1, 2. (a) Jesus akada didie Ibet Moses? (b) Didie ke mme scribe ye mme Pharisee ẹkeda Ibet Moses?

JESUS ama ama Ibet Moses. Ntak-a? Sia Jehovah Ete esie ọkọnọ Ibet oro. Bible ama etetịn̄ ke Psalm 40:8 ke Jesus ayama ibet Abasi. Itien̄wed oro ọdọhọ ete: “Mmadat esịt ndinam uduak fo, O Abasi mi, ibet fo onyụn̄ odu mi ke ọwọn̄esịt.” Ke se Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde, enye ama owụt ke Ibet Abasi ọfọn ama, ọfọn ye owo, ke se ẹnyụn̄ ẹwetde ke esịt oyosu.​—Matt. 5:​17-19.

² Ama enen̄ede abiak Jesus ndikụt mme scribe ye mme Pharisee ẹdade Ibet Abasi ẹfịk mme owo ẹnyụn̄ ẹnamde ọsọn̄ mme owo ndinịm enye! Mmọ ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹnam ndusụk n̄kpri n̄kpri n̄kpọ ke Ibet. Ntak edi oro Jesus ọkọdọhọde ke mmọ ẹma ẹnọ “ubak mint ye dill ye cumin kiet ke itie duop.” Nso ikọdiọk do? Se ikọdiọkde edi ke mmọ ẹma ẹkam “ẹfụmi ikpọ n̄kpọ ke Ibet, oro edi, unenikpe ye mbọm ye edinam akpanikọ.” (Matt. 23:23) Mme Pharisee ẹkeda ke imọfọn ikan mbon en̄wen. Edi Jesus iketiehe nte mmọ. Enye ama ọfiọk ntak emi Jehovah ọkọnọde Ibet oro, ye se Ibet oro ekekpepde mme owo aban̄a Jehovah.

3. Nso ke idikpep ke ibuotikọ emi?

³ Imọdiọn̄ọ ke Jehovah idọhọke inịm Ibet Moses aba. (Rome 7:6) Kpa ye oro, enye ama anam ẹwet Ibet oro ẹsịn ke Bible ẹnọ  nnyịn. Enye iyomke nnyịn itie idụn̄ọde n̄kpri n̄kpri n̄kpọ ke Ibet oro, edi oyom nnyịn ifiọk inyụn̄ inam “ikpọ n̄kpọ ke Ibet” oro. Ana ifiọk akpan ntak emi enye ọkọnọde Ibet oro. Ke uwụtn̄kpọ, ntak emi enye ọkọdọhọde nditọ Israel ẹnịm mme obio ubọhọ? Ke ibuotikọ oro ekebede, ima ikpep se akanade owo emi ekeduede owot owo anam. Ke ibuotikọ emi, iyeneme se mme obio ubọhọ ẹkpepde nnyịn ẹban̄a Jehovah ye nte ikemede ndikpebe nti edu esie. Iyonyụn̄ ibọrọ mbụme ita emi: Didie ke mme obio ubọhọ ẹwụt ke Jehovah esitua owo mbọm? Nso ke mmọ ẹkpep nnyịn ẹban̄a nte Jehovah adade uwem? Didie ke mmọ ẹwụt ke Jehovah esikpe unenikpe? Ke ini ibọrọde mbụme emi kiet kiet, se nte afo ekemede ndikpebe Jehovah.​—Kot Ephesus 5:1.

4, 5. (a) Nso ke ẹkenam man emem utom ndifehe n̄kesịm obio ubọhọ? (b) Nso ke emi ekpep nnyịn aban̄a Jehovah?

⁴ Ama emem utom ndifehe n̄kesịm obio ubọhọ itiokiet oro ẹkemekde. Jehovah ọkọdọhọ nditọ Israel ẹmek obio ita ke n̄kan̄ Akpa Jordan emi ye obio ita ke n̄kan̄ oko. Ntak-a? Man owo oro ekeduede owot owo ekpekeme ndisọsọp mfehe n̄kesịm. (Num. 35:​11-14) Ẹma ẹsidiọn̄ mme usụn̄ obio ubọhọ. (Deut. 19:3) N̄wed mme Jew ọdọhọ ke ẹma ẹsiwụk signboard ke usụn̄ man an̄wam owotowo ọdiọn̄ọ usụn̄ efehe ekesịm obio ubọhọ. Sia mme obio ubọhọ mîkoyomke usụn̄, owo oro ekeduede owot owo ikesifeheke ika esenidụt sia oro akpanam enye okokpono nsunsu abasi.

⁵ Jehovah ọkọdọhọ ẹwowot owo oro okokoide-koi owot owo. Edi enye ama etịn̄ se owo oro ekeduede owot owo akpanamde man ẹtua enye mbọm. Ataifiọk kiet emi esinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible ọdọhọ ke se Abasi ọkọdọhọde ẹnam ke ini owo eduede owot owo ama an̄wan̄a owo, ikọsọn̄ke ndinam, oro okonyụn̄ owụt nte Abasi esituade owo mbọm. Jehovah itiehe nte ebiereikpe emi edide esịt itiat. Enye itiehe-tie ibet ikọt esie ẹnam n̄kpọ ẹdue man amia mmọ ufen. Utu ke oro, enye edi “Abasi, emi awakde mbọm.”​—Eph. 2:4.

6. Nso inam idọhọ ke mme Pharisee ikesimaha nditua owo mbọm?

⁶ Mme Pharisee ikesimaha nditua owo mbọm. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wed mme Jew kiet ọdọhọ ke mmọ ikesimaha ndifen nnọ owo oro ekeduede n̄kpọ kiet utịm ikata. Jesus ama ọnọ uwụtn̄kpọ kiet oro okowụtde nte mme Pharisee ẹkesidade mbon oro ẹduede n̄kpọ. Uwụtn̄kpọ esie akaban̄a Pharisee kiet emi ọkọbọn̄de akam ete: “O Abasi, mmọkọm fi koro mmentiehe nte mmọ en̄wen, mbon n̄kanubọk, mme anam ukwan̄ido, mme esịn efịbe, m̀mê idem nte  ọbọ a-tax emi.” Edi ọbọ a-tax mbon ke okosụhọde idem ekpe Abasi ubọk ete atua imọ mbọm. Ntak emi mme Pharisee ẹkesọn̄de esịt ntre? Bible ọdọhọ ke ‘mmọ ẹkesise mmọ eken ke ndek.’​—Luke 18:​9-14.

7, 8. (a) Didie ke afo ekeme ndikpebe Jehovah ke ini owo eduede fi? (b) Ntak emi anade isụhọde idem man ikeme ndifen nnọ owo?

⁷ Kpebe Jehovah, kûkpebe mme Pharisee. Sima nditua owo mbọm. (Kot Colossae 3:13.) Ke ini owo oro eduede fi edide ndikpe fi ubọk, sụhọde idem, kûnam uwem ọsọn̄ ye enye. (Luke 17:​3, 4) Bụp idemfo ete: ‘Ndi mmesisọp ndifen owo oro eduede mi, ekpededi enye edue mi ediwak ini? Ndi esidọn̄ mi ndinam emem ye owo oro ekeduede mi m̀mê oro akanamde se iyatde mi?’

⁸ Ana isụhọde idem man ikeme ndifen nnọ owo. Mme Pharisee ikesimaha ndifen nnọ mbon en̄wen sia mmọ ẹkekere ke imọfọn ikan mmọ. Ana nnyịn ikọt Abasi isụhọde idem ‘ibat ite mbon en̄wen ẹfọn ẹkan nnyịn,’ inyụn̄ ifen inọ mmọ. (Phil. 2:3) Bụp idemfo ete: Ndi mmesisụhọde idem mfen nnọ owo nte Jehovah esifende? Sụhọde idem, kûnyụn̄ unam ọsọn̄ owo oro eduede fi ndikpe fi ubọk. Kûsusọp uyat esịt, edi sisọp fen nọ owo.​—Eccl. 7:​8, 9.

9. Didie ke Jehovah akanam nditọ Israel ẹkụt ke mmọ ikpadaha uwem ibre mbre?

⁹ Akpan ntak emi Jehovah ọkọdọhọde nditọ Israel ẹnịm mme obio ubọhọ ekedi mbak mmọ idiwot owo emi ekeduede-due owot owo ẹnyụn̄ ẹkama iyịp. (Deut. 19:10) Jehovah ada uwem ke ata akpan n̄kpọ onyụn̄ asasua “ubọk eke ọduọkde iyịp [owo] eke mîduehe.” (N̄ke 6:​16, 17) Sia Jehovah edide edisana, esinyụn̄ ekpede unenikpe, enye isimiaha utọn̄ isio ke ini owo eduede owot owo. Kpa ye oro enye ọkọdọhọde ẹtua owo oro mbọm, akana owo oro aka ebịne mbiowo man mmọ ẹkpe ikpe esie. Edieke mbiowo ẹkụtde ke enye ekededue owot owo, ẹma ẹyak enye odụn̄ ke obio ubọhọ tutu akwa oku akpa. Ndusụk ini, owotowo ekesidụn̄ ke obio ubọhọ tutu akpa. Kpukpru emi ama anam nditọ Israel ẹkụt ke mmimọ ikpadaha uwem owo ibre mbre. Sia uwem otode Jehovah, akana nditọ Israel ẹwụt ke imokpono Jehovah ke nditre ndinam n̄kpọ ekededi oro ekemede ndinam owo akpa.

10. Didie ke Jesus okowụt ke mme scribe ye mme Pharisee idaha uwem ke n̄kpọ?

¹⁰ Mme scribe ye mme Pharisee ikadaha uwem ke n̄kpọ nte Jehovah adade. Ntak edi oro Jesus ọkọdọhọde mmọ ete: “Mbufo ẹmemen ukpọhọde ifiọk ẹfep; mbufo ke idem mbufo ibehe idụk, ẹmenyụn̄ ẹbiọn̄ọ mmọ eke ẹyomde ndibe ndụk.” (Luke 11:52) Ekedi utom mmọ ndinam Ikọ Abasi an̄wan̄a mme owo nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ẹnyene nsinsi uwem. Edi mmọ ẹma ẹnam mme owo ẹkpọn̄ Jesus emi edide “Akpan Isụn̄utom uwem,” ẹkenam se idinamde ẹsobo mmọ. (Utom 3:15) Mme scribe ye mme Pharisee ẹma ẹtan̄ idem, ikonyụn̄  ikereke iban̄a uwem mbon en̄wen. Mmọ ẹkekere ẹban̄a idemmọ kpọt. Mmọ ẹkedi ibak ye mbon isọn̄esịt!

11. (a) Didie ke Paul okowụt ke ida uwem mme owo nte Abasi adade? (b) Nso idin̄wam nnyịn isịn idem ikwọrọ ikọ nte Paul ekesịnde?

¹¹ Didie ke ikeme ndikpebe Jehovah inyụn̄ itiehe nte mme scribe ye mme Pharisee? Ana ida uwem ke n̄kpọ. Apostle Paul ama ada uwem ke n̄kpọ; enye ama esịn idem ọkwọrọ ikọ ọnọ ediwak owo nte enye ekekeme. Ntak edi oro enye ọkọdọhọde ke imọ “[imasana] ke iyịp kpukpru owo.” (Kot Utom 20:​26, 27.) Edi Paul ikọkwọrọke ikọ man asana ke iyịp kpukpru owo m̀mê sia ẹkenyụn̄ ẹdọhọde ẹkwọrọ. Enye ama ama mme owo onyụn̄ ada uwem mmọ ke n̄kpọ. (1 Cor. 9:​19-23) Akpana nnyịn n̄ko ida uwem mme owo nte Jehovah adade. Jehovah “oyom kpukpru owo ẹkabade esịt.” (2 Pet. 3:9) Ndi afo omoyom n̄ko? Edieke mbọm mme owo anamde fi, edinenem fi ndisịn idem n̄kwọrọ ikọ.

12. Didie ke ikpowụt ke imada uwem ke n̄kpọ?

¹² Edieke idade uwem ke n̄kpọ nte Jehovah adade, nnyịn idinamke n̄kpọ emi ekemede ndinam ida unan m̀mê inọ mbon en̄wen unan. Ana isikpeme nte iwatde uwat inyụn̄ inamde n̄kpọ, idem ke ini ikade mbono esop m̀mê ke ini itienede ibọp inyụn̄ idiọn̄de mme itie emi isisopde idem ikpono Abasi. Kûyak okụk m̀mê ndisọp ubọk utom anam fi anam n̄kpọ emi ekemede ndinọ fi unan mîdịghe ọnọ mbon en̄wen unan. Ọfọn ikpebe Jehovah Abasi nnyịn emi esinamde se inende kpukpru ini. Ana mbiowo ẹkụt ẹte ke mmimọ ye mbon oro ẹnamde utom ye mmimọ idaha unan inyụn̄ inamke n̄kpọ emi ekemede ndinọ mbon en̄wen unan. (N̄ke 22:3) Edieke ebiowo etide fi se akpanamde mbak udûda unan, kûyat esịt, nam se enye ọdọhọde. (Gal. 6:1) Edieke adade uwem nte Jehovah adade, udûkamake iyịp owo.

13, 14. Nso ikan̄wam mbiowo Israel ẹkpe unenikpe nte Jehovah?

¹³ Jehovah ọkọdọhọ mbiowo Israel ẹsikpe unenikpe nte Imọ. Man mbiowo Israel ẹkekeme ndinam emi, akana mmọ ẹbem iso ẹdụn̄ọde ẹfiọk se iketịbede. Ekem ẹtịm ẹdụn̄ọde se ikanamde owo owot owo, nte owo oro adade se iketịbede, ye nte enye esinamde n̄kpọ. Oro akan̄wam mmọ ẹfiọk m̀mê edi se ikpatuade owotowo oro mbọm. Akana mmọ ẹse n̄ko m̀mê owotowo oro ama ‘asua’ owo emi enye okowotde, m̀mê ‘ekededịbe ebet’ enye. (Kot Numbers 35:​20-24.) Edieke ntiense ẹkedude, akana ẹkop ikọ ẹto inua ntiense iba ke nsụhọde n̄kaha mbemiso ẹbierede n̄kpa ẹnọ owotowo oro.​—Num. 35:30.

¹⁴ Ke mbiowo ẹma ẹkedụn̄ọde ẹfiọk se iketịbede, akana mmọ ẹkere n̄ko ẹban̄a utọ owo oro owotowo edide, idịghe sụk se enye akanamde. Akana mmọ ẹnyene ikike man se iketịbede oro enen̄ede an̄wan̄a mmọ. Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹyom edisana spirit Abasi man an̄wam mmọ ẹnyene ikike, ẹkeme nditua owotowo oro mbọm ẹnyụn̄ ẹkpe unenikpe nte Jehovah.​—Ex. 34:​6, 7.

15. Didie ke Jesus akada mme anamidiọk, edi mme Pharisee ẹkeda mmọ didie?

¹⁵ Mme Pharisee ẹkesikọn̄ ẹyịre ke idiọkn̄kpọ owo kpọt, utu ndikere mban̄a utọ owo oro anamidiọk edide. Ini mme Pharisee ẹkekụtde Jesus adiade udia ke ufọk Matthew, mmọ ẹma ẹbụp mbet Jesus ẹte: “Ntak emi andikpep mbufo adiade n̄kpọ ye mme ọbọ a-tax ye mme anamidiọk?” Jesus ama ọbọrọ ete: “Mbon emi idem ọsọn̄de isiyomke abiausọbọ, edi mbon oro idem mîsọn̄ke ẹsiyom. Ẹka, ndien, ẹkekpep se emi ọwọrọde, ‘Nyom mbọm, idịghe uwa.’ Koro n̄kedịghe ndikot ndinen owo, edi n̄kedi ndikot mme anamidiọk.” (Matt. 9:​9-13) Ndi oro ọwọrọ ke Jesus ama otop ndom ọnọ mme anamidiọk? N̄wan̄ansa-o!  Enye akakam oyom mme anamidiọk ẹkabade esịt; ntak edi oro enye ekesịnde idem ọkwọrọ ikọ ọnọ mmọ. (Matt. 4:17) Jesus ama ọfiọk ke ndusụk “mme ọbọ a-tax ye mme anamidiọk” emi ẹkedide ufọk Matthew ẹma ẹyom ndikabade esịt. Idịghe udia kpọt akada mmọ edi do, ‘ediwak mmọ ẹketiene Jesus.’ (Mark 2:15) Edi ediwak mme Pharisee ikesehe mme owo nte Jesus ekesede. Mmọ ikekpebeke Jehovah emi esikpede unenikpe onyụn̄ atuade owo mbọm; mmọ ẹkekot mme Jew eken mme anamidiọk ẹnyụn̄ ẹkere ke tutu amama ke mmọ idikabakede esịt.

16. Nso ke ana mbiowo ẹnen̄ede ẹse ke ini ẹkpede ikpe?

¹⁶ Mfịn, ana mbiowo ẹtịm ẹkpebe Jehovah emi “amade unenikpe.” (Ps. 37:28) Ke ini mbiowo ẹkopde ke owo anam idiọkn̄kpọ, ana mmọ ẹtịm ‘ẹdụn̄ọde ẹnyụn̄ ẹtịm ẹbụp’ man ẹfiọk m̀mê edi akpanikọ. Mmọ ẹma ẹdụn̄ọde ẹfiọk ke edi akpanikọ, ana mmọ ẹkpe ikpe ẹnọ owo oro nte N̄wed Abasi ọdọhọde. (Deut. 13:​12-14) Ke ini mmọ ẹkpede ikpe, ana mmọ ẹnen̄ede ẹse m̀mê eyenete oro akanamde akwa idiọkn̄kpọ akabade esịt m̀mê ikabakede. Idịghe kpukpru ini ke esimem utom ndifiọk m̀mê owo akabade esịt. Nte owo adade se enye akanamde, edu esie, ye m̀mê enye atua n̄kpọfiọk m̀mê ituaha ke ẹsida ẹdiọn̄ọ m̀mê owo akabade esịt. (Edi. 3:3) Ana anamidiọk akabade esịt mbemiso ẹtuade enye mbọm. *

17, 18. Nso ikeme ndin̄wam mbiowo ẹfiọk m̀mê owo enen̄ede akabade esịt? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

¹⁷ Jehovah ye Jesus kpọt ẹfiọk se isịnede owo ke esịt, edi mbiowo ifiọkke. Ntre, edieke afo edide ebiowo, edisan̄a didie ifiọk m̀mê owo enen̄ede akabade esịt? Akpa n̄kpọ edi ndiben̄e Jehovah ọnọ fi ifiọk ye ọniọn̄. (1 Ndi. 3:9) Ọyọhọ n̄kpọ iba edi ndida ini ndụn̄ọde Bible ye mme n̄wed emi ofụn emi anamde akpanikọ osiode man ekeme ndifiọk owo emi ofụhọde ke “ido ererimbot” ye owo oro ofụhọde ke “ido Abasi,” oro edi, owo emi enen̄erede akabade esịt. (2 Cor. 7:​10, 11) Kot se Bible etịn̄de aban̄a mbon oro ẹkekabarede esịt ye mbon oro mîkakabakede, nyụn̄ se nte mmọ ẹkedade se mmọ ẹkenamde.

¹⁸ Ọyọhọ n̄kpọ ita edi: kûkọn̄ uyịre sụk ke idiọkn̄kpọ owo oro, kere n̄ko ban̄a utọ owo oro enye edide, se ikanamde enye anam idiọkn̄kpọ oro, ye nte n̄kpọ etiede ye enye. Kop se Bible eketịn̄de mi aban̄a Jesus, emi edide ibuot esop: “Enye idikpehe ikpe itiene se okụtde ke enyịn, idinyụn̄ inọhọ nsuannọ itiene n̄kpọ emi enye okopde. Enye eyekpe ikpe mme ubuene ke edinen ido, onyụn̄ ọnọ mme owo nsuannọ ke eti ido ke ufọn sụn̄sụn̄ mbon isọn̄.” (Isa. 11:​3, 4) Jesus emek mbufo mbiowo ete ẹse ẹban̄a esop, enye oyonyụn̄ an̄wam mbufo ẹkpe ikpe nte enye esikpede. (Matt. 18:​18-20) Ndi inemke nnyịn ndinyene mbiowo oro ẹkpebede Jesus? Enem nnyịn n̄ko ke mmọ ẹn̄wam nnyịn inam se inende ye nditọete nnyịn inyụn̄ itua mmọ mbọm.

19. Nso n̄kpọ emi mme obio ubọhọ ẹkpepde fi ke aduak ndinam?

¹⁹ Ibet Moses ama anam ẹdiọn̄ọ utọ Abasi emi Jehovah edide, onyụn̄ anam ẹdiọn̄ọ se enye amade ye se enye asuade. (Rome 2:20) Ke uwụtn̄kpọ, mme obio ubọhọ ẹkpep mbiowo nte ‘ẹkpekpede unenikpe,’ ẹnyụn̄ ẹkpep kpukpru nnyịn nte ‘ikpamade nditọete inyụn̄ itua mmọ mbọm.’ (Zech. 7:9) Kpa ye oro nnyịn mînịmke Ibet Moses aba, Jehovah emi ọkọnọde Ibet oro ikpụhọkede. Enye osụk oyoyom ikpe unenikpe inyụn̄ itua owo mbọm. Edi ata n̄kpọ ukpono ndituak ibuot nnọ Abasi emi okobotde nnyịn ke mbiet esie. Ẹyak ika iso ikpebe enye inyụn̄ ida enye nte ebiet ubọhọ nnyịn.