1. Nso ke Bible etịn̄ aban̄a ata ima?

 IMA “asasak nte ikan̄, kpa edemeikan̄ Jah. Ediwak mmọn̄ ikemeke ndinịme ima, akpa mmọn̄ inyụn̄ ikemeke ndiyet enye mfep.” b (Ikwọ Sol. 8:6, 7) Nso utọ ikọ inem! Ata ima ke ẹtịn̄ ẹban̄a oro. Isọn̄esịt emi ikọ oro ọnọde mme ọdọ ndọ edi ke mmọ ẹkeme ndima idemmọ tutu n̄kpọ ndomokiet ikemeke ndidian̄ade mmọ.

2. Nso ke ana ebe ye n̄wan ẹnam man ima mmọ idibịt?

² Ebe ye n̄wan ẹkeme ndima idemmọ tutu n̄kpọ ndomokiet ikemeke ndidian̄ade mmọ ofụri eyouwem mmọ. Edi esịne mmọ ke ubọk. Se uwụtn̄kpọ mi. Ikan̄ ekeme ndisak nsinsi ekpenyene eke etiede ọdọn̄ ifia. Edi ẹkpedaha ẹkpọn̄, ifia emi odude ama asak ama, ikan̄ eyenịme. Ukem ntre, ima ebe ye n̄wan ekeme ndidi n̄kpọ nsinsi edieke mmọ ẹnamde se idin̄wamde mmọ ẹka iso ẹdiana kiet. Edi ndusụk ini, ekeme nditie ebe ye n̄wan nte ke ima mmọ ọtọn̄ọ ndibịt akpan akpan ekpedi okụk asat mmọ ke ubọk, nsio nsio udọn̄ọ ẹnyan iso, mîdịghe ekikere ubọk nditọ ke enyen̄e mmọ. Ekpedi ọmọdọ ọdọ, nso ke akpanam man “edemeikan̄ Jah” idinịme ke ndọ mbufo? Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme n̄kpọ ita emi mbufo ẹdinamde man ẹtetịm ẹkpere kiet eken, ẹnyụn̄ ẹkop inem ndọ mbufo. c

3. Didie ke ebe ye n̄wan nditetịm n̄kpere Jehovah ekeme ndinam ima mmọ okûbịt? (Ecclesiastes 4:12) (Se ndise n̄ko.)

³ Ebe ye n̄wan mîyomke “edemeikan̄ Jah” enịme ke ndọ mmọ, ana mmọ ẹnam se idin̄wamde mmọ ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Enye oro edin̄wam ndọ mmọ didie? Ebe ye n̄wan ẹkpenen̄ede ẹma nte mmọ ye Ete mmọ eke heaven ẹdide ufan, se Ete mmọ etetịn̄ mmọ ẹyenam. Oro ayan̄wam mmọ ẹkọhọde mfịna emi ekemede ndinam ima mmọ ebịt. Utọ mfịna oro okponyụn̄ odu, mmọ ẹyekeme ndikan enye ubọk. (Kot Ecclesiastes 4:12.) Mbon emi ẹnen̄erede ẹkpere Jehovah ẹsidomo ndifọn ido, ndinyene ime, nnyụn̄ mfen mbon en̄wen nte enye. (Eph. 4:32–5:1) Ebe ye n̄wan ẹkpenyene mme ido oro, mmọ ẹyetetịm ẹma idemmọ. Sista Lena emi ama ọkọdọ ebe ke se ibede isua 25 ọdọhọ ete: “Isọn̄ke ndima nnyụn̄ n̄kpono owo emi enen̄erede ama Jehovah.”

4. Ntak emi Jehovah ekemekde Joseph ye Mary ẹdi ete ye eka Messiah?

⁴ Se uwụtn̄kpọ kiet ke Bible. Ini Jehovah okoyomde ndimek ebe ye n̄wan emi ẹdidide ete ye eka Messiah, Joseph ye Mary ke enye ekemek ke otu kpukpru mbonubon David. Ntak-a? Joseph ye Mary ẹkedi ata ufan Jehovah. Jehovah ama onyụn̄ ọdiọn̄ọ ke sia mmọ ẹmade imọ ntre, ke se imọ iyomde mmọ ẹnam ke mmọ ẹdida nte ata akpan n̄kpọ. Mme ọdọ ndọ, nso ke ẹkeme ndikpep nto Joseph ye Mary?

5. Nso ke mme ebe ẹkeme ndikpep nto Joseph?

⁵ Joseph ikesibiatke ini ndinam se Jehovah ọdọhọde enye. Oro okonyụn̄ anam enye edi eti ebe. Jehovah ama etịn̄ se enye oyomde Joseph anam ke ubon esie ikata m̀mê akande oro. Joseph ama esidaha wap akanam ọkpọkọm ikememke ye enye. (Matt. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Joseph ndikesinam se Abasi ọkọdọhọde enye ama anam enye ekeme ndisin̄wam Mary, ese aban̄a enye, inyụn̄ iyakke n̄kpọ anam enye. Kere nte Mary ekenen̄erede ama onyụn̄ okpono Joseph ke ntak oro! Mme ebe, usụn̄ emi mbufo ẹkemede ndikpebe Joseph edi mbufo ndisiyom mme item N̄wed Abasi emi ẹban̄ade nte ẹkpesede ẹban̄a ubon mbufo. d Ẹkpenam mme item oro idem ke ini mîmemke, oro oyowụt ke mbufo ẹmema iban mbufo, oyonyụn̄ anam mbufo ẹtetịm ẹkpere. Sista Vanuatu emi ama ọkọdọ ebe ke se ibede isua 20 ọdọhọ ete: “Ke ini ebe mi odụn̄ọrede oyom usụn̄ emi Jehovah oyomde enye anam n̄kpọ, onyụn̄ anamde n̄kpọ oro, mmesinen̄ede n̄kpono enye. Idem inyekke mi, mmonyụn̄ nnịm ke se ededi emi enye ebierede ọyọfọn.”

6. Nso ke iban ẹkeme ndikpep nto Mary?

⁶ Mary ekedi ufan Jehovah; idịghe se Joseph akanamde akanam enye ọbuọt idem ye Jehovah. Enye ke idemesie ama anam se idin̄wamde  enye ọbuọt idem ye Jehovah. Mary ama ọdiọn̄ọ N̄wed Abasi etieti. e Enye ama esinyụn̄ afak ifet etie ekere se enye okokotde. (Luke 2:19, 51) Imenịm ke Mary ndikedi ufan Jehovah akanam enye edi ata eti an̄wan. Ediwak iban mfịn ke ẹdomo ndikpebe Mary. Uwụtn̄kpọ kiet edi Sista Emiko emi ọdọhọde ete: “Ini mmen̄kọdọhọ ebe, mma nnyene ini emi n̄kesitiede ke idemmi nnam mme n̄kpọ emi ẹdin̄wamde mi n̄kpere Abasi. Edi ke mma n̄kọdọ ebe, mma ndikụt ke sia edide ebe mi esibọn̄ akam ke ibuot nnyịn onyụn̄ ada iso ke n̄kpọ Abasi ke ubon nnyịn, ke n̄kesinamke mme n̄kpọ oro aba ke idemmi. Edi mma ndikụt ke ana ami ke idemmi nnam se idinamde nnen̄ede n̄kpere Jehovah. Ntre, idahaemi mmenyene ini emi nsidude sụk ami ye Abasi mi mbọn̄ akam, n̄kot N̄wed Abasi, nnyụn̄ ntie n̄kere se n̄kotde.” (Gal. 6:5) Iban, nte mbufo ẹkade iso ẹnam se idin̄wamde mbufo ẹtetịm ẹkpere Jehovah, mme ebe mbufo ẹyekụt ntak efen nditetịm ntoro mbufo nnyụn̄ mma mbufo.​—N̄ke 31:30.

7. Didie ke se Joseph ye Mary ẹkenamde ekeme ndikpep mme ọdọ ndọ nte ẹkpedianade kiet ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah?

⁷ Joseph ye Mary ẹma ẹdian ubọk n̄ko ẹnam se idin̄wamde mmọ ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke ọfọn ofụri ubon ẹdiana kiet ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. (Luke 2:22-24, 41; 4:16) Anaedi ikememke inọ mmọ akpan akpan ini mmọ ẹkedinyenede nditọ efen. Edi oro ikakpanke mmọ ndidiana kiet ntuak ibuot nnọ Jehovah. Ata eti uwụtn̄kpọ emi mme ebe ye iban mfịn ẹkemede ndikpebe edi oro! Ekpedi ẹmenyene nditọ ukem nte Joseph ye Mary, ekeme ndisọn̄ mbufo ndisidụk mbono esop m̀mê ndinyene ini nnịm Utuakibuot Ubon. Ekeme ndikam ntetịm nsọn̄ mbufo mbiba ndinyene ini ntie kiet n̄kpep Ikọ Abasi, m̀mê nditie kiet mbọn̄ akam. Edi ẹti ke edieke ẹdianade kiet ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah, ke ẹyetetịm ẹkpere enye ẹnyụn̄ ẹkpere kiet eken. Ntre, ẹkûyak n̄kpọ ndomokiet ọbọ mbufo ini n̄kpọ Abasi.

8. Ebe ye n̄wan emi ẹnyenede mfịna ke ndọ mmọ ẹkeme ndinam nso man ẹnen̄ede ẹdia ufọn Utuakibuot Ubon?

⁸ Ekpedi ẹmenyene mfịna ke ndọ mbufo, ẹkpenam didie? Ekeme ndinam idọn̄ke mbufo nditie kiet nnịm Utuakibuot Ubon. Ekpedi ntre, ẹtọn̄ọ nditie kiet nneme n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi ẹdinemde mbufo mbiba, emi mbufo mbiba ẹnyụn̄ ẹnyịmede ndineme. Ẹkpenam ntre, oro ekeme ndin̄wam mbufo ẹtetịm ẹkpere kiet eken, ẹnyụn̄ ẹma ndidiana kiet nnam n̄kpọ Abasi.

9. Ntak emi anade ebe ye n̄wan ẹsinyene ini ẹdu sụk mmọ mbiba?

⁹ Mme ọdọ ndọ, n̄kpọ efen emi ẹkemede ndinam man ima mbufo osụk adada ikan̄ edi ndisinyene ini ndu sụk mbufo mbiba. Ẹkpenam ntre, ididịghe enyene uwa atua. Ẹyediọn̄ọ se owo enye eken ekerede ye nte etiede enye ke idem. (Gen. 2:24) Kop se Lilia ye Ruslan ẹkedikụtde ekpri ini ke mmọ ẹma ẹkenam ndọ ẹma. Ini itịn̄de iban̄a mi edi n̄kpọ nte isua 15 ke edem. Lilia ọdọhọ ete: “Ikekere ke iyesinen̄ede inyene ini idu sụk nnyịn mbiba, edi ikedịghe ntre. Ọtọn̄ọde ke usenubọk tutu eyo okụt, nduọkodudu ikesidụhe. Mîdịghe utom itieutom, enye edi utom ufọk, mîdịghe ise nditọ nnyịn enyịn. Ima idikụt ke edieke nnyịn mîsioho ini inịm ndidu ikpọn̄, ke imekeme nditọn̄ọ ndidian̄ade n̄kpọn̄ kiet eken.”

10. Didie ke mme ọdọ ndọ ẹkeme ndinam item emi odude ke Ephesus 5:15, 16?

¹⁰ Nso ke mme ọdọ ndọ ẹkeme ndinam man ẹkụt ẹte ke mmimọ imenyene ini idu sụk mmimọ mbiba? Ekeme ndidi se mmọ ẹdọhọde idemmọ ke amaedi ini ntem ye ntem, ke ididu sụk mmimọ mbiba. (Kot Ephesus 5:15, 16.)  Brọda Uzondu ke Nigeria ọdọhọ ete: “Ke ini ndiomide ini emi ndidade nnam se nnyenede ndinam, mmesidiomi ini n̄ko emi ndidude sụk ami ye n̄wan mi, nnyụn̄ nyakke n̄kpọ ndomokiet ada ini oro.” (Phil. 1:10) Kop se Anastasia emi ebe esie edide esenyịn circuit ke Moldova esidade ini esie anam man enen̄ede an̄wam mmọ mbiba. Enye ọdọhọ ete: “Ini ebe mi anamde n̄kpọ esop, mmesidomo ndinam se anade nnam ikpọn̄. Oro esinam yak edi enye ama okụre n̄kpọ esop, nnyịn inyene ini idu ikpọn̄.” Edieke nsio nsio n̄kpọ emi ẹnyenede ndinam ẹnamde ọsọn̄ mbufo ndinyene ini ndu ikpọn̄, ẹkpenam nso?

11. Nso ye nso ke Aquila ye Priscilla ẹkesidian ubọk ẹnam?

¹¹ Mme ọdọ ndọ ẹkeme ndikpebe Aquila ye Priscilla. Ediwak Christian ke eyo mme apostle ẹma ẹma ebe ye n̄wan oro etieti. (Rome 16:3, 4) Kpa ye emi Bible mîtịn̄ke ediwak n̄kpọ iban̄a ndọ mmọ, Bible owụt ke mmọ ẹkesitie ntre ẹnam utom emi mmọ ẹkesidade ẹse ẹban̄a idem, ẹsan̄a kiet ẹkwọrọ ikọ, ẹnyụn̄ ẹdian ubọk ẹn̄wam mbon en̄wen. (Utom 18:2, 3, 24-26) Idụhe itie ke Bible emi ẹsiakde Aquila yak owo okûsiak Priscilla.

12. Ebe ye n̄wan ẹkeme ndinam nso man mmọ ẹsinyene ini ẹdu sụk mmọ mbiba? (Se ndise n̄ko.)

¹² Didie ke mme ọdọ ndọ ẹkeme ndikpebe Aquila ye Priscilla? Ẹkere ise ediwak n̄kpọ emi mbufo ẹnyenede ndinam. Ndi ẹmekeme ndidian ubọk nnam ndusụk utu ke ndidi owo kiet anam enye emi, enye eken anam enye oko? Aquila ye Priscilla ẹkesisan̄a kiet ẹkwọrọ ikọ, ndi ẹmekeme ndisisan̄a kiet n̄kwọrọ ikọ ke ini ke ini? Aquila ye Priscilla ẹkesitie kiet ẹnam utom emi mmọ ẹkesidade ẹse ẹban̄a idem. Ekeme ndinam afo ye n̄wan m̀mê ebe fo inamke ukem utom, edi utom ufọk-ọ? Ndi ẹmekeme ndidian ubọk nnam? (Eccl. 4:9) Ẹma ẹdian ubọk ẹnam n̄kpọ, ẹyediana kiet, ifet nneme oyonyụn̄ ọwọrọ edi. Ebe isua 50 Robert ye Linda ẹkenam ndọ. Robert ọdọhọ ete: “Ntịn̄ akpanikọ, nnyịn isinen̄ekede inyene ini ika ikoyom itie itie inem idem esịt. Edi n̄kpeyet usan, n̄wan mi esin̄wam mi ọkwọhọde. Mîdịghe, n̄kpanam utom ke ekpri in̄wan̄esa nnyịn, enye esiditiene mi anam. Esinem mi etieti. Nnyịn ndidian ubọk nnam n̄kpọ anam itetịm ikpere. Imetetịm ima idem nnyịn.”

13. Ebe ye n̄wan ẹkpenam nso man mmọ ẹnen̄ede ẹdiana kiet?

¹³ Edi ẹti ke mbufo ndidu kiet idịghe n̄kukụre se idinamde mbufo ẹnen̄ede ẹkpere. Sista kiet ke Brazil ọdọhọ ete: “Idahaemi, se isiode owo esịt ikpọn̄ n̄kpọ awawak, mmonyụn̄ n̄kụt ke imekeme ndikere ke sia idụn̄de ọkọm kiet ke imodu kiet idahaoro. Mmedikụt ke nnyịn ndidu kiet ikemke, ke anaedi ima idu kiet ami nnyene ini nnọ ebe mi.” Kop se Bruno ye Tays an̄wan esie ẹsinamde man ẹnyene ini ẹnọ kiet eken. Bruno ọdọhọ ete: “Ini idude sụk nnyịn mbiba, imesiyom itie ibon fon nnyịn man inen̄ede ikop inem ini emi idude kiet.”

14. Edieke mînemke ebe ye n̄wan ndisidu kiet, nso ke mmọ ẹkeme ndinam?

 ¹⁴ Edi ekpedi isinemke mbufo mbiba ndidu kiet-e? Ekeme ndidi edi ke se inemde fi idịghe se inemde n̄wan m̀mê ebe fo. Mîdịghe ido fo esiyayat enye, ido esie onyụn̄ ayat fi. Ẹkpenam didie? Ti uwụtn̄kpọ ikan̄ emi iketịn̄de iban̄a. Ini ikan̄ ọtọn̄ọde ndisak, edemeikan̄ isikponke. Edi nte ẹdọn̄de ikpọ ifia ẹka, ntre ke edemeikan̄ okpon aka. Ukem ntre, ẹtọn̄ọ n̄kpọ sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄. Ẹnyene ekpri ini kpukpru usen ẹdu sụk mbufo mbiba. Mbọk ẹkụt ẹte ke ẹnam se idinemde mbufo mbiba, idịghe se ididade ikọ idi. (Jas. 3:18) Ẹma ẹtọn̄ọ sụn̄sụn̄ ntre, ima mbufo ekeme ndifiak ntọn̄ọ ndifiop.

15. Ntak emi ukpono edide akpan n̄kpọ emi edinamde ima ebe ye n̄wan osụk adada ikan̄?

¹⁵ Ọfọn ukpono odu ke ndọ. Ukpono etie nte ofụm emi esinamde ikan̄ etetịm asak. Ofụm mîdụhe, ekpri ini do ikan̄ oro eyenịme. Ukem ntre, ukpono mîdụhe ke ndọ, ima ebe ye n̄wan ekeme ndibịt ukọm ibietke ke ikan̄. Edi ebe ye n̄wan emi ẹkponode kiet eken ẹsinam se idinamde ima mmọ adada ikan̄. Kpa ye oro, ọfọn ọdiọn̄ọ ke idịghe afo ndikere ke imokpono n̄wan m̀mê ebe imọ edi enye. Akam edi m̀mê etie enye ke idem nte ke afo emesikpono enye. Ebe isua 25 Aret ye Penny n̄wan esie ẹkenam ndọ. Penny ọdọhọ ete: “Nte nnyịn ikponode kiet eken anam ufọk nnyịn enenem. Mmesikeme nditịn̄ se isịnede mi ke esịt, ebe mi onyụn̄ etịn̄ eke esie sia imọdiọn̄ọ ke idụhe eke edimende se owo efen eketịn̄de inịm ke isọn̄ isọnọde.” Ntre nso ke akpanam man etie n̄wan m̀mê ebe fo ke idem nte ke emenen̄ede okpono enye? Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ Abraham ye Sarah.

16. Nso ke mme ebe ẹkeme ndikpep nto Abraham? (1 Peter 3:7) (Se ndise n̄ko.)

¹⁶ Abraham ekesikpokpono Sarah. Sarah ekpetịn̄ ikọ, Abraham ama esikpan̄ utọn̄. Abraham ama esikere n̄ko nte etiede Sarah ke idem. Enyene n̄kpọ kiet emi akayatde Sarah esịt, Sarah onyụn̄ etịn̄ ọnọ Abraham. Sarah ama akam ọdọhọ ke Abraham ekesịn se inade oro. Ndi Abraham ama osio ọtọ enye usiene? Nsa ete mbon oro! Abraham ama ọdiọn̄ọ ke Sarah ekedi n̄wan emi osụhọrede idem, ikesinyụn̄ ifan̄ake se imọ ikpebebiere. Ntre, Abraham ama akpan̄ utọn̄ ọnọ Sarah onyụn̄ odomo ndinam n̄kpọ mban̄a mfịna oro. (Gen. 16:5, 6) Nso ke ikpep? Mme ebe, Abasi ọnọ mbufo odudu ndibiere n̄kpọ ke ubon mbufo. (1 Cor. 11:3) Edi ọkpọfọn ebe okop oto n̄wan esie mbemiso ebierede n̄kpọ, akpan akpan ekpedi n̄kpọ oro ayafịna n̄wan esie onyụn̄ ọtọ n̄kpọ etịmede ke uwem esie. Oro oyowụt ke ebe ama n̄wan esie. (1 Cor. 13:4, 5) Ndusụk ini n̄kpọ ekeme ndifịghe n̄wan fo ke esịt, enye onyụn̄ oyom ndisio ntịn̄. Ndi emesinen̄ede akpan̄ utọn̄ man owụt ke emekere nte etiede enye ke idem? (Kot 1 Peter 3:7.) Ekpere ndisịm isua 30 tọn̄ọ nte Angela ye Dmitry ẹkenam  ndọ. Angela etịn̄ se ebe esie esinamde yak enye enịm ke enye okpono imọ. Enye ọdọhọ ete: “Edide esịt ayat mi mîdịghe nnyụn̄ nyom nditịn̄ se isịnede mi ke esịt, Dmitry eben̄e idem ndikpan̄ utọn̄. Enye esinyene ime ye ami, idem ke ini nte ntịn̄de ikọ enyenede nte etiede.”

17. Nso ke iban ẹkeme ndikpep nto Sarah? (1 Peter 3:5, 6)

¹⁷ Se Abraham ekpebebiere, Sarah ama esibere ye enye. Oro ke enye akada owụt ke imokpono Abraham. (Gen. 12:5) Enyene ini kiet emi isenowo ẹkebiọn̄ọrede ini owo mîkodorike enyịn, Abraham onyụn̄ ebiere ndikama mmọ esen. Enye ama ọdọhọ Sarah ayak se enye akanamde enịm kan̄a akanam ata ediwak uyo. (Gen. 18:6) Sarah ama adaha inikiet akanam se Abraham ọkọdọhọde. Iban, ẹkpebe Sarah ẹnyụn̄ ẹbere ye ebe mbufo ke se mmọ ẹbierede. Ẹma ẹnam ntre, ndọ mbufo ẹyetetịm ọfọn. (Kot 1 Peter 3:5, 6.) Dmitry emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe 16 etịn̄ se n̄wan esie esinamde emi anamde enye enịm ke enye okpono imọ. Dmitry ọdọhọ ete: “Mmama nte Angela esinyịmede se mbierede idem ke ini edide ami n̄kere isio, enye ekere isio. Idem ke ini se n̄kebierede mîfọnke nte n̄kekerede, enye isitọhọke ye ami.” Isọn̄ke ndima owo emi esikponode fi!

18. Mme ọdọ ndọ ẹkpenam se idinamde ima mmọ okûbịt, nso ufọn ke mmọ ẹdidia?

¹⁸ Ima ke asak ntem nte ikan̄ ke ndọ mme Christian mfịn. Edi Satan oyom ndifri ikan̄ oro nnịme. Enye ọdiọn̄ọ ke edieke ima ebe ye n̄wan ebịtde, ke mmọ ẹkeme nditọn̄ọ ndidian̄ade n̄kpọn̄ Jehovah sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄. Edi ata ima isibịtke! Ntre mbọk, yak ima mbufo etie nte ima emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ikwọ Solomon. Ẹbiere ndinam se Jehovah etịn̄de edi ata akpan n̄kpọ ke ndọ mbufo. Ẹsinyene ini ẹdu sụk mbufo mbiba. Ẹkpono kiet eken. Ẹkere nte etiede kiet eken ke idem, ẹnyụn̄ ẹnam se idifọnde ye kiet eken. Ẹma ẹnam ntre, ndọ mbufo eyedi n̄kpọ emi anamde ẹkpono Jehovah emi ata ima otode. Ndien ukem nte ikan̄ emi ẹdọn̄de ifia ke ubọk ke ubọk mîsinịmeke, ima mbufo ayasak nte ikan̄ onyụn̄ ofiop ke nsinsi nsinsi.