1. Esitie Jehovah didie ke idem enye ama okụt mme asan̄autom esie?

 JEHOVAH ama osụhọde enyịn ese mme asan̄autom esie ke isọn̄, nso ke enye esikụt? Enye esikụt kpukpru ini emi idarade ye ini emi ifụhọde. (Ps. 37:18) Enye ama okụt nte idomode ofụri ukeme nnyịn ndinam n̄kpọ nnọ enye kpa ye emi esịt obụn̄ọde nnyịn, esinem enye utọ oro idụhe. Se ikande oro edi ke ọdọdọn̄ enye ndin̄wam nnyịn nnyụn̄ ndọn̄ nnyịn esịt.

2. Jehovah esinam nso ọnọ mbon emi esịt obụn̄ọde? Ikpanam nso man Jehovah ese aban̄a nnyịn?

² Psalm 147:3 ọdọhọ ke Jehovah ‘esibọp mme nde unan’ mbon oro esịt obụn̄ọde. Itie Bible oro owụt nte Jehovah esisede aban̄a mbon oro esịt obụn̄ọde; ke enye akama mmọ dek-dek-dek. Nso ke ana inam man Jehovah esise aban̄a nnyịn? Se uwụtn̄kpọ mi. Dọktọ emi enen̄erede ọdiọn̄ọ utom ekeme ndinam ediwak n̄kpọ n̄n̄wam owo emi adade unan yak unan oro akpa. Edi owo oro okpoyom unan oro akpa, ana enye etiene se dọktọ oro ọdọhọde ket-ket-ket. Ke ibuotikọ emi, iyokụt se Jehovah etịn̄de ke Bible ye mbon emi esịt obụn̄ọde, ye nte ikemede ndinam item emi owụtde ke Jehovah ama nnyịn.

JEHOVAH ETI NNYỊN KE IMEDI N̄KPỌ KE ENYỊN ESIE

3. Nso isinam ndusụk owo ẹkere ke mmimọ iwọrọke n̄kpọ?

³ Ererimbot emi idude mi, ima ama osop se isua. Nte ẹnamde n̄kpọ ye ediwak owo anam etie mmọ nte ke mmọ iwọrọke n̄kpọ. Sista Helen a ọdọhọ ete: “Ima ikodụhe ke ubon emi n̄kokponde. Ete mi ekedi owo afai. Kwa usen enye ekesitak ndidọhọ nnyịn ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ.” Ekeme ndidi se iwọrọde Helen ọwọrọ fi. Ẹfiomo fi, ẹsuene fi, mîdịghe ẹnam etie fi nte ke uwọrọke  n̄kpọ. Ekpedi ntre, ekeme ndisọn̄ fi ndinịm ke enyene eke amade fi ata ima.

4. Psalm 34:18 owụt ke nso ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndinam nnọ nnyịn?

⁴ Ekpededi mbon en̄wen ẹdiọk uwem ye afo, nịm ke Jehovah ama fi, ke omonyụn̄ edi n̄kpọ ke enyịn esie. Jehovah “emekpere mmọ eke esịt obụn̄ọde.” (Kot Psalm 34:18.) Ekpedi ‘esịt obụn̄ọ’ fi, ti ke Jehovah okokụt nti n̄kpọ ke esịt fo onyụn̄ odụri fi adian idem, idọn̄ke owo. (John 6:44) Enye adada ke ikpat ndin̄wam fi sia enye ada fi nte n̄kpọuto.

5. Nte Jesus akanamde n̄kpọ ye mbon emi mbon en̄wen ẹkesede ke ndek ekpep nnyịn nso?

⁵ Ima ikere uwụtn̄kpọ Jesus, iyekeme ndidiọn̄ọ nte n̄kpọ esitiede Jehovah ke idem. Ini Jesus okodude ke isọn̄ ọkwọrọ ikọ, ikedịghe enye ama okụt mbon emi mme owo ẹsede ke ndek, enye emen iso efep. Enye ama esikop mmọ mbọm. (Matt. 9:9-12) Ini mma kiet emi ọkọdọn̄ọde ata idiọk udọn̄ọ okotụkde ọfọn̄ Jesus onyụn̄ enịmde ke oro ekeme ndinam idem ọsọn̄ imọ, Jesus ama ọdọn̄ enye esịt onyụn̄ otoro enye nte enye ekenyenede utọ mbuọtidem oro. (Mark 5:25-34) Jesus ebiet Ete esie n̄kpọ isụhọke. (John 14:9) Ke ntak oro, nịm ke Jehovah ada fi ke ọsọn̄urua, ke enye onyụn̄ okụt nti n̄kpọ ke idemfo, utọ nte mbuọtidem emi afo enyenede ye ima emi afo amade enye.

6. Ekpetie owo ke idem nte ke enye iwọrọke n̄kpọ, nso ke enye ekeme ndinam?

⁶ Ekpedi esitie fi kpukpru ini nte ke uwọrọke n̄kpọ mîdịghe ke ini ke ini enye etie fi ntre, nso ke ekeme ndinam? Kot mme itie Bible emi anamde okụt ke Jehovah idaha fi ibre mbre, nyụn̄ tie kere se mme itie oro ẹtịn̄de. b (Ps. 94:19) Ekpedi ukemeke ndinam se ekebierede ndinam, mîdịghe idem emem fi sia se mbon en̄wen ẹnamde okpon akan okwo, kûwot idem. Ti ke Jehovah idọhọke anam se ikponde  ikan fi. (Ps. 103:13, 14) Ekpedi owo ama ọdiọk uwem ye afo ke ini idem mîdịghe anam fi ata idiọk n̄kpọ, kûduọhọ idemfo ke se owo oro akanamde. Ikpakanaha ẹnam fi utọ n̄kpọ oro. Ti ke mbon emi ẹkenamde mbon en̄wen idiọk n̄kpọ ke Jehovah edikpe ikpe inọ, idịghe mbon emi mmọ ẹkeduede. (1 Pet. 3:12) Sandra emi ete ye eka esie ẹkenọde ufen nte inọ ini enye edide ekpri ọdọhọ ete: “Mmesiwak ndidọhọ Jehovah an̄wam mi nda idemmi nte enye adade mi.”

7. Didie ke mme n̄kpọ emi ẹketịbede ẹnọ nnyịn ke ini edem ẹkeme ndin̄wam nnyịn ke utom emi inamde inọ Jehovah?

⁷ Kûyak n̄kpọ ndomokiet anam fi ekere m̀mê Jehovah ekeme ndida utọ owo nte imọ n̄n̄wam mbon en̄wen. Jehovah ayak fi adian ubọk ye enye anam utom ukwọrọikọ. Ukpono edi oro. (1 Cor. 3:9) Ekeme ndidi se iwọrọde fi ke uwem emi anam mbọm mme owo esinam fi onyụn̄ anam an̄wan̄a fi nte etiede mmọ ke idem. Emekeme ndinen̄ede n̄n̄wam mmọ. Jehovah ye nditọete ẹma ẹn̄wam Helen emi iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ, enye onyụn̄ enen̄ede ọdiọn̄ọ nte akpan̄wamde mbon en̄wen idahaemi. Enye ọdọhọ ete: “Jehovah anam ‘owo emi mîkedịghe n̄kpọ ndomokiet’ mi edi owo emi enịmde ke ẹma imọ, ke imọ imonyụn̄ inyene ufọn.” Helen edi asiakusụn̄ ofụri ini idahaemi, utom oro onyụn̄ anam enye okop inemesịt.

JEHOVAH OYOM INYỊME KE IMỌ IMA IFEN NNYỊN

8. Nso ke ikụt ke Isaiah 1:18 emi ọdọn̄de nnyịn esịt?

⁸ Se inen̄erede itịmede ndusụk ikọt Jehovah esịt edi ndudue emi mmọ ẹkenamde ke ini edem, edide ekedi mbemiso mmọ ẹkenade baptism mîdịghe idem ke mmọ ẹma ẹkena. Edi ọfọn iti ke Jehovah akanam Eyen esie edikpa afak nnyịn ke ntak emi enye amade nnyịn etieti. Enọ ke ekedi-o, imonyụn̄ inịm ke Jehovah oyom inyịme enọ oro. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ete ke ima “inen̄ede mme n̄kpọ” c ye imọ, ke se ededi idiọkn̄kpọ emi ikanamde, ke imọ imefen ofụri ofụri. (Kot Isaiah 1:18.) Enem nnyịn etieti nte Jehovah mîtịghi mme idiọkn̄kpọ emi ikanamde ke ini edem! Edi enye inyụn̄ ifreke nti n̄kpọ emi ikanamde.​—Ps. 103:9, 12; Heb. 6:10.

9. Ntak emi ikpodomode ndisịn ekikere ke se inamde idahaemi ye ke se idikemede ndinam ke ini iso utu ke ndiọi n̄kpọ emi ikanamde ke ini edem?

⁹ Ekpedi ndiọi n̄kpọ emi akanamde ke ini edem osụk afafịna fi, domo nte ekekeme ndisịn ekikere ke se anamde idahaemi ye ke se edikemede ndinam ke ini iso utu ke ndiọi n̄kpọ emi akanamde ke ini edem. Kere uwụtn̄kpọ apostle Paul. Enye ama atua n̄kpọfiọk nte enye ekesikọbọde mme Christian n̄kpa n̄kpa mbemiso enye akakabarede Christian, edi enye ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah ama efen ọnọ imọ. (1 Tim. 1:12-15) Ndi enye ama etie ndien akpa ekikere ke ndiọi n̄kpọ emi enye akanamde ke ini edem? Imenịm ke enye ikanamke utọ n̄kpọ oro kpa nte enye mîketiehe itua ubaha ite: ‘Oh, se mi emi n̄kedide ntem ye ntem ini n̄kedide Pharisee emi ẹkekponode-kpono.’ (Phil. 3:4-8, 13-15) Utu ke oro, Paul ama esịn ibuot esịn itọn̄ ọkwọrọ ikọ emi ẹkedọn̄de enye onyụn̄ esịn ekikere ke se idide ke iso. Paul ikekemeke ndisọhi mme n̄kpọ emi ẹma ẹketetịbe ke edem ifep, afo n̄ko udûkemeke ndisọhi. Edi emekeme ndida se anamde idahaemi n̄kpono Jehovah, onyụn̄ esịn ekikere ke inem uwem emi enye ọn̄wọn̄ọde ndinọ fi ke ini iso.

10. Ekpedi se ikanamde ke ini edem afịna mbon en̄wen, nso ke ikeme ndinam?

¹⁰ Se akanamde ke ini edem emi akafịnade mbon en̄wen ekeme nditịmede fi esịt. Nso ikeme  ndin̄wam fi? Se ededi emi ekemede ndinam man esịt osụhọde mmọ, nam. Kpe ubọk ke ofụri esịt dian do. (2 Cor. 7:11) Dọhọ Jehovah an̄wam mbon emi afo ekeduede do. Enye ekeme ndin̄wam fi ye mbon emi ekeduede yak ẹka iso ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye, onyụn̄ anam esịt afiak ana mbufo sụn̄.

11. Nso ke ikeme ndikpep nto mbụk prọfet Jonah? (Se n̄ko ndise.)

¹¹ Kpep n̄kpọ to mme ndudue emi akanamde ke ini edem nyụn̄ ben̄e idem ndiyak Jehovah ada fi anam se ededi emi enye emekde ndida fi nnam. Kop mbụk prọfet Jonah. Jehovah ọkọdọhọ enye aka Nineveh. Ebiet ẹkedọhọde enye aka eketie nte nnasia, edi Jonah akasiak itọk odụk ufien. Jehovah ama otụnọ Jonah, Jonah ama onyụn̄ ekpep n̄kpọ oto ndudue esie. (Jonah 1:1-4, 15-17; 2:7-10) Jehovah ikeyetke ubọk ikpọn̄ Jonah. Abasi ama afiak ọdọhọ enye aka Nineveh. Isan̄ enye emi Jonah ama aka idaha ibiat ini. Enye ama atua n̄kpọfiọk aban̄a se enye akanamde ke ini edem, edi enye ikayakke oro akpan enye ndinam se Jehovah ọkọdọn̄de enye.​—Jonah 3:1-3.

JEHOVAH ESIDA EDISANA SPIRIT ỌDỌN̄ NNYỊN ESỊT

12. Didie ke Jehovah esinam inyene emem ata enyene-ndịk n̄kpọ ama etịbe ọnọ nnyịn mîdịghe se itakde nnyịn okpon enyene ndịk? (Philippi 4:6, 7)

¹² Ata enyene-ndịk n̄kpọ ama etịbe ọnọ nnyịn mîdịghe se itakde nnyịn okpon enyene ndịk, Jehovah esida edisana spirit esie ọdọn̄ nnyịn esịt. Kop se iketịbede inọ Ron ye Carol. Eyen mmọ emi ama okokpon ọwọrọ owo ama owot idem; ama enyene ndịk tutu. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “N̄kpọ emi ọdiọkde ama etetịbe ọnọ nnyịn-o, edi inyeneke enye emi ọkọdiọkde ntre kan̄a. Ediwak okoneyo nnyịn ikekwe idap ide, ikọbọn̄ akam akam. Ima inyụn̄ inyene emem emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Philippi 4:6, 7.” (Kot.) Ekpedi n̄kpọ emi obụn̄de fi esịt etịbe ọnọ fi, bọn̄ akam tịn̄ ofụri ofụri nte etiede fi ke idem nọ Jehovah. Adan̄a ediwak ini emi akpamade ndibọn̄, ọkpọkọm akam oro ọniọn̄ didie, bọn̄. (Ps. 86:3; 88:1) Siwak ndidọhọ Jehovah ọnọ fi edisana spirit esie. Jehovah iditreke ndibọrọ akam fo.​—Luke 11:9-13.

13. Didie ke edisana spirit ekeme ndin̄wam nnyịn ika iso isọn̄ọ ida ituak ibuot inọ Jehovah? (Ephesus 3:16)

¹³ Ndi akamba mfịna emi esịmde fi ọbọ fi odudu? Edisana spirit ekeme ndisịn fi odudu ke idem yak aka iso ọsọn̄ọ ada atuak ibuot ọnọ Jehovah. (Kot Ephesus 3:16.) Kop se iketịbede inọ Sista Flora. Ini enye ye ebe esie ẹsụk ẹdide isụn̄utom, ebe esie ama esịn efịbe. Ke ntak oro mmọ ẹma ẹdian̄ade ndọ. Enye ọdọhọ ete: “Mfụhọ emi n̄kọfụhọde ke ntak emi ebe mi ọkọkpọn̄de mi ama ekịm mi enyịn. Mma mbọn̄ akam ndọhọ Jehovah ọnọ mi spirit esie man n̄keme ndiyọ. Jehovah ama ọnọ mi se ikan̄wamde mi mfiak n̄kop idem nnyụn̄ n̄keme ndiyọ n̄kpọ emi eketiede ke ntọn̄ọ nte ke ndikemeke ndiyọ.” Flora ekere ke Abasi ekenen̄ede an̄wam imọ ọbuọt idem ye enye, ke enye oyonyụn̄ an̄wam imọ ke mme mfịna emi imọ inyenede. Enye adian do n̄ko ete: “Se idude ke Psalm 119:32 etie nte ẹkewet ẹnọ mi. Itie oro ọdọhọ: ‘Ami nyọsọsọp nnịm mme ewụhọ fo, koro afo amanam esịt mi an̄wan̄a.’”

14. Didie ke ikeme ndiyak spirit Abasi anam utom ke idem nnyịn?

¹⁴ Ama ọbọn̄ akam eben̄e edisana spirit, nso ke akpanam? Nam mme n̄kpọ emi ẹdiyakde spirit Abasi anam utom ke idemfo. Oro esịne afo ndidụk mbono esop nnyụn̄ n̄kwọrọ ikọ nnọ mbon en̄wen. Kot Ikọ Abasi kpukpru usen man se Jehovah ekerede esịne fi ke esịt, afo onyụn̄ enyene se ekerede aban̄a. (Phil. 4:8, 9) Nte osụk okotde, kere ban̄a mme owo ke Bible emi ẹkenyenede mfịna nyụn̄ kere n̄ko nte Jehovah akan̄wamde mmọ ẹyọ. Nsio nsio ndiọi n̄kpọ ẹma ẹtịbe ẹnọ Sandra emi ima iketetịn̄  iban̄a. Enye ọdọhọ ete: “Mbụk Joseph ama enen̄ede otụk mi. Enye ikayakke mme mfịna emi ẹkesịmde enye ye nte ẹkediọkde uwem ye enye anam enye okûnen̄ede ukpere Jehovah aba.”​—Gen. 39:21-23.

JEHOVAH ESIDA NDITỌETE NNYỊN ỌDỌN̄ NNYỊN ESỊT

15. Mmanie ẹkeme ndidọn̄ nnyịn esịt? Didie ke mmọ ẹkeme ndin̄wam nnyịn? (Se ndise n̄ko.)

¹⁵ Ke ini ibọde ufen, nditọete ẹkeme ‘ndidọn̄ nnyịn esịt.’ (Col. 4:11) Nte nditọete nnyịn ẹnamde n̄kpọ ye nnyịn edi usụn̄ kiet idade ikụt ke Jehovah ama nnyịn. Nditọete ẹkeme ndikpan̄ utọn̄ ima itịn̄ nte etiede nnyịn ke idem, mîdịghe mmọ ẹnyụn̄ ẹtetie do ye nnyịn. N̄kpọ mbiba oro ẹkeme ndidọn̄ nnyịn esịt. Mmọ ẹkeme ndikot itie ke Bible emi ọsọn̄ọde nnyịn idem ẹnọ nnyịn, mîdịghe ẹbọn̄ akam ye nnyịn. d (Rome 15:4) Ndusụk ini, brọda m̀mê sista nnyịn ekeme nditi nnyịn nte Jehovah adade nnyịn ye se itịbede inọ nnyịn, ndien oro ekeme ndinam esịt ana nnyịn sụn̄. Usụn̄ en̄wen emi nditọete ẹkemede ndin̄wam nnyịn yak esịt ana nnyịn sụn̄ edi mmọ ndinọ nnyịn se idiade.

16. Ekeme ndiyom inam nso man mbon en̄wen ẹkeme ndin̄wam nnyịn?

¹⁶ Ikpoyom mbon en̄wen ẹn̄wam nnyịn, ekeme ndidi se idọhọde mmọ ke imoyom un̄wam. Nditọete nnyịn ẹma nnyịn ẹnyụn̄  ẹyom ndin̄wam nnyịn. (N̄ke 17:17) Edi ekeme ndinam mmọ ididiọn̄ọke nte etiede nnyịn ke idem m̀mê se iyomde. (N̄ke 14:10) Ekpedi esịt obụn̄ọ fi, emekeme nditịn̄ nte etiede fi ke idem nnọ mme ufan fo emi ẹsọn̄de idem ke esop. Nam mmọ ẹdiọn̄ọ se ikemede ndin̄wam fi. Emekeme ndimek nditịn̄ nte etiede fi ke idem nnọ ebiowo kiet m̀mê iba emi afo enen̄erede ekpere. Ndusụk mme sista nnyịn ẹtịn̄ nte etiede mmọ ke idem ẹnọ sista en̄wen emi ọsọn̄de idem ke esop, oro onyụn̄ ọdọn̄ mmọ esịt.

17. Nso ye nso ikeme ndikpan nnyịn ndiyak mbon en̄wen ẹsọn̄ọ nnyịn idem? Didie ke ikeme ndikan mme n̄kpọ oro ubọk?

¹⁷ Domo nte ekekeme nditre ndiyom itie n̄kọhọ ikpọn̄. Mfụhọ ye ubiak ẹkeme ndinam okûdọn̄ fi ndidian idem ye owo. Ndusụk ini, nte etiede fi ke idem idin̄wan̄ake nditọete, mîdịghe mmọ ẹyetịn̄ se idibiakde fi. (Jas. 3:2) Kûyak mme n̄kpọ ntre ẹkpan fi ndiyak nditọete ẹsọn̄ọ fi idem sia mmọ ke Jehovah ekeme ndida n̄n̄wam fi. Mfịna ebiowo kiet emi ekerede Gavin edi ọkpọsọn̄ mfụhọ. Enye ọdọhọ ete: “Ediwak ini isidọn̄ke mi ndineme nneme ye mme ufan mi m̀mê ndidu ye mmọ.” Edi Gavin isitieneke nte etiede enye ke idem, enye esineme nneme ye mme ufan esie onyụn̄ adia ufọn. Sista Amy ọdọhọ ete: “Se iketịbede inọ mi ke ini edem esinam n̄kpekpeme idem ye mme owo. Edi ke n̄kpep ndima nditọete nte Jehovah amade mmọ, ndinyụn̄ nnịm ke mmọ iditọhọ mi edem ke isọn̄ ukem nte Jehovah enịmde. Mmọdiọn̄ọ ke oro enem Jehovah esịt, onyụn̄ anam esịt enem mi n̄ko.”

YAK MME N̄KPỌ EMI JEHOVAH ỌN̄WỌN̄ỌDE NDINAM KE INI ISO ẸDỌN̄ FI ESỊT

18. Nso ke itie ibet ke ini iso? Nso ke ikeme ndinam idahaemi?

¹⁸ Itetie ibet nti n̄kpọ emi ẹdide ke iso sia imọdiọn̄ọ ke ibịghike Jehovah eyemen kpukpru n̄kpọ emi ẹnamde ifụhọ inyụn̄ ikop ubiak efep. (Edi. 21:3, 4) Ini oro, mme n̄kpọ emi ẹbiakde nnyịn “idinyụn̄ idụkke owo esịt.” (Isa. 65:17) Imokokụt ke Jehovah “ọbọp mme nde unan” nnyịn idem idahaemi. Jehovah anam ediwak n̄kpọ ndidọn̄ fi esịt nnyụn̄ n̄n̄wam fi, kûsịn mme n̄kpọ oro. Kûyak n̄kpọ ndomokiet anam fi ekere ke ‘enye ikereke iban̄a fi.’​—1 Pet. 5:7.