1-2. Nso “eti utom” ke ebiowo esinam?

 EKPEDI emededi asan̄a-utom unamutom, ana-edi emenyenyene mme edu emi ẹdin̄wamde fi odot ndidi ebiowo. Ndi emekeme ndisịn idem nnam n̄kpọ man odot ndinam “eti utom” oro?​—1 Tim. 3:1.

² Nso ye nso ke ebiowo esinam? Enye esida iso ke utom ukwọrọ-ikọ, esisịn idem anam utom ubọkerọn̄, esịn idem ekpep nditọ-ete Ikọ Abasi, onyụn̄ ada se enye etịn̄de ye se enye anamde ọsọn̄ọ esop idem. Imosụk ise Bible ọdọhọde ke mbiowo emi ẹsịnde idem ẹnam utom mmọ ẹdi ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ.’​—Eph. 4:8.

3. Nso ke eyenete erenowo akpanam man odot ndidi ebiowo? (1 Timothy 3:1-7; Titus 1:5-9)

³ Akpanam nso man odot ndidi ebiowo? Se edinamde idịghe ukem ye se akpanamde man odot ndinyene utom ke itie-utom. Ke ediwak itie-utom ke ererimbot, edieke enyenede ifiọk aban̄a utom emi enyene itie-utom oro oyomde ndida owo, ẹkeme ndinọ fi utom oro. Edi okpoyom ẹmek fi ebiowo, ifiọk ukwọrọ-ikọ ye ndidiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi kpọt ikemke-o. Ana anam mme n̄kpọ emi ẹdọhọde mbiowo ẹnam ke 1 Timothy 3:1-7 ye Titus 1:5-9. (Kot.) Ibuotikọ emi ọmọn̄ eneme akpan n̄kpọ ita emi ẹyomde mbiowo ẹnam: (1) ndinyene eti enyịn̄ ke esop, (2) ndidi eti ibuotufọk, ye (3) ndiben̄e idem ndinam n̄kpọ nnọ esop.

 NYENE ETI ENYỊN̄

4. Ndidi “owo emi owo mîkemeke ndidori ikọ” ọwọrọ nso?

⁴ Okpoyom ndidot ndidi ebiowo, ana edi “owo emi owo mîkemeke ndidori ikọ.” Oro ọwọrọ ke emenyene eti enyịn̄ ke esop, ke inyeneke se ẹkemede ndidori fi yak edi ẹkeka ẹkedụn̄ọde ẹdikụt ke edi akpanikọ. N̄kpọ en̄wen edi ke ana edi “owo oro mbon an̄wa ẹtịn̄de nti ikọ ẹban̄a.” Mbon emi mîkponoke Jehovah ẹkeme nditịn̄ ndiọi n̄kpọ mban̄a se inịmde, edi ikpanaha mmọ ẹnyene eti ntak ndidọhọ ke udịghe eti owo m̀mê ke udịghe owo akpanikọ. (Dan. 6:4, 5) Bụp idemfo ete, ‘Ndi mmenyene eti enyịn̄ ke esop ye ke an̄wa?’

5. Didie ke ekeme ndiwụt ke imọ idi “owo emi amade eti ido”?

⁵ Ekpedi afo edi “owo emi amade eti ido,” afo esiyom nti n̄kpọ ke idem mbon en̄wen onyụn̄ otoro mmọ ke nti edu emi mmọ ẹnyenede, esinyụn̄ enenem fi ndinam nti n̄kpọ nnọ mbon en̄wen. Emekeme ndikam nnam n̄kan se ẹkedoride enyịn. (1 Thess. 2:8; se “lover of goodness” ke se ẹwetde ẹban̄a Titus 1:8 ke nwtsty.) Ntak emi anade mbiowo ẹnyene edu emi? Ntak edi ke mmọ ẹma ẹnyene, edinenem mmọ ndinen̄ede nda ini mmọ nse mban̄a nditọ-ete ye utom ke esop. (1 Pet. 5:1-3) Kpa ye oro mîdidịghe ekpri utom, idatesịt emi mmọ ẹdinyenede ke ntak emi mmọ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mbon en̄wen oyokpon akan se ededi emi mmọ ẹkeyakde atak man ẹkeme ndinam oro.​—Utom 20:35.

6. ‘Ndikama owo esen’ ọwọrọ nso? (Mme Hebrew 13:2, 16; se ndise n̄ko.)

⁶ Ama anam nti n̄kpọ ọnọ mbon en̄wen, sịm mbon emi mîdịghe mme akpan ufan fo, afo owụt ke imọ ‘imesikama owo esen.’ (1 Pet. 4:9) N̄wed kiet emi etịn̄de n̄kpọ aban̄a Bible ọdọhọ ke owo emi esikamade owo esen esifọn ido ye mme owo, sịm mbon emi enye mîdiọn̄ọke, esinyụn̄ enenem enye ndikot mmọ ufọk. Bụp idemfo ete, ‘Ndi ẹdiọn̄ọ mi nte owo emi esikamade mbon emi ẹdide esop nnyịn isen?’ (Kot Mme Hebrew 13:2, 16.) Owo emi esikamade owo esen esifọn ido ye kpukpru orụk esenowo, esịnede mme ubuene, nditọ-ete emi ẹdide esop mmọ ẹdinọ utịn̄ikọ, ye mbon en̄wen emi ẹsisịnde idem ẹsọn̄ọ nditọ-ete idem utọ nte mme esenyịn circuit.​—Gen. 18:2-8; N̄ke 3:27; Luke 14:13, 14; Utom 16:15; Rome 12:13.

7. Didie ke ebiowo esiwụt ke imọ “idịghe ama okụk”?

⁷ “Idịghe ama okụk.” Oro ọwọrọ ke idịghe  okụk ye inyene ẹdi akpan n̄kpọ ẹkan ke uwem fo. M̀mê edi ubuene m̀mê edi imọ, n̄kpọ Obio Ubọn̄ Abasi edi akpa ke kpukpru se anamde. (Matt. 6:33) Afo esida ini fo, odudu fo, ye mme n̄kpọ eken emi enyenede atuak ibuot ọnọ Jehovah, ese aban̄a mbonubon fo, onyụn̄ anam n̄kpọ ọnọ esop. (Matt. 6:24; 1 John 2:15-17) Bụp idemfo: ‘Nsida didie okụk? Mmenyene se ndiade, se nsịnede, ye itie udakibuot; ndi oro ekem mi? Mîdịghe ndi nsịn ibuot nsịn itọn̄ n̄n̄wana okụk nnyụn̄ nyom ndinyene enyọn̄ ye isọn̄?’​—1 Tim. 6:6, 17-19.

8. Tịn̄ ndusụk usụn̄ emi afo owụtde ke imọ ‘imafara ke idem.’

⁸ Ekpedi edi owo emi “afarade ke idem,” ọwọrọ ke unamke n̄kpọ ndomokiet ube adan̄a. Se itịn̄de oro esịne se adiade, se ọn̄wọn̄de, se esịnede, se adade enem idem esịt, ye nte akamade idem; unamke ndomokiet ke esịt oro ube ubọk. Udịghe se ererimbot ẹkpesosio, afo okpobi. (Luke 21:34; Jas. 4:4) Udịghe owo emi ofiopde ibuot. Oro ọwọrọ ke anam n̄kpọ sụn̄sụn̄ kpukpru ini idem ke ini owo okoide-koi anam n̄kpọ yak abiak fi. “[Udịghe] owo mmịn,” owo inyụn̄ idiọn̄ọke fi nte ọkwọk. Bụp idemfo, ‘Ndi nte ndude uwem owụt ke ndi owo emi afarade idem?’

9. ‘Ndinyene eti ibuot’ ndinyụn̄ ‘nnam n̄kpọ ke nde ke nde’ ọwọrọ nso?

⁹ Ekpedi owo emi ‘enyenede eti ibuot,’ ọwọrọ ke emesitịn̄ enyịn emen item Bible ebiere se ededi emi oyomde ndibiere. Emenen̄ede ada ini ekere mme item oro, oro onyụn̄ anam enyene ifiọk ye ikike. Usûdịghe ukereke n̄kpọ ọfọn afo ebiere. Emesikụt ete ke imọ imọdiọn̄ọ inyụn̄ ikop kpukpru n̄kpọ iban̄a n̄kpọ oro mbemiso imọ ibierede. (N̄ke 18:13) Ke ntak oro, se ebierede esidụk ye se Jehovah ekerede aban̄a n̄kpọ oro. Ekpedi ‘esinam n̄kpọ ke nde ke nde’ ọwọrọ ke uwem fo itiehe nnyahade nnyahade, esika n̄kpọ ke ini, onyụn̄ anam n̄kpọ ke ini. Ẹdiọn̄ọ fi nte owo emi ẹkemede ndiberi edem ye owo emi esinamde n̄kpọ nte ẹdọhọde ẹnam. Mme edu oro ẹyenam fi enyene eti enyịn̄. Idaha-emi, yak ise mme edu emi Bible ọdọhọde ebiowo enyene man enye ekeme ndidi eti ibuotufọk.

DI ETI IBUOTUFỌK

10. Didie ke erenowo esiwụt ke imọ ‘imọfiọk ndikama mbonufọk imọ’?

¹⁰ Ekpedi edi ebe onyụn̄ oyom ndidot ndidi ebiowo, utọ enyịn̄ emi ubon fo ẹnyenede edibiere m̀mê omodot m̀mê udotke. Ke ntak oro, ana ‘ọfiọk ndikama mbonufọk fo.’ Ana ẹdiọn̄ọ fi nte ete emi amade mbonubon esie, esinyụn̄ ebierede n̄kpọ yak ọfọn ke ubon esie. Oro esịne afo ndinịm Utuakibuot Ubon, ndikụt ete ke mbonubon fo ẹdụk mbono esop, onyụn̄ an̄wam mmọ ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ. Nso inam edi akpan n̄kpọ ntre? Apostle Paul ama obụp mbụme emi anamde owo ekere n̄kpọ ete: “Edieke owo ekededi mîfiọkke ndikama mbonufọk esie, didie ke enye edise aban̄a esop Abasi?”​—1 Tim. 3:5.

11-12. Ntak emi anade mbonubon erenowo emi oyomde ndidi ebiowo ẹnyene nti edu? (Se ndise n̄ko.)

¹¹ Ekpedi edi ete, ana nditọ fo emi mîyọhọke isua 18, emi ẹsụk ẹdụn̄de ye afo ẹdi “nditọ eke ẹsụkde ibuot ẹnyụn̄ ẹdade n̄kpọ ke akpan n̄kpọ.” Ana ekpep mmọ Ikọ Abasi ye se ẹkpenamde ke usụn̄ emi owụtde ke amama mmọ. Imọdiọn̄ọ ke mmọ ẹyeyom ndibre, nsak, n̄kpohode nte nditọ eken. Edi sia edide emekpep mmọ n̄kpọ yak ọfọn, mmọ ẹyekop item, ẹkpono owo, ẹnyụn̄ ẹnyene ido. N̄kpọ en̄wen edi ke ana odomo nte ekekeme ndin̄wam nditọ fo ẹdi ufan Jehovah, ẹdu uwem nte Bible ọdọhọde, ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ man mmọ ẹdot ndina baptism.

¹² “Enyenede nditọ emi ẹnịmde ke akpanikọ eke owo mîdorike mmọ ikọ ite ẹdu etịme etịme uwem m̀mê ndisọn̄ ibuot.” Edieke eyen emi enịmde ke akpanikọ odụn̄de ye ete ye eka ndien enye anam akwa idiọkn̄kpọ, didie ke oro ekeme ndifịna ete esie? Ekpedi ete eyen oro iketịmke ikpep enye n̄kpọ mîdịghe ikotụnọke enye ọfọn, ekeme ndidi  enye ididotke ndidi ebiowo.​—Se Enyọn̄-Ukpeme October 15, 1996, p. 21, ikp. 6-7.

NEN̄EDE N̄WAM ESOP

13. Didie ke ekeme ndiwụt ke imọ “idịghe itụn”?

¹³ Nditọ-ete irenowo emi ẹnyenede nti edu emi akpanade Christian enyene ẹsinyene ufọn ẹnọ esop eti-eti. Erenowo emi ‘mîdịghe itụn’ esidu ke emem ye mbon en̄wen onyụn̄ an̄wam mbon en̄wen ẹdu ke emem ye kiet eken. Edieke oyomde ẹdiọn̄ọ fi nte owo emi mîdịghe itụn, sikpan̄ utọn̄ kop se mbon en̄wen ẹtịn̄de nyụn̄ domo ndidiọn̄ọ nte etiede mmọ ke idem. Yak idọhọ ke emedi ebiowo idaha-oro. Ke mbono mbiowo, n̄wakn̄kan mbiowo ẹkpenyịme se ẹbierede ndinam emi mîbiatke ibet Abasi, ndi eyetiene enyịme ekpededi n̄kpọ oro idịghe nte afo akpamade ẹnam? ‘Udịghe itụn’ ọwọrọ ke usûdọhọke ke ana ọsọn̄ ke okwo, ke afo ọmọdiọn̄ọ ke ọfọn ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop ekikere mbon en̄wen. (Gen. 13:8, 9; N̄ke 15:22) Afo ‘udịghe owo en̄wan’ m̀mê “owo emi ọsọpde iyatesịt.” Utu ke ndisitop owo nte ata m̀mê ndidi owo nnyịmeke, esinam n̄kpọ sụn̄sụn̄ onyụn̄ ọdiọn̄ọ nte etịn̄de ikọ onyụn̄ anamde n̄kpọ ye mme owo. Sia edide owo emem, emesidomo nte ekekeme ndinam emem odu idem ke ini mfịna obụberede asak nte ikan̄. (Jas. 3:17, 18) Nti ikọ emi etịn̄de ẹkeme ndinam esịt osụhọde mbon en̄wen, idem ye mbon emi ẹkọbọde nnyịn.​—Judg. 8:1-3; N̄ke 20:3; 25:15; Matt. 5:23, 24.

14. “Idịghe owo emi akabarede esịt obufa” ọwọrọ nso? “Ọsọn̄ọde ada” ọwọrọ nso?

¹⁴ Eyenete erenowo emi odotde ndidi ebiowo “idịghe owo emi akabarede esịt obufa.” Owo idọhọke ke ana ana baptism ke ata ediwak isua kan̄a-o. Edi ana ini ebe man afo ekeme ndinen̄ede nsọn̄ idem ke esop onyụn̄ ekpep ndinen̄ede ndiọn̄ọ nte ekpedade Bible ebiere n̄kpọ. Mbemiso ẹmekde fi ebiowo, ana owụt ke imọ ikpebe Jesus, ke imọ imosụhọde idem, ke inyụn̄ ibet Jehovah ọnọ imọ utom ekededi ke esop esie ke ini emi enye okụtde ke ọfọn. (Matt. 20:23; Phil. 2:5-8) Usụn̄ emi ekemede ndiwụt ke edi owo emi “ọsọn̄ọde ada” edi afo ndisọn̄ọ nyịre ye  Jehovah ntem, odu uwem nte enye ọdọhọde, onyụn̄ anam n̄kpọ nte esop esie ẹdọhọde ẹnam.​—1 Tim. 4:15.

15. Ndi akpana ebiowo edi owo emi utịn̄ikọ esie esidide etịp-atua? Ntak ọbọrọde ntre?

¹⁵ Bible ọdọhọ ke ana mbiowo “[ẹdot] ndikpep owo n̄kpọ.” N̄ke ndomokiet isịneke ke ikọ oro; enen̄ede an̄wan̄a. Ndi oro ọwọrọ ke ana utịn̄ikọ fo esidi etịp-atua? Ihih-o. Idịghe kpukpru mbiowo ẹsikeme ndinọ utịn̄ikọ ntre. Edi kpukpru mbiowo ẹdiọn̄ọ ndida Bible n̄kpep owo ikọ Abasi nnyụn̄ nsọn̄ọ nditọ-ete idem. (Se “qualified to teach” ke se ẹwetde ẹban̄a 1 Timothy 3:2 ke nwtsty; men 1 Corinth 12:28, 29 ye Ephesus 4:11 domo.) Kpa ye se itịn̄de oro, ana esịn idem kpukpru ini ekpep ndidiọn̄ọ nte ekpekemede ndikpep Ikọ Abasi ọfọn akan nte anamde idaha-emi. Nso idin̄wam fi edi utọ andikpep oro?

16. Nso ikeme ndin̄wam fi enen̄ede edi eti andikpep? (Se ndise n̄ko.)

¹⁶ “Ọsọn̄ọ omụm ikọ akpanikọ akama.” Se idin̄wamde fi edi ata eti andikpep edi afo ndida kpukpru se afo ekpepde mme owo ye kpukpru item emi ọnọde mme owo nto Bible. Nen̄ede sịn idem kpep Bible ye mme n̄wed esop Abasi. (N̄ke 15:28; 16:23; se “holding firmly to the faithful word” ke se ẹwetde ẹban̄a Titus 1:9 ke nwtsty.) Nte osụk ekpepde, nen̄ede tịn̄ enyịn se nte ẹnamde mme ufan̄ikọ Bible an̄wan̄a. Ama ekpep mbon en̄wen Ikọ Abasi, nen̄ede domo ndikụt ete ke se ekpepde odụk mmọ esịt. Edieke obụpde mbiowo emi ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ ndikpep owo n̄kpọ se akpanamde onyụn̄ anam item emi mmọ ẹnọde fi, oro ekeme ndin̄wam fi enen̄ede edi eti andikpep. (1 Tim. 5:17) Ana mbiowo ẹkeme ‘ndinọ nditọete item’ m̀mê ẹsọn̄ọ mmọ idem, ndien ndusụk ini ana mmọ ‘ẹsua ẹnọ’ nditọ-ete. Edide mmọ ẹnọ nditọ-ete item m̀mê ẹsua ẹnọ mmọ, ana mbiowo ẹkụt ẹte ke imọfọn ido kpukpru ini. Edieke anamde n̄kpọ sụn̄sụn̄ ye mme owo, ama mmọ, onyụn̄ ada kpukpru se afo ekpepde oto Ikọ Abasi, eyenen̄ede edi eti andikpep sia afo edikpebe Jesus emi edide Akwa Andikpep.​—Matt. 11:28-30; 2 Tim. 2:24.

 KA ISO NAM SE IDIN̄WAMDE FI EDI EBIOWO

17. (a) Nso ikeme ndin̄wam mme asan̄a-utom unamutom ẹka iso ẹnam se idin̄wamde mmọ ẹdi mbiowo? (b) Nso ke mbiowo mîkpefreke ini mmọ ẹsụk ẹsede m̀mê nditọ-ete irenowo ẹdot se ẹmekde mbiowo? (Se ekebe emi, “ Ini Ẹsụk Ẹsede M̀mê Mbon En̄wen Ẹdot Ndidi Mbiowo, Ẹti ke Owo Ifọnke Ima.”)

¹⁷ Ndusụk mme asan̄a-utom unamutom ẹkeme ndidi mmọ ẹma ẹtie ẹdụn̄ọde mme n̄kpọ emi ẹdọhọde owo anam man odot ndidi ebiowo, mmọ ẹdọhọ ke tutu amama ke mmimọ ididotke ndidi. Edi ti ke Jehovah idọhọke anam mme n̄kpọ oro ndudue isịneke, esop esie inyụn̄ itịn̄ke utọ ikọ oro. (1 Pet. 2:21) Okopodudu spirit Jehovah ekeme ndin̄wam fi enyene mme edu oro. (Phil. 2:13) Ndi enyene n̄kpọ kiet ke otu oro, emi akpamade ndinam ọfọn akan nte anamde idaha-emi? Bọn̄ akam nọ Jehovah ban̄a n̄kpọ oro. Kpep se ekekeme ban̄a n̄kpọ oro nyụn̄ bụp ebiowo kiet ke esop mbufo se akpanamde man anam ọfọn akan nte anamde idaha-emi.

18. Nso ke ana kpukpru mme asan̄a-utom unamutom ẹdomo ndinam?

¹⁸ Yak kpukpru nnyịn ẹsịnede mbon emi ẹma ẹkededi mbiowo isụk ikaka iso ikụt ite ke imenyene mme edu emi ẹnemede ke ibuotikọ emi. (Phil. 3:16) Ndi edi asan̄a-utom unamutom? Nam se idin̄wamde fi odot ndidi ebiowo! Dọhọ Jehovah ekpep fi n̄kpọ onyụn̄ eteme fi se akpanamde man enen̄ede enyene ufọn ọnọ enye ye esop esie. (Isa. 64:8) Jehovah eyenen̄ede ọdiọn̄ kpukpru se anamde man odot ndidi ebiowo.