1. Nso ke Jehovah ekeme ndinam man uduak esie osu?

JEHOVAH ekeme ndikabade ndi se ededi oro enye oyomde man anam uduak esie osu. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah esikabade edi Andikpep, Ete Ndọn̄esịt, ye Ọkwọrọ Eti Mbụk. Ifan̄ kpọt ke otu se enye esikabarede edi ẹdi emi. (Isa. 48:17; 2 Cor. 7:6; Gal. 3:8) Kpa ye oro, enye esiwak ndida mme owo nnam uduak esie. (Matt. 24:14; 28:19, 20; 2 Cor. 1:3, 4) Jehovah ekeme ndinọ owo ekededi ke otu nnyịn ọniọn̄ ye odudu emi iyomde man ikeme ndikabade ndi se ededi emi ẹyomde man uduak esie osu. Kpukpru emi ẹtiene ẹsịne ke se enyịn̄ Jehovah ọwọrọde nte ndusụk ntaifiọk emi ẹsinamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible ẹkerede.

2. (a) Nso ikeme ndinam ikere ndusụk ini m̀mê Jehovah ke adada nnyịn anam uduak esie? (b) Nso ke iyom ndineme ke ibuotikọ emi?

² Kpukpru nnyịn imoyom Jehovah ada nnyịn anam uduak esie. Edi ndusụk owo ẹkeme ndikere m̀mê Jehovah ke ada mmimọ anam uduak esie. Ntak-a? Sia mmọ ẹkere ke mmimọ ikemeke ndinam se ikpamade ndinam ke ntak isua emana, nte n̄kpọ etiede ye mmimọ, m̀mê ke ntak ukeme mmimọ. Mbon efen n̄ko ẹkeme ndidọhọ ke se inamde ekem adan̄aoro, ke ufọn idụhe ndisịn idem nnam n̄kan oro. Iyeneme ke ibuotikọ emi ke Jehovah ekeme ndinọ owo nnyịn ekededi se iyomde man inam uduak esie. Ekem iyeneme nte Jehovah akanamde ọdọn̄ ndusụk irenowo ye iban ke Bible, emi ẹkedide mme asan̄autom  esie, ndinam n̄kpọ esie onyụn̄ ọnọde mmọ odudu ẹnam. Ke akpatre, iyeneme nte ikemede ndiyak Jehovah ada nnyịn anam uduak esie.

3. Nte Philippi 2:13 owụtde, didie ke Jehovah ekeme ndinam ọdọn̄ nnyịn ndinam n̄kpọ esie?

³ Kot Philippi 2:13. * Jehovah ekeme ndinam ọdọn̄ nnyịn ndinam n̄kpọ esie. Didie ke enye ekeme ndinam emi? Ekeme ndidi imọfiọk iban̄a owo emi oyomde un̄wam, mîdịghe ifiọk iban̄a n̄kpọ emi anade ẹnam ke esop nnyịn, mîdịghe mbiowo ẹkot leta emi n̄kọk itieutom ẹnọde ẹdọhọ ke ẹyom un̄wam ke ebiet en̄wen. Oro ekeme ndinam ibụp idem nnyịn ite: ‘Nso ke n̄kpanam man ntiene n̄n̄wam?’ Mîdịghe, ẹkeme ndinọ nnyịn utom emi ọsọn̄de, ndien nnyịn ikere m̀mê iyekeme ndinam utom oro ọwọrọ usụn̄. Mîdịghe ke ima ikokot ndusụk ufan̄ikọ ke Bible ikụre, imekeme ndibụp idem nnyịn: ‘Didie ke n̄keme ndida se n̄kotde emi n̄n̄wam mbon efen?’ Jehovah idinyịkke-nyịk nnyịn inam n̄kpọ ekededi. Edi enye ama okụt ke nnyịn ke ikere se ikemede ndinam, enye ekeme ndinam ọdọn̄ nnyịn ndinam se ikerede oro.

4. Didie ke Jehovah ekeme ndinọ nnyịn odudu inam n̄kpọ esie?

⁴ Jehovah ekeme n̄ko ndinọ nnyịn odudu inam n̄kpọ esie. (Isa. 40:29) Enye ekeme ndinọ nnyịn edisana spirit esie inam se idiọn̄ọde ndinam ọfọn akan nte isinamde. (Ex. 35:30-35) Jehovah ekeme ndida esop esie n̄kpep nnyịn ikeme ndinam ndusụk utom. Edieke ọsọn̄de fi ndifiọk nte akpanamde se ẹdọhọde anam, dọhọ ẹkpep fi. N̄ko, ben̄e Ete nnyin eke heaven ini ekededi ọnọ fi “odudu eke ebede ukeme owo.” Enye esitat ubọk etieti. (2 Cor. 4:7; Luke 11:13) Mbụk irenowo ye iban emi Jehovah akanamde ọdọn̄ mmọ ndinam n̄kpọ esie okonyụn̄ ọnọde mmọ odudu ẹnam, ẹyọyọhọ Bible. Nte inemede iban̄a ndusụk mmọ, domo ndikere nsio nsio usụn̄ emi Jehovah ekemede ndida fi nnam mbiet n̄kpọ emi mmọ ẹkenamde.

5. Nso ke ikpep ito usụn̄ emi Jehovah akadade Moses anam uduak esie ye ini emi Enye akanamde oro?

⁵ Jehovah ama anam Moses akabade edi andinyan̄a ọnọ nditọ Israel. Edi ini ewe ke Jehovah akada enye anam oro? Ndi ekedi ini Moses ekekerede ke imodot ke ẹma ‘ẹkekpep enye ofụri ọniọn̄ nditọ Egypt’? (Utom 7:22-25) Ihih-o, akakam edi ke Jehovah ama ekekpep enye ndisụhọde idem, nnyụn̄ nnam n̄kpọ sụn̄sụn̄. (Utom 7:30, 34-36) Jehovah ama anam Moses enyene uko etịn̄ ikọ ke iso andikara emi okokopde odudu akan ke Egypt. (Ex. 9:13-19) Nso ke ikpep ito usụn̄ emi Jehovah akadade Moses anam uduak esie ye ini emi Enye akanamde oro? Jehovah esida mbon emi ẹdomode ndikpebe nti edu esie ẹnyụn̄ ẹberide edem ke enye anam uduak esie.—Phil. 4:13.

6. Nso ke ikpep ito usụn̄ emi Jehovah akadade Barzillai an̄wam Edidem David?

⁶ Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, Jehovah ama ada Barzillai an̄wam Edidem David. David ye mbon oro ẹkedude ye enye ẹma “ẹkpa biọn̄ ẹnyụn̄ ẹkpa mba, ẹnyụn̄ ẹkop nsatitọn̄” ini Absalom eyen David akanamde mmọ ẹfehe. Kpa ye oro Barzillai ọkọsọn̄de, enye ye mbon en̄wen ẹma ẹnam se ikekemede ndida mmọ ibuot; mmọ ẹma ẹken̄wam David ye mbon emi ẹkedude ye David. Barzillai ikọdọhọke ke sia imọ ima ikọsọn̄, ke Jehovah ikemeke ndida imọ nnam n̄kpọ aba. Utu ke oro,  enye ama atat ubọk ada se enye ekenyenede an̄wam mme asan̄autom Abasi oro. (2 Sam. 17:27-29) Nso ke emi ekpep nnyịn? Inamke n̄kpọ m̀mê idi isua ifan̄, Jehovah ekeme ndida nnyịn nnọ nditọete nnyịn mme akpan n̄kpọ ndida ndu uwem, edide ke esop nnyịn m̀mê ke ebiet en̄wen. (N̄ke 3:27, 28; 19:17) Ekeme ndidi nnyịn idikemeke ndin̄wam mmọ ke idem nnyịn, edi imekeme nditịp okụk ẹda ẹnam utom ofụri ererimbot man okụk odu se ẹdade ẹn̄wam nditọete nnyịn emi ẹyomde un̄wam ini ekededi ye ke ebiet ekededi.—2 Cor. 8:14, 15; 9:11.

7. Nso ke Jehovah akada Simeon anam, ndien didie ke oro ekeme ndisọn̄ọ nnyịn idem?

⁷ Enyene akanieren kiet ke Jerusalem emi ọkọsọn̄ọde ada ye Jehovah. Enye ekekere Simeon. Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ enye ke enye idikpaha tutu enye okụt Messiah. Anaedi un̄wọn̄ọ oro ama enen̄ede ọsọn̄ọ Simeon idem sia enye ama etie ke ediwak isua ebet Messiah. Jehovah ama ọdiọn̄ enye ke ntak emi enye ọkọbuọtde idem ye Jehovah onyụn̄ ọyọde. Usen kiet, enye ama “odụk edi temple ke ndausụn̄ odudu spirit.” Simeon ama edikụt nsek Jesus, Jehovah ama onyụn̄ anam enye etịn̄ prọfesi aban̄a eyen emi edikabarede idi Christ. (Luke 2:25-35) Kpa ye oro etiede nte Simeon ikodụhe uwem ikụt ini emi Jesus ọkọtọn̄ọde ukwọrọikọ, ama enem enye nte Jehovah ọkọnọde enye ifet ndikụt Jesus nnyụn̄ ntịn̄ prọfesi mban̄a enye. Jehovah ọyọdiọn̄ enye akan oro ke ini iso! Ke obufa ererimbot, Simeon oyokụt nte ukara Jesus edinamde kpukpru ubon ke isọn̄ ẹbọ edidiọn̄. (Gen. 22:18) Nnyịn n̄ko imọkọm Jehovah ke se ededi emi enye adade nnyịn anam ke esop esie.

8. Didie ke Jehovah ekeme ndida nnyịn nnam n̄kpọ nte akadade Barnabas?

⁸ Owo kiet ke eyo mme apostle emi ekekerede Joseph ama esitat ubọk etieti; enye ama enyịme Jehovah ada enye anam uduak esie. (Utom 4:36, 37) Etie nte sia Joseph ekesisọn̄ọde nditọete idem etieti akanam mme apostle ẹkot enye Barnabas, emi ọwọrọde “Eyen Ndọn̄esịt.” Ke uwụtn̄kpọ, ke Saul ama akakabade edi Christian, ediwak nditọete ẹkefefehe ndidian idem ye enye sia enye ama ọkọbọ mbon oro ẹkebuọtde idem ye Jesus. Edi Barnabas ama ọdọn̄ Saul esịt onyụn̄ an̄wam enye; anaedi n̄kpọ oro ama enen̄ede enem Saul esịt. (Utom 9:21, 26-28) Nte ini akakade, mbiowo ke Jerusalem ẹma ẹyom ndisọn̄ọ nditọete idem ke Antioch eke Syria emi okoyomde usụn̄ etieti. Anie ke mmọ ẹkesio ẹdọn̄? Barnabas! Mmọ ikanamke ndudue ndinọ Barnabas aka. Bible ọdọhọ ke Barnabas ama “ọtọn̄ọ ndisịn udọn̄ nnọ mmọ kpukpru ete ẹbiere ndisọn̄ọ nyịre ye Ọbọn̄ ke ofụri esịt.” (Utom 11:22-24) Mfịn, Jehovah ekeme ndinam nnyịn n̄ko ikabade idi “eyen ndọn̄esịt” inọ nditọete nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, enye ekeme ndida nnyịn ndọn̄ mbon oro owo mmọ akpade esịt. Mîdịghe, enye ekeme ndinam nnyịn ida fon ikot owo emi ọdọn̄ọde m̀mê emi ofụhọde, inyụn̄ itịn̄ ikọ ifan̄ isọn̄ọ enye idem. Ndi ayayak Jehovah ada fi an̄wam mbon en̄wen nte akadade Barnabas?—1 Thess. 5:14.

9. Nso ke ikpep ito nte Jehovah akan̄wamde Vasily akabade edi esenyịn emi enen̄erede ọfiọk ndisọn̄ọ nditọete idem?

⁹ Jehovah ama an̄wam brọda kiet emi ekerede Vasily akabade edi esenyịn emi ọfiọkde ndisọn̄ọ nditọete idem etieti. Ẹkemek Vasily ebiowo ini enye edide isua 26. Enye ekekere ke imọ idikemeke ndisọn̄ọ nditọete idem, akpan akpan mbon oro ẹnyenede mfịna. Edi mbiowo oro ẹnyenede mbufiọk ẹma ẹkpep enye n̄kpọ, enye ama onyụn̄ odụk Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄. Vasily ama esịn idem etieti ekpep ndinam utom esie ọfọn. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ewet n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi enye ekebierede  ndinam. Nte enye akanamde mme n̄kpọ oro kiet kiet, ntre ke oro akanam enye enyene uko. Idahaemi enye ọdọhọ ete: “Se ikesinamde idem enyek mi ini oro esinam esịt enen̄ede adat mi idahaemi. Esịt esinem mi etieti ini ekededi emi Jehovah an̄wamde mi n̄kụt nnennen itie Bible nda ndọn̄ eyenete esịt.” Nditọete, edieke mbufo ẹnyịmede Jehovah ada mbufo anam n̄kpọ, enye ekeme ndin̄wam mbufo ẹkeme ndinam ikpọ utom ke esop.

10. Nso ke Abigail akanam? Nso ke oro ekpep fi?

¹⁰ David ye mbon oro ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye ẹma ẹyom un̄wam ini Edidem Saul ekebịnede mmọ. Mbon oro ẹkedude ye David ẹma ẹben̄e Nabal emi ekedide imọ owo ete ọnọ mmimọ ekpri udia idia. Inua ikodobike mmọ ndiben̄e enye sia mmọ ẹma ẹkpeme ufene esie ke wilderness. Edi Nabal ikamaha ndinọ mmọ n̄kpọ ndomokiet sia enye ekedi ata ibụk. David ama ayat esịt etieti onyụn̄ oyom ndikowot Nabal ye kpukpru irenowo ke ufọk esie. (1 Sam. 25:3-13, 22) Edi Abigail an̄wan Nabal ekedi ata ediye an̄wan, afiak enyene eti ibuot. Enye ama enyene uko ọkọduọ David ke ukot ekpe enye ubọk ete okûsio Nabal usiene mbak idikama iyịp owo. Enye ama ada mbufiọk ọdọhọ David ayak n̄kpọ oro esịn Jehovah ke ubọk. Nte Abigail okosụhọrede idem onyụn̄ enyenede mbufiọk ama otụk David. David ọkọdọhọ ke Jehovah okosio enye ọdọn̄. (1 Sam. 25:23-28, 32-34) Abigail ama enyene nti edu emi akanamde Jehovah ada enye anam n̄kpọ. Ukem ntre, Jehovah ekeme ndida nditọete iban emi ẹnyenede mbufiọk ẹnyụn̄ ẹkpepde ndinọ owo item ọfọn nsọn̄ọ ubon mmọ ye nditọete ke esop idem.—N̄ke 24:3; Titus 2:3-5.

11. Nso ke nditọiban Shallum ẹkenam? Mmanie ẹkpebe mmọ mfịn?

¹¹ Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, nditọiban Shallum ẹma ẹtiene ẹsịne ke otu mbon emi Jehovah akanamde ẹtiene ẹdiọn̄ ibibene Jerusalem. (Neh. 2:20; 3:12) Okposụkedi ete mmọ ekedide ọbọn̄, mmọ ẹma ẹnyịme ndinam utom oro kpa ye oro mîkememke, okonyụn̄ ekemede ndida mmọ ibuot. (Neh. 4:15-18) Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹkpụhọde ye ikpọ owo Tekoa emi ‘mîkosụkke ibuot inam utom’! (Neh. 3:5) Kere nte esịt ekenemde nditọiban Shallum ini ẹkekụrede utom oro ke usen 52 kpọt! (Neh. 6:15) Ke eyo nnyịn emi, nditọete iban ẹnyịme ndiketiene mbọp nnyụn̄ ndiọn̄ mme itie emi ẹsidade ẹnam n̄kpọ Jehovah. Ifịk, usọ, ye nsọn̄ọnda mmọ an̄wam ẹnam utom emi ẹkụt unen.

12. Didie ke Jehovah ekeme ndida nnyịn nnam n̄kpọ nte akadade Tabitha?

¹² Jehovah ama anam Tabitha esinam “nti edinam ye mme enọ mbọm” ọnọ mme owo, akpan akpan mme ebeakpa. (Utom 9:36) Ediwak owo ẹma ẹtua ini enye akakpade sia enye ama esinen̄ede atat ubọk onyụn̄ ọfọn ido. Edi esịt ama enem mmọ etieti ini Peter akanamde enye eset. (Utom 9:39-41) Nso ke ikpep ito Tabitha? Kpukpru nnyịn imekeme ndinam nti n̄kpọ n̄n̄wam nditọete nnyịn, edide imọsọn̄ m̀mê isọn̄ke, edide idi irenowo m̀mê iban.—Heb. 13:16.

13. Didie ke Jehovah akada Ruth emi ekesikopde bụt anam n̄kpọ? Nso ke Ruth ekeditịn̄?

¹³ Sista kiet emi ekerede Ruth ama esikop bụt etieti. Enye okoyom ndidi isụn̄utom. Ke ntak ifịk emi enye ekenyenede, enye ama esisan̄a ke ufọk ke ufọk edeme mme owo tract itọk itọk ini enye ekedide ekpri n̄kaiferi. Enye ọkọdọhọ ete: “Mma nnen̄ede n̄kop inem utom emi.” Edi ndida ke enyịnusụn̄ ufọk owo ntịn̄ mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi ama esinen̄ede ọsọn̄ enye. Kpa ye oro enye ekesikopde bụt, enye ama ọtọn̄ọ utom usiakusụn̄ ofụri ini ini enye ekedide isua 18. Ke 1946, enye ama aka Ufọkn̄wed Gilead; ekem enye ama akanam  utom isụn̄utom ke Hawaii ye Japan. Jehovah ama enen̄ede ada enye anam ediwak owo ke mme itie oro ẹkop eti mbụk. Ke ekperede ndisịm isua 80 enye ọkọtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ, enye ama edidọhọ ete: ‘Jehovah ọsọn̄ọ mi idem. Enye an̄wam mi n̄kan edu ukop bụt. Mmetịm nnịm ke akpanikọ nte ke Jehovah ekeme ndida owo ekededi oro eberide edem ke enye nnam n̄kpọ.’

14. Nte Colossae 1:29 ọdọhọde, nso ke ana inam man Jehovah ada nnyịn anam uduak esie?

¹⁴ Toto ke eset, Jehovah ke ada mme asan̄autom esie anam n̄kpọ ke nsio nsio usụn̄. Nso ke enye edinam fi akabade edi? Enen̄ede ọkọn̄ọ ke nte afo enyịmede ndisịn idem nnam n̄kpọ esie. (Kot Colossae 1:29.) Edieke afo enyịmede Jehovah ada fi anam uduak esie, enye ekeme ndinam fi edi ọkwọrọ eti mbụk emi enyenede ifịk, enen̄ede ọfiọk ndikpep owo n̄kpọ, ekeme ndisidọn̄ mme owo esịt, enyene usọ ndinam utom, edi eti ufan, m̀mê n̄kpọ en̄wen ekededi emi enye oyomde man uduak esie osu.

15. Nte 1 Timothy 4:12, 15 owụtde, nso ke n̄kparawa ẹkpeben̄e Jehovah an̄wam mmọ ẹnam?

¹⁵ Nso kaban̄a mbufo mme uyen emi ẹkperede ndikabade ndi ikpọ owo? Ẹnen̄ede ẹyom n̄kparawa emi ẹkopde odudu edi mme asan̄autom unamutom ẹnyụn̄ ẹse ẹban̄a mme utom efen efen ke esop. Ke ediwak esop, mbiowo ẹnen̄ede ẹwak ẹkan mme asan̄autom unamutom. Ndi ndusụk mbufo ẹmekeme ndinyịme ndibọ mme utom efen efen nnam ke esop? Ndusụk nditọete ẹsidọhọ ẹte: “Itie asuanetop mi emi ekem ye ami.” Ekpedi se afo ekerede edi oro, ben̄e Jehovah an̄wam fi yak ọdọn̄ fi ndinam n̄kpọ man odot ndidi asan̄autom unamutom, onyụn̄ ọnọ fi odudu ekeme ndinam kpukpru se ekekeme ke utom esie. (Eccl. 12:1) Imoyom un̄wam fo!—Kot 1 Timothy 4:12, 15.

16. Nso ke ikpeben̄e Jehovah, ndien ntak-a?

¹⁶ Jehovah ekeme ndinam fi akabade edi se ededi emi enye oyomde man uduak esie osu. Ntre ben̄e enye anam ọdọn̄ fi ndinam n̄kpọ esie, nyụn̄ ben̄e enye ọnọ fi odudu emi oyomde man ada anam n̄kpọ esie. Edide edi uyen m̀mê omokpon owo, da ini fo, odudu fo, ye mme n̄kpọ eken emi afo enyenede kpono Jehovah idahaemi. (Eccl. 9:10) Kûyak ndịk m̀mê ndikere ke udûkemeke ndinam se ẹnọde fi anam ọfọn, anam fi ọsọsọp esịn nti utom emi ẹnọde fi ke esop Jehovah. Edi ata n̄kpọ ukpono ndinam ekpededi ekpri ke ikeme man inọ edima Ete nnyịn ukpono emi enye odotde ndibọ!