1, 2. Nso en̄wan ke ikọt Abasi ẹn̄wana?

ỌTỌN̄ỌDE ke eyo Abel tutu esịm eyo nnyịn, nti ikọt Abasi ẹsin̄wana ọkpọsọn̄ en̄wan man ẹka iso ẹnam n̄kpọ Jehovah Abasi. Apostle Paul ọkọdọhọ ke mme Christian oro ẹkedide mme Hebrew ẹma ẹn̄wana ‘ọkpọsọn̄ en̄wan ẹnyụn̄ ẹyọ ndutụhọ’ nte mmọ ẹkesịnde ifịk ẹyom ndinem Jehovah esịt nnyụn̄ mbọ edidiọn̄ esie. (Heb. 10:32-34) Paul ekemen ifịk oro ikọt Abasi ẹsịnde ndinam n̄kpọ Abasi odomo ye ifịk oro mme efehe itọk, mme an̄wana mbọk, ye mme otop-ita mbon Greece eset ẹkesisịnde ke mbre mbuba mmọ. (Heb. 12:1, 4) Nnyịn ke ifehe mbuba uwem mfịn, ndien mme asua nnyịn ẹben̄e idem nditịmede nnyịn, ndisịn ukot nnọ nnyịn iduọ, nnyụn̄ nnam se ededi oro mmọ ẹkemede mbak nnyịn idikan ke mbuba emi inyụn̄ ibọ utịp oro Abasi enịmde ọnọ nnyịn.

² Nnyịn in̄wana ata ọkpọsọn̄ en̄wan ye Satan ye idiọk ererimbot esie. (Eph. 6:12) Ntre ana inen̄ede ikpeme mbak “mme n̄kpọ oro ẹsọn̄ọde ẹdọn̄ n̄kam” ke ererimbot emi, utọ nte nsunsu ukpepn̄kpọ, ekikere owo, oburobụt ido, usịn un̄wọn̄, ukpammịn, uda n̄kpọsọn̄ ibọk, un̄wọn̄ sika, ye ikọn̄ekpo  ẹdinam nnyịn ikûkan ke en̄wan emi. Ana nnyịn ika iso in̄wana n̄ko ye mmeme nnyịn ye n̄kpọ ekededi emi ekemede ndinam idem emem nnyịn.—2 Cor. 10:3-6; Col. 3:5-9.

3. Didie ke Abasi an̄wam nnyịn in̄wana ye mme asua nnyịn?

³ Ndi nnyịn iyosụk ikeme ndikan mme asua nnyịn oro ẹkopde odudu mi? Ih, imekeme ndikan edieke isịnde idem in̄wana ye mmọ. Paul ekemen idemesie odomo ye mme otopita eyo esie, ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Nte ami ntopde ita, ntopke nte owo eke ọtọde ofụm.” (1 Cor. 9:26) Kpa nte otopita esibiọn̄ọde ita owo emi enye an̄wanade kiet, ana nnyịn n̄ko ibiọn̄ọ ita asua nnyịn. Jehovah esikpep nnyịn nte ikemede ndin̄wana en̄wan emi; enye esinyụn̄ an̄wam nnyịn. Ikọ esie etịn̄ se ikpanamde man ikeme ndikan ke en̄wan emi. Abasi ada mme n̄wed oro esop esie ẹsion̄ode, mbono esop, ye n̄kpri ye ikpọ mbono an̄wam nnyịn. Ndi emesinam se afo ekpepde? Edieke mûnamke se ekpepde, afo editie nte owo emi “ọtọde ofụm” utu ke nditọ asua esie.

4. Nso ke ikpanam mbak idiọk edikan nnyịn ubọk?

⁴ Mme asua nnyịn ẹkeme nditọn̄ọ en̄wan ye nnyịn ke ini nnyịn mîdorike enyịn ye ke ini idem enen̄erede emem nnyịn, ntre ana iben̄e idem ndin̄wana ye mmọ kpukpru ini. Bible ọdọhọ ete: “Ẹkûyak idiọk akan mbufo, edi ẹka iso ẹda nti edinam ẹkan idiọk ubọk.” (Rome 12:21) Bible ndidọhọ “ẹkûyak idiọk akan mbufo,” owụt ke imekeme ndikan idiọk. Idikeme ndinam emi edieke ikade iso in̄wana ye enye. Edi, Satan, ererimbot esie, ye unana mfọnmma nnyịn ẹkeme ndikan nnyịn edieke nnyịn mîkpemeke idem inyụn̄ itrede ndin̄wana ye mmọ. Kûyak Satan esịn fi ndịk ke idem tutu anam idem emem fi.—1 Pet. 5:9.

5. (a) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ika iso isịn ifịk iyom edidiọn̄ Jehovah? (b) Mmanie ke iyom ndineme mban̄a ke ibuotikọ emi?

⁵ Edieke iyomde ndikan ke en̄wan emi, inaha ifre ntak emi in̄wanade. Edieke iyomde Abasi ama onyụn̄ ọdiọn̄ nnyịn, ana inam se ẹtịn̄de ke Mme Hebrew 11:6 emi ọdọhọde ete: “Ana owo eke asan̄ade ekpere Abasi enịm ete enye odu ye nte ke enye edi andinọ mbon oro ẹnen̄erede ẹyom enye utịp.” Ikọ Greek oro ẹkabarede “ẹnen̄erede ẹyom” ekeme ndiwọrọ ndinen̄ede nsịn ifịk m̀mê ukeme nyom n̄kpọ. (Utom 15:17) Bible asiak iren ye iban emi ẹkesịnde ifịk ẹyom edidiọn̄ Jehovah. Jacob, Rachel, Joseph, ye Paul ẹma ẹsobo afanikọn̄ oro akanamde esịt etịmede mmọ, idem onyụn̄ emem mmọ; kpa ye oro, mmọ ẹma ẹsịn ifịk ẹnam n̄kpọ emi akanamde Abasi ọdiọn̄ mmọ. Ẹyak ineme nte ikemede ndikpebe mmọ.

6. Ntak emi Jacob ekesịnde ifịk anam n̄kpọ Abasi, ndien nso ke Abasi akanam ọnọ enye? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁶ Jacob ama esịn ifịk anam n̄kpọ Jehovah ke ntak emi enye akamade Jehovah onyụn̄ enen̄erede enịm ke enye ọyọdiọn̄ ubon imọ nte enye ọkọn̄wọn̄ọde. (Gen. 28:3, 4) Ntak edi oro enye akanamde kpukpru se enye ekekemede man Abasi ọdiọn̄ enye; enye ama akam an̄wana ye angel okposụkedi emi enye ekekperede ndisịm isua 100. (Kot Genesis 32:24-28.) Jacob ama ọdiọn̄ọ ke imọ inyeneke odudu ikem ndin̄wana ye angel, edi sia enye okoyomde edidiọn̄ Abasi, enye ama osụk aka iso an̄wana ye angel oro tutu Abasi ọdiọn̄ enye. Ẹma ẹkpụhọ enye enyịn̄ ẹkabade ẹkot enye  Israel, emi ọwọrọde “Andin̄wana ye Abasi.” Enyịn̄ emi ama enen̄ede odot ye enye. Jacob ama ọbọ edidiọn̄ Abasi, Abasi ama onyụn̄ ama enye. Nnyịn n̄ko imenen̄ede iyom Jehovah ọdiọn̄ nnyịn onyụn̄ ama nnyịn.

7. (a) Nso ikọwọrọ Rachel? (b) Nso ke enye akanam tutu Abasi ọdiọn̄ enye?

⁷ Ama enen̄ede ọdọn̄ Rachel, edima an̄wan Jacob, ndikụt nte Abasi anamde se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ ebe esie. Edi Rachel ama enyene mfịna emi enye mîkekemeke ndikọk. Enye ikenyeneke eyen. Ke eyo mmọ, ekedi ata idiọkn̄kpọ owo ndidi ada. Nso ikan̄wam Rachel aka iso ọyọ mfịna oro enye mîkekemeke ndikọk mi? Enye ikọduọkke idotenyịn. Utu ke oro, enye ama aka iso ndibọn̄ akam ke ofụri esịt nnọ Jehovah. Jehovah ama ọbọrọ akam Rachel onyụn̄ ọnọ enye nditọ. Ntak edi oro Rachel ọkọdọhọde ete: “Mman̄wana ọkpọsọn̄ en̄wan . . . Mmonyụn̄ n̄kan!”—Gen. 30:8, 20-24.

8. Nso ikọwọrọ Joseph, ndien didie ke nnyịn ikeme ndikpebe enye?

⁸ Joseph ama ekpebe ete ye eka esie, Jacob ye Rachel, ndien uwụtn̄kpọ mmọ ama an̄wam enye ke ini enye okosobode idomo. Ke ini Joseph ekedide isua 17, n̄kpọ ama ọtọ etịmede. Nditọete esie ẹma ẹnyam enye nte ofụn ke ntak idiọkesịt. Nte ini akakade, ẹma ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Egypt ke ediwak isua ke n̄kpọ emi enye mîkanamke. (Gen. 37:23-28; 39:7-9, 20-21) Joseph ikayakke n̄kpọ emi anam idem emem enye; enye ikonyụn̄ isịnke nditọete esie ke esịt tutu ekere nte ikpasan̄ade isio mmọ usiene. Utu ke oro, enye ekekere aban̄a nte imọ ikpakade iso inem Jehovah esịt. (Lev. 19:18; Rome 12:17-21) Ọfọn ikpebe Joseph. Ke uwụtn̄kpọ, edieke ẹkediọkde nnyịn ukama ke ini ikedide ekpri, m̀mê se iwọrọde nnyịn anamde nnyịn ikere ke eke nnyịn okụre, ana isụk ika iso in̄wana iyom edidiọn̄ Jehovah. Edieke inamde emi, imọfiọk ke Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn.—Kot Genesis 39:21-23.

9. Nso ke ikpanam man inyene edidiọn̄ Jehovah?

⁹ Ndi enyene idomo emi esịmde fi emi ọsọn̄de fi ndiyọ? Ndi ẹtụk fi, ẹsari fi, mîdịghe ẹsak fi nsahi? Mîdịghe ndi owo odori fi ikọ ke ntak idiọkesịt? Kûyak oro anam idem emem fi. Ti se ikan̄wamde Jacob, Rachel, ye Joseph ẹka iso ndinam n̄kpọ Jehovah ye idatesịt. Jehovah ama ọsọn̄ọ mmọ idem onyụn̄ ọdiọn̄ mmọ ke ntak emi mmọ ẹkenen̄erede ẹma ndinam n̄kpọ esie. Mmọ ẹma ẹka iso ndin̄wana nyom edidiọn̄ Abasi ẹnyụn̄ ẹsịn ifịk ẹnam n̄kpọ ẹban̄a se mmọ ẹkeben̄ede Abasi. Sia idude uwem ke utịt idiọk ererimbot emi, ikpanaha iyak mme afanikọn̄ idiọk ererimbot emi anam nnyịn ifre iban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Utu ke oro, akpana inen̄ede isịn ifịk inam n̄kpọ Abasi man ibọ edidiọn̄ esie. Ndi afo emeben̄e idem ndisịn ifịk n̄n̄wana nyom edidiọn̄ Jehovah?

10, 11. (a) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ika iso inam n̄kpọ Abasi? (b) Nso idin̄wam nnyịn ibiere ndinam se Abasi amade?

¹⁰ Nso idi ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ọsọn̄ nnyịn ndika iso nnam n̄kpọ Abasi man ibọ edidiọn̄ esie? Ediwak owo ẹnyene edu emi mmọ ẹn̄wanade nditre. Mbon en̄wen inen̄ekede ima utom ukwọrọikọ. Esisọn̄ ndusụk owo ndifen nnọ mbon oro ẹduede mmọ. Ekeme ndidi afo ọdọdọn̄ọ mîdịghe emesinen̄ede okop ndobo. Inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikanam n̄kpọ Jehovah, ana kpukpru nnyịn in̄wana ikan n̄kpọ ekededi oro ekemede ndinam ọsọn̄ nnyịn ndika iso nnam n̄kpọ Abasi man ibọ edidiọn̄ esie.

 ¹¹ Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndibiere nnennen n̄kpọ nnyụn̄ ndu uwem nte Abasi oyomde, akpan akpan edieke esịt nnyịn amade n̄kpọ emi Abasi asuade. (Jer. 17:9) Edieke okụtde ke esịt fo ọtọn̄ọ ndima n̄kpọ oro Jehovah asuade, mbọk bọn̄ akam ben̄e Jehovah ọnọ fi edisana spirit esie. Akam ye edisana spirit Abasi ayan̄wam fi anam se Jehovah amade, ndien emi ayanam enye ọdiọn̄ fi. Nam n̄kpọ ban̄a se eben̄ede Abasi ke akam. Domo ndikot Bible kpukpru usen, sikpep n̄kpọ ke idemfo, sinyụn̄ nịm Utuakibuot Ubon kpukpru ini.—Kot Psalm 119:32.

12, 13. Nso ikan̄wam nditọete iba emi ẹkesikerede oburobụt n̄kpọ?

¹² Oburobụt n̄kpọ ama esidọn̄ ediwak nditọete nnyịn, edi Ikọ Abasi, edisana spirit, ye n̄wed esop Abasi ama an̄wam mmọ. Ke ini ekpri akparawa kiet okokotde ibuotikọ emi etịn̄de aban̄a nte ẹkpetrede ndikere oburobụt n̄kpọ ke Ẹdemede! Ikọmbakara eke December 8, 2003, enye ọkọdọhọ ete: “Ke ndomo nditre ndikere oburobụt n̄kpọ. Edi ke ini n̄kokotde ibuotikọ emi n̄kụt ke ‘enen̄ede ọsọn̄ ata ediwak owo nditre ndikere oburobụt n̄kpọ,’ mma ndikụt ke idịghe ami ikpọn̄ nnyene mfịna emi, ke ediwak nditọete nnyịn ẹnyene mfịna emi n̄ko.” Ibuotikọ en̄wen emi etịn̄de nte Jehovah enen̄erede asua erenowo ndidan̄ ye erenowo m̀mê n̄wan ndidan̄ ye n̄wan ke Ẹdemede! Ikọmbakara eke October 8, 2003, ama an̄wam enye n̄ko. Enye ọkọdọhọ ke ibuotikọ emi owụt ke mfịna emi edi  “n̄kukịm ke obụkidem” ọnọ ndusụk nditọete. (2 Cor. 12:7) Nte mmọ ẹkade iso ẹdomo ndidu eti uwem, mmọ ẹnịm ke usen kiet usen kiet iyakan idiọk edu emi. Ekpri akparawa oro ọkọdọhọ ete: “Ke ndomo ukeme kpukpru usen nditre ndikere oburobụt n̄kpọ. Mmenen̄ede n̄kọm Jehovah nte enye adade esop esie an̄wam nnyịn ifiọk nte ikpodude uwem kpukpru usen ke idiọk ererimbot emi.”

¹³ Da se iketịbede inọ eyenete an̄wan kiet ke United States ke uwụtn̄kpọ. Enye ọdọhọ ete: “Ẹmenam etieti ke ndisinọ nnyịn se iyomde ke ata nnennen ini. Nsida ke ami ke mbufo ẹsiwet mme n̄kpọ emi ẹnọ. Mmodomo ke ediwak isua idahaemi nditre ndikere mme n̄kpọ emi Jehovah asuade. Ndusụk ini esitie nte ndikemeke nditre ndikere oburobụt n̄kpọ, ntre ke ufọn idụhe ndifịna idemmi. Mmọdiọn̄ọ ke Jehovah esitua owo mbọm onyụn̄ efen ọnọ owo, edi nsikere ke se inamde Jehovah okûn̄wam mi edi ke nnen̄ekede nsua oburobụt n̄kpọ. N̄kpọ emi ama afịna mi etieti. . . . Ke mma n̄kokot ibuotikọ emi, ‘Ndi Emenyene “Esịt Eke Ọfiọkde” Jehovah?’ ke Enyọn̄-Ukpeme eke March 15, 2013, mma ndikụt ke Jehovah enen̄ede oyom ndin̄wam mi.”

14. (a) Nso ke Paul ekenen̄ede ọdiọn̄ọ? (b) Nso idin̄wam nnyịn ikan mmeme nnyịn?

¹⁴ Kot Rome 7:21-25. Paul ama ọdiọn̄ọ ke esinen̄ede ọsọn̄ ndin̄wana n̄kan oburobụt n̄kpọ oro esidọn̄de nnyịn ye mmeme eken oro inyenede. Edi enye ama enen̄ede enịm ke imọ imekeme ndin̄wana n̄kan mme n̄kpọ emi edieke imọ ibọn̄de akam inọ Jehovah inyụn̄ ibuọtde idem ke uwa ufak Jesus. Nnyịn n̄ko imekeme ndin̄wana n̄kan mme n̄kpọ emi. Nso idin̄wam nnyịn inam emi? Oyom ikpebe Paul inyụn̄ inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah ye uwa ufak Jesus.

15. Ntak emi inịmde ke akam ekeme ndin̄wam nnyịn ika iso inam n̄kpọ Abasi inyụn̄ iyọ se iwọrọde nnyịn?

¹⁵ Ndusụk ini oro inyenede mfịna, Abasi ekeme ndiyak nnyịn iwụt adan̄a nte iyomde imọ in̄wam nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, nso ke idinam edieke nnyịn m̀mê owo nnyịn ọdọn̄ọde idiọk idiọk, m̀mê ẹfịkde nnyịn? Edieke emi etịbede, ọfọn ibọn̄ akam inọ Jehovah an̄wam nnyịn ika iso inam n̄kpọ esie ye idatesịt man iwụt ke imenen̄ede ibuọt idem ye enye. (Phil. 4:13) Se ikọwọrọde ediwak owo ke eyo Paul ye eyo nnyịn owụt ke ndibọn̄ akam nnọ Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn itetịm ibuọt idem ye enye inyụn̄ inyene odudu ndiyọ se ededi emi ọwọrọde nnyịn.

16, 17. Nso ke afo ebiere ndinam?

¹⁶ Idụhe se inemde Devil nte ndikụt idem ememde nnyịn tutu nnyịn itre ndinam n̄kpọ Abasi. Ntem, biere ‘ndisọn̄ọ mmụm se ifọnde n̄kama.’ (1 Thess. 5:21) Nen̄ede nịm ke afo emekeme ndin̄wana n̄kan Satan, ererimbot esie, ye mmeme ekededi oro enyenede. Afo edikeme ndinam emi edieke ọbuọtde idem ofụri ofụri ye Jehovah onyụn̄ enịmde ke enye ayan̄wam fi akan ke en̄wan emi.—2 Cor. 4:7-9; Gal. 6:9.

¹⁷ Kûfre ke ana ika iso in̄wana ọkpọsọn̄ en̄wan man ikeme ndinam n̄kpọ Jehovah Abasi nnyịn nnyụn̄ mbọ edidiọn̄ esie. Mmọdo, kûyak idem emem fi; ka iso ndisịn ofụri ukeme fo n̄n̄wana nyom edidiọn̄ Abasi, nyụn̄ nen̄ede nịm ke Jehovah Abasi iditreke-tre ‘ndin̄wan̄a edidiọn̄ nnọ fi tutu afo unanake baba n̄kpọ kiet.’—Mal. 3:10.