1. Nso inam kpukpru nnyịn iyom ọniọn̄ emi Jehovah ọnọde? (Mme N̄ke 4:7)

 EKPEDI ama enyene akpan n̄kpọ emi akanade emek, imenịm ke ama ọbọn̄ akam ọdọhọ Abasi ọnọ fi ọniọn̄ sia ama ọdiọn̄ọ ke ọniọn̄ kpọt edin̄wam fi ọdiọn̄ọ nnennen se ekpemekde. (Jas. 1:5) Edidem Solomon ekewet ete: “Ọniọn̄ edi ata akpan n̄kpọ.” (Kot Mme N̄ke 4:7.) Idịghe ọniọn̄ ererimbot emi ke Solomon eketịn̄ aban̄a. Enye eketịn̄ aban̄a ọniọn̄ emi Jehovah Abasi ọnọde. (N̄ke 2:6) Edi, ndi ọniọn̄ emi Jehovah Abasi ọnọde ekeme ndin̄wam nnyịn ke ini inyenede mfịna? Ibuotikọ emi ọmọn̄ anam ikụt ke ekeme ndin̄wam.

2. Nso idi n̄kpọ kiet emi ekemede ndin̄wam nnyịn inen̄ede inyene ọniọn̄?

² N̄kpọ kiet emi ekemede ndin̄wam nnyịn inen̄ede inyene ọniọn̄ edi ndiyom usụn̄ ndiọn̄ọ se owo iba emi ẹkenen̄erede ẹnyene ọniọn̄ ẹkekpepde, nnyụn̄ nnam se mmọ ẹkekpepde oro. Owo kiet edi Solomon. Bible ọdọhọ ke “Abasi [ama] ọnọ Solomon ọniọn̄ ye ifiọk ke ata akwa udomo.” (1 Ndi. 4:29) Ọyọhọ owo iba edi Jesus emi ọniọn̄ esie mînyeneke mbiet. (Matt. 12:42) Prọfesi kiet emi ẹketịn̄de ẹban̄a Jesus ọkọdọhọ ke “spirit Jehovah oyodoro enye ke idem, spirit ọniọn̄ ye asian.”​—Isa. 11:2.

3. Nso ke idikpep ke ibuotikọ emi?

³ Ọniọn̄ emi Abasi ọkọnọde Solomon ye Jesus ikedịghe ekpri; oro akanam mmọ ẹkeme ndinọ nti item emi ẹnyenede ufọn ẹnọ kpukpru nnyịn. Imọn̄ ineme ita ke otu oro ke ibuotikọ emi: nte ikpadade okụk, utom, ye idem nnyịn.

4. Ndi Solomon ye Jesus ẹkenyene n̄kpọ ukem ukem?

⁴ Solomon ama enyene n̄kpọ utọ oro idụhe, onyụn̄ odụn̄ ke ata ediye ufọk. (1 Ndi. 10:​7, 14, 15) Edi Jesus ikedịghe imọ owo, ikakam inyeneke ufọk idemesie. (Matt. 8:20) Kpa ye oro, sia edide Jehovah Abasi ọkọnọ mmọ mbiba ọniọn̄, mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke inyene idịghe kpukpru n̄kpọ.

5. Nso iwụt ke Solomon ama ọdiọn̄ọ nnennen nte enye adade okụk?

⁵ Solomon ama ọdọhọ ke ‘okụk esikpeme owo.’ (Eccl. 7:12) Edieke inyenede okụk, iyenyene se idade idu uwem, ye mme n̄kpọ ifan̄ eken. Kpa ye ofụri inyene emi Solomon ekenyenede, enye ama ọdiọn̄ọ ke enyene se idide akpan n̄kpọ ikan okụk. Ke uwụtn̄kpọ, enye ekewet ete: “Ọfọn ndimek eti enyịn̄ akan ediwak inyene.” (N̄ke 22:1) Solomon ama okụt n̄ko ke mbon emi ẹmade okụk isiwakke ndikop inemesịt. (Eccl. 5:​10, 12) Enye ama onyụn̄ ọdọhọ yak nnyịn ikûkọn̄ kpukpru idotenyịn nnyịn ke inyene sia ekpedi inyene okụk se inyenyene, ekeme ndikụre ite ibọp enyịn itat.​—N̄ke 23:​4, 5.

6. Nso iwụt ke Jesus ama ọdiọn̄ọ nnennen nte enye adade inyene? (Matthew 6:​31-33)

⁶ Jesus ama ọdiọn̄ọ nnennen nte enye adade inyene. Enye ikasuaha udia ye mmịn. (Luke 19:​2, 6, 7) Akpa utịben̄kpọ emi enye akanamde ekedi ndinam mmọn̄ akabade ata eti wine. (John 2:​10, 11) Ọfọn̄ emi enye ekesịnede usen emi ẹkewotde enye ekedi ata ọsọn̄urua ọfọn̄. (John 19:​23, 24) Edi Jesus ikadaha inyene ke ata akpa n̄kpọ. Enye ọkọdọhọ mme mbet esie ete: “Baba owo kiet ikemeke ndidụk ufụn nnọ eteufọk iba . . . Mbufo ikemeke ndidụk ufụn nnọ Abasi ye Inyene.” (Matt. 6:24) Jesus ekekpep ete ke edieke ibemde iso iyom Obio Ubọn̄ Abasi, ke Jehovah oyokụt ete ke imenyene se idade idu uwem.​—Kot Matthew 6:​31-33.

7. Brọda kiet ndidiọn̄ọ nnennen nte enye adade okụk akan̄wam enye didie?

 ⁷ Ediwak nditọete nnyịn ẹnam nti item emi Abasi ọnọde aban̄a nte ikpadade okụk, ẹnyụn̄ ẹkụt ufọn. Owo kiet ntre edi Brọda Daniel emi mîdọhọ n̄wan. Enye ọdọhọ ete: “Ini n̄kedide uyen, mma mbiere ke n̄kpọ Abasi edidi ata akpa n̄kpọ ke uwem mi.” Sia enye mîyomke ikpọ n̄kpọ, oro anam enye ekeme ndinam ediwak n̄kpọ nnọ Jehovah. Enye ọdọhọ ete: “Ntịn̄ akpanikọ, ntuaha n̄kpọfiọk ke se n̄kemekde. Mmọdiọn̄ọ ke ekpedi n̄kemek ndisịn ibuot nsịn itọn̄ n̄n̄wana okụk, ke ekeme ndidi n̄kpekenyene ediwak okụk. Edi, ndi okụk akpanam nnyene utọ nti ufan emi nnyenede mi? Ndi n̄kponyụn̄ n̄keme ndikop utọ inemesịt emi n̄kopde mi? Idụhe utọ okụk emi n̄kpenyenede emi ekpemende udomo ye edidiọn̄ emi Jehovah ọdiọn̄de mi.” Se Daniel etịn̄de emi anam yak inen̄ede ikụt ke mfọnn̄kan n̄kpọ edi ndida n̄kpọ Abasi akpa ke uwem nnyịn, utu ke okụk.

8. Nso iwụt ke Solomon ama ọdiọn̄ọ nnennen nte enye adade utom? (Ecclesiastes 5:​18, 19)

⁸ Solomon ọkọdọhọ ke ufọn emi nnyịn idiade ito ọkpọsọn̄ utom emi inamde edi “enọ Abasi.” (Kot Ecclesiastes 5:​18, 19.) Enye ekewet ete: “Kpukpru orụk utom ẹnyene ufọn.” (N̄ke 14:23) Se Solomon eketịn̄de oro ama enen̄ede an̄wan̄a enye sia enye ikedịghe ifu! Enye ama ọbọp ediwak ufọk, ọtọ mme in̄wan̄ vine ye mme in̄wan̄esa, etịbi mme obube mmọn̄, onyụn̄ ọbọp mme obio. (1 Ndi. 9:19; Eccl. 2:​4-6) Kpukpru oro ikedịghe ekpri utom, imonyụn̄ inịm ke ama anam esịt enem enye. Edi Solomon ikekereke ke mme n̄kpọ oro kpọt ẹdinam esịt enem imọ. Enye ama onyụn̄ anam ediwak n̄kpọ ọnọ Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ese enyịn yak ẹbọp ata ediye temple ẹda ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. Akada isua itiaba ndibọp temple oro nsio. (1 Ndi. 6:38; 9:1) Ke Solomon ama akada ini esie an̄wana n̄kpọ onyụn̄ anam n̄kpọ Abasi, enye ama edikụt ke ndinam n̄kpọ Abasi ọfọn akan. Enye ekewet ete: “Ke ẹma ẹkekop kpukpru n̄kpọ, utịt n̄kpọ emi edi: Bak ata Abasi nyụn̄ nịm mme ibet esie.”​—Eccl. 12:13.

9. Didie ke Jesus okowụt ke idịghe utom edi akpa n̄kpọ ọnọ imọ?

⁹ Jesus ama esinam utom etieti. Enye ekesinam utom usọeto ini enye edide ekpri akparawa. (Mark 6:3) Mmọ ẹma ẹwak ke ubon mmọ, ntre imekere ke ama enem ete ye eka esie nte enye akan̄wamde mmọ yak ẹse ẹban̄a ubon oro. Sia Jesus ekedide mfọnmma owo, utom emi enye anamde ama esiye anana ndo, ntre imekere ke mme owo ẹkesidodụk ẹyom enye anam utom ọnọ mmimọ! Imenịm ke Jesus ama enen̄ede ama utom esie. Kpa ye emi enye ekesisịnde idem anam utom, enye ama esisio ini anam n̄kpọ Abasi. (Mark 6:2) Ekem, ke enye ama ọkọtọn̄ọ ndida ofụri ini esie n̄kwọrọ ikọ, enye ama ọdọhọ mbon emi enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ ete: “Ẹkûnam utom ẹyom udia eke edibiarade, edi ẹnam ẹyom udia eke edikade iso odu onyụn̄ osụn̄ọ ke uwem nsinsi.” (John 6:27) Ndien ke Ukwọrọikọ Oro ke Obot, enye ama ọdọhọ ete: “Ẹbon n̄kpọuto ẹnọ idem mbufo ke heaven.”​—Matt. 6:20.

10. Nso mfịna ke ndusụk owo ẹkeme ndinyene ke ntak emi mmọ ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ utom?

 ¹⁰ Edieke inamde nti item emi Jehovah ọnọde nnyịn, iyọdiọn̄ọ nnennen nte ikpadade utom nnyịn. Enye ọdọhọ nnyịn mme Christian yak ‘inam utom ọkpọsọn̄, inyụn̄ inam eti utom.’ (Eph. 4:28) Mbon emi ẹkpede nnyịn utom ẹsikụt nte inamde akpanikọ inyụn̄ isịnde idem inam utom, ndien mmọ ẹkeme ndisio ndọhọ nnyịn ke imama nte isinamde utom. Oro ekeme ndinam itọn̄ọ ndinam utom mbe ini man mmọ ẹdọdiọn̄ ẹkpono Mme Ntiense Jehovah. Edi imekeme ndikụt ke oro ọtọn̄ọ ndida ini emi ikpadade idu ye ubon nnyịn m̀mê ini emi ikpadade inam n̄kpọ Abasi. Ndien ekeme ndiyom ifiak ise nte isinamde utom.

11. Nso ke brọda kiet ekekpep aban̄a owo ndinịm utom ke nnennen itie esie?

¹¹ Se akparawa kiet emi ekerede William okokụtde ke idem ebiowo emi enye ekesinamde utom ọnọ ama anam enye okụt ufọn emi odude ke owo ndinịm utom ke nnennen itie esie. Brọda William ọkọdọhọ ete: “[Brọda oro] esisịn idem anam utom edi iyakke utom adia enye idem. Enye idaha utom esie ibre mbre, inyụn̄ inyeneke mfịna ye mbon emi enye esinamde utom ọnọ sia enye esinam utom esie ediye ediye. Edi ke ini enye okụrede utom esie, enye esifre aban̄a utom, ọnyọn̄ ekese aban̄a ubon esie onyụn̄ anam n̄kpọ Abasi. Ndien enye enen̄ede okop inemesịt!” *

12. Nso ke Solomon akanam emi okowụtde ke enye ama ọdiọn̄ọ nnennen nte enye adade idemesie? Edi nso ke enye akanam ke akpatre?

¹² Ini Solomon okokponode Jehovah nte Jehovah ọdọhọde, enye ikadaha idemesie ikan nte akpadade. Ini enye edide akparawa, mîkonyụn̄ ibịghike kan̄a ke ukara, enye ama ọdọhọ ke enyene se  imọ mîdiọn̄ọke, onyụn̄ ọdọhọ Jehovah ada imọ usụn̄. (1 Ndi. 3:​7-9) Solomon ama ọdiọn̄ọ n̄ko se ntan̄idem ekemede ndimen owo n̄kesịn. Enye ekewet ete: “Ntan̄idem ebem nsobo iso, edu iseri onyụn̄ ebem iduọ iso.” (N̄ke 16:18) Edi nte ini akakade, Solomon ikanamke item esie oro; ama ọdiọk etieti. Nte enye okosụk akarade, enye ama ọtọn̄ọ nditan̄ idem onyụn̄ etre ndinam se Jehovah ọkọdọhọde. Ke uwụtn̄kpọ, ibet kiet emi Jehovah ọkọnọde nditọ Israel ekedi yak edidem ‘okûdọ ediwak iban, mbak esịt esie ediwaha ọkpọn̄ usụn̄.’ (Deut. 17:17) Edi Solomon ikọdọn̄ke enyịn ke ibet oro; enye ama ọdọ iban 700 ye ibanesa 300, ndien ediwak ke otu oro ẹkekpono nsunsu abasi! (1 Ndi. 11:​1-3) Ekeme ndidi Solomon ekekere ke mmọ idisịnke imọ ke mfịna. Inamke n̄kpọ m̀mê nso ke enye ekekere, enye ama edikụt se owo ndisọn̄ ibuot ye Jehovah esidade edi.​—1 Ndi. 11:​9-13.

13. Nso ke ikeme ndikpep edieke itiede ikere nte Jesus okosụhọrede idem?

¹³ Jesus ama esisụhọde idem kpukpru ini inyụn̄ idaha idemesie ikan nte akpadade. Mbemiso enye edide isọn̄, enye ama anam ediwak ikpọ utom ọnọ Jehovah. Colossae 1:16 ọdọhọ ke “ẹkebot kpukpru n̄kpọ eken ke heaven ye ke isọn̄” oto ke Jesus. Ini Jesus anade baptism, anaedi enye ama eti mme n̄kpọ emi enye ekesinamde ini enye odude ye Ete esie. (Matt. 3:16; John 17:5) Edi oro ikanamke enye atan̄ idem. Akananam Jesus ikadaha idemesie nte ke imedi n̄kpọ ikan owo ekededi. Enye ọkọdọhọ mme mbet esie ke imọ ‘ikedịghe man ẹnam n̄kpọ ẹnọ imọ, edi man imọ inam n̄kpọ inọ owo inyụn̄ inọ ukpọn̄ imọ nte ufak ke ibuot ediwak owo.’ (Matt. 20:28) Enye ama onyụn̄ ọdọhọ ke imọ ikemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet ke odudu idem imọ. (John 5:19) Jesus ama osụhọde idem ata etieti! Enye ama enịm ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn.

14. Nso ke ikeme ndikpep nto nte Jesus akadade idemesie?

 ¹⁴ Jesus ama ekpep mme mbet esie nnennen nte mmọ ẹkpedade idemmọ. Enye ama ọdọhọ mmọ ini kiet ete: ‘Ẹbat kpukpru idet ibuot mbufo.’ (Matt. 10:30) Ikọ esie oro ọdọn̄ nnyịn esịt etieti, akpan akpan ekpedi ikere ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ. Se enye eketịn̄de oro anam yak ikụt ke Jehovah enen̄ede ekere aban̄a nnyịn, ke Enye abat nnyịn ke n̄kpọ. Edieke Jehovah abatde nte ke imodot ndituak ibuot nnọ imọ, ke imonyụn̄ idi se imọ inamde nnyịn idu uwem ke nsinsi ke Obio Ubọn̄ imọ, ikpanaha ikere ke enye inenke.

15. (a) Enyọn̄-Ukpeme ọkọdọhọ ke nso idi nnennen usụn̄ emi ikpadade idem nnyịn? (b) Nte ikụtde ke ndise ke page 24, nso iditak nnyịn edieke ikerede iban̄a idem nnyịn ikaha?

¹⁵ Ẹma ẹwet ke Enyọn̄-Ukpeme n̄kpọ nte isua 15 emi ekebede ẹte: “Inaha nnyịn ikere iban̄a idem nnyịn ikan nte ikpekerede tutu anam ibat idem nnyịn ke n̄kpọ ikaha; inyụn̄ inaha ikere ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ. Utu ke oro, akpana inyene ekikere oro adade ukem ukem iban̄a idem nnyịn, kpa ekikere oro owụtde ke imenyene mmeme ye ukeme. Eyenete an̄wan kiet eketịn̄ ntem aban̄a oro: ‘Ami ndịghe ata idiọkowo; nnyụn̄ mfọnke n̄kan mbon en̄wen. Mmenyene nti ye ndiọi edu, ndien ntre ke kpukpru owo ẹtie.’” * Omokụt do ntak emi ọfọnde yak idiọn̄ọ nnennen nte ikpadade idem nnyịn?

16. Nso inam Jehovah ọnọ nnyịn nti item?

¹⁶ Jehovah ada Bible ọnọ nnyịn nti item sia enye ama nnyịn onyụn̄ oyom esịt enem nnyịn. (Isa. 48:​17, 18) Mfọnn̄kan n̄kpọ emi ikpanamde man ikop inemesịt edi ndibem iso nnam se Jehovah amade. Oro idiyakke inyene ediwak mfịna emi mbon emi ẹsisịnde ibuot ẹsịn itọn̄ ẹyom okụk, ẹnam utom, ẹnyụn̄ ẹkere ẹban̄a idemmọ ẹsinyenede. Yak kpukpru nnyịn ibiere ndinyene ọniọn̄ man esịt enem Jehovah!​—N̄ke 23:15.