1, 2. Ntak emi ọfọnde isitoro inyụn̄ isọn̄ọ owo idem?

CRISTINA ^[1] emi edide isua 18 ọdọhọ ete: “Esisọn̄ ete ye eka mi nditoro mi, sia inyeneke se nnamde emi ọfọnde mmọ ke enyịn. Ikọ mmọ esibiak mi akan umia. Mmọ ẹsikot mi okpon-esehe ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke n̄kpon nte aban̄. N̄kpọ emi esinam mi ntua. N̄kemeke-keme nditịn̄ mfịna mi nnọ mmọ. Esitie mi nte ke n̄wọrọke n̄kpọ ndomokiet.” Idụhe owo ndomokiet emi amade ẹnam enye ntem!

² Nditoro nnyụn̄ nsọn̄ọ owo idem ọfọn etieti. Eyenete nnyịn emi ekerede Rubén ọdọhọ ete: “Mmodomo ke ediwak isua idahaemi nditre ndikere ke n̄wọrọke n̄kpọ ndomokiet. Usen kiet, ke ini n̄kasan̄ade ye ebiowo kiet n̄kwọrọ ikọ, enye ama okụt ke enyene se ifịnade mi. Enye ama enen̄ede akpan̄ utọn̄ ọnọ mi ke ini n̄ketịn̄de nte etiede mi ke idem. Ekem enye ama ọtọn̄ọ ndibat nti n̄kpọ emi nsinamde. Enye ama eti mi ke Jesus ọkọdọhọ ke nnyịn kiet kiet imọsọn̄ urua ikan ediwak akadan̄abasi. Mmama itie N̄wed Abasi emi etieti, enye esisọp odụk mi ibuot ke ini esịt etịmerede mi. Se ebiowo emi eketịn̄de ama anam uwem afiak enem mi.”—Matt. 10:31.

3. (a) Nso ke apostle Paul eketịn̄ aban̄a nditoro nnyụn̄ nsọn̄ọ owo idem? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

 ³ Bible ọdọhọ isitoro inyụn̄ isọn̄ọ kiet eken idem. Apostle Paul ọkọdọhọ mme Hebrew emi ẹkedide Christian ete: “Nditọete, ẹkpeme mbak owo mbufo ekededi edinyene esịt eke ọdiọkde onyụn̄ ananade mbuọtidem ke ndiwọn̄ọde n̄kpọn̄ odu-uwem Abasi; edi ẹnọ kiet eken item [m̀mê ẹtoro ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ kiet eken idem] kpukpru usen, . . . mbak abian̄a abian̄a odudu idiọkn̄kpọ edisọn̄ owo mbufo ekededi esịt.” (Heb. 3:12, 13) Ọyọfiọk adan̄a nte ọfọnde nditoro nnyụn̄ nsọn̄ọ owo idem edieke edide owo ama etịn̄ ikọ emi ọkọsọn̄ọde fi idem ke ini esịt eketịmerede fi. Ntem, yak ibọrọ mbụme ita emi: Ntak emi ọfọnde isitoro inyụn̄ isọn̄ọ mme owo idem? Didie ke Jehovah, Jesus, ye Paul ẹkpep nnyịn ndisitoro nnyụn̄ nsọn̄ọ owo idem? Nso ke ikpanam man ifiọk ndinen̄ede ntoro nnyụn̄ nsọn̄ọ owo idem?

4. Ndi odu owo emi mîmaha ẹtoro imọ, ndien ntak emi ọsọn̄de ndikụt ẹtorode owo mfịn?

⁴ Iduhe owo emi mîsimaha ẹtoro imọ. Ọfọn mme ete ye eka ẹsinen̄ede ẹtoro nditọ mmọ. Andikpep kiet emi ekerede Timothy Evans, ọkọdọhọ ete: “Nditoro nditọwọn̄ etie nte ndiduọk mmọn̄ ke flawa. Edieke otorode eyen fo, enye ọyọfiọk ke amama imọ, ke se imọ inamde ọfọn.” Edi sia idude uwem ke mme akpatre usen, ọsọsọn̄ ndikụt owo otorode owo idahaemi, sia mme owo ẹma idemmọ ikpọn̄ inyụn̄ inyeneke ndammana ima. (2 Tim. 3:1-5) Imeheke ndusụk ete ye eka nditoro nditọ mmọ sia ete ye eka mmọ ikesitoroke mmọ n̄ko. Ata ediwak eteutom isitoroke mbonutom mmọ, emi esinam mbonutom mmọ ẹkûkop inemesịt.

5. Nso ke ikpanam ke ini idude ye nditọete nnyịn?

⁵ Ọfọn itoro owo ke ini enye anamde se ifọnde. Imekeme n̄ko nditoro owo ke nti edu esie, mîdịghe idọn̄ owo mfụhọ esịt. (1 Thess. 5:14) Ikọ Greek oro ẹkabarede “nsịnudọn̄” enen̄ede ọwọrọ “ndida owo ke n̄kan̄.” Enye ekeme ndiwọrọ n̄ko nditoro m̀mê ndisọn̄ọ owo idem. Ke ini idude ye nditọete nnyịn, ọyọfọn ida ifet ekededi oro inyenede itoro inyụn̄ isọn̄ọ mmọ idem. (Kot Ecclesiastes 4:9, 10.) Ke ini enyenede ifet, ndi emesidọhọ nditọete fo ntak emi amade mmọ? Mbemiso ọbọrọde mbụme emi, ọyọfọn enen̄ede ekere se n̄ke emi ọwọrọde: “Ikọ eke ẹtịn̄de ke nnennen ini ọfọn didie ntem!”—N̄ke 15:23.

6. Ntak emi Satan esidomode ndinam idem emem nnyịn? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁶ Satan oyom ndinam idem emem nnyịn, sia enye ọfiọk ke edieke idem ememde nnyịn, nnyịn idikemeke ndinam n̄kpọ Abasi nte ikesinamde. Mme N̄ke 24:10 ọdọhọ ete: “Nte idem emem fi ke usen nnanenyịn? Odudu fo oyosụhọde.” Satan ama anam Job ọbọ ufen onyụn̄ anam mme ufan esie ẹdori enye ikọ man idem emem enye. Edi enye ikekemeke ndinam Job ọkpọn̄ Abasi. (Job 2:3; 22:3; 27:5) Satan esidomo ndinam idem emem mbon nnyịn ye nditọete nnyịn n̄ko, edi edieke itorode mmọ inyụn̄ isọn̄ọde mmọ idem, enye idikemeke ndinam idem emem mmọ. Emi ayanam kpukpru nnyịn ikop inemesịt inyụn̄ inen̄ede ikpere Jehovah.

7, 8. (a) Ewe uwụtn̄kpọ anam ifiọk ke Jehovah esima nditoro nnyụn̄ nsọn̄ọ owo idem? (b) Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpebe Jehovah? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁷ Jehovah. Andiwet psalm ọkọdọhọ ete: “Jehovah emekpere mmọ eke esịt  obụn̄ọde; enye onyụn̄ anyan̄a mmọ eke spirit mmọ anuahade.” (Ps. 34:18) Jehovah ama ọsọn̄ọ prọfet Jeremiah idem ke ini idem ekenyekde enye. (Jer. 1:6-10) Jehovah ama onyụn̄ ọdọn̄ angel esie ọkọsọn̄ọ Daniel idem. Ekere ke eketie didie Daniel ke idem ke ini angel oro ọkọdọhọde ke enye edi “owo emi ẹmade etieti”? (Dan. 10:8, 11, 18, 19) Nte ikpọfọnke nnyịn n̄ko inam ntem ye mme asuanetop, mme asiakusụn̄, ye nditọete nnyịn oro ẹsọn̄de?

⁸ Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, Abasi ikọdọhọke ke sia enye ama okodu ye imọ ke anana-ibat isua ke heaven, ke ufọn idụhe nditoro nnyụn̄ nsọn̄ọ enye idem. Jesus ama okop ete esie etiede ke heaven etịn̄ utịm ikaba ete: “Emi edi edima Eyen mi, emi ami nnyịmede.” (Matt. 3:17; 17:5) Se Abasi eketịn̄de emi ama anam Jesus ọfiọk ke enye ama se imọ inamde. Anaedi esịt ama enen̄ede enem Jesus ke ini enye okokopde ikọ emi utịm ikaba, oro edi, ke ini enye ọkọtọn̄ọde utom ukwọrọikọ ye ke ini enye ekekperede ndikụre utom esie mi ke isọn̄. Jehovah ama ọdọn̄ angel ọkọsọn̄ọ Jesus idem ke okoneyo oro ekesierede usen emi ẹkewotde enye. (Luke 22:43) Ọfọn mme ete ye eka ẹsitoro nditọ mmọ ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ mmọ idem ke ini n̄kpọ etịbede, kpa nte Jehovah akanamde ye Eyen esie. Mme ete ye eka, ẹn̄wam nditọ mbufo ẹyọ se ededi emi mmọ ẹsobode ke ufọkn̄wed.

9. Nte Jesus ekesinamde n̄kpọ ye mme apostle esie ekpep nnyịn nso?

⁹ Jesus. Ke okoneyo usen emi Jesus ọkọtọn̄ọde Editi n̄kpa esie, enye ama okụt ke mbet imọ ẹma ikpọ itie etieti. Jesus ama osụhọde idem eyet kpukpru mmọ ukot, edi mmọ ẹkesụk ẹfafan̄a m̀mê anie okpon akan ke otu mmimọ. Peter ama akam anam inua ete ke imọ idikpọn̄ke Jesus. (Luke 22:24, 33, 34) Kpa ye oro, Jesus okosụk ototoro mmọ ete ke mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ye imọ ke idomo. Enye ama ọdọhọ ke mmọ ẹyenam utom emi okponde akan se imọ inamde, ndien ke Ete imọ enen̄ede ama mmọ. (Luke 22:28; John 14:12; 16:27) Ọfọn ibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi ikpọfọnke nsitoro nditọ mi ye mbon en̄wen nte Jesus ekesinamde, utu ke ndisima nditịn̄ mban̄a ndudue mmọ?’

10, 11. Nso ke Paul akanam ndiwụt ke ọfọn isọn̄ọ nditọete nnyịn idem?

¹⁰ Apostle Paul. Paul ama esitịn̄ nti n̄kpọ aban̄a nditọete ke leta esie. Enye ama asan̄a ye ndusụk mmọ ọkwọrọ ikọ ke ediwak isua onyụn̄ ọdiọn̄ọ mmeme mmọ, edi enye ekesitịn̄ nti n̄kpọ aban̄a mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, Paul ọkọdọhọ ke Timothy edi “edima ye anam-akpanikọ eyen [imọ] ke Ọbọn̄” emi editịmde ese aban̄a nditọete. (1 Cor. 4:17; Phil. 2:19, 20) Enye ama onyụn̄ etịn̄ eti n̄kpọ aban̄a Titus ọnọ esop Corinth. Enye ọkọdọhọ mmọ ke Titus “edi nsan̄a mi ye nsan̄autom ke ufọn mbufo.” (2 Cor. 8:23) Anaedi esịt ama enem Timothy ye Titus ndikop se Paul eketịn̄de aban̄a mmọ.

¹¹ Paul ye Barnabas ẹma ẹfiak ẹka mme obio emi ẹkeyomde ndiwot mmọ, ifeheke n̄kpa. Ke uwụtn̄kpọ, kpa ye oro ẹkekọbọde mmọ ke Lystra, mmọ ẹma ẹfiak ẹka do man ẹkesọn̄ọ mbufa mbet idem ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ ẹka iso ẹbuọt idem ye Abasi. (Utom 14:19-22) Ke Ephesus, otuowo ẹma ẹtọn̄ọ ntịme ye Paul. Utom 20:1, 2 ọdọhọ ete: “Ke ndutịme oro ama okodobo, Paul ọdọn̄ ẹkekot mme mbet ẹdi, ndien ke enye ama ekesịn udọn̄ ọnọ mmọ onyụn̄ ọkọm mmọ unyọn̄, enye adaha aka Macedonia. Ke ama akasan̄a ke mme ikpehe oro onyụn̄ ada ediwak ikọ esịn udọn̄ ọnọ mbon oro ẹdude do, enye ebe  edi Greece.” Emi owụt ke Paul ama esima ndisọn̄ọ nditọete idem.

12. Didie ke mme mbono esop nnyịn ẹsinam isọn̄ọ kiet eken idem?

¹² N̄kpọ kiet emi anamde Jehovah ọdọhọ isisop idem ọtọkiet edi man isọn̄ọ kiet eken idem. (Kot Mme Hebrew 10:24, 25.) Nnyịn imesisop idem ọtọkiet ikpep Ikọ Abasi inyụn̄ isọn̄ọ kiet eken idem, ukem nte mme Christian eyo mme apostle ẹkesinamde. (1 Cor. 14:31) Cristina, oro iketịn̄de iban̄a ke akpa ikpehe ọkọdọhọ ete: “N̄kpọ kiet emi esinemde mi ke ini ndụkde mbono esop edi nte nditọete ẹsimade mi ẹnyụn̄ ẹdọn̄de mi esịt. Ndusụk ini, nsifofụhọ n̄ka mbono esop, edi nditọete ẹsisan̄a ẹkpere mi, ẹfat mi, ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke mmeye etieti. Mmọ ẹsidọhọ ke imama mi, ke esinem mmimọ ndikụt nte nsịnde idem nnam n̄kpọ Abasi. Se mmọ ẹsitịn̄de emi esinam esịt afiak enem mi.” Esop esinem etieti ke ini kpukpru owo ẹdomode ndisọn̄ọ kiet eken idem.—Rome 1:11, 12.

13. Ntak emi ọfọnde isọn̄ọ mbon emi ẹma ẹkenam n̄kpọ Abasi ẹbịghi idem?

¹³ Ọfọn n̄ko isọn̄ọ nditọete emi ẹma ẹkebịghi ke esop idem. Ke uwụtn̄kpọ, Joshua ama anam n̄kpọ Abasi ke ediwak isua, edi Jehovah ama ọdọhọ Moses ọkọsọn̄ọ enye idem. Jehovah ọkọdọhọ Moses ete: “Mek Joshua nyụn̄ sịn udọn̄ nọ enye nyụn̄ sọn̄ọ enye idem, koro edi enye edibe mbio emi iso, enye edinyụn̄ anam mmọ ẹda isọn̄ oro afo edikụtde ẹnyene.” (Deut. 3:27, 28) Joshua ama enyene ata akamba utom ndinam, oro edi, ndida nditọ Israel ndụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Ama enen̄ede ọfọn nte ẹkesọn̄ọde Joshua idem, sia enye ekenyene ndin̄wana ye nsio nsio udịmekọn̄ mme asua, ndien ama akam enyene ini emi ẹkekande enye. (Josh. 7:1-9) Ntre, ọfọn isisọn̄ọ mbiowo ye mme esenyịn circuit idem, sia mmọ ẹsinen̄ede ẹsịn idem ẹse ẹban̄a erọn̄ Abasi. (Kot 1 Thessalonica 5:12, 13.) Esenyịn circuit kiet ọkọdọhọ ete: “Ndusụk ini, nditọete ẹsiwet leta ẹkom nnyịn, ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke imenen̄ede ima nte ikedide idise mmimọ. Imesitịm leta emi inịm inyụn̄ ikot mmọ ke ini idem ememde nnyịn. Mme leta emi ẹsisọn̄ọ nnyịn idem etieti.”

14. Nso iwụt ke edieke ẹtorode owo, ke oro ayan̄wam enye anam item oro ẹnọde enye?

¹⁴ Mme ete ye eka ye mbiowo ẹkụt ke edieke ẹtorode owo, oro ayan̄wam enye anam item Abasi oro ẹnọde enye. Ke ini Paul okotorode nditọete ke Corinth ke ndikanam item oro imọ ikọnọde mmọ, anaedi oro ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹsịn idem ẹnam se inende. (2 Cor. 7:8-11)  Andreas emi enyenede nditọ iba ọdọhọ ete: “Ndisitoro nditọ esinam mmọ ẹnen̄ede ẹma ndinam n̄kpọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnyene uko. Nditọwọn̄ ẹsisọp ndinam item ke ini ẹtorode mmọ. Kpa ye oro nditọ nnyịn ẹfiọkde se ifọnde, ndisitoro mmọ esinam emehe mmọ ndinam se ifọnde.”

15. Tịn̄ usụn̄ kiet emi ikemede ndisọn̄ọ nditọete nnyịn idem.

¹⁵ Dara se nditọete ẹnamde nyụn̄ toro mmọ ke nti edu mmọ. (2 Chron. 16:9; Job 1:8) Jehovah ye Jesus ẹnen̄ede ẹma nte isịnde ifịk inam utom Obio Ubọn̄, ekpededi se inamde m̀mê itịpde ekpri didie. (Kot Luke 21:1-4; 2 Corinth 8:12.) Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ẹsidomo ndidụk mbono esop nnyụn̄ n̄wọrọ an̄wautom kpukpru ini. Ndi ikpọfọnke isitoro inyụn̄ isọn̄ọ mmọ idem?

16. Ntak emi akpanade isisọn̄ọ mme owo idem?

¹⁶ Da ifet ekededi oro enyenede toro nyụn̄ sọn̄ọ nditọete idem. Edieke owo anamde n̄kpọ emi odotde itoro, toro enye. Ti se iketịbede ke ini Paul ye Barnabas ẹkedude ke Antioch ke Pisidia. Ikpọ owo emi ẹtiede ibuot ke synagogue ẹma ẹdọhọ mmọ ẹte: “Nditọete, edieke edide ẹmenyene ikọ nsịnudọn̄ ekededi ẹnọ mbio obio, ẹtịn̄.” Paul ama ọkwọrọ ikọ ọnọ mmọ. (Utom 13:13-16, 42-44) Ntem, kûdop uyo ke ini enyenede ifet nditịn̄ n̄kpọ emi ọsọn̄ọde owo idem. Edieke isimade ndisọn̄ọ mme owo idem, mmọ ẹyesọn̄ọ nnyịn idem n̄ko.—Luke 6:38.

17. Nso idinam mme owo ẹkụt ke itoro mmọ ke ofụri esịt?

¹⁷ Toro owo ke ofụri esịt nyụn̄ tịn̄ se enye anamde ọfọn. Ọfọn ndidọhọ owo amanam etieti; edi se Jesus ọkọdọhọde nditọete ke Thyatira owụt ke ọfọn itịn̄ se owo anamde ọfọn ke ini itorode enye. (Kot Ediyarade 2:18, 19.) Edieke afo edide ete m̀mê eka, sitoro eyen fo ke n̄kpọ Abasi emi enye anamde ọfọn. Imekeme nditoro eka emi ọbọkde nditọ ikpọn̄ ke se enye anamde ọfọn, kpa ye oro mîmemke inọ enye. Ke ini itorode owo ntem, enye oyokụt ke itoro imọ ke ofụri esịt.

18, 19. Nso ke ikpanam man in̄wam nditọete nnyịn ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi?

¹⁸ Jehovah ididọhọke nnyịn owo emi ikpọsọn̄ọde idem nte enye ọkọdọhode Moses ọkọsọn̄ọ Joshua idem. Edi esịt esinem enye ke ini itịn̄de ikọ emi ọsọn̄ọde nditọete nnyịn ye mbon en̄wen idem. (N̄ke 19:17; Heb. 12:12) Ke uwụtn̄kpọ, imekeme ndidọhọ eyenete ke utịn̄ikọ esie ama anam itie N̄wed Abasi enen̄ede an̄wan̄a nnyịn m̀mê an̄wam nnyịn ifiọk se ikpanamde. Sista kiet ọkọdọhọ eyenete emi ekedide esop mmọ edikwọrọ ikọ ete: “Kpa ye emi nnyịn mîkenemeke nneme ibịghi, se ikọwọrọde mi ama an̄wan̄a fi. Se afo eketịn̄de ama enen̄ede ọdọn̄ mi esịt. Mma mma utịn̄ikọ fo ye nte ekenemede nneme ye ami, mmenen̄ede n̄kọm Jehovah nte enye ọkọnọde fi edin̄wam mi.”

¹⁹ Iyekeme ndin̄wam nditọete nnyịn ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi edieke inamde item Paul emi: “Ẹka iso ẹdọn̄ kiet eken esịt ẹnyụn̄ ẹbọp kiet eken ọkọri, kpa nte mbufo ẹsụk ẹnamde.” (1 Thess. 5:11) Kpukpru nnyịn iyanam esịt enem Jehovah, edieke ikade iso itoro inyụn̄ isọn̄ọ kiet eken idem kpukpru usen.