1-2. Tịn̄ nti ntak emi ẹkpenamde isiwụt kiet eken ima-mfọnido.

ẸNYENE nti ntak emi ẹkpenamde isiwụt kiet eken ima-mfọnido, oro edi, ima kiet eken nsinsi ima. Se ndusụk mi. Mme N̄ke ọdọhọ ete: “Kûyak ima-mfọnido ye akpanikọ ẹkpọn̄ fi. . . . Ndien afo oyokụt mfọn oyonyụn̄ enyene ikike ke iso Abasi ye ke iso owo.” “Owo ima-mfọnido anam se ifọnde ye ukpọn̄ esiemmọ.” “Owo eke ebịnede edinen ido ye ima-mfọnido oyokụt uwem.”—N̄ke 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Mme N̄ke oro ẹsiak ntak ita emi ẹkpenamde isiwụt kiet eken ima-mfọnido. Akpa, ndiwụt kiet eken ima-mfọnido ayanam nnyịn isọn̄ urua ke enyịn Jehovah. Ọyọhọ iba, ndinam oro edifọn ye nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ididịghe ima idi ufan ye owo mfịn, n̄kpọn̄ nnyịn itie nte an̄wa ye eku. Ọyọhọ ita, mbon oro ẹwụtde kiet eken ima-mfọnido ẹyenyene ediwak nti n̄kpọ ke ini iso, nsinsi uwem esịne do. Omokụt do ke imenyene nti ntak ndinam se Jehovah ọdọhọde emi ete: “Ẹwụt kiet eken ima-mfọnido ye mbọm.”—Zech. 7:9.

3. Mme mbụme ewe ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Iyọbọrọ akpan mbụme inan̄ ke ibuotikọ emi. Mmanie ke ikpowụt ima-mfọnido? Nso ke n̄wed Ruth ekpep nnyịn aban̄a ima-mfọnido? Didie ke ikpowụt mme owo ima-mfọnido? Nso ufọn ke mbon emi ẹwụtde kiet eken ima-mfọnido ẹdibọ?

4. Didie ke ikeme ndiwụt mme owo ima-mfọnido ukem nte Jehovah? (Mark 10:29, 30)

⁴ Ima ikụt ke ibuotikọ emi ekebede ko ke mbon emi  ẹmade Jehovah ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ esie kpọt ke enye esima nsinsi ima. (Dan. 9:4) Sia idide “ndima nditọ” esie, imoyom ndikpebe enye. (Eph. 5:1) Ke ntre, imoyom ndima nditọete nnyịn nsinsi ima.—Kot Mark 10:29, 30.

5-6. Ẹkpedọhọ ke owo ọsọn̄ọ ada ye owo, esiwak ndin̄wan̄a mme owo didie?

⁵ Iyenen̄ede ikeme ndima kiet eken ima-mfọnido edieke an̄wan̄ade nnyịn se ọwọrọde ndima owo utọ ima oro. Yak inọ uwụtn̄kpọ emi anamde ikụt ke ndima owo ima-mfọnido okpụhọde ye se ererimbot ẹkotde nsọn̄ọnda.

 ⁶ Imekeme ndidọhọ ke owo emi anamde utom ke itieutom kiet ke ediwak isua ọsọn̄ọ ada ye itieutom oro. Edi, ekeme ndinam ke ofụri isua emi enye odude ke itieutom oro, akananam enye ikwe mbon emi ẹnyenede itieutom oro ke enyịn. Onyụn̄ ekeme ndinam enye imaha ndusụk se ẹdọhọde ẹnam ke itieutom oro. Idịghe nte enye amama utom oro, anam man enyene se adade ubọk aka inua. Enye idikpọn̄ke utom oro, ibọhọke-bọhọ enye okụt utom en̄wen emi ọfọnde akan enye oro.

7-8. (a) Nso isinam owo ama owo nsinsi ima? (b) Nso inam iyom ndineme ndusụk ufan̄ikọ ke n̄wed Ruth?

⁷ Se inemede ke  ikpehe itiokiet anam yak ikụt ke se isinamde ererimbot ẹsọn̄ọ ẹda ye owo okpụhọde ye se isinamde owo ama owo ima-mfọnido, m̀mê nsinsi ima. Nso ikesinam mme asan̄autom Jehovah ke eyo Bible ẹma kiet eken ima-mfọnido? Idịghe nte ẹkenyenyịk mmọ yak ẹnam oro, esịt mmọ ekesinụk mmọ yak ẹnam. Owo kiet ntre edi Edidem David. Esịt David ama onụk enye yak ama Jonathan ufan esie ima-mfọnido kpa ye emi ete Jonathan okoyomde David itọn̄ uwem. Ediwak isua ke Jonathan ama akakpa, David okosụk amama Mephibosheth eyen Jonathan ima-mfọnido.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Edieke isede ndusụk ufan̄ikọ ke n̄wed Ruth, iyekpep ediwak n̄kpọ iban̄a nsinsi ima. Nso ke mbon emi ẹsiakde ke n̄wed Ruth ẹkeme ndikpep nnyịn mban̄a nsinsi ima? Didie ke ikeme ndinam se idikpepde oro ke esop nnyịn? *

9. Nso ikanam Naomi ekere ke Jehovah emen afanikọn̄ ebịne imọ?

⁹ N̄wed Ruth etịn̄ n̄kpọ aban̄a Naomi, Ruth an̄wan eyen esie, ye Boaz emi akabuanade n̄kpọ ye ebe Naomi onyụn̄ abakde Abasi. Naomi, ebe esie, ye nditọ mmọ mbiba ẹma ẹwọrọ ẹkedụn̄ ke Moab ke ntak emi akan̄ okodude ke Israel. Edi ebe esie ama akpa ini mmọ ẹdude do. Nditọ mmọ mbiba ẹma ẹdọ iban, edi ẹtise, mmọ ẹma ẹkpa ẹkpọn̄ iban oro n̄ko. (Ruth 1:3-5; 2:1) N̄kpọ oro ama obụn̄ Naomi utọ oro idụhe. Enye ama enen̄ede ofụhọ tutu enye ọdọhọ ke Jehovah emen afanikọn̄ etiene imọ. Enye ọkọdọhọ ntem aban̄a Jehovah: “Ubọk Jehovah omodoro mi ke idem.” “Ata Ọkpọsọn̄ amanam uwem mi enen̄ede odoro.” “Jehovah esuene mi, Ata Ọkpọsọn̄ omonyụn̄ ada afanikọn̄ etiene mi.”—Ruth 1:13, 20, 21.

10. Nso ke Jehovah akanam aban̄a se Naomi eketịn̄de?

¹⁰ Nso ke Jehovah akanam aban̄a se  Naomi eketịn̄de? Enye ikọkpọn̄ke asan̄autom esie oro sia ama ọdiọn̄ọ ke nnanenyịn akanam enye etịn̄ kpukpru oro. Jehovah ama atua Naomi mbọm. Jehovah ọdiọn̄ọ ke “ufịk ekeme ndisịn owo ọniọn̄ anam n̄kpọ nte idat.” (Eccl. 7:7) Edi okosụk ana Jehovah an̄wam Naomi okụt ke imọ ikpọn̄ke enye. Nso ke Jehovah akanam? (1 Sam. 2:8) Enye ama anam Ruth ama Naomi nsinsi ima. Ruth ama owụt eka ebe esie ke imọ imama enye, onyụn̄ ọfọn uwem ye enye. Oro ama anam esịt ana Naomi sụn̄ onyụn̄ anam enye okụt ke Jehovah ama imọ. Nso ke ikpep ito Ruth?

11. Nso isinam nditọete ẹyom usụn̄ ẹn̄wam nditọete emi ẹnyenede mfịna?

¹¹ Nsinsi ima ayan̄wam nnyịn iyom usụn̄ in̄wam mbon emi ẹnyenede mfịna. Ukem nte Ruth mîkọkpọn̄ke Naomi, nditọete isikpọn̄ke nditọete mmọ emi ẹnyenede mfịna. Mmọ ẹma nditọete mmọ ẹnyụn̄ ẹben̄e idem ndinam se ededi emi mmọ ẹkemede man ẹn̄wam mmọ. (N̄ke 12:25; 24:10) Se mmọ ẹnamde oro edi se apostle Paul ọkọdọhọde ete: “Ẹtịn̄ ikọ ẹsọn̄ọ ukpọn̄ eke ofụhọde esịt, ẹn̄wam mbon mmemidem, ẹnyene anyanime ye kpukpru owo.”—1 Thess. 5:14.

12. Nso isiwak ndidi mfọnn̄kan usụn̄ ndin̄wam eyenete emi enyenede mfịna?

¹² Ke ini nditọete nnyịn ẹnyenede mfịna, mfọnn̄kan n̄kpọ emi esiwakde ndin̄wam mmọ esidi nnyịn ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se mmọ ẹtịn̄de nnyụn̄ nnam mmọ ẹdiọn̄ọ ke imama mmọ. Esinem Jehovah ndikụt nnyịn inamde se ikekeme man in̄wam erọn̄ esie emi enyenede mfịna. (Ps. 41:1) Mme N̄ke 19:17 ọdọhọ: “Owo eke owụtde usụhọde owo mfọn ọnọ Jehovah ebuọt, Enye oyonyụn̄ ọnọ enye usiene edinam esie.”

13. Nso ke Ruth akada okpụhọde ye Orpah? Nso inam idọhọ ke se Ruth akanamde oro okowụt ke enye enyene nsinsi ima? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

¹³ Eyenen̄ede an̄wan̄a nnyịn se nsinsi ima ọwọrọde ke ini itịmde itie ikere se iketịbede inọ Naomi ke ebe esie ye nditọ mmọ mbiba ẹma ẹkekpan̄a. Ke Naomi ama okokop ke “Jehovah ama ọwọn̄ọde ntịn̄enyịn esie ọnọ ikọt esie ke ndinọ mmọ udia,” enye ama ebiere ndifiak nnyọn̄ Israel. (Ruth 1:6) Iban nditọ esie mbiba ẹma ẹdaha ẹtiene enye. Edi nte mmọ ẹsan̄ade ẹka ke usụn̄, enye ama ọdọhọ mmọ utịm ikata yak ẹfiak ẹnyọn̄ọ Moab. Nso ke mmọ ẹkenam? Bible ọdọhọ ke ‘Orpah ama etịm eka ebe esie inua, afiak ọnyọn̄. Edi Ruth ọsọn̄ọ eyịre ye enye.’ (Ruth 1:7-14) Se Naomi ọkọdọhọde Orpah anam ke enye okonyụn̄ anam oro. Edi Ruth ikanamke ntre. Idịghe nte enye ikpekekemeke ndifiak nnyọn̄ Moab, edi nsinsi ima emi enye akamade eka ebe  esie ama anam enye ebiere ndisọn̄ọ ndu ye enye man an̄wam enye. (Ruth 1:16, 17) Idịghe nte ẹkenyenyịk Ruth yak ọsọn̄ọ eyịre ye Naomi, enye ekebiere ke esịt esie ndinam ntre. Se enye akanamde oro okowụt ke enye akama Naomi nsinsi ima. Nso ke mbụk emi ekpep nnyịn?

14. (a) Nso ke ndima nditọete nnyịn ẹnam? (b) Mme Hebrew 13:16 ọdọhọ ke nso ke ikpanam man inem Jehovah esịt?

¹⁴ Ima-mfọnido ayanam itụk idem nnyịn inam n̄kpọ inọ nditọete nnyịn. Ukem nte ikọt Abasi ke eset, ediwak ikọt Jehovah mfịn ẹmek ndiwụt nditọete mmọ ima-mfọnido, idem ye mbon emi edide akanam mmọ ikwe ke enyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini mmọ ẹkopde ke n̄kpọ nte ikan̄ m̀mê oyobio abiat n̄kpọ nditọete mmọ, mmọ ẹsisọsọp ẹyom nditiene n̄n̄wam. Mmọ ẹkpediọn̄ọ ke ubọk ọtọ eyenete ke esop mmọ esịt, mmọ isibiatke ini ndinam n̄kpọ n̄n̄wam eyenete oro. Ukem nte nditọete emi ẹkedude ke esop Macedonia ke eyo mme apostle, mmọ ‘ẹsikam ẹnam ẹbe ukeme mmọ.’ (2 Cor. 8:3) Esinem Jehovah etieti ndikụt utọ ima oro!—Kot Mme Hebrew 13:16.

15-16. Didie ke Ruth okowụt ke imọ idikpọn̄ke Naomi?

¹⁵ Enyene ediwak n̄kpọ emi ikemede ndikpep nto nte Ruth akan̄wamde Naomi. Se ndusụk mi.

¹⁶ Kûsọp ndision̄o idem n̄kpọn̄ nditọete fo. Ini Ruth okoyomde nditiene Naomi eka ebe esie nnyọn̄ Judah, Naomi ama esịn ke nsonso oro. Edi Ruth ikosion̄oke idem ikpọn̄ enye. Nso iketịbe ke akpatre? Bible ọdọhọ ete: “Ke ini [Naomi] okụtde ete ke enye ọsọn̄ọ eyịre nditiene imọ, [Naomi] osion̄o idem ọkpọn̄ enye.”—Ruth 1:15-18.

17. Nso idin̄wam nnyịn ikûsọp ndision̄o idem n̄kpọn̄ nditọete nnyịn?

¹⁷ Se ikpepde: Ndin̄wam nditọete emi ẹfụhọde idịghe n̄kpọ usen kiet, edi inaha ision̄o idem ikpọn̄ mmọ. Eyenete emi enyenede mfịna ekeme ndisịn un̄wam emi idomode ndin̄wam enye ke nsonso oro. Edi, nsinsi ima emi imade enye idiyakke ision̄o idem ikpọn̄ enye. (Gal. 6:2) Imodori enyịn ke usen kiet usen kiet enye eyenyịme yak in̄wam enye inyụn̄ idọn̄ enye esịt.

18. Nso ikpakanam Ruth ayat esịt?

¹⁸ Kûbọ ke iyatesịt. Ini Naomi ye Ruth ẹsịmde Bethlehem yak Naomi okụt mme mbọhọidụn̄ esie, enye ọkọdọhọ mmọ ete: “N̄kọwọrọ mi ye ọyọhọ ubọk, edi Jehovah amanam mi nnyọn̄ ubọk ubọk.” (Ruth 1:21) Kere nte utọ ikọ oro ekpeketiede Ruth ke idem! Ruth ama otụk idem an̄wam Naomi. Enye ama atua ye Naomi, ọdọn̄ enye esịt, onyụn̄ etiene enye asan̄a utọ anyan isan̄ oro oto Moab edisịm Bethlehem. Kpa ye kpukpru oro ke Naomi ọdọhọ: “Jehovah amanam mi nnyọn̄ ubọk ubọk.” Ọwọrọ kpukpru se Ruth akan̄wamde Naomi oro ikodụkke-dụk enye enyịn, kpa ye edide Ruth mmọdo ada enye ke n̄kan̄. Utọ ikọ oro akpakayat Ruth etieti! Edi Ruth ikosion̄oke idem ikpọn̄ Naomi.

19. Nso idin̄wam nnyịn ikûsion̄o idem ukpọn̄ eyenete emi enyenede mfịna enye akpanam se nnyịn mîmaha?

¹⁹ Se ikpepde: Eyenete emi enyenede mfịna ekeme nditịn̄ ata idiọk ikọ ye nnyịn kpa ye kpukpru un̄wam emi in̄wamde enye. Edi iyodomo ukeme man nnyịn idibọ ke iyatesịt. Nnyịn idision̄oke  idem ikpọn̄ enye, iyonyụn̄ idọhọ Jehovah an̄wam nnyịn idiọn̄ọ usụn̄ emi ikpadade idọn̄ enye esịt.—N̄ke 17:17.

20. Nso ikanam idem okûmem Ruth?

²⁰ Tịn̄ ikọ sọn̄ọ owo idem ke nnennen ini. Ruth ama ama Naomi nsinsi ima, edi idahaemi, ama edi se ẹsọn̄ọde Ruth idem n̄ko. Jehovah ama anam Boaz ọsọn̄ọ enye idem. Boaz ọkọdọhọ Ruth ete: “Jehovah akpakam ọnọ fi utịp utom fo, Jehovah Abasi Israel, emi afo efehede edidụk idak mba esie oyom ubọhọ akpakam ọnọ fi utịp eke ọfọnde ama.” Ikọ oro ama ọsọn̄ọ Ruth idem ata etieti. Ruth ama ọdọhọ Boaz ete: “Afo ọmọdọn̄ mi esịt omonyụn̄ etịn̄ ikọ osụk ofụn an̄wan fo esịt.” (Ruth 2:12, 13) Boaz eketịn̄ ikọ ọsọn̄ọ Ruth idem ke ata nnennen ini, oro ikayakke idem emem Ruth.

21. Isaiah 32:1, 2 ọdọhọ ke mbiowo emi ẹkerede ẹban̄a erọn̄ Abasi ẹdinam nso?

²¹ Se ikpepde: Ndusụk ini, esiyom ẹsọn̄ọ nditọete emi ẹn̄wamde mbon en̄wen idem n̄ko. Ukem nte Boaz akanamde Ruth ọdiọn̄ọ ke Jehovah okụt kpukpru se enye anamde ọnọ Naomi, mbiowo ẹsitoro nditọete ke ini mmọ ẹkụtde nte mmọ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ nditọete mmọ. Utọ itoro oro edi ke nnennen ini, oyonyụn̄ an̄wam nditọete oro ẹkûkpa mba.—Kot Isaiah 32:1, 2.

22-23. Didie ke Naomi ekedida mfịna esie ke akpatre? Nso ikanam enye ada ntre? (Psalm 136:23, 26)

²² Ekem ko, Boaz ama ọnọ Naomi ye Ruth ata ediwak udia. (Ruth 2:14-18) Nso ke Naomi akanam aban̄a utọ enọ oro? Enye ọkọdọhọ ete: “Jehovah, emi mîtreke ndiwụt mme odu-uwem ye mme akpan̄kpa ima-mfọnido, akpakam ọdiọn̄ enye.” (Ruth 2:20a) Omokụt ke Naomi  idaha mfịna esie nte enye akadade aba! Akpa akpa enye eketịn̄ ye mmọn̄eyet ete: “Jehovah esuene mi.” Edi idahaemi enye etịn̄ ye idatesịt ete: ‘Jehovah itreke ndiwụt mme odu-uwem ye mme akpan̄kpa ima-mfọnido.’ Nso n̄kpọ ikanam Naomi etre ndida mfịna esie nte enye akadade akpa?

²³ Naomi ama ọtọn̄ọ ndikụt ke Jehovah ikọkpọn̄ke imọ. Jehovah ama ada Ruth an̄wam enye ini mmọ ẹfiakde ẹnyọn̄ Judah. (Ruth 1:16) Naomi ama onyụn̄ okụt ubọk Jehovah ini Boaz, emi ekedide “kiet ke otu mme andifak” mmọ, akatatde ubọk ọnọ mmọ udia. * (Ruth 2:19, 20b) Anaedi enye ama ọdọhọ ke esịt esie ete, ‘Ọwọrọ Jehovah ikọkpọn̄ke mi ofụri emi-o. Enye ke akan̄wam mi!’ (Kot Psalm 136:23, 26.) Imekere ke ama enem Naomi ata etieti nte Ruth ye Boaz mîkosion̄oke idem ikpọn̄ enye! Imenịm n̄ko ke ama enem mmọ mbita nte Naomi akafiakde okop inemesịt onyụn̄ aka iso anam n̄kpọ Jehovah.

24. Ntak emi ikpakade iso ima nditọete nnyịn nsinsi ima-a?

²⁴ Nso ke ikpep ke n̄wed Ruth iban̄a ima-mfọnido, oro edi, nsinsi ima? Utọ ima oro idiyakke nnyịn isọp ndision̄o idem n̄kpọn̄ nditọete nnyịn emi ẹnyenede mfịna. Oyonyụn̄ an̄wam nnyịn itụk idem nnyịn man ikeme ndin̄wam mmọ. Ke ini mbiowo ẹkụtde nte nditọete ẹn̄wamde nditọete mmọ, ọfọn mmọ ẹnen̄ede ẹtoro nditọete oro ke utọ ini ntre. Esịt eyenen̄ede adat nnyịn ke ini ikụtde nte mbon emi ẹnyenede mfịna ẹfiakde ẹkop idatesịt ẹnyụn̄ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi. (Utom 20:35) Edi, nso idi ata akpan ntak emi akpanamde ika iso iwụt nditọete nnyịn ima-mfọnido? Sia iyom ndikpebe Jehovah, emi ‘awakde ima-mfọnido inyụn̄ inam esịt enem enye.’—Ex. 34:6; Ps. 33:22.