1, 2. (a) Nso ke ndusụk owo ẹdọhọ? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

NDI Abasi enyene esop? Ndusụk owo ẹdọhọ ke idịghe tutu owo enyenyene esop ido ukpono emi enye akade mbemiso enye ekpere Abasi. Ndi mmọ ẹnen? Nso ke Ikọ Abasi etịn̄ aban̄a n̄kpọ emi?

² Ke ibuotikọ emi, iyeneme se iwụtde ke idụhe owo eke ọfiọkde nditịm n̄kpọ nte Jehovah. Iyonyụn̄ ineme nte ikpanamde n̄kpọ ke ini esop Abasi ẹtemede nnyịn se ikpanamde. (1 Cor. 14:33, 40) Ke eyo mme apostle ye ke eyo nnyịn, Ikọ Abasi an̄wam ikpehe esop Abasi eke isọn̄ ekeme ndikwọrọ ikọ ke ofụri ererimbot. Ndinam se Bible ye esop Abasi ẹtemede nnyịn anam esop nnyịn asana, odu ke emem, onyụn̄ adiana kiet.

3. Nso inam fi enịm ke idụhe owo eke ọfiọkde nditịm n̄kpọ nte Jehovah?

³ Kpukpru se Jehovah obotde owụt ke idụhe owo eke ọfiọkde nditịm n̄kpọ nte enye. Bible ọdọhọ ete: “Jehovah akada ọniọn̄ obot isọn̄. Enye akada mbufiọk ọsọn̄ọ owụk  enyọn̄.” (N̄ke 3:19) Nnyịn ifiọk sụk “ekpri ke otu se ubọk esie anamde,” se inyụn̄ ‘ikopde iban̄a enye edi ata ekpri!’ (Job 26:14) Kpa ye oro, ekpri se ifiọkde iban̄a mme ekondo, mme ntantaọfiọn̄, ye mme uyọ ntantaọfiọn̄ owụt ke Jehovah enen̄ede etịm mmọ. (Ps. 8:3, 4) Ediwak miliọn ntantaọfiọn̄ ẹdu ke uyọ ntantaọfiọn̄ kiet kiet, ndien kpukpru mmọ ẹsisan̄a ke usụn̄ mmọ ituahake ye kiet eken. Mme ekondo n̄ko ẹsisan̄a ẹkanade utịn inyụn̄ ituahake ye kiet eken. Kpukpru emi owụt ke Jehovah “emi adade ifiọk anam mme heaven” ye isọn̄ ọfiọk nditịm n̄kpọ etieti, ndien odot nnyịn itoro inyụn̄ ituak ibuot inọ enye.—Ps. 136:1, 5-9.

4. Ntak emi ntaifiọk mîkemeke ndibọrọ ediwak mbụme emi ẹsifịnade mme owo?

⁴ Ntaifiọk ẹda ediwak n̄kpọ oro mmọ ẹkpepde ẹban̄a ekondo ye isọn̄ nnyịn ẹnam uwem enem nnyịn. Edi enyene ediwak mbụme emi ẹsifịnade ediwak owo, emi mmọ mîkemeke ndibọrọ. Ke uwụtn̄kpọ, ntaifiọk ikemeke nditịn̄ nnennen nnennen nte ekondo akasan̄ade edidu, ye ntak emi owo ye mme odu-uwem n̄kpọ eken ẹdude ke isọn̄ kpọt mîdụhe ke ekondo en̄wen. Ediwak owo ikemeke nditịn̄ ntak emi mme owo ẹsiyomde ndidu uwem ke nsinsi. (Eccl. 3:11) Ntak emi owo mîkemeke ndibọrọ ediwak mbụme emi ẹsifịnade mme owo? Ntak kiet edi ke ntaifiọk ye ndusụk owo ẹdọhọ ke Abasi idụhe, ke kpukpru n̄kpọ okofoforo. Edi Jehovah ọbọrọ ediwak mbụme emi ẹsifịnade mme owo ke Ikọ esie, kpa Bible.

5. Nso ufọn ke ibet obot enyene ọnọ nnyịn?

⁵ Jehovah enịm ediwak ibet obot man n̄kpọ asan̄a ọfọn ke ekondo. Mme ibet emi isikpụhọkede. Mme ibet emi ẹsin̄wam mme ọdiọn̄-ikan̄ ilektrik, mme esịn-mmọn̄ esan̄ukwak, mme obot-masịn, mme awat ubomofụm, ye mme asiak-owo-idem ẹkeme ndinam utom mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, mme asiak-owo-idem ẹdiọn̄ọ ke kpukpru ndido idem owo ẹnyene ebiet emi mmọ ẹdude. Ntre mmọ isisan̄ake-san̄a iyom ebiet emi esịt odude ke ini mmọ ẹyomde ndisiak owo esịt. Kpukpru nnyịn imesinịm ibet obot. Edieke owo odomode ndibiat ibet obot, utọ nte ndifrọ ke ata anyan eto ndomo ndife nte inuen, enye iditreke-tre ndida unan idiọk idiọk m̀mê ndikpa.

6. Isan̄a didie ifiọk ke Jehovah oyom ikọt esie ẹnam n̄kpọ ke nde ke nde ye ke ndutịm?

⁶ Nte Jehovah okobotde ekondo nnyịn enyene ndyọ onyụn̄ owụt ke enye oyom nnyịn ikọt esie inam n̄kpọ ke nde ke nde ye ke ndutịm. Ntak edi oro Jehovah ọnọde nnyịn Bible man ada nnyịn usụn̄. Edieke nnyịn iyomde ndikop inem uwem, ana idu ke esop Abasi inyụn̄ iyak Ikọ Abasi ada nnyịn usụn̄.

7. Nso iwụt ke Bible idịghe n̄wed emi mme owo ẹwetde se ẹmade-ma ẹdọn̄?

⁷ Bible idịghe n̄wed ido ukpono mme Jew m̀mê n̄wed mme Christian emi mme owo ẹwetde se ẹmade-ma ẹdọn̄. Abasi ọkọnọ mme owo spirit esie ẹwet Bible. Kpukpru n̄wed Bible ẹtịn̄ inua ikọ kiet. Ọtọn̄ọde ke Genesis esịm Ediyarade enyene akpan ibuotikọ kiet, oro edi, ke Obio Ubọn̄ Abasi emi Christ, “mfri” oro ẹken̄wọn̄ọde, edikarade ayanam uduak Abasi osu ke isọn̄ onyụn̄ owụt ke Jehovah ikpọn̄ enyene unen ndikara ekondo.—Kot Genesis 3:15; Matthew 6:10; Ediyarade 11:15.

8. Ntak emi idọhọde ke nditọ Israel ẹma ẹsinam n̄kpọ ke ndutịm?

 ⁸ Ibet oro Abasi ọkọnọde nditọ Israel ama an̄wam mmọ ẹsinam n̄kpọ ke ndutịm. Ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹnyene “iban oro ẹkenamde utom ke enyịnusụn̄ tent usopidem.” (Ex. 38:8) Ibet oro ama etịn̄ n̄ko nte mmọ ẹdidahade isan̄ ye nte mmọ ẹdiwụhọrede inyụn̄ iwụk tent utuakibuot. Nte ini akakade, Edidem David ama abahade nditọ Levi ye mme oku ọdọn̄ ke otu. (1 Chron. 23:1-6; 24:1-3) Nditọ Israel ẹma ẹsinam n̄kpọ ke nde ke nde, ẹnyene emem, ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ke ini mmọ ẹkekopde uyo Jehovah.—Deut. 11:26, 27; 28:1-14.

9. Nso iwụt ke esop Christian eyo mme apostle ẹma ẹsinam n̄kpọ ke ndutịm?

⁹ Esop Christian eyo mme apostle ẹma ẹnam n̄kpọ ke ndutịm n̄ko. Mme apostle, emi ẹkesisede ẹban̄a utom ikọt Abasi ini oro, ẹkeda mmọ usụn̄. (Utom 6:1-6) Ekem, ndusụk mbiowo ẹma ẹtiene mmọ ẹse ẹban̄a ikọt Abasi. (Utom 15:6) Jehovah ama esinọ mme apostle ye mbiowo emi spirit esie ẹwet mme leta emi ẹkesidade ẹnọ mme esop item ye ndausụn̄. (1 Tim. 3:1-13; Titus 1:5-9) Nso ufọn ke mme esop ẹkebọ ke ini mmọ ẹkenamde se ẹkewetde ke mme leta emi?

10. Nso iketịbe ke ini mme esop ẹkenamde mme ewụhọ oro mme apostle ẹkewụkde? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

¹⁰ Kot Utom 16:4, 5. Nditọete ẹma ẹsika ẹkese mme esop man ẹnam mmọ ẹfiọk “mme ewụhọ oro mme apostle ye mbiowo emi ẹdude ke Jerusalem ẹkewụkde.” Mme esop ẹma “ẹka iso ndisọn̄ọ nda ke mbuọtidem nnyụn̄ ntọt ke ibat ke usen ke usen” ke ini mmọ ẹkenamde mme ewụhọ emi. Nso ke emi ekpep nnyịn emi idude ke esop Abasi mfịn?

11. Nso ke nditọete oro ẹdade usụn̄ ke esop ẹkpenam ke ini esop Abasi ọdọhọde ẹnam n̄kpọ?

¹¹ Nso ke mbon Komiti N̄kọk Itieutom, Komiti Idụt, mme esenyịn circuit, ye mbiowo ẹkpenam ke ini esop Abasi ọdọhọde ẹnam n̄kpọ? N̄wed Abasi ọdọhọ kpukpru nnyịn ikop uyo inyụn̄ isụk ibuot inọ mbon emi ẹdade usụn̄. (Deut. 30:16; Heb. 13:7, 17) Owo isiyakke owo nsọn̄ibuot aka iso odu ke esop Abasi, sia utọ owo emi isiyakke esop adiana kiet onyụn̄ odu ke emem. Imọdiọn̄ọ ke idụhe owo nnyịn ndomokiet oro amade Abasi, emi akpamade ndisọn̄ ibuot ye mbon emi ẹdade usụn̄ ke esop Abasi nte Diotrephes ọkọsọn̄de. (Kot 3 John 9, 10.) Ọyọfọn ibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi mmesin̄wam nditọete ẹnam se esop Abasi ọdọhọde? Ndi mmesisọp nnyịme nnyụn̄ nnam se nditọete oro ẹdade usụn̄ ẹdọhọde?’

12. Anie esimek mbiowo ye mme asan̄autom unamutom idahaemi?

¹² Ke isua iba emi ẹkebede, Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹkpụhọde nte ẹnamde ndusụk n̄kpọ ke esop Abasi. “Mme Mbụme Oro Mme Andikot Ẹbụpde” ke Enyọn̄-Ukpeme November 15, 2014, ama etịn̄ nte ẹdisan̄ade imek mbiowo ye mme asan̄autom unamutom. Ẹma ẹwụt ke ibuotikọ oro ke nditọete oro ẹkesede ẹban̄a ikọt Abasi ke eyo mme apostle, ẹma ẹdọhọ mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹmek mbiowo ye mme asan̄autom unamutom. Ke ntak emi, ọtọn̄ọde ke September 1, 2014, ẹma ẹdọhọ mme esenyịn circuit ẹsimek mbiowo ye mme asan̄autom unamutom ke mme esop. Ke ini esenyịn circuit akade ekese esop,  enye esidomo ndimehe ye eyenete oro mbiowo ẹdọhọde ẹmek, onyụn̄ asan̄a ye enye ke an̄wautom edieke enye ekemede. Ndien edieke eyenete oro ọdọde n̄wan, enye esise m̀mê ubon esie ọsọn̄ idem ke esop. (1 Tim. 3:4, 5) Mbiowo ye esenyịn circuit ẹsitịn̄ enyịn ẹdụn̄ọde mme n̄kpọ oro N̄wed Abasi ọdọhọde erenowo anam man odot ndidi asan̄autom unamutom m̀mê ebiowo.—1 Tim. 3:1-10, 12, 13; 1 Pet. 5:1-3.

13. Didie ke ikeme ndiwụt ke ida ye mbiowo ke ini mmọ ẹnọde nnyịn item?

¹³ Ọfọn isinam item oro mbiowo ẹdade Bible ẹnọ nnyịn. Se mbiowo ẹsikotde ke Ikọ Abasi esida mmọ usụn̄. (1 Tim. 6:3) Ke eyo Paul, ndusụk nditọete ‘ẹkesan̄a etịme etịme’ ke esop. Mmọ ‘ikanamke utom ndomokiet edi ẹkesịn idem ke se mîbeheke mmọ.’ Kpa ye oro mbiowo ẹkenọde mmọ item ediwak ini, mmọ ikamaha ndikpụhọde. Paul ama etịn̄ nte ẹkpenamde n̄kpọ ye eyenete emi odude utọ uwem oro. Enye ọkọdọhọ ete: “Ẹnịm owo emi idiọn̄ọ, ẹtre ndidụk ndụk ye enye.” (2 Thess. 3:11-15) Mfịn, mbiowo ẹkeme ndinọ utịn̄ikọ ẹdụri esop utọn̄ ẹban̄a owo emi akade iso ndinam n̄kpọ emi esuenede esop, utọ nte ndiyom ndidọ owo ererimbot. (1 Cor. 7:39) Afo edinam didie n̄kpọ ke ini mbiowo ẹnọde utọ utịn̄ikọ emi? Edieke afo ọfiọkde owo emi ẹnemede n̄kpọ emi ẹban̄a, ndi eyetre ndidụk ndụk ye enye? Edieke anamde se esop Abasi ẹtịn̄de unyụn̄ udụkke ndụk ye enye, oro ekeme ndinam enye okpụhọde. ^[1]

14. Didie ke ikeme nditiene nnam esop asana?

¹⁴ Nnyịn imekeme nditiene nnam esop asana edieke inamde se Ikọ Abasi ọdọhọde. Kere se iketịbede ke esop Corinth eset. Apostle Paul ama esịn idem ọkwọrọ ikọ ke obio oro onyụn̄ ama nditọete oro ẹkedude do. (1 Cor. 1:1, 2) Kere nte eketiede enye ke idem ke ini enye ọkọfiọkde ke nditọete ẹma ẹyak eyenete oro okodude oburobụt uwem aka iso esịne ke esop. Paul ama ọdọhọ mbiowo ẹyak oburobụt owo oro ẹnọ Satan, oro edi, ẹsio enye ẹfep ke esop. Mbiowo oro ẹkenyene ndisio “leaven” oro mfep man esop aka iso asana. (1 Cor. 5:1, 5-7, 12) Ke ini idade ye mbiowo ke ini mmọ ẹsiode anamidiọk oro mîkabakede esịt ẹfep ke esop, nnyịn imetiene inam esop asana, ndien emi ekeme ndinam anamidiọk oro akabade esịt onyụn̄ eben̄e Jehovah efen ọnọ imọ.

15. Didie ke ikeme ndinam emem odu ke esop?

¹⁵ Enyene mfịna en̄wen emi okodude ke esop Corinth. Ndusụk nditọete ẹma ẹsikot nditọete mmọ ikpe. Paul ama obụp mmọ ete: “Ntak emi mbufo mîkam iyakke ẹnam mbufo idiọk?” (1 Cor. 6:1-8) Utọ n̄kpọ emi esitịbe mfịn. Ndusụk ini, nditọete ẹsitọhọ ke ntak emi mbubehe abiarade, ndien okụk mmọ atak, mîdịghe ke ntak emi ẹkerede ke eyenete adia okụk mmimọ. Emi esinam ndusụk mmọ ẹkot nditọete mmọ ikpe; edi Ikọ Abasi ọdọhọ ke ọfọn iyak ẹnam nnyịn idiọk utu ke ndisuene enyịn̄ Abasi m̀mê ndisịn mfịna ke esop. ^[2] Item Jesus ekeme ndin̄wam nnyịn ikọk ikpọ mfịna oro inyenede inyụn̄ ibiere utọk ekededi. (Kot Matthew 5:23, 24; 18:15-17.) Edieke inamde emi, iyodu ke emem ye nditọete nnyịn.

16. Ntak emi akpanade ikọt Abasi ẹdiana kiet?

¹⁶ Bible etịn̄ ntak emi akpanade ikọt Abasi ẹdiana kiet. Andiwet psalm ọkọdọhọ ete: “Sese! Ọfọn didie onyụn̄  enem didie ntem nditọete ndidụn̄ ọtọkiet ke edidianakiet!” (Ps. 133:1) Nditọ Israel ẹma ẹnam n̄kpọ ke ndutịm ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ke ini mmọ ẹkekopde uyo Jehovah. Jehovah ama etetịn̄ nte n̄kpọ editiede ye ikọt esie ete: “Nyobon mmọ ọtọkiet, nte otuerọn̄ ke itienna.” (Mic. 2:12) Jehovah ama onyụn̄ anam prọfet Zephaniah ọdọhọ ete: “Nyanam mme owo ẹkpụhọ ẹsem edisana usem, man kpukpru mmọ ẹseme ẹkot enyịn̄ Jehovah, man ẹnam n̄kpọ esie ke esịt kiet.” (Zeph. 3:9) Enen̄ede enem nnyịn ndidiana kiet ntuak ibuot nnọ Jehovah!

17. Ke ini eyenete anamde akwa idiọkn̄kpọ, nso ke mbiowo ẹkpenam man esop aka iso asana onyụn̄ adiana kiet?

¹⁷ Ana mbiowo ẹsọsọp ẹn̄wam eyenete emi anamde akwa idiọkn̄kpọ man esop aka iso asana onyụn̄ adiana kiet. Mmọ ẹkpenam emi ke ima ima usụn̄. Paul ama ọdiọn̄ọ ke kpa ye oro Jehovah amade nnyịn, Enye isitreke nditụnọ nnyịn ke ini inamde idiọkn̄kpọ. (N̄ke 15:3) Paul n̄ko ama ama nditọete ke Corinth. Akpa leta oro enye ekewetde mmọ owụt ke enye ama enen̄ede mmọ ke ini mmọ ẹkenamde se mîfọnke. Udiana leta oro enye ekewetde mmọ ke ndusụk ọfiọn̄ ama ekebe owụt ke mbiowo ẹma ẹnam se Paul ọkọdọhọde mmọ. Edieke eyenete odụkde idiọk afan̄ mbemiso enye ọfiọkde aban̄a emi, mbiowo ẹkpenyene ndinen̄ede enye ke ifụre ifụre ido.—Gal. 6:1.

18. (a) Didie ke Ikọ Abasi akan̄wam mme esop ke eyo mme apostle? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁸ Se inemede emi owụt ke Ikọ Abasi ama an̄wam mme Christian ke Corinth ye ke mme ebiet en̄wen ẹnam esop asana, odu ke emem, onyụn̄ adiana kiet. (1 Cor. 1:10; Eph. 4:11-13; 1 Pet. 3:8) Emi ama anam mmọ ẹkeme ndinen̄ede n̄kwọrọ ikọ. Apostle Paul ama akam ọdọhọ ke ẹma ẹkwọrọ ikọ “ẹnọ kpukpru edibotn̄kpọ ke idak ikpaenyọn̄.” (Col. 1:23) Mfịn n̄ko, ikọt Abasi ẹdiana kiet ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ esie ke ndutịm, ndien emi an̄wam mmọ ẹkwọrọ ikọ ke ofụri isọn̄. Ke ibuotikọ oro etienede, iyeneme se iwụtde ke ikọt Abasi ẹnen̄ede ẹma Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹbiere ndikpono Jehovah, Akakan Ọbọn̄ Andikara.—Ps. 71:15, 16.