọ ke ini eset oro ke Egypt. Mbon Greece ye mbon Rome ẹma ẹsitiene ẹda enye ẹwet n̄kpọ. * Edi ediwak owo idiọn̄ọke ke ẹma ẹsida n̄kukịp ẹnam ubom.

Ke se ibede isua 2,500 ke edem, prọfet Isaiah ama ewet ete ke mbon emi ẹdụn̄de ke “edem mme akpa Ethiopia” ẹma ẹsio ‘mme isụn̄utom ẹdọn̄ utom ke inyan̄,’ ke mmọ ‘ẹkesan̄a ke ubom n̄kukịp ke enyọn̄ mmọn̄.’ Aka ko, prọfet Jeremiah ama etịn̄ ke ini mbon Media ye Persia ẹdidide ndisobo Babylon, ke mmọ ẹyefọp “mme ubom n̄kukịp” mbon Babylon mbak mmọ ẹdifehe.—Isa. 18:1, 2; Jer. 51:32.

Abasi ọkọnọ spirit esie ẹda ẹwet Bible, ntre ikpaha mbon emi ẹsikpepde Bible idem nte mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụtde mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke ẹma ẹsida n̄kukịp ẹnam ubom ke eyo Bible. (2 Tim. 3:16) Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụt nsio nsio n̄kpọ emi ẹsọn̄ọde ke ẹma ẹsida n̄kukịp ẹnam ubom ke Egypt.

Ke mme ndise emi ẹdrọde ke mme udi ke Egypt ye ke se ẹkapde ke mme udi oro, ẹwụt nte ẹkesisan̄ade ẹkesịbe n̄kukịp ye nte ẹkesidade enye ẹnam ubom. Irenowo ẹma ẹsikokpok n̄kukịp ẹbọp ke ebek ke ebek, ekem ẹtan̄ mme ebek oro ẹtọ ẹdian, ẹbọp enye ọsọn̄. Ekpat n̄kukịp itiehe ekara ekara, enyene mban̄ ita. Oro anam yak edi ẹma ẹtọ enye ẹdian kiet, enye aban̄ onyụn̄ enen̄ede ọsọn̄ idem. N̄wed emi ẹkotde A Companion to Ancient Egypt ọdọhọ ke ndusụk ubom n̄kukịp ama ọniọn̄ ebe ikpat 55, tutu edi se ẹyịride uden̄ 10 m̀mê 12 ke n̄kan̄ kiet.

N̄kukịp ọkọyọyọhọ ebeden̄ emi Akpa Nile ekesiwetde ebe. N̄kpọ efen edi ke ubom n̄kukịp ikenen̄ekede isọn̄ utom ndinam. Idem ke ini ẹketọn̄ọde ndisida eto nnam ikpọ ubom, etie nte mme ọkọiyak ye mme atautop ẹkesisụk ẹdada n̄kpri ubom n̄kukịp ẹnam mbubehe mmọ, mîdịghe ẹda n̄kukịp ẹnam n̄kpọ emi mmọ ẹdade ẹfiọrọ ke enyọn̄ mmọn̄.

Ama enen̄ede ebịghi mbemiso mme owo ẹtrede ndida n̄kukịp nnam ubom. Enyene ewetn̄wed eyen Greece kiet emi ekekerede Plutarch, emi okonyụn̄ odude uwem ke eyo mme apostle. Enye ọdọhọ ke eyo mmimọ, ke ndusụk owo ẹkesụk ẹdada n̄kukịp ẹnam n̄kpọ emi mmọ ẹdade ẹfiọrọ ke enyọn̄ mmọn̄.